Mali Disiplinin Ve Ekonomik İstikrarın Sağlanmasında Maliye Politikası Kuralları

1. MALİ DİSİPLİNİN VE
EKONOMİK İSTİKRARIN
SAĞLANMASINDA
MALİYE POLİTİKASI KURALLARI
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. MALİYE POLİTİKASI KURALLARI
Maliye politikası uygulamalarının
etkinliğini artırmak ve bütçeleme
sürecinden kaynaklanan sorunları ve
bu sorunların yol açtığı etkinsizliği
ortadan kaldırmak amacıyla
bütçe, borçlanma, harcama ve vergiler
gibi mali araç veya göstergeler
kullanılarak maliye politikasına getirilen
yasal veya anayasal sınırlamalardır.

3. MaliyePolitikasıKurallarının Sınıflandırılması
• Katı Kurallar: Bir hükümet ekonomik koşullar veya siyasi
tercihleri değiştiğinde maliye politikası kurallarında
dilediği değişikliği yapamıyorsa bu kurallar katı kurallardır.
Daimi nitelik taşırlar.Örneğin; Maastricht kriterleri ve
Büyüme ve İstikrar Paktı.
* Esnek Kurallar: Orta vadeli programlar, mali sorumluluk
yasaları veya yıllık bütçe kanunları ile oluşturulan
kurallardır. Ya yıllık bazda hazırlanırlar veya her yıl
yenilenmeleri gerekir. Örneğin; orta vadeli harcama
programları çerçevesinde bütçe hazırlayan Avustralya,
Yeni Zelanda, İsveç v.b.

4. Kuralların uygulanmasınısağlayanyasal
dayanaklaragöre kurallar
• Anayasalar (ABD, İsviçre, Almanya ve Polonya)
• Yasalar (İngiltere, Y. Zelanda, İspanya, İsveç ve Kanada) ile
Latin Amerika ülkeleri (Peru, Kolombiya, Arjantin ve
Brezilya)
• Uluslararası anlaşmalar (Avrupa Birliği’nde Maastricht
ölçütleri ve İstikrar Paktı)
• Hükümet kararları (Japonya)
• Tüzükler (Norveç: Mali İstikrar Tüzüğü)
• Siyasi İrade Beyanları (Hollanda ve Endonezya)
• IMF ile yapılan anlaşmalar (Türkiye)

5. Kurallarınuygulanışbiçimlerinegöresınıflandırılması
• Kuralların otomatik ya da isteğe bağlı
olarak uygulanıp uygulanamamasına göre
(Belirli koşullarda): Örneğin, ciddi bir
ekonomik krizin ortaya çıkması
(Avusturya), olağanüstü koşulların
oluşması (Norveç, İspanya, İsviçre, ABD)
ya da AB’nde olduğu gibi
GSYİH’nın %2’den daha fazla azalması.
• Kaçış hükümlerinin olup olmadığına göre:
İhtiyat Fonu (Arjantin, Brezilya, Peru,
Kanada)

6. Kurallarınuygulanışbiçimlerinegöresınıflandırılması
• Kural ihlalleri halinde yaptırımların olup olmadığına
göre: Avusturya: İhlalde bulunan yönetim birimine para
cezası verilmesi
Belçika: Yerel yönetimlerin borçlanma kapasitelerinin
sınırlandırılması
Kanada eyaletlerinde: Kabine üyelerinin maaş kesintisi
ile cezalandırılması veya seçime zorlanması
Polonya: Toplam kamu borcu GSYİH’nın %50’sini aşınca
merkezi ve yerel yönetimlerin açıklarının
sınırlandırılması.
ABD: Tüm bütçe kalemleri ve bütün idareler için aynı
derecede kesintilerin uygulanması
AB: İhlal durumunda açığın %0,2’si kadar para cezasının
uygulanması
Türkiye: Faiz dışı fazla kuralı ihlal edildiğinde IMF’nin
katalizör etkisinin ortadan kalkması

7. MALİYEPOLİTİKASIARAÇLARINAGÖRE
KURALLAR
• BÜTÇE SINIRLAMALARI
• BORÇ SINIRLAMALARI
• VERGİ SINIRLAMALARI
• HARCAMA SINIRLAMALARI

8. BÜTÇESINIRLAMALARI
• Denk bütçe kuralı
• Bütçe açığı sınırlaması kuralı
• Altın kural
• Bütçe fazlası kuralı

9. BÜTÇESINIRLAMALARI
• İsviçre: Bir iktisadi devrede bütçenin denk olması anayasal
zorunluluktur.
• Brezilya ve Şili (Bütçe fazlası): Şili’de GSYİH’nın %1’i kadar bütçe
fazlası verilmesi zorunludur.
• İngiltere: Ekonomik devre boyunca kamu harcamalarının
sınırlandırılarak bütçe açığının azaltılması hedeflenir.
Altın kural:Hükümet, ekonomik devre boyunca cari harcamaları
finanse etmek için değil; yalnızca yatırım giderlerini finanse etmek
için borçlanabilir.
Sürdürülebilir yatırım kuralı:Net borçlanma bir konjonktür boyunca
GSYİH’nın %40’ını aşmamalıdır.
• Almanya (Altın kural): Bütçe açığı federal hükümet yatırım
giderlerini aşamaz.
• Avusturya ve Belçika: Bütçe açığı GSYİH’nın yüzdesi olarak
sınırlandırılmıştır.
• Kanada: Hem federal, hem de eyalet düzeyinde denk bütçe kuralını
uygulamaktadır.
• Türkiye, bütçe açığını sınırlandırmaya yönelik olarak faiz dışı fazla
uygulaması söz konusudur.

10. Borç Sınırlamaları.
• Kamu idari birimlerinin borçlanmasına belirli bir
endeksleme ile bir üst sınır getiren uygulamalardır.
• ABD: Yıllık toplam nominal borç tutarı bir tavan ile
sınırlandırılmaktadır.
• Polonya (Maastricht Kriteri): Kamu borçlarının GSYİH’ya
oranının %60’ı aşmaması.
• İngiltere (Mali İstikrar Kanunu): Net kamu borç tutarının
GSYİH’nın %40’ını aşmaması.
• AB: Avro Alanı’na ait AB üyesi ülkelerde merkezi hükümet
borçları GSYİH’nın %60’ını aşamaz.
• Türkiye: Yerel yönetimlerin yurtdışı kaynaklardan
borçlanması izne bağlıdır.

11. VERGİVEHARCAMA SINIRLAMALARI
• Birden çok mali yılı kapsayacak şekilde gelecekteki bir dönemde vergi veya
harcamaların ne miktarda artacağını belirleyen yasal düzenlemelerdir.
• İsveç: 27 farklı harcama alanında 3 yıllık bir dönem için harcama
sınırlaması söz konusudur.
• Japonya: 2006’ya kadar GSYİH yüzdesi olarak toplam kamu giderlerini
sınırlayarak 2010’da bütçe fazlası vermeyi amaçlamaktadır.
• ABD: Kamu giderlerine orta vadeli bir tavan uygulanmaktadır. Kamu
giderlerinde bir artış olursa bu artışın beş yıllık süre içinde bütçe
üzerindeki etkisinin yansız olması zorunlu tutulmaktadır. Sınırlamanın
ötesinde harcama yapabilmek için ek gelir sağlama zorunluluğu
getirilebilmektedir.
• Büyüme ve İstikrar Paktı, üye ülkeler arasında uyumu sağlamak ve sağlam
bir kamu maliyesi oluşturmak için ulus devletlerin gönüllülük esasına göre
benimsedikleri katı taahhütler sistemidir.
• Pakt, parasal birliğe geçmek isteyen üye ülkelerin bütçe açıklarının
gayrisafi yurtiçi hâsılanın %3’ünden; kamu borçlarının ise %60’ından daha
az olmasını zorunlu kılmaktadır. Büyüme ve İstikrar Paktı her yıl için %3’lük
bir azami bütçe açığına izin verir.

12. MALİYEPOLİTİKASIKURALLARININ
ETKİLERİ
• Mali disiplin üzerindeki etkileri
• Ekonomik istikrar üzerindeki etkileri
• Mali sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri
• Büyüme ve İstikrar Paktı’nın Etkinliği

13. Prof.Dr.CoşkunCan Aktan
SosyalBilimlerAraştırmalarıDerneği
http://www.sobiad.org
Dokuz Eylül Üniversitesi,İİBF
http://www.canaktan.org