1. Сэдэв: Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл
Багш Г. Өлзийбаяр

2. Сэдвийн агуулга:
1.Мөнгө,мөнгөтэй адилтгах зүйлсийн
тухай ойлголт
2. Жижиг мөнгөн сангийн бүртгэл
3. Мөнгөний илүүдэл ба дутагдал
4. Банкны зохицуулалт

3. ̺í㺠ãýäýã íü õàìãèéí ñàéí õºðâºõ
÷àäâàðòàé õºðºí㺠þì.
Мөнгө, түүнтэй
адилтгах зүйлс
Гар дээр
байгаа бэлэн
мөнгө
Банкинд
байгаа
мөнгө
Мөнгөтэй
адилтгах
зүйлс

4. Гар дээр бэлэн
байгаа мөнгө
• Бизнесийн ердийн
үйл ажиллагаанд
ашиглах зорилгоор
бэлнээр
байршуулсан
цаасан болон
зоосон мөнгийг
хамааруулна.
Áанкинд байгаа
ìºíãº
• Бизнесийн үйл
ажиллагаанд ашиглах
зорилгоор банкны
õàðèëöàõ болон
хадгаламжийн
дансанд áàéршуулсан
ìºíãийг хамааруулна.
Мөнгөтэй
адилтгах зүйлс
• Үíý öýíèéã íü ººð÷ëºõ
º÷¿¿õýí áàãà
ýðñäëèéã ìýäýðäýã,
ìºíãºíий тодорхой
дүнд чөлөөтэй
хувирдаг, õºðâºõ
чадвар сайтай 1-3
ñàðûí õóãàöààòàé
õºðºí㺠îðóóëàëòыг
хамааруулна.

5. ̺íãºòýé õîëáîãäîõ äàðààõ îéëãîëòóóä áèé.
•Õÿçãààðëаñàí ìºíãº
Эíý íü þóíä çàðöóóëàõ íü òîäîðõîé, ººðººð õýëáýë, çºâõºí
òóõàéí çîðèóëàëòààð àøèãëàõ ìºí㺠ãýñýí ¿ã.
̺íãºí õºðºíãèéã çýýë òºëºõ, ¿éëäâýðëýëýý ºðãºòãºõ ãýõ
ìýò çîðèóëàëòààð õÿçãààðëàæ áîëíî.
1-3 ñàðûí õóãàöààòàé õÿçãààðëàñàí ìºíãèéã МХ-ä,
3 ñàðààñ 1 æèëèéí õóãàöààòàé õÿçãààðëàñàí ìºíãèéã áîãèíî õóãàöààòàé
õºðºí㺠îðóóëàëò /БХХО/,
1 æèëýýñ äýýø õóãàöààòàé õÿçãààðëñàí ìºíãèéã ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãèéí óðò
õóãàöààòàé õºðºí㺠îðóóëàëò /УХХО /ýñâýë áóñàä õºðºíãºíä õàìààðóóëíà.

6. Áàíêíû îâåðäðàôò
Бàíê òîìîîõîí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýý óðàìøóóëàõûí òóëä
¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí õàðèëöàõ äàíñíû ¿ëäýãäýë òºëáºð íü
òîîöîî õèéõýä õ¿ðýëöýõã¿é òîõèîëäîëä ºìíººñ íü
òºëáºðèéã íü ã¿éöýòãýæ áîëäîã. Êîìïàíèéí ºìíººñ áàíêíû
òºëñºí ìºí㺠íü êîìïàíèéí õóâüä “Áàíêíû îâåðäðàôò” ãýñýí
áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð áîëíî. Îâåðäðàôò íü õ¿¿òýé
áîëîí õ¿¿ã¿é áàéæ áîëíî.

7. Жижиг мөнгөн сангийн бүртгэл
Áàðàã á¿õ êîìïàíèéí àæèë÷äûí õîîë óíàà, утасны
çàðäàë, шуудан, бичиг хэрэг, êîíòîðûí õàíãàìæèéí
ç¿éëñ ãýõ ìýò îëîí òîîíû ç¿éëñýä áàãà õýìæýýíèé
ìºí㺠òºëºõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.
Èéì ¿íèéí ä¿í áàãàòàé æèæèã òºëáºðò òýð áîëãîí
÷åê áè÷èõ íü öàã õóãàöàà, çàðäàë èõ ãàðíà. Èéìä
êîìïàíèóä áàãà õýìæýýíèé òºëáºðò çîðèóëàí ãàð
äýýð áýëýí ìºí㺠áàéëãàäàã.
Ýíý ìºíãèéã æèæèã ìºíãºí ñàí /ЖМС/ãýíý.

8. ÆÌС íü êàññíààñ ÿëãààòàé:
ÆÌÑ-ã çºâõºí õàðèëöàõààñ òàòàí òºâëºð¿¿ëäýã.
ÆÌÑ-ãèéí äýýä õÿçãààð íºõºí ä¿¿ðãýõ õóãàöààã àíõ
áàéãóóëàõäàà òîãòîîñîí áàéäàã.
ÆÌÑ-ã çºâõºí ¿íèéí ä¿í áàãàòàé, æèæèã çàðäëóóäûã
òºëºõºä çàðöóóëíà.
ÆÌÑ-ãèéí ìºíãèéã 7 õîíîã, 14 õîíîã, 21 õîíîã ãýõ ìýò
òîäîðõîé õóãàöààíä çàðöóóëàõààð áîäîæ áýëýí
áàéëãàäàã. Òîäîðõîé õóãàöààíä íºõºí ä¿¿ðãýíý.

9. 1. ÆÌÑ-ã áàéãóóëàõ, õýìæýýã íü ºñãºõ
Äò ÆÌÑ õõõ
Êò Õàðèëöàõ õõõ
2. ÆÌÑ-ã òàòàí áóóëãàõ, ò¿¿íèé õýìæýýã áóóðóóëàõ
Äò Õàðèëöàõ õõõ
Êò ÆÌÑ õõõ

10. 3. ÆÌÑ-ãààñ çàðäàë ãàðñàí ºäºð
Æóðíàëûí áè÷èëò õèéõã¿é
4. ÆÌÑ-ã íºõºí ä¿¿ðãýõ ºäºð- ýíý ºäºð òóõàéí õóãàöààíä ãàðñàí
çàðäëóóäûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ á¿ðòãýíý.
Äò Õîëáîãäîõ çàðäàë õõõ
Êò Õàðèëöàõ õõõ

11. Мөнгөний илүүдэл ба дутагдал
Кассын нярав кассанд бэлэн мөнгө орлогодох эсвэл
зарлагдах үедээ холбогдох этгээдэд илүү дутуу
мөнгө өгсөн эсвэл хүлээн авсантай холбоотойгоор
мөнгөний илүүдэл эсвэл дутагдал үүсдэг.
Ихэнхи компанийн хувьд тайлант хугацааны эцэст гар дээр байгаа бэлэн
мөнгөний үлдэгдэлд хяналт тавихдаа нягтлан бодогч нь МХ-ийн ЕД-ийн
үлдэгдлийг кассын няравын хөтөлсөн тайлангийн үлдэгдэлтэй тулгах ба
кассанд байгаа мөнгөний биет үлдэгдэлд тооллого хийж тулгаж шалгадаг.

12. Энэ үед мөнгөний илүүдэл ба дутагдал гэсэн түр
данс нээж òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò ÎÇÍÄ ðóó õààæ,
Îðëîãûí òàéëàíãèéí ¿éë àæèëëàãààíû áóñ îðëîãî
ба çàðëàãûí õýñýãò òóñãàíà.
Áýëýí ìºíãºíèé èë¿¿äýë áà äóòàãäàë äàíñ нь
çºâøººðºãäñºí õýìæýýíä áàéõ ¸ñòîé áºãººä ýíý
õýìæýýíýýñ äàâñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã
õàðèóöàã÷òàé íü õîëáîîòîé ºð ба àâëàãа¿¿ñãýæ
á¿ðòãýíý.

13. Банкны зохицуулалт
Ýðñäëýýñ çàéëñõèéõ, òºëáºð òîîöîîã ò¿ðãýí øóóðõàé
ã¿éöýòãýõ çîðèëãîîð ñàíõ¿¿ãèéí ìýðãýøñýí áàéãóóëëàãà
áîëîõ áàíêèíä áàéðøóóëñàí ìºíãºí õºðºíãèéã õàðèëöàõ
äàíñàíä áàéãàà ìºíãºí õºðºí㺠ãýíý.
Õàðèëöàõ äàíñíû á¿ðòãýëä àøèãëàãääàã äàðààõ àíõàí øàòíû
áàðèìòóóä áàéíà.
1.×åê- áýëýí ìºí㺠àâàõàä
2.Òºëáºðèéí äààëãàâàð – áàíêíààñ øóóä ººð äàíñ ðóó øèëæ¿¿ëýõ
3. Áàíêíû õóóëãà – òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò ¿ëäýãäýë ãàðãàíà
/дансны хуулга /

14. Банк тухайн харилцах дансны нэмэгдсэн эсвэл
буурсан өөрчлөлтийн талаарх мэдээллийг тусгасан
банкны тайланг сар бүр харилцагчид гаргаж өгдөг.
Ингэснээр банкинд байршуулсан мөнгөн хөрөнгийн
бүртгэл ЕД-ийн үлдэгдлийг банкны тайлангийн
үлдэгдэлтэй тулгаж шалган балансад МХ-ийн зөв
үлдэгдлийг тусгадаг.
Банкны тайлангийн үлдэгдэл болон компаний ЕД-ийн
үлдэгдэлтэй зөрүүтэй үед компаний банкин дах МХ-ийн
үлдэгдлийг ЕД-ийн МХ-ийн үлдэгдэлтэй зохицуулах
шаардлагатай болдог.

15. Òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò õàðèëöàõ äàíñíû ¿ëäýãäýë, áàíêíû
õóóëãûí ¿ëäýãäýë 2 äàðààõ òîäîðõîé øàëòãààíóóäûí óëìààñ çºðæ
áîëíî.
Çàìä ÿâàà õàäãàëàìæ- òàéëàíò õóãàöààíû ýöñýýð õàðèëöàõ
äàíñàíäàà øèëæ¿¿ëñýí áîëîâ÷ áàíêíû äàíñ ðóó îðîîã¿é
Төлөгдөөгүй чек - òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò áè÷èãäñýí áîëîâ÷
áàíêèíä î÷èæ çàðëàãûí ã¿éëãýý õèéãäýýã¿é ÷åê (Ãàð äýýð
áàéãàà ÷åê )
Банкны кредитүүд– áàíê êîìïàíèéí íýðèéí ºìíººñ õàðèëöàã÷äààñ
íü àâëàãа болон авлагын бичгийг íü õ¿¿òýé íü õàìò
öóãëóóëах (Àâëàãà öóãëóóëàõ )
Банкны дебетүүд- банк байгууллагатай тохиролцсоны
үндсэн дээр данснаас нь (тогтмол хугацаанд) суутган авч
бусад байгууллагад шилжүүлдэг төлбөрүүд

16. Õ¿ðýëöýýã¿é ñàíòàé ÷åê – òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí
òºëáºðèéã ã¿éöýòãýõýä õàðèëöàã÷èéí õàðèëöàõ
äàíñàíä áàéãàà ìºí㺠õ¿ðýëöýõã¿éí óëìààñ ¿¿ññýí
¿ëäýãäëèéã õýëíý.
Áàíêíû ¿éë÷èëãýýíèé øèìòãýë (хөлс) - ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëñíèéõýý òºëºº óðüä÷èëàí ìýäýãäýëã¿éãýýð
ñóóòãàæ àâñàí ìºíãº. Áàíêíû õóóëãûã õ¿ëýýæ àâñíààð
øèìòãýëèéí ä¿íã ìýäýõ áîëîìæòîé.
Àëäàà – банк болон компаний гаргасан àëäààíû
øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðààä íýìæ ýñâýë õàñ÷
çàëðóóëàãäàíà.

17. Харилцах данстай холбоотой ажил гүйлгээг дараах
байдлаар бүртгэнэ.
1. Харилцахад орсон мөнгөн
гүйлгээ
Дт Харилцах õõõ
Кт Авлага õõõ
Кт Бор.орлого õõõ
Кт Касс õõõ
2. Харилцахаас зардал болгосон
мөнгө
Дт Хөрөнгө / худ.авсан/ õõõ
Дт Өглөг õõõ
Дт Касс õõõ
Дт Зардалууд õõõ
Кт Харилцах õõõ

18. Банкны тайланг банк бүр өөр өөрийн загвараар
бэлтгэн гаргадаг боловч харилцагчийн харилцах
дансны талаарх дараах мэдээллийг агуулсан байдаг.
Үүнд:
1. Харилцагчийн дансны эхний үлдэгдэл
2. Тайлант хугацааны турш дах хадгаламж болон бусад нэмэгдэх гүйлгээ
3. Тайлант хугацааны турш дах чек болон бусад хасагдах гүйлгээ
4. Харилцагчийн дансны эцсийн үлдэгдэл

19. Банкны зохицуулалтын тайлан
Банкны тайлангийн зохицуулаагүй үлдэгдэл ххх
Нэмэх нь:
Замд яваа хадгаламж
Мөнгөний үлдэгдлийг дутуу илэрхийлсэн
банкны алдаа
хх
хх ххх
Хасах нь:
Төлбөр хийгдээгүй чех
Мөнгөний үлдэгдлийг илүү илэрхийлсэн
банкны алдаа
хх
хх ххх
Мөнгөний зөв үлдэгдэл хххх

20. Ерөнхий дэвтэрийн зохицуулаагүй үлдэгдэл ххх
Нэмэх нь:
Банкны кредит
Мөнгөний үлдэгдлийг дутуу илэрхийлсэн
бүртгэлийн алдаа
хх
хх ххх
Хасах нь:
Хүрэлцээгүй сантай чек
Банкны үйлчилгээний шимтгэл
Мөнгөний үлдэгдлийг илүү илэрхийлсэн
бүртгэлийн алдаа
хх
хх
хх ххх
Мөнгөний зөв үлдэгдэл хххх

21. Бүртгэлийн үлдэгдэл дээр тохируулагдсан зүйлээс ТБ хийнэ.
1. Авлага Дт Харилцах õõõ
Кт Авлага õõõ
2. Хүүгийн орлого Дт Харилцах õõõ
Кт Хүүгийн орлого õõõ
3. Шимтгэл /БҮШ/ Дт Хүүгийн орлого õõõ
Кт Харилцах õõõ
4. Хуримтлагдсан чек Дт авлага õõõ
Кт Харилцах õõõ

22. Семинар: /Банкны тайланг жишээ болгон харуулав/
Голомт банк Банкны тайлан
Харилцагчийн нэр: Марс ХХК
Дансны дугаар: 5055059009
Огноо: 2013.07.31
Эхний үлдэгдэл Нийт орлого Нийт зарлага Эцсийн үлдэгдэл
2 166 100 1 862 100 1 915 000 2 219 000
№ Огноо Гүйлгээний утга Дебет Кредит Үлдэгдэл
7.1 Эхний үлдэгдэл 2 166 100
7.2 Оч компанийс 60500 ₮ авлагаа авсан. 500₮
шимтгэлийн хураамжинд суутгав
60 000 2226100
7.5 Даатгалын төлбөрийг шилжүүлэв 300 000 1 926 100
7.8 Бэлтгэн нийлүүлэгчид өр төлсөн 1 125 600 800 500
7.15 Хадгаламжинд мөнгө шилжүүлэв 980 000 1 780 500
7.18 Хүүгийн орлого авав 50 000 1 830 500
7.21 Түрээсийн төлбөр 17 500 1 813 000
7.25 Түрээсийн төлбөр төлөв 346 100 1 466 900
7.26 Хангамжийн материалын төлбөрийг
шилжүүлэв
49 100 1 417 800
7.28 Анар компаниас авлагаа авсан 825 000 2 242 800
7.31 Хүрэлцээгүй сантай чек байсан тул буцаав 22 300 2 220 500
7.31 Банкны үйлчилгээний шимтгэл авсан 1 500 2 219 000
7.31 Эцсийн үлдэгдэл 1 862 100 1 915 000 2 219 000

23. Марс ХХК
Банкны зохицуулалт
2013 оны 7 сарын 31 өдөр
1) Банкны тайлангийн зохицуулаагүй үлдэгдэл 2 219 00
2) Нэмэх нь:
Замд яваа хадгаламж
Мөнгөний үлдэгдлийг дутуу илэрхийлсэн банкны алдаа
368 000
17 500 385 500
3) Хасах нь:
Төлбөр хийгдээгүй чех:
№ 1226
№ 1228
18 100
482 000 500 100
4) Мөнгөний зөв үлдэгдэл 2 104 400
5) Ерөнхий дэвтэрийн зохицуулаагүй үлдэгдэл 2 050 200
6) Нэмэх нь:
Авлагын цуглуулалт
Мөнгөний үлдэгдлийг дутуу илэрхийлсэн бүртгэлийн алдаа
60 000
18 000 78 000
7) Хасах нь:
Хүрэлцээгүй сантай чек
Банкны үйлчилгээний шимтгэл
22 300
1 500 23 800
8) Мөнгөний зөв үлдэгдэл 2 104 400

24. Дээрх банкны зохицуулалтанд тусгасан үзүүлэлтүүдийн тайлбар:
1) 2013 оны 7 сарын 31 нд Голомт банканд данстай Марс ХХК-ий банкны тайлан дах МХ-
ийн эцсийн үлдэгдэл 2219000₮ байсан.
2 ) 6 сарын 30 нд 368000₮ хадгаламж тухайн өдөр банканд хараахан хийгдээгүй тул банкны
тайланд тусгагдаагүй байсан. Үүнийг замд яваа хадгаламж гэх бөгөөд банкны үлдэгдэл
дээр нэмнэ. Банк өөр компаний чекийг андуурч Марс ХХК-ий данснаас 17500₮
төлбөрийг хассан байв. Энэ нь банкны алдаа тул банкны үлдэгдэл дээр нэмж
зохицуулна.
3 ) 7 сард дараах чекүүд бичигдсэн боловч банкаар гүйлгээ хийгдээгүй байна. Энэ нь
төлбөр хийгдээгүй чек тул банкны үлдэгдлээс хасна.
4 ) Банкны тайлан дах зохицуулагдсан зөв үлдэглэл
5 ) Марс ХХК-ий 7 сарын 31 ний бүртгэл дэх харилцах дансны эцсийн үлдэгдэл 2050200₮
байсан.
6 ) Банк Марс ХХК-ий 60500₮ авлагын бичгийг цуглуулж, авлага цуглуулсан шимтгэлд
500₮ хассан дүнгээр харилцагчийн дансанд хийсэн боловч үүнийг компани бүртгээгүй
байсан. Тиймээс 500₮ шимтгэлийг хассан дүнгээр компанийн үлдэгдэл дээр нэмж
зохицуулна. 7-р сард худалдан авагчаас бичигдсэн хангамжийн материалын төлбөр
болох 2322 дугаартай 49100₮ чекийг компаний нягтлан бодогч 31100₮ гэж бүртгэсэн
байсныг банкны кохицуулалт хийх үед илрүүлсэн. Нягтлан бодогч мөнгөн орлогыг
18000₮ дутуу бүртгэсэн байсан тул компаний үлдэгдэл дээр нэмнэ.
7 ) 1500₮ үйлчилгээний хөлс бүртгэлд тусгагдаагүй байсан тул компанийн үлдэгдлээс
хасна. Худалдан авагчаас хүлээж авсан 22300₮ чек нь хүрэлцээгүй сантай байсан учир
банкаар буцаагдсан тул компаний үлдэгдлээс хасч зохицуулна.
8 ) Компаний ерөнхий дэвтэр дэх зохицуулагдсан зөв үлдэглэл

25. Гэрийн даалгавар:
Тэнгэр компани ХААН банкинд харилцах данстай бөгөөд 8-р сарын банкны зохицуулалтыг
хийхээр болсон.
А. 9 сарын 1 нд банкнаас харилцах дансны тайланг хүлээн авсан бөгөөд дараах мэдээлэл агуулагдсан байв.
Эхний үлдэгдэл 8 сарын 01 нд 5 787 700
Хадгаламж ................................................. 2 317 700
Төлбөр хийсэн чек..................................... -2 757 500
Авлагын цуглуулалт /12 000₮ хүү цуглуулсан/ 1 212 000
Үйлчилгээний хөлс.................................... -14 000
Хүрэлцээгүй сантай чек............................ -345 200
Эцийн үлдэгдэл 8 сарын 30 нд 6 200 700
Б. 8 сарын компаний харилцахын бүртгэлд дараах зүйлс тусгагдсан байна.
Эхний үлдэгдэл 8 сарын 01 нд 5 825 000
Хадгаламж ................................................. 2 448 000
Төлбөр хийсэн чек..................................... -3 125 100
Эцийн үлдэгдэл 8 сарын 30 нд 5 147 900
В . Нэмэлт мэдээлэл:
- Өмнөх 7 сарын 89 700₮ замд яваа хадгаламж, 52 400₮ төлбөр хийгдээгүй чек энэ сарын банкны бүртгэлд
тусгагдсан байна.
- Банкны нягтлан бодогч “Саран” компанийн данснаас хийх 80 000₮ дебет гүйлгээг андууран “Тэнгэр” компанийн
данснаас хассан байв.
Хийх зүйл: Банкны зохицуулалтыг хийнэ үү?