Nga: prof.BUJAMIN SALIJA (Tetovë, Shkurt-2017)

1. Shkolla Fillore “Përparimi”
Ars: Bujamin SALIJA
Tetovë, Shkurt - 2017

2.  Emri maqedoni u përdor përsëri në shekullin XIX, emri maqedoni të
çonte të mbretëria e Filipi II-të,, në lashtësi që ishte një term
gjeografik, që tregonte një krahinë të Perandorisë bizantine, të
sllavozuar qydh prej shekullit VI-të, të inkuadruar tërësisht në
Perandorinë bullgare të Simeonit (893-927), dhe pjesërisht në atë të
Carit serb Dushanit (1331-1355)
 Osmanlinjët e kishin pushtuar vitet e fundit të shekullit XIV dhe e
kishin ndarë në elajete dhe Sanxhaqe me kufi që ndroheshin shpeshë.
 Në mes të she. XIX, gjeografët europian me emrin maqedoni tregonin
krahinën e kufizuar nga Sharri në veri, olimpi dhe Pindi në Jug, rodopi
në lindje, liqeni i Ohrit në perëndim: dy milion banorë.
 Ajop formonte dy elajete të selanikut e të Manastirit, një pjesë t elajetit
të Kosovës, të krijuar më 1877, dhe sanxhakun autonom të Selfixhesë
(serbi

3.  Nuk ishte pasuria e Maqedonisë ajo që tërhiqte lakmitë
e shteteve fqinje, por pozita e saj strategjike, pasi ajo
kontrollonte rrugët e mëdha tradicionale nga Danubi
në detin Egje nëpër luginën e Vardarit, nga pellgu i
Sofjes në të njejtin det nëpër luginën e Strumës, pa
mos haruar këtu transversalen e madhe të rrugës së
vjetër VIA EGNATIA, e cila përmes ohrit, Manastirit,
Fllorinës bashkonte Adriatikun me egjeun.
 Selaniku ishte pikdalja e këtyre rrugëve, ai tërhiqte
vëmendjen si një port i madh me 140 mijë banorë,
qyteti i dytë europian i Perandorisë osmane dhe treti
në ballkan në jug të danubit.
 Kështu spjegohen orekset e Greqisë, Bullgarisë e
Serbisë.

4.  Nëse Armenia dhe Kreta siguruan vëmendje të
mjaftueshme në periudhën e kongresit të Berlinit, besohej
se kur nisën trazirat në Maqedoni, problemi Kretian dhe
Armen do të lihej pas dore, pasi Maqedonia, për shkak të
pozitës së saj gjeografike, ishte qendra e botës ballkanike.
 Situata racore në maqedoni
 Grekët dhe
 Sllavët
 Në kët pikë duhet të njihemi me situatën racore në kët
rajon të rëndësishëm
 Maqedoni një muzeum i popujve ballkanikë.
 Asnjë nuk përbën shumicë

5.  Në pjesën jugore - grekët si popull qytetar dhe tregtar përbënin
shumicën, kurse
 Në veri banonte popullsia fshatare sllave
 Ky grup i ndarë herë nën sundimin serb dhe herë në at bullgar, ata u
bënë objekt diskutimesh ndërmjet dy shteteve të mëdha sllave të
ballkanit.
 Slavët e Vardarit pasqyruan një ndjenjë patriotike të tyrën Maqedone.
 Sllavët maqedonas u futën nën ndikkimin e propagandës bullgare e cila
zhvillohej nëpërmjet kishës dhe shkollave
 Kështu në vitin 1870 u lejua kisha ekzarkike bullgare nga ana e
Sulltanit.
 Kështu nisi një luftë midis kishës ekzarkike bullgare dhe patrikanës
Greke, mirëpo në fillim të viteve 90-ta sulltani lejoi krijimin e katër
peshkopatave bullgare të cilat e zgjeruan ndikimin e tyre ekzarkik.
 Ata hapën shkolla fetare dhe ua mësonin maqedonëve gjuhën dhe
historinë bullgare.
 Kështu u krijua një ndjenjë e lartë pro – bullgare.

6.  Maqedonia shtrihej në jug të serbisël dhe përbënte Serbinë
e vjetër.
 Këtu kishte elementë pro-serbë, por kur agjentët sllavë
depërtuan në rrjedhën e sipërme të Vardarit ata u ndeshën
me ndikimin bullgar dhe u ndalën, por u bënë aëleatë të
grekëve, të cilët gjithashtu kishin nisur propagandën e tyre.
 Kështu në shek. XIX u zhvillua një luftë trekëndore,
nëpërmjet kishës dhe shkollave që synonte të ndikonte
mendjen popullsisë;
 Megjithëse pjesa më e madhe e sllavëve të maqedonisë
ishte përfshirë në kampin bullgar, serbët kishin siguruar
ndikimin e tyre në veri të maleve Sharr , ndërkohë që
grekët mbanin të shtërnguar pjesën jugore e cila lidhej me
thesalinë.

7.  Situata racore në maqedoni nuk përfundoi këtu, në
rajonet malore të vendit gjendej një popullsi
nomadësh të quajtur Kuco-Vllehë (Vllahë të vonë)
 Ata i përkisnin kishës Ortodokse, flisnin latinisht dhe
ishte e mundur që të lidheshin me Rumaninë.
 Më të paktë ishin çifutët, ata ishin pasardhësit e
çifutëve të larguar nga Spanja dhe të mirëpritur nga
Sulejmani i Mrekullueshëm dhe njiheshin me emrin
spanjollë, mereshin me tregti në qytetet e Maqedonisë,
por gjendeshin me shumicë në selanik dhe atje e
përbënin shumicën e popullsisë.