2. PERANDORIA OSMANE.
PERANDORIA OSMANE
NJE NGA PERANDORITE
ME TE MEDHA NE
HISTORI KISHTE NJE
SHTRIRJE TE GJERE QE
NDRYSHONTE NE
VARESI TE
LUFTRAVE, FITOREVE
OSE HUMBJEVE. NJE
NGA PJESET PERBERSE
TE SAJ ISHTE DHE
GADISHULLI I
BALKANIT.
3. BALLKANI
DERI NE LUFTEN E
PARE BOTERORE
NUK NJIHEJ EMRI
BALLKAN, PASI KY
TERRITOR QUHEJ
TURQIA EVROPIANE.
GJATE LUFTES E PAS
SAJ, ME NDYSHIMET
E MEDHA POLITIKE
QE NDODHEN ME
NJOHJEN ME TE
MIRE TE KETYRE
TERRITOREVE.
EVROPA
JUGLINDORE FILLOI
TE QUHEJ BALLKAN
OSE GADISHULLI I
4. PERANDORIA OSMANE DREJT RENIES
Gjendja e shtetit osman ishte
keqësuar edhe më shumë. Në
letër ushtria osmane llogaritej
rreth 300 000 veta, kurse në të
vërtetë nuk i kalonte të 160 000
vetat. Përsa i përket armatimit
dhe stërvitjes së ushtarakëve
kishte të meta të mëdha. Më e
keqe ishte gjendja e spahinjve.
Forcat e Lidhjes së Shenjtë ne
te cilen merrnin
pjesepjesë Austria, Polonia
Venediku, Malta dhe pas dy
vjetësh hyri edhe Rusia.
Ushtritë austriake morën Budën
që kishte 160 vjet që ndodhej në
duart e osmanëve, thyen në
Mohaç ushtrinë osmane, në
vendin ku më1526 u vendos fati
i Hungarisë dhe
pushtuan Beogradin; në Vidin
pranë Danubit, u thye flota
osmane. Në përparimin e shpejtë
të ushtrisë austriake ndikoi edhe
qëndrimi i ushtrisë osmane.
Jeniçerët dhe një pjesë e
ushtarëve të kategorive të tjera u
rebeluan, braktisën frontin dhe u
kthyen në Stamboll. Ushtria
veneciane u hodh në sulm në
More dhe në Dalmaci. Brenda një
kohe të shkurtër në duart e
venecianëve ra gjithë Moreja.
5. Në suksesin e forcave të
Lidhjes së Shenjtë ndikoi dhe
lufta çlirimtare e popujve
të Ballkanit për të flakur
zgjedhën osmane. U
ngritën serbë, bullgarë, grekë
dhe shqiptarë. Ata iu
përgjigjën thirrjes së
perandorit austriak për të
luftuar kundër osmanëve.
Kryengritje të fuqishme
shpërthyen në rajone të
Tërnovës e të Sofjes
në Bullgari. Bojari rumun doli
hapur kundër pushtetit
qendror.
6. Lufta e pare Ballkanike filloi në vitin 1912. Shkaku ishte përzënia
e Perandorisë Osmane nga Shtetet e Ballkanit. Këtë aleance e
bëri Serbia, Bullgaria, Greqia dhe Mali i Zi. Ata i bene sulme të
rufeshme Perandorisë Osmane dhe ariten ta përzënë Perandorinë
Osmane. Pas Perandorisë Osmane në plan erdh ndarja
e Maqedonisë dhe Shqipërisë. Tensionet në mesin e vendeve të
Ballkanit mbi aspiratat e tyre rivale në krahinat e Rumelise
osmane të kontrolluar, pikërisht Roumelia Lindore, Trakia dhe
Maqedonia, ishin ulur disi pas ndërhyrjes së Fuqive të Mëdha në
mesin e shekullit të 19-të,. Nga 1867, Serbia dhe Mali i Zi kishin
siguruar pavarësinë e tyre, e cila u konfirmua nga Traktati i
Berlinit një dekadë më vonë. Por pyetja e realizueshmërisë të
sundimit osman u rigjallërua pas Revolucionit të Turqeve te rinj
ne korrik 1908 detyron Sulltanin për të rivendosur kushtetutën e
pezulluar osmane, dhe zhvillimet e rëndësishme në vitet 1909-
1911.
7. VENDI I PARE QE FILLOI REVOLUCININ
SERBIA
Me mbeshtetjen e
vendeve te fuqishme
sic ishte Rusia dhe
Austria si dhe me
levizjet revolucionare
per pavaresi te popullit
serb, Serbia beri dy
levizje kryesore te cilat
paten ndikim thelbesor
e shpalljen e
pavaresise se serbise .
8. Levizja e pare e
drejtuar nga nje nga
heronjte kombetar te
Serbise sic ishte
Gjorgje Petrovic
Kjo levizje nuk pati
ndikimin e duhur pasi
perandoria osmane
shtypi kete levizje si
dhe per arsye se kjo
levizje ishte thjeshte
nje levizje amatore
me nje ushtri te
dobet.
Levizja e dyte e drejtuar
nga Milosh Obrenovic filloi
ne vitin 1815, e cila ishte
levizja perfundimtare e cila
i dha dhe pavaresine
Serbise. Kjo levizje u
mbeshtet nga nga fuqite e
medha ku me ndihmen e
tyre u krijua shteti i pavarur
serb.
9. GREQIA
Në qershor të vitit 1827 në Londër,
Rusia, Anglia e Franca nënshkruan
traktatin mbi zgjidhjen e çështjes
greke me anë të bisedimeve. Para
bisedimeve të arrihej një
armëpushim. Bisedimet të
zhvilloheshin mbi platformën e një
autonomie të Greqisë nën
sovranitetin e sulltanit duke i paguar
atij një tribut vjetor. Kufijtë e Greqisë
do të përcaktoheshin nga fuqitë e
mëdha dhe nga të dy palët. Sipas një
neni sekret, në rast se Porta e Lartë
nuk përgjigjej brenda një muaji,
skuadriljet detare të tri shteteve të
merrnin nën mbrojtje Greqinë.
Në gusht 1827 përfaqësuesit e
Francës, Anglisë e Rusisë i drejtuan
Portës së Lartë një notë kolektive.
Për përgjigjen brenda afatit të
caktuar flotat e tri shteteve bllokuan
brigjet e Greqisë. Komandantët e
skuadriljeve i dërguan një ultimatum
Ibrahim Pashës që komandonte
forcat detare për shtypjen e
revolucionit grek.
10. Porta e Lartë përdori një manovër të re, për të izoluar
Rusinë. Në janar 1828, nëpërmjet patriarkut të
Stambollit, ajo u premtoi grekëve amnisti për
pjesëmarrësit në kryengritje, kthimin e pasurive të
konfiskuara, përjashtimin nga taksat për periudhën e
kryengritjes, në rast se ata ndërpritnin luftën dhe i
bindeshin sulltanit.
Manovra politike dështoi. Grekët nuk pranuan këto
propozime. Në prill 1828 Rusia i shpalli luftë shtetit
osman. Ky i fundit u gjend i papërgatitur për luftë.
Luftërat e gjata me Rusinë dhe Iranin kishin gëlltitur
mjete të mëdha financiare. Gjendja ushtarake ishte e
keqe. Sapo ishte shkatërruar korpusi i jeniçerëve.
Ushtria e re nuk kishte përgatitjen e duhur. Në të
mungonin oficerët. Edhe më e keqe ishte gjendja e
flotës. Ajo ishte shkatërruar në Navarinë.
11. Krahas veprimeve ushtarake vazhdonin bisedimet midis përfaqësuesve
të Anglisë, Francës e Rusisë mbi çështjen greke. Në mars të
vitit 1829 në Londër u arrit një marrëveshje për Greqinë e ardhshme.
Shteti i ri grek do të përfshinte territorin nga gjiri iVollosit në Lindje,
përmes Agrafës e Artës deri në gjirin e Ambrakisë në Perëndim. Në të do
të hynin edhe ishujt Eubea e Qikladet. Shteti grek do të ndodhej nën
pushtetin e Portës dhe do të paguante çdo vit një tribut prej 1 500 000
grosh.
Në organizimin e brendshëm shteti grek do të gëzonte autonominë e
plotë. Sundimtari do të zgjidhej prej tre shteteve të mëdha e Portës. Për
pjesëmarrësit në luftë të shpallej një amnisti e përgjithshme.
Përfaqësuesit e tri shteteve filluan bisedimet me përfaqësuesit e Portës.
Nga ana tjetër Rusia për ta detyruar Portën e Lartë të përfundonte
paqen, nisi në mesin e majit 1829 fushatën e dytë. Rreth 70 000 veta u
hodhën mbi ushtrinë osmane, e cila ishte shumë më e madhe në numër.
Ushtria e rregullt nuk i kalonte 50 000 vetët. Rusia kishte supremaci në
flotën e Detit të Zi. Kjo ndikoi mjaft në zhvillimin e luftës në favor të
Rusisë.
12. Zgjidhja e çështjes greke
Për Greqinë u pranuan vendimet e marrëveshjeve të
Londrës të 6 qershorit 1827 e 22 marsit 1829. Paqja e
Adrianopojës u ratifikua nga 2 sundimtarët. Cari ishte
shumë i kënaqur nga këto kushte, kurse sulltani nuk ishte
nga t’ia mbante. Ai shpresonte se do të ndryshonte gjendja
me ndihmën e Anglisë e të Francës, por u gabua.
Paqja e Adrianopojësi siguroi autonominë Greqisë. Sipas
marrëveshjes Porta e Lartë ishte e detyruar të pranonte
rekomandimet e tri shteteve për drejtimin autonom. Por
përfaqësuesit e këtyre shteteve në shkurt 1830 vendosën t’i
jepnin pavarësinë Greqisë dhe këtë vendim ia imponuan
sulltanit
13. Nga mesi i shekullit të 19-tëTurqia ishte në ethet e " Çështjes
Lindore", në kohën që Ballkanasit, duke përfshirë
edhe shqiptarët, kërkonin të plotësonin ëndrrën e tyre kombëtare. Për të
mbrojtur dhe përkrahur interesat e tyre kombëtare, shqiptarët u
mblodhën në Prizren, një qytet i Kosovës, në vitin 1878 dhe
krijuan Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Lidhja kishte dy qëllime
kryesore, atë politike dhe atë kulturore. Së pari, u përpoq (pa sukses) të
bashkonte të gjitha trojet shqiptare - atë kohe të ndara në
katër vilajete, ose krahina, eKosovës, e Shkodrës, e Manastirit, e Janinës -
në një shtet vetëqeverisës brenda sistemit të Perandorisë Osmane. Së
dyti, zhvilloi një lëvizje për zhvillimin e gjuhës
shqipe, letërsisë, arsimimit, dhe kulturës. Në vijë me programin e
dytë, në vitin 1908 udhëheqësit shqiptarë u takuan në qytetin e
Manastirit (tani Bitola, Maqedoni) dhe përshtatën njëalfabet kombëtar.
Ai bazohej më së shumti në shkrimin latin, ky zëvendësoi disa alfabete të
tjera, duke përshirë alfabetin arab dhe grek, që ishin gjer në atë kohë në
përdorim
14. RILINDJA
Rilindja ishte një lëvizje e gjerë, që
tërhoqi në jetën politike të gjitha
forcat shoqërore të popullit shqiptar
dhe që kishte rrënjë të thella
historike. Ajo u zhvillua në një truall
të përgatitur nga kryengritjet
popullore, që nuk u ndërprenë gjatë
katër shekujve të robërisë osmane
dhe që drejtoheshin kundër kësaj
robërie. Gjatë këtyre lëvizjeve ishte
formuar te shqiptarët ndjenja e
kombësisë, e identitetit dhe e
individualitetit të tyre të veçantë
përballë sundimtarëve të huaj. Por
këto lëvizje, edhe pse kishin
karakter çlirimtar, mbetën prej fillimit
deri në fund lëvizje të veçuara e të
palidhura ndërmjet tyre. Epoka e
Rilindjes krijoi kushtet për bashkimin
e tyre, për t’i kanalizuar ato në
hullinë e lëvizjes kombëtare.
Megjithatë, lëvizje organizativisht të
15. LEVIZJET REVOLUCIONARE
Shek. XIX shënoi për popullin shqiptar, ashtu si për popujt e tjerë të
Ballkanit hyrjen në historinë moderne, si shekulli i lëvizjeve dhe i
revolucioneve kombëtare, që ndoqën njëri-tjetrin dhe që çuan në çlirimin
e shumicës së popujve të këtij gadishulli nga zgjedha e Perandorisë
Osmane]]. Këto lëvizje u zhvilluan në kushtet e rënies së Perandorisë
Osmane, të shthu i fundit në Ballkan që u shkëput nga [[Perandoria
Osmane dhe që shpalli pavarësinë kombëtare, krahasuar me vendet e
tjera ballkanike, ajo, që në fundin e shek. XVIII dhe në fillimin e shek.
XIX, nisi të zhvillohej nga pikëpamja ekonomiko-shoqërore e politike në
po ato drejtime si edhe fqinjët e saj ballkanikë, Serbia, Greqia, Bullgaria
e Rumania. Vështirësitë e ritmet e ngadalshme të këtij zhvillimi të
Shqipërisë, të diktuara nga kushtet e rënda e të ndërlikuara, që ishin
karakteristike për vendet nën sundimin osman, nuk e penguan shoqërinë
shqiptare që në agimin e shek. XIX të kishte, krahas ndryshimeve, edhe
mjaft gjëra të përbashkëta me shtetet fqinje, të krijonte premisat që çuan
në konsolidimin e shqiptarëve si komb, në ngritjen e mëtejshme të
ndërgjegjes kombëtare dhe në zhvillimin e lëvizjes kombëtare.
16. Rilindja Shqiptare përbën një
lëvizje të gjithanshme
kombëtare, me një përmbajtje
të re ideologjike, politike,
kulturore, ekonomiko-shoqërore
dhe organizative.Ajo synonte të
zgjidhte detyrat që i takonin
revolucionit kombëtar, të
çlironte vendin nga sundimtarët
e huaj osmanë, të bashkonte
trojet shqiptare në një shtet të
vetëm e të pavarur, t’u hapte
rrugën zhvillimit e përparimit
ekonomiko-shoqëror, politik e
kulturor të Shqipërisë.
17. Shteti autonom shqiptar, nën
sovranitetin e Perandorisë
Osmane, vlerësohej nga
mendimtarët rilindës si një
organizim i përkohshëm e
kalimtar, për të shkuar, në kushte
më të favorshme ndërkombëtare
drejt një shteti plotësisht të
pavarur. Autonomia territoriale-
administrative krijonte mundësitë
që të ngriheshin institucionet
juridike-politike dhe strukturat
ekonomiko-shoqërore, që do të
shërbenin si mbështetje për
rendin shtetëror të pavarur, i cili
do të vendosej sapo të
krijoheshin kushtet e
përshtatshme. Kjo ishte rruga që
kishin ndjekur drejt pavarësisë
edhe disa shtete të tjera
ballkanike; ishte e natyrshme që
shqiptarët të merrnin parasysh
edhe përvojën e tyre.
18. RUMANIA DHE BULLGARIA
Jane dy vendet e tjera te
ballkanit te cilet u ndikuan nga
levizjet qe ballkani po pesonte
koheve te fundit.
Si te gjitha vendet e tjera te
ballkanit edhe Rumania e
Bullgaria te ndihmuar nga
fuqite e medha shpallen
pavaresite e tyre kunder
pushtimit osman.
Ne te dyja vendet ballkanike
vemendje te vecante pati
zhvillimi i gjuhes dhe dhe i
arsimit.
Ata bene perpjekje duke hapur
shkolla ne vendet e tyre dhe
filluan te botoheshin abetaret.
Ishte pikerisht Kongresi i Berlinit ai qe
njohu pavaresine e tyre te plote.
