Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα
tsikolatas@gmail.com
ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ
ΗΛΙΚΙΑ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ
ΑΓΩΓΗ
Εργασία για το μάθημα:
Ποιοτικές μέθοδοι στην κοινωνική έρευνα και στην ειδική αγωγή
Παρατήρηση
Καθηγήτρια: Λάγιου – Λιγνού Ε.
Φοιτητής: Τσικολάτας Αλέξανδρος
1

Αθήνα 2014
2 Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα

Πίνακας περιεχομένων
Πίνακας περιεχομένων.......................................................................................3
Μέθοδος Παρατήρησης
Η παρατήρηση είναι μια διαδικασία που επιτρέπει στον ερευνητή να αντλήσει
πληροφορίες και δεδομένα μέσα από την άμεση, δική του παρατήρηση ατόμων,
ομάδων, θεσμών, συμπεριφορών, συνθηκών, χώρων, ή οργανισμών. Ο ερευνητής
καταγράφει έπειτα τις παρατηρήσεις του, τις επεξεργάζεται και τις ερμηνεύει.
Θεωρείται η πιο ποιοτική και ίσως η πιο βασική τεχνική συλλογής δεδομένων στην
κοινωνική έρευνα, καθώς με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αναμιγνύεται και με όλες τις
άλλες τεχνικές, διότι σε κάθε έρευνα, ποσοτική ή ποιοτική, περιέχονται τουλάχιστον
μερικά στοιχεία παρατήρησης.

Ο παρατηρητής προσπαθεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει όσα παρατηρεί
μέσα από την οπτική των ατόμων/ ομάδων/ κοινοτήτων/ θεσμών/ πολιτισμών που
μελετά κι όχι να επιβάλλει τη δική του άποψη. Προσπαθεί να κρατά συστηματικές
σημειώσεις από την εμπειρία του και να την παρουσιάζει με όσο το δυνατόν πιο
αντικειμενικό τρόπο μπορεί.
Ο τρόπος δουλειάς του στηρίζεται στην εμπειρία του, δεν μπορεί να την
προσχεδιάσει με μεγάλη αυστηρότητα αλλά βασίζεται εν πολλοίς στη συναίσθησή
του και στη δυνατότητά του να ελέγχει τις συγκινησιακές καταστάσεις αυτών που
παρατηρεί. Η λέξη – κλειδί για τον παρατηρητή είναι να καταφέρει να διεισδύσει
τόσο πολύ σε μια ομάδα, σε μια κατάσταση, στην κουλτούρα, στην ‘ατμόσφαιρα’
μιας κοινότητας, ώστε να καταγράψει και να ερμηνεύσει –τελικά- σκέψεις,
συναισθήματα, στάσεις, αντιλήψεις, εμπειρίες.
Κάθε φορά που επιλέγεται η παρατήρηση ως ερευνητική τεχνική, ο ερευνητής
θα πρέπει να έχει αποφασίσει από πριν ορισμένα στοιχεία για τη δομή της, που είναι
σημαντικά για την παραπέρα δουλειά του και συνοψίζονται στα εξής:
1. Ο βαθμός συμμετοχής του ερευνητή
2. Η ηθική διάσταση της παρατήρησης.
3. Η δομή της παρατήρησης
4. Ο τρόπος προσέγγισης και εισόδου στο συγκεκριμένο χώρο/ ομάδα
5. Το υλικό που συλλέγεται, ο τρόπος καταγραφής του
Δευτερεύουσες μορφές παρατήρησης
Εκτός από τις βασικές μορφές η παρατήρηση διακρίνεται και σε άλλες μορφές
ανάλογα του επιστημονικού πεδίου έρευνας, όπου και διακρίνεται σε πληθώρα
επιστημών, ανάλογα της πρόθεσης του παρατηρητή, τη χρονική διάρκεια αυτής, τον
αριθμό ατόμων που συμμετέχουν κ.ά. Έτσι υπό το πλαίσιο αυτών η παρατήρηση
διακρίνεται σε:
Η ευκαιριακή παρατήρηση
Η συστηματική παρατήρηση

Η εκτατική παρατήρηση
Η εντατική παρατήρηση
Η άμεση παρατήρηση
Η έμμεση παρατήρηση
Η προσωπική ή ατομική παρατήρηση
Η ομαδική παρατήρηση
Η μακρόχρονη παρατήρηση, καλούμενη και οριζόντια παρατήρηση
Η εγκάρσια παρατήρηση
Η εξωτερική παρατήρηση
Η εργαστηριακή παρατήρηση
Η συμμετοχική παρατήρηση
Η ενόργανη παρατήρηση
Η κλινική παρατήρηση
Ερμηνεία παρατήρησης
Βασικά σε κάθε παρατήρηση συγκεντρώνονται και αναφέρονται
διάφορα δεδομένα. Συνεπώς ερμηνεία της παρατήρησης είναι η ερμηνεία αυτών
τούτων των δεδομένων η οποία και είναι η διεισδυτική ανάλυσή τους που επιχειρείται
στη συνέχεια από τον παρατηρητή - ερευνητή συνθέτοντας συμπερασματικές κρίσεις
σε συνάρτηση διαφόρων σχέσεων αυτών, είτε από επιστημονικής πλευράς είτε από
κοινωνικής συμπεριφοράς. Έτσι εξετάζοντας την άρτια περιγραφή, διυλίζει την
περιγραφή επί των σημείων που διαφωτίζουν τα σημαντικότερα στοιχεία, τα οποία
στη συνέχεια συσχετίζει και προσαρμόζει σε επιστημονικό πεδίο ή σε νόημα ειδικής
συμπεριφοράς.
Η ερμηνεία της παρατήρησης αποτελεί το πλέον συναρπαστικό σημείο για τον
παρατηρητή - ερευνητή. Και αυτό διότι κατά το χρόνο της παρατήρησης, δηλαδή της
συλλογής των δεδομένων, ο παρατηρητής έκανε αυτό που έκανε, λίγο ή πολύ, ενώ σ΄
αυτό το στάδιο μπορεί, επιδεικνύοντας ευρετική και οργανωτική ικανότητα, ν΄
αναδείξει μια εξηγήσιμη δομή ενός συνόλου ενδείξεων και γεγονότων. Αυτό μπορεί

άλλοτε να είναι εύκολο και άλλοτε ιδιαίτερα δύσκολο ένεκα διαφόρων περιορισμών
(τοπικών, χρονικών, περιορισμού εξοπλισμού κ.ά.), όπου σε ανώτερο κλιμάκιο, ή
επιστημονικό κέντρο να μη είναι τόσο δύσκολο. Όπως και να έχει όμως ο πρώτος
παρατηρητής εν προκειμένω αναλυτής, διατηρεί την πλεονεκτικότερη θέση έναντι
άλλου επόμενου όπου είναι δυσκολότερο να ανασυνθέσει με πληρότητα την όλη
περιγραφόμενη κατάσταση που μόνο ο πρώτος βίωσε. Πολλές φορές όμως συμβαίνει
ο ίδιος ο παρατηρητής να εισηγείται την ερμηνεία της εργασίας του σε ειδικότερο
αναλυτή προκειμένου αυτή να λάβει ένα πληρέστερο πλαίσιο αναφοράς.
Σημειώσεις παρατήρησης στο μάθημα «Ποιοτικές μέθοδοι
στην κοινωνική έρευνα και στην ειδική αγωγή»
Στις διαλέξεις του μαθήματος και για τις ανάγκες της παρούσας παρατήρησης
επισημάνθηκαν από την καθηγήτρια Κα Λιγνού και τους συμφοιτητές τα εξής:
1. Ο παρατηρητής δε κρατά κατά τη διάρκεια της παρατήρησης
σημειώσεις ή μικρόφωνο
2. Ο χρόνος παρατήρησης θα είναι πάντα ο ίδιος, ήτοι 45’ με απόκλιση
συν πλην 5΄
3. Ο παρατηρητής δε πρέπει να γνωρίζει στοιχεία του παιδιού (διάγνωση
κτλ)
4. Έπειτα καταγράφει όσα θυμάται αμέσως μετά την παρατήρηση ή το
αργότερο μέχρι το βράδυ της ίδιας ημέρας
5. Χρησιμοποιεί περιγραφική γλώσσα χωρίς να ερμηνεύει
6. Το παιδί το διαλέγει ο ερευνητής και δε του το επιβάλει άλλο πρόσωπο
7. Εχεμύθεια για το φορέα επιλογής και το παιδί
8. Κανείς παρατηρητής δεν είναι αόρατος, το παιδί νιώθει το βλέμμα, να
είναι έτοιμος να δεχθεί ερωτήσεις
9. Περιοδικότητα παρατήρησης, ίδια μέρα και ώρα κάθε εβδομάδα
10. Παρατήρηση γίνεται σε όλα και καταγράφονται έστω και
ετεροχρονισμένα

11. Καμία παρατήρηση δεν είναι απόλυτα αντικειμενική
12. Στάση αρνητικής ικανότητας, να αντέχει ο παρατηρητής στο να μην
γνωρίζει ή να μη βιαστεί να συμπεράνει
Στην παρούσα παρατήρηση τηρήθηκαν όλα τα παραπάνω.
Περιγραφή πλαισίου
Ο παιδικός σταθμός είναι μια Μη Κερδοσκοπική Πολιτιστική Εταιρία που
δημιουργήθηκε απο τους ίδιους τους γονείς με σκοπό την οργάνωση και την
ανάπτυξη του θεσμού των ομάδων παιχνιδιού στην Ελλάδα και την δημιουργία
δράσεων με σκοπό την κοινωνικοποίηση των παιδιών προσχολικής ηλικίας και των
οικογενειών τους.
Μέσα από τη δημιουργία ομάδων παιχνιδιού σε διάφορες περιοχές της
Αττικής αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας στόχος είναι τα παιδιά ηλικίας 0-6 ετών
και οι γονείς τους να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους αλλά και με άλλα μέλη της
κοινωνίας, να μάθουν μέσα από το παιχνίδι, να δραστηριοποιηθούν σε θέματα
πολιτισμού και περιβάλλοντος και να έχουν ίσες ευκαιρίες στην δημιουργική
απασχόληση και τη ολόπλευρη καλλιέργεια τόσο τη σωματική όσο και τη
πνευματική. Όλες αυτές οι ενέργειες οφείλουν την επιτυχία τους τόσο στην
εθελοντική και ουσιώδη συμμετοχή των γονέων όσο και την συνεργασία
και καθοδήγηση ειδικών επιστημονικών συμβούλων, παιδαγωγών και άλλων φορέων
που δραστηριοποιούνται στους τομείς της προσχολικής και πρωτοσχολικής αγωγής
προωθώντας καινοτόμες πρακτικές.
Μέσα από προγράμματα και δράσεις για γονείς και παιδιά όπως καλλιτεχνικά
εργαστήρια, δημιουργική απασχόληση, ομάδες γονέων-παιδιών, ομιλίες, επισκέψεις
σε πολιτιστικούς χώρους, εκδρομές και πολύ παιχνίδι δημιουργήσαμε μια νέα για τα
Ελληνικά δεδομένα δομή απόλυτα φιλική προς τα παιδιά η οποία θα στηρίζεται στον
εθελοντισμό και την αλληλεγγύη των ενηλίκων.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι δράσεις μας στηρίζονται από
χορηγούς και υποστηρικτές οι οποίοι συμβάλουν στη εξάπλωση της ιδέας μας μέσα
από χρηματική, υλική προσφορά καθώς και παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη της
ομάδας μας, με αποτέλεσμα ολοένα και περισσότερες οικογένειες να έχουν
δυνατότητα να επωφελούνται από τις δράσεις μας ανεξάρτητα οικονομικοκοινωνικής
κατάστασης.
Οι δραστηριότητες στις ομάδες παιχνιδιού περιλαμβάνουν:
- Μουσική και τραγούδι
- Θεατρικά παιχνίδια και μιμήσεις
- Αθλητικά και κινητικά παιχνίδια
- Εξωτερικό και ελεύθερο παιχνίδι
- Τέχνη και δημιουργικές δραστηριότητες
- Παραμύθια και επιτραπέζια
- Οικολογικά παιχνίδια
- Φροντίδα ζώων
- Εξορμήσεις
- Γωνιές παιχνιδιού
Παρατήρηση 1 - Τρίτη 25 Φεβ. 2014 - Διάρκεια 45΄
Σήμερα Τρίτη μεσημέρι αποφάσισα να επισκεφθώ μια παλιά μου καθηγήτρια
που δουλεύει σε πρότυπο παιδικό σταθμό ΜΚΟ. Της τηλεφώνησα το πρωί και την
ενημέρωσα πως θα ήθελα να έρχομαι για κάποιες ώρες στον παιδικό σταθμό όπου
εργάζεται, μόνο όταν είναι και η ίδια παρόν, για να παίρνω ιδέες αναφορικά με τις
παιδικές δραστηριότητες που εφαρμόζουν καθότι γνωρίζω πως κάθε μέρα γίνονται
ενδιαφέροντα και διαφορετικά πράγματα εκεί. Ενημερώνομαι και από την σελίδα
τους στο facebook αλλά είναι προτιμότερο να βλέπω και την όλη διαδικασία ζωντανά
όπως της ανέφερα προκειμένου να μην την προϊδεάσω για την πραγματική αιτία της
επίσκεψης, την παρακολούθηση παιδιού. Μιας που είναι ο χώρος εργασίας της, της

ανέφερα πως αν υπάρχει η παραμικρή δυσκολία θα μπορούσε να μου το πει. Με
διαβεβαίωσε πως δε συντρέχει κάτι τέτοιο και με ενημέρωσε πως ίσως χρειαστεί να
την βοηθήσω σε κάποια πράγματα. Απάντησα πως θα ήταν χαρά μου. Λίγο πριν
κλείσουμε το τηλέφωνο μου είπε να φέρω και κάποιο βιογραφικό μου σε περίπτωση
που αναρωτιόταν κάποιος γονέας ποιος είμαι και τι κάνω εκεί, έστω για τυπικούς
λόγους. Επίσης με ενημέρωσε εν τάχει για τις μέρες και ώρες που βρίσκεται στον
χώρο αλλά μου ανέφερε πως θα τα πούμε και από κοντά γιατί έχουν εισαχθεί και
παράλληλες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που θα μπορούσα να παρακολουθήσω
όπως γιόγκα για μητέρες και άλλα.
Για κάποιο λόγο δεν ένιωθα κάποιο ενθουσιασμό, σκεφτόμουν και πως έπρεπε
να κάνω σαράντα λεπτά ταξίδι με το αυτοκίνητο από περιστέρι έως αγία Παρασκευή
και όλο αυτό το έβλεπα σαν αγγαρεία. Σκεφτόμουν την κίνηση στον δρόμο, την
μεσημεριανή νύστα να με πλακώνει, να προβλέπω ότι θα πάω σε ένα χώρο που
μάλλον θα είμαι παρείσακτος, γυναίκες να συζητάνε για το τι κατάφεραν αυτή τη
βδομάδα τα αγγελούδια τους. Σκέφτομαι για κάποιο λόγο ότι ίσως δω κάποια μητέρα
να φωνάζει ή να χτυπάει το παιδί της, γεγονός που μου προκαλεί δυσφορία από τώρα
και σκέφτομαι αν θα πρέπει να εμπλακώ για άλλη μια φορά. Ξεφυσάω σκεφτόμενος
ότι ακόμη και η παλιά μου καθηγήτρια θα τρέχει με τις εργασίες της στο χώρο οπότε
βλέπω η σαρανταπεντάλεπτη παρακολούθηση που ζήτησε η Κυρία Λιγνού να γίνεται
τέταρτο. Με σχετικά βαριά καρδιά άφησα της χίλιες δυο άλλες δουλειές που έχω για
να ετοιμαστώ. Σκέφτηκα να φορέσω φόρμες για να είμαι άνετος στον χώρο μην
τυχών και μου ζητηθεί να συμμετάσχω σε κάποια δραστηριότητα που δε θα μπορώ να
αρνηθώ… μακάρι να μην είναι η γιόγκα για μητέρες. Να δεις που ο νόμος του Moore
θα δουλέψει και πάλι και θα μου συμβεί ακριβώς ότι αντεύχομαι.
Και έτσι όντως ξεκίνησε, ήδη από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας έχω κολλήσει
στην κίνηση, προβλέπω ότι θα τελειώσει και η μπαταρία από το gps και ίσως
καθυστερήσω να βρω τον σταθμό. Μετά από μια ώρα φτάνω στον σταθμό που τον
βρήκα με την δεύτερη βόλτα, παρκάρω απ έξω και χτυπάω το κουδούνι της
αυλόπορτας. Ήταν 15:30 όταν είδα μια νηπιαγωγό να ανοίγει παραξενεμένη την

γυάλινη πόρτα του παιδικού σταθμού και να με ρωτάει από μακριά τι θα ήθελα. Της
απάντησα ότι είμαι παλιός μαθητής της Τ. και ότι θα κάνουμε κάτι μαζί σήμερα. Δεν
με ενημέρωσε κανείς και η ίδια δεν έχει έρθει ακόμη μου απάντησε. Ωραία ξεκινάμε
σκέφτηκα, ωστόσο ήταν ευγενική και ήρθε να μου ξεκλειδώσει και μπήκα στο χώρο.
Μου ζήτησε να βγάλω αμέσως τα παπούτσια. Ήταν ευγενική παρόλο το αυστηρό της
ύφος. Ο χώρος είχε αυτή τη μωρουδιακή μυρωδιά. Ένας καναπές κρεβάτι κοιμίζει
τρία παιδιά περίπου πέντε ετών μπροστά μου. Στον χώρο πίσω μου άλλα τρία παιδιά
να κοιμούνται σε μαξιλάρια πεταμένα στη χοντρή μοκέτα στο πάτωμα. Αυτό μου
φάνηκε αστείο. Τελευταία φορά που είδα ανθρώπους να κοιμούνται στο πάτωμα ήταν
πριν λίγες εβδομάδες στο σπίτι του φίλου μου όπου είχε ένα πάρτι με αρκετό αλκοόλ.
Ωστόσο αυτά τα παιδιά μου φάνηκε πως θα πρέπει να κοιμήθηκαν την ώρα που
έπαιζαν. Μετά από αυτές τις αστραπιαίες σκέψεις μου η νηπιαγωγός με ρώτησε να
της πω περισσότερα. Της εξήγησα ακριβώς με τα ίδια λόγια όπως έκανα και στην
καθηγήτριά μου πριν λίγες ώρες. Μου απάντησε πως θα έρθει στις πέντε ακριβώς και
χωρίς να της το ζητήσω μου έκανε μια ενδελεχή ξενάγηση στο χώρο.
Ο σταθμός είναι τύπου μεζονέτα, κάθε τοίχος και διαφορετικό χρώμα, ένας
τεράστιος χώρος που αποτελεί τον χώρο υποδοχής των παιδιών με κρεμάστρες για τα
ρούχα και ακριβώς από κάτω θήκες για τα παπούτσια. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η
κουζίνα όπου η μισή είναι για χρήση από τους μεγάλους και η άλλη μισή για χρήση
από τα μικρά παιδιά. Έχει δύο μεγάλα τραπέζια για παιδιά, ορθογώνια μαζί με
πλαστικά καρεκλάκια. Τα άλλα δύο δωμάτια χωρίζονται από αυτόν τον κεντρικό
χώρο με υφασμάτινα διαχωριστικά όπου έχουν πόρτα και παράθυρα, σαν να έχεις
πάρει δηλαδή την πρόσοψη μια μεγάλης σκηνής κατασκήνωσης. Το ένα από αυτά, το
μεγαλύτερο, έχει τις παιδικές γωνιές τις οποίες μου κατονομάζει η νηπιαγωγός η
οποία μου φαίνεται τώρα όλο και πιο ευγενική και ήρεμη. Μου εξηγεί τι κάνουν σε
κάθε μία από αυτές και με πηγαίνει στο δίπλα χώρο όπου έχει επίσης χοντρή μοκέτα,
βιβλία και μαξιλάρες, εδώ μου εξηγεί ότι δεν είναι τόσο για παιχνίδι αλλά για άλλες
δραστηριότητες όπως αφήγηση παραμυθιού, κουκλοθέατρο και ξεκούραση. Την
ρωτάω χαμηλόφωνα κάτι για την γωνιά με τα τουβλάκια και μου λέει πως δε

χρειάζεται να ψιθυρίζω αφού τα παιδιά δεν ενοχλούνται. Όντως τα παιδιά φαίνεται να
βρίσκονταν σε κώμα. Τώρα αυτά που ήταν στο πάτωμα μου θυμίζουν περισσότερο
τους φίλους μου. Στο χώρο αυτό βρίσκεται ένα παιδάκι έντεκα μηνών που δε
κατάφερε να κοιμηθεί καθότι μόλις τον πήρε ο ύπνος άρχισε να κλαίει γιατί ήθελε να
του αλλάξουν πάνα. Δε μπορεί να σταθεί μόνο του στα πόδια του ωστόσο έρχεται
μπουσουλώντας στα πόδια μου και μου τραβάει το μπατζάκι της φόρμας σαν να μου
ζητάει το σηκώσω αλλά δε κάνω καμία κίνηση πρώτον γιατί δε ξέρω ακόμη τι μου
επιτρέπεται να κάνω αλλά και επειδή εννοείται ότι φοβάμαι μη του βγάλω κάποιο
χέρι έτσι και επιχειρήσω να το σηκώσω. Ο μικρός με κάνει να γελάω κάθε φορά που
τον βλέπω και επειδή είναι αστείος με αυτή τη ξανθιά φράντζα και επειδή μου
χαμογελάει και μου δείχνει τα φαφούτικα ούλα του. Η νηπιαγωγός τον αρπάζει
αγκαλιά και μου λέει να πάμε επάνω να μου δείξει και τον υπόλοιπο χώρο.
Ανεβαίνουμε τα σκαλάκια, ανοίγουμε την προστατευτική πόρτα που πρέπει να
ανασηκωθεί για να ανοίξει ώστε να μην δραπετεύουν τα παιδιά και μου δείχνει τον
επίσης μεγάλο χώρο με το παρκέ και τους τεράστιους καθρέπτες. Εδώ κάνουν
γυμναστική, γιόγκα οι μητέρες και άλλες δραστηριότητες μου λέει. Κοιτάζω και έξω
να δώ τον προαύλιο χώρο όπου είναι γεμάτος παιχνίδια, μπάλες, μια ξύλινη βάρκα
σχεδόν αληθινών διαστάσεων, ποδηλατάκια, τσουλήθρα. Εκείνη τη στιγμή ακούω
την νηπιαγωγό να λέει δε το πιστεύω πάλι. Γυρίζω και την βλέπω να ελέγχει την πάνα
του μικρού όπου είναι λερωμένη και πάλι. Μα τι έγινε σήμερα με αυτόν αναρωτιέται
φωναχτά και με προσκαλεί να την ακολουθήσω σε ένα μικρό δωματιάκι όπου έχει
όλα τα υλικά για να αλλάξεις ένα μωρό. Το ξαπλώνει, βγάζει την πάνα, τον σκουπίζει
με υγρό μαντηλάκι, του φοράει την καθαρή πάνα και τον ντύνει σε δευτερόλεπτα
καθώς μου μιλάει. Εντυπωσιασμένος από την ταχύτητά της και την λεπτομέρεια στις
κινήσεις της χαμογελώ και επιστρέφουμε στον κάτω χώρο.
Συνεχίζει την ξενάγηση όπου μου δείχνει ένα μικρό θερμοκήπιο δίπλα στον
νεροχύτη όπου έχουν φυτέψει φακές και βγαίνουν τα βλαστάρια τους, μου δείχνει τις
τουαλέτες των παιδιών με τις χαμηλές λεκάνες και νιπτήρες. Έχω εγκλιματιστεί στον
χώρο και μπορώ να πω πως για λίγο ξέχασα για πιο λόγο ήμουν εκεί. Μετά την

ξενάγηση ωστόσο κάθε αρνητικό ή ουδέτερο συναίσθημα που είχα πριν έχει
εξαφανισθεί. Έχω έναν ενθουσιασμό με την νέα γνώση που παίρνω.
Ξαφνικά φτάνει και η καθηγήτριά μου, χαιρετιόμαστε, τις εξηγώ ότι μου έγινε
ξενάγηση και τα λέμε για μόλις πέντε λεπτά καθότι η ώρα που ξυπνάνε τα παιδιά
μόλις έφτασε. Οι δύο γυναίκες πηγαίνουν σε κάθε παιδί και το ξυπνούν τρυφερά,
μιλώντας τους ήρεμα, παίρνοντάς τα αγκαλιά. Το να ξυπνήσουν όλα πήρε ώρα, γύρω
στο τέταρτο, αλλά μόλις ξύπνησαν άρχισαν να τρέχουν στον χώρο σαν σίφουνες,
πήγαιναν από το ένα δωμάτιο στο άλλο, άδειαζαν κουβάδες με υλικά και έπαιζαν με
αυτά. Μέσα σε δύο λεπτά ο χώρος είχε αλλάξει. Επικρατούσαν ευχάριστες παιδικές
φωνές, ήχοι από το άδειασμα των παιχνιδιών και ποδοβολητά.
Ξαφνικά άρχισαν να έρχονταν και μητέρες με τα παιδιά τους καθώς και λίγοι
πατεράδες. Μου εξήγησε η νηπιαγωγός πως η φιλοσοφία τους σταθμού είναι το
απόγευμα να έρχονται όλοι οι γονείς με τα παιδιά τους για κοινές δραστηριότητες. Δε
δέχονται κανένα παιδί χωρίς συνοδεία και σχεδόν επιβάλλουν την ενεργή συμμετοχή
των γονέων.
Ο Δ. ήρθε στον πρότυπο παιδικό σταθμό γύρω στις 17:30. Ακόμη δεν είχα
αποφασίσει ποιο παιδί θα παρατηρήσω καθώς τις τελευταίες δύο ώρες τα επτά νήπια
που βρίσκονταν στο χώρο κοιμόντουσαν εκτός από ένα. Από τις 17:00 άρχισαν να
φτάνουν σταδιακά γονείς με τα παιδιά τους στον παιδικό σταθμό για τις
δραστηριότητες της ημέρας. Δεν είχα καταλάβει πότε ήρθαν όλα αυτά τα δέκα
επιπλέον παιδιά με τους γονείς τους καθώς ήμουν απορροφημένος με την
προετοιμασία των δραστηριοτήτων της νηπιαγωγού όταν πίσω μου, στις γωνιές
παιχνιδιού, άκουσα φασαρίες και κλάματα. Γύρισα το κεφάλι μου και αφού δεν είδα
τίποτα αποφάσισα να σηκωθώ και να πάω στο χώρο να δω πίσω από τις κουρτίνες.
Εκεί είδα τον Δ. να διεκδικεί ένα τελειωμένο ρολό χαρτιού κουζίνας όπου ένα άλλο
παιδί, μεγαλύτερό του ηλικιακά και σωματικά το χρησιμοποιούσε ως κρόταλα. Ο Δ.
κυνηγούσε γύρω γύρω στον χώρο τον Α. να του πάρει το ρολό κλαίγοντας. Αυτό που
μου έκανε εντύπωση ήταν να ακούω τον Α. να λέει στον Δ. καθώς έτρεχε «ηρέμησε
και θα στο δώσω», κάτι που μου έκανε εντύπωση σε ένα μικρό παιδί μια τόσο λογική

απαίτηση. Έπιασα τον Δ. και του είπα ήρεμα «άκουσες τι σου είπε; Ηρέμησε και θα
στο δώσει, δε το θέλει». Δε μου έδωσε σημασία, έσπασε τον κλοιό που είχα
δημιουργήσει με τα χέρια μου και συνέχισε το κυνηγητό. Δεν γνωρίζω πως ξεκίνησε
η διεκδίκηση, ποιος έχει δίκιο και δεν είμαι σίγουρος αν με ενδιαφέρει τόσο, αλλά
ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι θα επέλεγα να παρατηρήσω την νευρικότητα και την
γενική συμπεριφορά του Δ. καθότι η επίλυση συγκρούσεων με ειρηνικές διαδικασίες
με απασχολούσε πάντα. Μόλις όμως μετά από λίγα δευτερόλεπτα είδα τον πατέρα
του Δ. να σηκώνεται από τον καναπέ και να πηγαίνει στο αυτί του Δ. και να του λέει
«δείρτον» ή «χτύπα τον» ή «πάρ’ του το», ή κάτι τέτοιο τότε ήμουν σίγουρος ότι
αυτό θα ήταν το παιδί που θα παρατηρούσα καθώς και τη σχέση του με τα άλλα
παιδιά και ασφαλώς με τον πατέρα του. Την ίδια στιγμή η μητέρα του Δ. έκανε
παρατήρηση στον πατέρα να μην τα λέει αυτά στον Δ.
Ο Δ. στο πρόσωπο μοιάζει πολύ με τον πατέρα του, είναι ξανθός, με
σοβαρό βλέμμα ακόμη κι όταν παίζει μόνος του ή με παρέα. Τα ρούχα του είναι
καθαρά και γενικά φαίνεται επιμελημένο παιδί. Είναι δραστήριος, τρέχει, ερευνά όλο
το χώρο, δε βαριέται, δε σταματά να κάνει πράγματα. Ο λόγος του είναι καθαρός
αλλά δεν τον άκουσα να μιλάει πολλές φορές. Αφού κλείδωσα τον στόχο μου,
επιστρέφω στις νηπιαγωγούς και τις ενημερώνω ότι θα βρίσκομαι στις γωνιές για να
δω με τι και πώς παίζουν τα παιδιά. Αργότερα θα επέστρεφα για να δω τις
οργανωμένες δραστηριότητες και ενημέρωσα πως αν με χρειαστούν κάτι μπορούν να
με φωνάξουν.
Κάθισα στον καναπέ που πριν ήταν κρεβάτι καθότι βρίσκεται σε σημείο που
μπορείς να παρατηρήσεις όλο το χώρο αλλά και να περάσεις απαρατήρητος ίσως στα
παιδιά. Οι γονείς με κοιτούσαν αφού ήμουν νέο πρόσωπο ωστόσο κανείς δε πλησίασε
να με ρωτήσει κάτι. Αυτό ασφαλώς και με βόλεψε για το έργο μου αλλά από την
άλλη με παραξένεψε. Κοιτούσα τον Δ. να παίζει τώρα με το ξύλινο τρενάκι μόνος
του, έχοντας δίπλα του το ρολό κουζίνας που είχε διεκδικήσει πριν. Μοιάζει πολύ
αφοσιωμένος στο παιχνίδι του. Έχει ενώσει τα βαγόνια του τραίνου με τους μαγνήτες
και προσπαθεί να ολοκληρώσει το οχτάρι στο σχέδιο της ράγας όταν ένας σύνδεσμος

ανοίγει και εμποδίζει την διέλευση του τραίνου. Με τα δυο του χέρια προσπαθεί να
πιέσει τον σύνδεσμο που ενώνει τις δύο ράγες και μοιάζει σαν να ενώνεις δύο
κομμάτια πάζλ μεταξύ τους και φαίνεται ότι τα καταφέρνει. Η επιμονή του είναι
εμφανής αφού βλέπω τα αυτιά του να κοκκινίζουν από την πίεση που ασκεί. Τον
παρατηρώ που μόλις συνειδητοποιεί πως αν εφαρμόσει λίγο καλύτερα τον σύνδεσμο
θα μπει εύκολα η ράγα στη θέση της. Μόλις το ανακάλυψε, τοποθετεί την ράγα,
κοιτάζει το δάκτυλό του που έχει πιεστεί από την προσπάθεια, το βάζει στο στόμα
του για πολύ λίγο και ξαναπιάνει το τραίνο. Αφού περνά πάνω από την ράγα,
εξαναγκάζει το τραίνο σε όπισθεν για να επιβεβαιώσει ότι η ράγα λειτουργεί καλά.
Τώρα φαίνεται δυσαρεστημένος που λειτουργεί καλά και επιδιώκει σκόπιμα να την
βγάλει από την θέση της όπου και τα καταφέρνει. Αμέσως προσπαθεί να την
επανατοποθετήσει όπου και τα καταφέρνει με την πρώτη. Κοιτάζει το δάκτυλό του,
κάνει μια αστραπιαία σύσπαση των χειλιών σαν να χαμογελά και συνεχίζει να σέρνει
το τραίνο χωρίς να βάλει αυτή τη φορά το δάκτυλο στο στόμα.
Ξαφνικά, από το πουθενά εισβάλει η μητέρα του, κάθεται δίπλα του και τον
παίρνει αγκαλιά. Την έχω ακριβώς απέναντι μου. Μα γιατί το κάνει αυτό τόσο
απότομα σκέφτηκα; Και που ήταν τόση ώρα; Χωρίς να είμαι σίγουρος νομίζω πως
ήταν στο δίπλα δωμάτιο και μιλούσε με άλλες μητέρες. Μόλις κάθισε και πήρε
αγκαλιά τον Δ., ξεκίνησε να μιλάει χαρούμενη σε μια μητέρα που ήταν ένα μέτρο στα
αριστερά της και παρατηρούσε την κόρη της να παίζει ενώ ταυτόχρονα σήκωσε την
μπλούζα της, έβγαλε το στήθος της και άρχισε να θηλάζει τον Δ. κάτι που το έκανε με
προθυμία. Άντε να παρατηρήσεις τώρα αυτό σκέφτηκα, να έχουμε και άλλα μετά.
Ένιωσα άβολα, όχι για την πράξη του θηλασμού αλλά επειδή έπρεπε να το παρατηρώ
αυτό. Αλλά εδώ που τα λέμε και για την πράξη του θηλασμού σε ένα τρίχρονο αγόρι
νομίζω πως με κάνει να παραξενεύομαι. Γνωρίζω πως ο θηλασμός είναι καλό να
σταματά όταν το παιδί βγάλει τα μπροστινά του δόντια αλλά και για άλλους λόγους,
αυτό είναι ένα μεγάλο παιδί, γιατί το θηλάζει ακόμη; Παρατηρώ για κάποια
δευτερόλεπτα λίγο σαστισμένος και σκέφτομαι πως θα πρέπει να σταματήσω για λίγο
την παρατήρηση ώσπου να τελειώσει και ο θηλασμός. Ακουμπώ τα δύο μου χέρια

στον καναπέ για να σηκωθώ όταν δίπλα μου με την άκρη του ματιού μου βλέπω να
κάθεται ο πατέρας του Δ. και να με κοιτάζει εξερευνητικά. Πότε ήρθε δίπλα μου
σκέφτηκα; Είχα απορροφηθεί τόσο με το τρενάκι και τον Δ. που δεν είδα δίπλα μου
ότι ήρθε ο πατέρας του. Λες να με κοιτούσε τόση ώρα; Σίγουρα με είδε πριν που είχα
πιάσει τον γιό του και του ζητούσα να ηρεμήσει. Ίσως με είδε να τον παρατηρώ που
παίζει και τώρα που θηλάζει. Το ύφος του μοιάζει αυστηρό. Νιώθω εγκλωβισμένος
και άβολα. Έχω απέναντί μου έναν θηλασμό μεγάλου παιδιού και δίπλα μου έναν
πατέρα που ίσως του έχω δώσω αρνητική εντύπωση. Χρειάζομαι ένα διάλειμμα.
Επιστρέφω στις νηπιαγωγούς όπου βρίσκονται στο χώρο της κουζίνας και
κοιτάζω το μεγάλο ρολόι στον τοίχο πάνω από το κεφάλι τους. Είναι ώρα να
πηγαίνω. Χαιρετώ ευγενικά, ενημερώνω ότι θα ειδοποιήσω για την επόμενη
επίσκεψη, φορώ μπουφάν, παπούτσια και πηγαίνω προς τη γυάλινη πόρτα. Ρίχνω μια
ματιά σε όλους και διακρίνω τον Δ. ακόμη να θηλάζει. Φεύγοντας, βλέποντας δίπλα
από την γυάλινη πόρτα ένα ταμπελάκι που να λέει εδώ θηλάζουμε ελεύθερα, αλλά αν
θέλετε προσωπικό χώρο, ρωτήστε μας. Μπαίνω στο αυτοκίνητο και συνεχίζω την
ημέρα μου.
Παρατήρηση 2 - Παρασκευή 28 Φεβ. 2014 – Διάρκεια 45΄
Σήμερα σκέφτομαι πως είναι καλή μέρα για επίσκεψη στον παιδικό σταθμό.
Παίρνω τηλέφωνο την παλιά μου καθηγήτρια και ρωτώ αν μπορώ να την επισκεπτώ.
Μου απαντά θετικά και την ρωτά αν θα είναι τα ίδια παιδιά ή αν θα έχει διαφορετικές
δραστηριότητες. Μου αποκρίνεται πως αν δεν έχει αρρωστήσει κάποιο από τα παιδιά
ή αν δε του το απαγορεύουν οι συνθήκες κάποιου γονέα θα είναι όλα τα παιδιά και θα
έχει επιπλέον δραστηριότητες που δεν είχα δει την τελευταία φορά. Ωραία λέω και
ενημερώνω πως θα είμαι εκεί στις 17:00. Αυτή τη φορά πήρα το μετρό όπου έκανα
επίσης σαράντα λεπτά να φτάσω αλλά δεν είχε καθόλου ταλαιπωρία όπως με το
αυτοκίνητο. Είχα θετική στάση, όχι όπως την τελευταία φορά, είχα κατανοήσει και
βιώσει καλύτερα την χρησιμότητα της όλης παρατήρησης και η περιέργειά μου για
την όποια εξέλιξη του Δ. είχε οξυνθεί. Άργησα δέκα λεπτά σκόπιμα για να έχουν

μαζευτεί κάποιοι γονείς με τα παιδιά τους. Μόλις έφτασα ο χώρος μου φαινόταν
οικείος, ζεστός και φιλικός. Ακόμη και τα άτομα που είχα γνωρίσει την τελευταία
φορά με υποδέχθηκαν θερμά σαν να γνωριζόμασταν καιρό. Ήδη αισθανόμουν
καλύτερα.
Έριξα μια ματιά τριγύρω, ο Δ. ήταν στον σταθμό, στο χώρο των παιδικών
γωνιών όπου έπαιζε με κάποια τουβλάκια, τα έβαζε απλά στη σειρά χωρίς να
διακρίνει μέγεθος ή χρώμα, η κατάταξη νομίζω ήταν τυχαία. Η μητέρα του βρισκόταν
στην κουζίνα και μιλούσε με μια άλλη μητέρα. Ο πατέρας έλειπε. Ο Δ. φαίνονταν
πολύ απορροφημένος και τον παρατηρούσα από τον ίδιο καναπέ. Στην αρχή έπαιρνε
κάθε ξύλινο τουβλάκι από την πλαστική λευκή λεκάνη στα δεξιά του με το δεξί του
χέρι και το τοποθετούσε στο έδαφος. Τα έπιανε με τυχαία σειρά χωρίς να ρίχνει το
βλέμμα του στην ψηλή λεκάνη ώστε να διαλέξει. Τα τοποθετούσε έπειτα σε σειρά
στην μοκέτα και σύντομα σχεδίασε ένα τετράγωνο με αυτά. Σαν να μην του άρεσε
όμως πιάνει με τα δύο χέρια του την λεκάνη και την αναποδογυρίζει, τώρα όλα τα
ξύλινα τουβλάκια βρίσκονταν μπροστά του. Άρχισε να τα πιάνει και να τα
επεξεργάζεται οπτικά, είδα κάπου να ξύνει την επιφάνεια κάποιου αλλά δεν ξέρω αν
έξυνε για να φύγει κάποιο ξένο αντικείμενο ή για να αφαιρέσει το χρώμα. Στην
πορεία άρχισε να τα τοποθετεί σε ένα νέο μέρος της μοκέτας, δίπλα σχεδόν από την
στοίβα. Ξεκίνησε φτιάχνοντας πάλι ένα τετράγωνο στη μοκέτα με τα ορθογώνια
τουβλάκια κίτρινου μόνο χρώματος. Μόλις το ολοκλήρωσε, άρχισε να προσθέτει από
πάνω άλλη μια σειρά με τετράγωνα τουβλάκια κόκκινου χρώματος. Φαίνεται ότι
φτιάχνει ένα κτίσμα πλέον. Φαίνεται απορροφημένος και σκεπτικός. Είναι ήρεμος και
δε φαίνεται να του αποσπούν την προσοχή η φασαρία από τα άλλα παιδιά. Σηκώνει
μόνο το βλέμμα του να ρίξει μια γρήγορη ματιά όταν άκουσε ένα παιδάκι να διεκδικεί
δυνατά ένα παιχνίδι φωνάζοντας δικό μου είναι και να κλαίει. Γέλασε και επέστρεψε
στο παιχνίδι του. Αν ήταν μεγαλύτερο παιδί θα έλεγα πως το γέλιο του ήταν
χαιρέκακο, τώρα απλά το αφήνω απροσδιόριστο. Πιάνει τα κομμάτια και τα ελέγχει.
Θέλει να είναι όλα ίδια μεταξύ τους και καθαρά. Παρατηρεί πως η νέα σειρά
χρώματος μπλε που θέλει να προσθέσει δεν είναι ακριβώς ίδιου τύπου μπλε. Διαλέγει

τα κομμάτια σκουρότερου μπλε και τοποθετεί τα άλλα, πιο απαλού μπλε πίσω στο
πλαστικό κουτί. Με την τρίτη σειρά που μόλις έχει προσθέσει φαίνεται ότι του αρέσει
περισσότερο αυτό που έχει ήδη κτίσει. Σηκώνει το βλέμμα του και κοιτάζει τον
καναπέ. Δε ξέρω αν ένιωσε ότι τον κοιτάζω ή αν ψάχνει τον πατέρα του για να του
δείξει το κατόρθωμα του. Ψάχνει με το βλέμμα του στον χώρο και εντοπίζει την
μητέρα του αλλά δεν την καλεί με κάποιο τρόπο και στρέφει πάλι το βλέμμα του στο
κτίσμα. Τώρα έχει διαλέξει κίτρινα τρίγωνα, τα έχει συγκεντρώσει σε μια στοίβα
αριστερά του και μόλις νιώθει ότι έχει συγκεντρώσει αρκετά, τα παίρνει ένα ένα και
τα τοποθετεί. Τώρα φαίνεται ακόμη πιο προσεκτικός και ανυπόμονος. Ο
ενθουσιασμός του και η προσεκτικότητα του διακρίνονται από το ανασήκωμα των
φρυδιών του σε τακτά διαστήματα και το γεγονός ότι πλέον κάθεται στα γόνατά του
και όχι στον ποπό του όπως πριν. Τοποθετώντας και το τελευταίο κίτρινο τρίγωνο
τουβλάκι σηκώνεται στα πόδια του και παρατηρεί από ψηλά το κάστρο του. Σηκώνει
το αριστερό του πόδι και το τοποθετεί μέσα στο κάστρο του για λίγα δευτερόλεπτα
και μετά το παίρνει πίσω. Τώρα φαίνεται περισσότερο ανήσυχος και ανυπόμονος,
κοιτάζει πότε τριγύρω στο χώρο και πότε το κάστρο του. Ξαναβάζει το αριστερό του
πόδι μέσα στο κάστρο, το αφήνει λίγα δευτερόλεπτα παραπάνω και το βγάζει.
Τότε ξαφνικά τρέχει μέχρι την κουζίνα, αρπάζει από το μπατζάκι την μητέρα
του και της λέει έλα να δεις λίγο και την τραβάει έντονα. Η μητέρα τον ακολουθεί
αμέσως. Πηγαίνει μπροστά ο Δ. και βάζει πάλι μέσα στο κάστρο το αριστερό του
πόδι. Η μητέρα τον κοιτάζει και τον ενισχύει. Του λέει μπράβο και τον ρωτάει αν το
έφτιαξε αυτός αυτό; Γνέφει θετικά. Τον ρωτά τι είναι και της αποκρίνεται παλάτι.
Πολύ ωραίο παλάτι του απαντά και ο Δ. χαμογελά για πολύ λίγο. Δείχνει
ενθουσιασμένος και έτσι όπως έχει το πόδι του μέσα στο παλάτι το ανασηκώνει λίγο
από την μοκέτα και το πατά πάλι επανειλημμένα. Η μητέρα τον ρωτά ποια χρώματα
έβαλε και της απαντά κίτρινο και μπλε.
Ξαφνικά ο Δ. της λέει φύγε τώρα και σπρώχνει την μητέρα του από τους
ώμους αφού είχε σκύψει να θαυμάσει το έργο του παιδιού της. Η ίδια του
επαναλαμβάνει καλά - καλά και αφού σηκώνεται επιστρέφει στην παρέα των

γυναικών όπου μεταφέρει την εικόνα του ωραίου παλατιού που έφτιαξε το γιός της.
Τότε ξαφνικά δύο από τις μητέρες πηγαίνουν γρήγορα προς την μεριά του Δ. για να
δουν από κοντά το έργο του. Ο Δ. τις κοιτάζει αστραπιαία και δεν δίνει σημασία
αφού δεν πήγαν και πολύ κοντά του, βρίσκονταν στον ενάμιση μέτρο απόσταση και
δεν έσκυψαν να δουν τι έκανε αλλά κοίταξαν από ψηλά. Έπειτα έφυγαν με ένα
συγκαταβατικό χαμόγελο. Ο Δ. συνέχισε για λίγο το παιχνίδι του αλλά όταν ένα άλλο
παιδί πλησίασε για να τον βοηθήσει να το φτιάξει ακόμη πιο ψηλό όπως είπε, ο Δ.
αστραπιαία τον χτύπησε στο πρόσωπο με ανοιχτή την παλάμη του δεξιού του χεριού.
Εκείνη τη στιγμή έτυχε να αντιληφθεί το γεγονός και έσπευσε άμεσα για επέμβαση.
Έπιασε από το χέρι και τους δύο και εξήγησε στον Δ. ότι δεν το κάνουμε αυτό, τον
ρώτησε αν θα ήθελε να του το κάνουν, τι έχουν πει στο παρελθόν για τα χτυπήματα
και για ότι τώρα πρέπει να ζητήσει συγγνώμη. Ο Δ. δεν πτοήθηκε καθόλου, είπε
αμέσως συγγνώμη, αλλά ζήτησε από την νηπιαγωγό να φύγει το άλλο παιδί από τον
χώρο του κάτι το οποίο έγινε αλλά δυσαρέστησε πολύ το άλλο παιδί. Η μητέρα δεν
είχε αντιληφθεί το γεγονός ενώ η νηπιαγωγός έμεινε λίγο στο χώρο να παρατηρήσει
την εξέλιξη.
Ο χρόνος της παρατήρησής μου είχε τελειώσει αλλά έμεινα για άλλη μια ώρα
στο χώρο όπου συμμετείχα σε δραστηριότητες, βοηθούσα νηπιαγωγούς, έκανα ήπια
παρατήρηση στο χώρο, τους ανθρώπους και τις ενέργειες γύρω μου.
Παρατήρηση 3 - Τρίτη 4 Μαρ. 2014 - Διάρκεια 45΄
Έφτασα στο χώρο πέντε και τέταρτο με μικρή καθυστέρηση. Για κάποιο λόγο
είχαν συγκεντρωθεί παιδιά και γονείς νωρίτερα σήμερα. Μάλλον οφείλονταν στην
καλή μέρα και στις δραστηριότητες που είχε σήμερα. Ρώτησα τι θα περιλαμβάνει το
απόγευμα και μου είπαν πως θα έχει βρώμικο παιχνίδι στον κάτω χώρο και
γυμναστική και μουσικοθεραπεία στον επάνω όροφο. Κοίταξα γύρω μου και στου
άλλους χώρου του ισογείου και δεν είδα τον Δ. Σκέφτηκα ότι μπορεί να είναι επάνω
και χωρίς να ρωτήσω που βρίσκεται για να μην προϊδεάσω ανέβηκα. Ήταν όλες οι
μητέρες με τα παιδιά τους και βρίσκονταν σε κύκλο με τα χέρια ενωμένα. Οι μητέρες

ήταν γονατισμένες για να βρίσκονται στο ύψος των παιδιών. Αντίκρισα τον Δ. που
παρατήρησα ότι βαριόταν αφού κρατούσε με το δεξί του χέρι το χέρι της μητέρας του
και με το αριστερό του χέρι, το χέρι μιας άλλης μητέρας και προσπαθούσε να
αιωρηθεί. Πλησίασα λίγο διστακτικά και απρόθυμα γιατί φαινόταν σαν να είχα
διακόψει και για να εξισορροπήσω την κατάσταση πήρα κι εγώ θέση στον κύκλο
γονατίζοντας διαγώνια από τον Δ. και απέναντι από την δασκάλα. Δεν όργισα να
συνειδητοποιήσω ότι έπαιρνα μέρος στην γιόγκα για μητέρες και παιδιά. Να γιατί δεν
έχει κανέναν άντρα σκέφτηκα. Την πάτησα σκέφτηκα αλλά δε μπορούσα να φύγω.
Εξάλλου έπρεπε να μείνω για να συνεχίσω την παρατήρηση που δεν έπρεπε να
διακοπεί.
Ο επάνω χώρος έχει παρκέ πάτωμα και ο ένας τοίχος είναι όλος καθρέπτης
όπως στις αίθουσες μπαλέτου. Υπήρχαν στον χώρο τέσσερις μητέρες με τα παιδιά
τους, η δασκάλα χορού και εγώ. Το λάπτοπ έπαιζε απαλή μουσική γιόγκα σε δυνατή
ένταση. Ο φωτισμός ήταν έντονος. Στον χώρο επίσης υπήρχε ένα υπέρδιπλο στρώμα
κρεβατιού με γαλάζιο υποσέντονο. Οι τοίχοι πολύχρωμοι και από το ταβάνι
κρέμονταν δημιουργίες που έφτιαχναν τα παιδιά στα κάτω εργαστήρια και
αποτελούσαν τα αντικείμενα διακόσμησης του παιδικού σταθμού.
Ο Δ. συνέχισε να είναι ανήσυχος ακόμη κι όταν είπε η δασκάλα ότι αρχίσαμε.
Η μητέρα του φαινόταν αρκετά ενθουσιασμένη. Τώρα που την παρατηρώ καλύτερα
φαίνεται μια ευγενική φυσιογνωμία, με στρουμπουλό πρόσωπο και γυαλιά με χρυσό
σκελετό, γύρω στα 90 κιλά με περίπου 1,67 ύψος. Τα μάγουλά της είναι μονίμως
κόκκινα και τα μάτια της είναι σχιστά. Τώρα δε φαίνεται να δίνει σημασία στον γιό
της καθότι οι όλες ασκήσεις απαιτούν να ακούμε μόνο την δασκάλα και να κάνουμε
ότι λέει ή κάνει η ίδια χωρίς να αποσπά ο ένας την προσοχή του άλλου. Ξαφνικά είδα
την όλη διαδικασία σαν γυμναστική, πολύ εκπαιδευτική και έτσι κάθε ίχνος ντροπής
και αμηχανίας που είχα εξαφανίστηκε. Από το πέμπτο λεπτό και μετά ένιωσα
αποδεκτός. Ο δασκάλα με ρώτησε πιο παιδί συνοδεύω και της απάντησα ότι κάνω
την πρακτική μου εδώ από την σχολή μου. Μου βγήκε αυθόρμητα αυτή η απάντηση
και η κουβέντα δε συνεχίστηκε.

Η δασκάλα έχει δυνατή και τσιριχτή φωνή ότι πρέπει όμως για τραβά την
προσοχή των παιδιών. Πλάθει μια ιστορία από το μυαλό της για ένα κάστρο που
έπρεπε να πάνε όλοι και για τα ζώα που συναντούσαν στον δρόμο τους. Μόλις
φανερώνονταν κάποιο ζώο, έπρεπε με ασκήσεις γιόγκα να μιμηθούμε το βάδισμά του
ή τον τρόπο που τρώει. Ήταν απίστευτο πόσο απήχηση είχαν αυτές οι ασκήσεις σε
αυτό το πλαίσιο από όλους. Ήταν πραγματικές ασκήσεις γιόγκα στο πλαίσιο του
παιχνιδιού. Έτσι γίνονταν ευχάριστα από όλους, ακόμη κι από μένα αλλά και από τον
Δ. που άρχισε να βρίσκει το ενδιαφέρον του και πάλι σταδιακά. Η αστείρευτη
έμπνευση και γνώση της δασκάλας κρατούσε σε ένταση το ενδιαφέρον. Ο Δ.
εκτελούσε όλες τις ασκήσεις αν και σε κάποιες φαίνονταν να θέλει να έχει κυριαρχικό
ρόλο. Η δασκάλα τον έβαζε γρήγορα στην θέση του γιατί δεν ήθελε και δεν έπρεπε να
χαλάσει το κλίμα αρμονίας και συγχρονισμού που υπήρχε. Σκέφτομαι πως αν
κατάφερε να χαλαρώσει και να με κάνει να ταξιδεύω με την φαντασία μου στις
μαγικές χώρες εμένα, τότε φαντάσου τι θα κατάφερνε στα παιδιά αυτό.
Το βρήκα πολύ πρωτότυπο και ωφέλιμο όλο αυτό. Παρατηρώ τον Δ. που
συμμετέχει σε όλες τις ομαδικές ασκήσεις, παρατηρεί τι κάνει η δασκάλα του και το
μιμείται. Τα καταφέρνει καλά στη μίμηση του ζώου. Το πρόσωπό του είναι ουδέτερο,
σχεδόν ανέκφραστο και σοβαρό. Παρατηρώ τα άλλα παιδιά που είναι πιο
χαμογελαστά και χωρίς να το θέλω μπαίνω στη διαδικασία της σύγκρισης. Συγκρίνω
τον Δ. και με τα άλλα δύο αγόρια και με τα άλλα τρία κορίτσια. Είναι ο λιγότερο
εκφραστικός, ενθουσιασμένος και χαμογελαστός χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν
είναι καθόλου. Έχει περάσει ήδη μισή ώρα με τις ασκήσεις που με έκαναν να ιδρώσω
αρκετά αφού ήθελα να τις κάνω σωστά. Το ίδιο κοκκινισμένες στο πρόσωπο
διακρίνω και τις μητέρες. Ξαφνικά τον Δ. χτυπάει στο πρόσωπο καταλάθος το
διπλανό του κορίτσι κατά την άσκηση όπου υπήρχε προέκταση των χεριών και ο Δ.
είχε κατά κάποιο τρόπο διεισδύσει στο χώρο της. Το χτύπημα ήταν δυνατό και
σκέφτηκα πως ο Δ. θα το ανταποδώσει άμεσα. Αντ’ αυτού όμως ο Δ. τρέχει στην
αγκαλιά της μητέρας του κλαίγοντας σπαρακτικά. Τον κοιτάζουν στο πρόσωπο η
μητέρα του και η δασκάλα μην τυχόν και έχει κάτι, το κορίτσι φαίνεται ατάραχο και

αφού διαπιστώνουν ότι δεν έχει κάτι ζητά η δασκάλα να αποσυρθούν στο δίπλα
δωμάτιο και να επιστρέψουν μόλις ηρεμήσει ο Δ. καθότι έπρεπε να συνεχιστούν οι
ασκήσεις. Η μητέρα αψηφά την δασκάλα και παραμένει στο σημείο της να παρηγορεί
στην αγκαλιά της τον Δ. παρότι η δασκάλα της επαναλαμβάνει το ίδιο για δεύτερη
φορά. Μετά από τέσσερα λεπτά περίπου ο Δ. σταματά να κλαίει και πηγαίνει προς το
γαλάζιο στρώμα για να παίξει μόνος τους ενώ όλοι οι υπόλοιποι συνεχίζουν τις
ασκήσεις κυκλικά. Μετά από δύο λεπτά όμως ο Δ. άρχισε να χοροπηδάει πάνω στο
στρώμα κάτι που τον έκανε χαρούμενο, χαμογελαστό και ευδιάθετο. Αυτή η
δραστηριότητα κέντρισε την προσοχή των άλλων παιδιών τα οποία μέσα σε λίγα
δευτερόλεπτα αποχώρησαν σταδιακά ένας ένας από τις δραστηριότητες της γιόγκα
και ανέβηκαν για χοροπηδητό. Προτελευταία ανέβηκε στο στρώμα το κορίτσι που
είχε χτυπήσει καταλάθος τον Δ. Η δασκάλα κοιτάζει το μεγάλο ρολόι τοίχου και λέει
στις μητέρες δε πειράζει συνεχίζουμε εμείς. Συνειδητοποιώ ότι η ώρα της
παρακολούθησης είχε τελειώσει, ρίχνω μια τελευταία ματιά στον Δ. που
χοροπηδούσε στο στρώμα με μεγάλη χαρά. Ο Δ. δεν ανταπόδωσε το χτύπημα στο
κορίτσι που τον έκανε να κλάψει λίγο πιο πριν και από ότι είδα δεν έγινε κάτι
αργότερα.
Κατέβηκα στο ισόγειο για να δω τα άλλα παιδιά να παίζουν και να βοηθήσω
όπου χρειαστεί.
Παρατήρηση 4 – Παρασκευή 7 Μαρ. 2014 - Διάρκεια 45΄
Έφτασα στον παιδικό σταθμό ξεκούραστος και χαλαρός αφού η Παρασκευή
είναι μια μέρα χωρίς ιδιαίτερα βαρύ πρόγραμμα. Είχα διάθεση για παρατήρηση και
περίμενα τον Δ. να φανεί. Η ώρα είχε πάει πέντε και μισή και δεν είχε έρθει ακόμη
κάποιο από τα παιδιά στο σταθμό. Αυτό μου έκανε εντύπωση καθότι άλλες φορές
τέτοια ώρα υπήρχαν τουλάχιστον δεκαπέντε παιδιά με τους γονείς τους στον χώρο.
Σκεφτόμουν ότι ίσως είναι οι πρώτες μέρες της άνοιξης και λόγω καλού καιρού οι
γονείς βρήκαν αφορμή και για άλλες δραστηριότητες στο σπίτι με τα παιδιά τους.

Σκεφτόμουν με ποιόν θα ερχόταν σήμερα ο Δ., για κάποιο λόγο ήλπιζα να έρθει με
τον πατέρα του για να παρατηρήσω περισσότερο τη σχέση τους.
Ωστόσο ο Δ. έφτασε με την μητέρα του στις έξι και ήταν το τέταρτο παιδί που
έμπαινε στον χώρο με κάποιον συνοδό. Φορούσε τα ίδια ρούχα με αυτά που τον είδα
την πρώτη φορά, μου τράβηξε την προσοχή το κίτρινο μπουφάν του. Μπήκε στον
χώρο με εξερευνητική διάθεση. Περπάτησε μέσα στο χώρο με τις παιδικές γωνιές,
έριξε μια ματιά στα παιχνίδια και στα κουτιά με τα τουβλάκια σαν να ήθελε να δει αν
είναι όλα στη θέση τους. Κοίταξε για λίγο το ένα παιδί που ήταν στο χώρο αυτό και
έπαιζε με μια μαύρη κούκλα. Το προσπέρασε γρήγορα και πήγε στον άλλο χώρο.
Πήγε στα ράφια με τα παραμύθια και έριξε μια ματιά. Η μετάβαση από το ένα
δωμάτιο στο άλλο έγινε με γρήγορο κοφτό βηματισμό. Όταν έφτασε απλά κοίταξε τα
ράφια. Το βλέμμα του καρφώθηκε σε ένα παραμύθι που ήταν αφημένο στην απέναντι
μεριά της βιβλιοθήκης. Πήγε αργά στο μέρος του βιβλίου, το σήκωσε με το ένα χέρι
κρατώντας το από την κάτω γωνία του, το κράτησε για δύο δευτερόλεπτα και το
άφησε να πέσει πάλι. Το κλώτσησε να πάει πιο πέρα και βγήκε από το δωμάτιο αργά.
Έριξε μια ματιά από μακριά στους μεγάλους που βρίσκονταν στην κουζίνα και βγήκε
έξω για να παίξει στην αυλή. Τον ακολούθησα διακριτικά και έμεινα σε μια γωνία της
αυλής μακριά από όλα τα παιδιά που θα πιθανών να ερχόντουσαν προς το μέρος μου
για κουβέντα αλλά σε αρκετά καλό σημείο για παρατήρηση. Ανέβηκε σε ένα
πλαστικό όχημα μηχανής και έκανε βόλτες με το πηδάλι. Έπαιζε μόνος του χωρίς να
δίνει σημασία γύρω του. Φαίνεται να βαριέται.
Οι κινήσεις του με το όχημα είναι μονότονες, κυκλικές, με τον ίδιο ρυθμό
ταχύτητας. Έχει το κεφάλι στραμμένο στο έδαφος και περιστρέφεται κυκλικά.
Ξαφνικά βγαίνει για λίγο η μητέρα του έξω και του ρίχνει μια ματιά χωρίς να τον
αντιληφθεί και μπαίνει πάλι μέσα. Συνεχίζει να γυρνάει για λίγο ακόμη και αφήνει το
όχημα στη μέση της αυλής όπου τα άλλα παιδιά γύρω του παίζουν είτε ατομικά είτε
ομαδικά. Κατευθύνεται στο χώρο με το χαλίκι όπου βρίσκει ένα μεταλλικό μπλε
φτυαράκι. Πρώτη φορά βλέπω κι εγώ αυτό το αντικείμενο εκεί. Σίγουρα δε θα έπρεπε
να βρίσκεται εδώ, δεν ανήκει στα υπόλοιπα παιχνίδια. Ο Δ. το πιάνει στα χέρια του

και μετά το κρατά με το ένα χέρι. Κουνάει τον καρπό του και προσπαθεί να ελέγξει
το χέρι του από το βάρος του αντικειμένου. Το κάνει για αρκετά λεπτά αυτό.
Φαίνεται να παίζει με το βάρος και να προσπαθεί να το νικήσει. Ξαφνικά του πέφτει
από το χέρι και πέφτει μπροστά του πάνω στα χαλίκια. Ακούστηκε ο ήχος του
μετάλλου που πέφτει πάνω στο χαλίκι. Ο Δ. το σηκώνει πάλι από το χερούλι και το
αφήνει να πέσει κάτω. Το επαναλαμβάνει μερικές φορές ακόμη.
Στην συνέχεια το πιάνει πάλι από το χερούλι και το πετάει μακριά του
βάζοντας αρκετή δύναμη. Ωστόσο το φτυαράκι δε πήγε πολύ μακριά. Αυτή τη φορά
το μεταλλικό αντικείμενο σύρθηκε στα χαλίκια λόγω της φόρας που είχε από το
πέταγμα. Ο Δ. έτρεξε με ενδιαφέρον προς το αντικείμενο και επανέλαβε την ίδια
διαδικασία από την αντίθετη μεριά, επιστρέφοντας έτσι στην αρχική του θέση. Μια
μητέρα που έβαζε την κόρη της να κάνει τσουλήθρα του έριξε μια ματιά. Φάνηκε
προβληματισμένη και σκεπτική με αυτό που έκανε ο Δ. και τώρα άρχισε να τον
παρατηρεί και η ίδια με επιφύλαξη. Ο Δ. επανέλαβε την διαδικασία. Φαινόταν πιο
χαρούμενος και δραστήριος με την νέα του ανακάλυψη. Τώρα κατάφερνε και
πετούσε το μεταλλικό αντικείμενο πιο μακριά. Αυτή τη φορά όμως το φτυαράκι
κύλησε παραπάνω από ότι συνήθως και έφτασε κοντά στο κοριτσάκι και την μητέρα
του που βρίσκονταν στην τσουλήθρα. Η μητέρα φανερά αναστατωμένη σηκώθηκε
και του έκανε παρατήρηση να σταματήσει να το κάνει αυτό γιατί θα χτυπήσει κάποιο
παιδί. Ο Δ. την αγνόησε και αφού έπιασε πάλι στα χέρια του φτυαράκι, το πέταξε μια
φορά πίσω του και άλλη μια φορά προς την είσοδο της αυλής φτάνοντας πάλι κοντά
στην μητέρα με την κόρη της. Έτρεξαν και οι δύο να πιάσουν το φτυαράκι, ο καθένας
για τους δικούς του λόγους. Πρώτος το έπιασε στα χέρια του ο Δ. αλλά μόλις
σηκώθηκε να φύγει, τον έπιασε από πίσω η μητέρα και του το πήρε από το χέρι.
Ο Δ. έγινε έξαλλος. Άρχισε να φωνάζει θέλω το φτυάρι μου και να κλαίει
τσιριχτά. Αφού είδε ότι κανείς δε του μιλούσε πήγε στη κουζίνα κλαίγοντας και είπε
στη μητέρα του ότι του πήραν το φτυάρι του, το παιχνίδι του. Η μητέρα τον ρώτησε
ποιος σου το πήρε και αυτός είπε μια γυναίκα. Η μητέρα του τον ρώτησε πια γυναίκα
ενώ ταυτόχρονα σηκωνόταν από τη θέση της. Ο Δ. την έπιασε από το χέρι και

στάθηκαν στην είσοδο όπου τον ρώτησε πάλι ποια γυναίκα; Η άλλη μητέρα της
απάντησε πως για μένα λέει, της εξήγησε πως πετούσε το σιδερένιο φτυάρι,
δείχνοντάς της το με το βλέμμα στο πρεβάζι όπου το είχε κρύψει, με κίνδυνο να
χτυπήσει κάποιο από τα παιδιά. Η μητέρα της είπε πως με αυτό που έκανες, ότι του το
πήρες από τα χέρια, έκανες χειρότερα τα πράγματα. Η γυναίκα επανέλαβε το γεγονός
ότι δηλαδή πετούσε το φτυάρι μακριά, πως είναι επικίνδυνο, ότι παρατρίχα να
χτυπούσε τα παιδιά και ότι δε μπορεί να συμβαίνει αυτό. Η μητέρα απάντησε πως
έπρεπε να απευθυνθεί σε κάποιον νηπιαγωγό και όχι να τρέξει η ίδια να του το πάρει
από τα χέρια. Και οι δύο γυναίκες ήταν προφανώς εκνευρισμένες.
Παρατηρούσα από το ίδιο σημείο στο οποίο ήμουν αρχικά αλλά τώρα είχα
πλησιάσει σχεδόν δίπλα τους γιατί μια νηπιαγωγός με φώναξε να την βοηθήσω που
είχε πάρει αγκαλιά τον Δ. να τον ηρεμήσει αφού ακόμη έκλαιγε γοερά. Ταυτόχρονα
όμως επιχειρούσε να την χτυπήσει στο πρόσωπο. Μου ζήτησε να κρατήσω τα γυαλιά
και το κινητό της για να μπορέσει να κρατήσει καλύτερα τον Δ. Τώρα μπορούσε να
του κρατά τα χέρια και να προφυλάσσεται λέγοντάς του γιατί κλαίς; Αφού δεν έπρεπε
να παίζεις με αυτό, δεν είναι παιχνίδι. Το ξεχάσαμε έξω το πρωί που φυτεύαμε τις
γλάστρες. Αν το πετάς μπορεί να χτυπήσεις παιδί. Είναι μόνο για να βάζουμε χώμα
στις γλάστρες. Καθώς τα έλεγε αυτά γύρισε και μου είπε κρυφά η νηπιαγωγός ότι
αμάν με αυτή τη μάνα του, δεν έχει παιδαγωγική σκοπιά καθόλου. Και τώρα πάλι
εμείς θα τα ακούσουμε. Δεν αποκρίθηκα και προσπάθησα να μείνω παρατηρητής της
διαδικασίας και να μην με επηρεάσει αυτό το γεγονός.
Σχετικός τέλος στο περιστατικό έβαλε η μητέρα ενός άλλου κοριτσιού όπου
βγήκε έξω να τους καλέσει όλους να περάσουν στην κουζίνα όπου η κόρη της θα
έσβηνε τα κεράκια στην τούρτα γενεθλίων. Όλα τα παιδιά με τους συνοδούς τους
μπήκαν μέσα εκτός από εμένα, την μητέρα του Δ., τον Δ. και την νηπιαγωγό. Ο Δ.
ήταν ακόμη σκυθρωπός και στην ερώτηση της μητέρας του αν θέλει να μπούνε μέσα
έγνεψε όχι με θυμωμένο ύφος. Η νηπιαγωγός απάντησε πως όλοι είναι μέσα και
περνάνε καλά, σε λίγο θα αρχίσουν να τραγουδάνε και να τρώνε και εμείς είμαστε
έξω επειδή επέμενες να παίζεις με κάτι που δεν ήταν παιχνίδι. Ο Δ. αποκρίθηκε δε με

νοιάζει και κατέβηκε από την αγκαλιά της νηπιαγωγού και ανέβηκε σε ένα πλαστικό
όχημα αυτοκινήτου χωρίς να κουνιέται και να κοιτάζει κάτω.
Η νηπιαγωγός του είπε πως εγώ με τη μαμά και τον Αλέξανδρο πηγαίνουμε
μέσα και αν θέλεις έρχεσαι. Μόλις μπήκαμε στο χώρο, ήρθε και ο Δ. όπου καθόταν
δίπλα στην μητέρα του και κοιτούσε απέναντί του το κορίτσι που θα έσβηνε τα
κεράκια. Ήταν ήρεμος, έφαγε όλο το κομμάτι της τούρτας μπισκότο και πήγε στην
γωνιά με τα βιβλία και τα παραμύθια.
Με την σειρά μου χαιρέτησα κι εγώ και έφυγα από το χώρο καθώς είχα
ολοκληρώσει την παρατήρησή μου.
Ήρθα για άλλη μια φορά στον παιδικό σταθμό με όρεξη, να δω τα παιδάκια να
παίζουν, να ακούσω τις ατάκες τους και να παρατηρήσω λίγο αυτήν αθωότητα που
είχα ξεχάσει. Σκέφτομαι, περιμένοντας τον Δ. να έρθει, πως όλοι οι μεγάλοι
κουβαλάμε πολλές συμπεριφορές από αυτές που είχαμε παιδιά, απλά εκφράζονται με
άλλο, πιο ώριμο τρόπο ή πιο καμουφλαρισμένο. Απαιτήσεις, μίσος, εκδίκηση και
άλλα πολλά. Σκέφτομαι επίσης πόσο σημαντική είναι η παρέμβαση σε αυτή την
ηλικία των 3-5 ετών και πόσο σοβαρές ίσως οι επιπτώσεις της, είτε αρνητικές είτε
θετικές. Την ώρα που σκέφτομαι όλα αυτά και ενώ έχει πάει πέντε και τέταρτο,
καταφθάνουν δύο γονείς με τα παιδιά τους και αμέσως μετά ο Δ. με την μητέρα του.
Μας καλησπέρισε η μητέρα του κρατώντας ένα μπολ στα χέρια της με
παστίτσιο. Την χαιρετίσαμε κι εμείς με τη σειρά μας καθώς μας πλησίαζε. Αν και
είναι συνηθισμένο να φέρνουν μαζί τους οι μητέρες κάποιο γεύμα για τα παιδιά αφού
κάποια τρώνε ακανόνιστες ώρες, απολογήθηκε λέγοντας πως ο Δ. δεν έφαγε το
μεσημέρι γιατί θύμωσε που τον πειράζανε κάποια παιδιά. Δεν ακολούθησε κάποια
ερώτηση από κάποιον και η μητέρα κάθισε στο τραπέζι της κουζίνας και κοίταζε τις
πρώτες ύλες με τις οποίες οι νηπιαγωγοί θα έφτιαχναν τις δραστηριότητες τις ημέρας.
Ο Δ. βρίσκονταν στο χώρο με τα παιδικά βιβλία και δοκίμαζε κάποιες
δακτυλόκουκλες. Τις είχε πάρει όλες κοντά του. Δεν θυμάμαι να τις είχα ξαναδεί στο

χώρο. Δε ξέρω αν είναι καινούργιο υλικό ή αν βρίσκονταν και δε το είχα προσέξει,
πάντως ο Δ. τις εξερευνούσε εξονυχιστικά. Επεξεργάστηκε το υλικό από το οποίο
ήταν φτιαγμένες, τραβούσε μαλλάκια και ότι άλλο αξεσουάρ υπήρχε πάνω σε αυτές
και έπειτα τις φόρεσε στα δάκτυλα. Ξεκίνησε βάζοντας μια στο δεξί του δείκτη.
Χαμογέλασε και το χαμόγελο αυτό έγινε ακόμη πιο έντονο όταν άρχισε να
ανοιγοκλείνει το δείκτη του δίνοντας ζωή στην δακτυλόκουκλα. Έπειτα πήρε και μια
δεύτερη και την φόρεσε με μια μικρή δυσκολία στο μεσαίο δάκτυλο. Χαμογέλασε
πάλι και έβγαλε μια μικρή κραυγή ικανοποίησης. Συνέχισε την διαδικασία ώσπου
κάλυψε τα δάκτυλα του δεξιού του χεριού όλα με διάφορες κούκλες.
Ήταν χαρούμενος και χαμογελούσε διαρκώς. Τώρα έφερνε τις κούκλες
απότομα κοντά στο πρόσωπό του σαν να του κάνουν επίθεση. Κάποιες φορές άφηνε
το χέρι του να πέσει ομαλά στο πρόσωπό του και ταυτόχρονα έγερνε το κεφάλι του
πίσω χαμογελώντας σαν να είχε δεχθεί επίθεση από κάποια όντα. Αυτό το παιχνίδι
επαναλήφθηκε αρκετές φορές και αφού συνήθισε τις κούκλες στα δάκτυλά του,
κινούνταν στον χώρο σαν να είναι απόλυτα φυσιολογικό να έχει ένα παιδί αυτά τα
αξεσουάρ στα χέρια του.
Στη συνέχεια πήγε στα ράφια με τα βιβλία και τράβηξε ένα από αυτά που
βρίσκονταν στο ύψος του με το δεξί του χέρι, με αποτέλεσμα να του γλιστρήσει και
να πέσει στο πάτωμα. Την στιγμή πριν πέσει στο πάτωμα αντιλήφθηκε ότι θα έπεφτε
στο πόδι του και θα τον χτυπούσε η γωνία του βιβλίου και πήδηξε απότομα πίσω.
Έσκυψε να πιάσει το βιβλίο πάλι με το δεξί του χέρι με το ίδιο αποτέλεσμα.
Γλίστρησε και έπεσε. Αυτό επαναλήφθηκε οκτώ φορές και έπειτα, με ένα γύρισμα
του καρπού προς τα πάνω κατάφερε να το σηκώσει.
Με το αριστερό του χέρι έπιασε ένα άλλο βιβλίο από το ίδιο σημείο και
γυρίζοντας του καρπούς του έπεσαν τα βιβλία από τα χέρια του. Το βιβλίο του
αριστερού χεριού έπεσε με προέκταση των δακτύλων ενώ το βιβλίο του δεξιού χεριού
γλίστρησε από τα δάκτυλά του. Συνέχισε να επαναλαμβάνει το ίδιο βάζοντας
τρομερή δύναμη στο δεξί του χέρι ώστε να μην του γλιστρήσει το βιβλίο. Τώρα

φαινόταν πιο σοβαρός. Έδειχνε επιμονή στο πρόσωπό του. Τα αυτιά του είχαν
κοκκινίσει από το ζόρι.
Ξαφνικά μπαίνει στο χώρο η μητέρα του και τον ρωτάει τι κάνει εκεί. Αυτός
γύρισε λίγο απότομα σαν να τρόμαξε και πηγαίνει κοντά της και της λέει κοίτα
δείχνοντας το χέρι του. Η μητέρα είχε ήδη γονατίσει για να έρθει στο ύψος του γιού
τους προβλέποντας πως ο Δ. θα της κάνει επίθεση παίζοντας στο πρόσωπο και έτσι
τράβηξε απότομα πίσω το κεφάλι της. Της είπε κάτσε παιδί μου και ταυτόχρονα τον
αγκάλιασε και παρατήρησε τις δακτυλόκουκλες. Του είπε πως αυτές τις φοράνε μια
μια και όχι όλες μαζί αλλά ο Δ. δεν έδωσε σημασία και έφυγε από κοντά της
επιστρέφοντας στα δυο πεταμένα στη μοκέτα βιβλία. Η μητέρα χαμογέλασε και
επέστρεψε στην κουζίνα όπου και διηγήθηκε το γεγονός ότι ο γιός της φόρεσε όλες
τις κούκλες.
Έτσι ήρθαν στον χώρο άλλες δύο μητέρες για να δουν τον Δ. λέγοντάς του να
γυρίσει να δουν τι έχει στα χέρια. Ο Δ. γύρισε και είπε παίζω τώρα ενώ στο πρόσωπό
του διακρίνονταν μια διάθεση να αποφύγει αυτή την έκθεση. Συνέχισε να αγγίζει
πολλά παιχνίδια και αντικείμενα με τις κούκλες που φορούσε στα χέρια του για δέκα
λεπτά και έπειτα πήγε στην κουζίνα. Σκούντηξε απαλά με το δεξί του χέρι την πλάτη
της μητέρας του που δεν τον είχε αντιληφθεί και αυτή γύρισε. Της είπε ότι πεινάει και
αυτή τον πήρε στην αγκαλιά της. Άνοιξε το μπολ με το παστίτσιο και τον τάιζε
μεγάλες μπουκιές. Ο Δ. ήταν παθητικός, άνοιγε το στόμα και έτρωγε. Που και που
κοιτούσε το δεξί του χέρι και σήκωνε πάλι το κεφάλι του για να φάει. Μόλις
τελείωσε, επέστρεψε στον ίδιο χώρο όπου βρήκε άλλα δύο αγόρια και τρία κορίτσια
ενώ πριν ήταν μόνος του. Δεν δίστασε και μπήκε στον χώρο ψάχνοντας με τα μάτια
του τα βιβλία στο πάτωμα αλλά δε βρίσκονταν εκεί. Ένα κορίτσι γύρισε και τον
ρώτησε αν θα της δώσει μια κούκλα. Ο Δ. έβγαλε αυτή που φορούσε στον αντίχειρα
και της την πέταξε μπροστά της. Το κορίτσι προσπάθησε να την βάλει στον δείκτη
της αλλά την διέκοψε ο Δ. λέγοντάς της πως μπαίνει εδώ, ακουμπώντας τον αντίχειρά
της. Αυτή του αποκρίθηκε πως εγώ εδώ θέλω εννοώντας τον δείκτη της και ο Δ. μη
δίνοντας σημασία απομακρύνθηκε.

Η παρατήρηση σταμάτησε εδώ, αλλά έμεινα στον χώρο άλλα είκοσι λεπτά και
μέχρι την στιγμή που έφυγα ο Δ. είχε ακόμη στα δάκτυλά του τις τέσσερις
δακτυλόκουκλες.
Τελευταία μου παρατήρηση για σήμερα σκέφτομαι ενώ έχει πάει ήδη πέντε
και μισή και έχουν έρθει σχεδόν όλα τα παιδιά που αναμένονταν εκτός από τον Δ.
Σκέφτομαι να μην ρωτήσω κάποιον υπεύθυνο αν αναμένεται να έρθει για να μην
δημιουργήσω απορίες ή εντυπώσεις. Συζητώ με τους νηπιαγωγούς, τους γονείς και τα
άλλα παιδιά καθώς η ώρα έχει πάει έξι και δέκα.
Τελικά αυτή τη στιγμή πέφτει με φόρα πάνω στην γυάλινη πόρτα ο Δ. με τις
παλάμες του ανοιχτές και με πολύ δύναμη την ανοίγει και μπαίνει στο χώρο. Με
μεγάλη ταχύτητα βάζει τον πισινό του στο πάτωμα και βγάζει τα αθλητικά του
παπούτσια χωρίς να ανοίξει καλά-καλά τα αυτοκόλλητα και τρέχει στις παιδικές
γωνιές. Από την είσοδο τώρα εμφανίζεται χαμογελαστή η μητέρα του καθώς
απολογείται για την καθυστέρησή της.
Ο Δ. βλέπει στην μια γωνιά με τα παιχνίδια μια νηπιαγωγό και αρκετά από τα
παιδιά γύρω της. Πηγαίνει με αργά βήματα κοντά να δει τι κάνουν. Βλέπει πως η
νηπιαγωγός κόβει σε μικρά κομμάτια μια τεράστια πλαστελίνη που έφτιαξε η ίδια με
τα παιδιά την πρώτη ώρα. Όλα τα παιδιά έχουν πάρει από ένα μεγάλο κομμάτι στο
χέρι τους και την πλάθουν. Ο Δ. παρατηρεί αποσβολωμένος, ακούνητος με
κατεβασμένα τα χέρια, δίπλα από την νηπιαγωγό. Η ίδια γυρνά και τον ρωτά αν θέλει
να παίξει μαζί τους με την πλαστελίνη που έφτιαξαν ή να πάρει κάποιο από τα
παιχνίδια. Ο ίδιος δεν απαντά και απλώνει το χέρι να του δώσει ένα κομμάτι
πλαστελίνης. Η νηπιαγωγός κόβει και του δίνει ενώ ένα άλλο παιδί παραπονιέται ότι
ήταν η σειρά του. Ο Δ. γυρνά και τον κοιτάζει. Επιστρέφει γρήγορα το βλέμμα του
στην πλαστελίνη και κάθεται αμέσως στον πισινό του, δίπλα από την νηπιαγωγό και
κόβει το κομμάτι που έδωσε σε μικρότερα και τα κοπανάει με τις γροθιές του στο
ξύλινο πάτωμα. Η μύτη του τρέχει και από τα χείλη του φαίνονται σάλια. Κάνει μια

Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα

Similar to Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα (20)

More from Alexandros Tsikolatas

More from Alexandros Tsikolatas (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα