Βασικές αρχές ηθικής και δεοντολογίας στην ψυχολογία.

1. Βασικές αρχές ηθικής στηΒασικές αρχές ηθικής στη
συμβουλευτική ψυχολογίασυμβουλευτική ψυχολογία
Θεματική Ενότητα: Ηθική στη συμβουλευτικήΘεματική Ενότητα: Ηθική στη συμβουλευτική
Ημερομηνία: 07.03.2015Ημερομηνία: 07.03.2015
Εισηγητής: Δρ. Γ. ΛΥΡΑΚΟΣ (g.lyrakos@cityu.gr)Εισηγητής: Δρ. Γ. ΛΥΡΑΚΟΣ (g.lyrakos@cityu.gr)

2. Γιατί μας ενδιαφέρει;Γιατί μας ενδιαφέρει;
 Ραγδαίες και ταχύτατες εξελίξεις στηνΡαγδαίες και ταχύτατες εξελίξεις στην
επιστημονική έρευναεπιστημονική έρευνα
 Δεοντολογικά θέματαΔεοντολογικά θέματα
 Ηθικά θέματαΗθικά θέματα

3. Ποια είναι τα θέματα αυτά;Ποια είναι τα θέματα αυτά;
 τα όρια της έρευναςτα όρια της έρευνας
 οι παρεμβάσεις σε ανθρώπινα όνταοι παρεμβάσεις σε ανθρώπινα όντα
 η διπλή χρήση των αποτελεσμάτωνη διπλή χρήση των αποτελεσμάτων
 η κατάχρηση των αποτελεσμάτωνη κατάχρηση των αποτελεσμάτων
 η προστασία των προσωπικών δεδομένωνη προστασία των προσωπικών δεδομένων
 η βιοασφάλειαη βιοασφάλεια
 κλπκλπ

4. Μια ηθική και δεοντολογία για όλους;Μια ηθική και δεοντολογία για όλους;
 Οι δεοντολογικοί κανόνεςΟι δεοντολογικοί κανόνες
 Η νομοθεσία που διέπουν τα ζητήματα αυτά,Η νομοθεσία που διέπουν τα ζητήματα αυτά,
 Η θεσμοθέτηση οργανισμών για την επίβλεψή τουςΗ θεσμοθέτηση οργανισμών για την επίβλεψή τους
 διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα.διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα.
 Διαφοροποιήσεις εντοπίζονται όμως και ανάΔιαφοροποιήσεις εντοπίζονται όμως και ανά
επιστημονικό τομέα.επιστημονικό τομέα.
 Για παράδειγμα, ενώ τα ζητήματα ηθικής εξετάζονταιΓια παράδειγμα, ενώ τα ζητήματα ηθικής εξετάζονται
εκτενώς στηνεκτενώς στην ιατρική έρευναιατρική έρευνα τον τελευταίο μισό αιώνα,τον τελευταίο μισό αιώνα,
οι ερευνητές τωνοι ερευνητές των κοινωνικών και ανθρωπιστικώνκοινωνικών και ανθρωπιστικών
επιστημών, συχνά, δεν γνωρίζουν καν τα πρότυπα πουεπιστημών, συχνά, δεν γνωρίζουν καν τα πρότυπα που
πρέπει να ακολουθήσουν.πρέπει να ακολουθήσουν.

5. Στην ΕυρώπηΣτην Ευρώπη
 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναπτύσσει σειράΗ Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναπτύσσει σειρά
πρωτοβουλιών για τη ολοκληρωμένη αντιμετώπιση όλωνπρωτοβουλιών για τη ολοκληρωμένη αντιμετώπιση όλων
αυτών των ζητημάτων, ιδιαίτερα για τα ερευνητικά έργααυτών των ζητημάτων, ιδιαίτερα για τα ερευνητικά έργα
που χρηματοδοτούνται από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιοπου χρηματοδοτούνται από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο
για την Έρευνα.για την Έρευνα.
 Η Γενική Διεύθυνση Έρευνας διαθέτει εξειδικευμένοΗ Γενική Διεύθυνση Έρευνας διαθέτει εξειδικευμένο
τμήμα για την αξιολόγηση της ερευνητικής δεοντολογίαςτμήμα για την αξιολόγηση της ερευνητικής δεοντολογίας
και ηθικής που καλύπτει τις προτάσεις όλων τωνκαι ηθικής που καλύπτει τις προτάσεις όλων των
προγραμμάτων.προγραμμάτων.
 Εκδίδει οδηγούς και κατευθυντήριες οδηγίες γιαΕκδίδει οδηγούς και κατευθυντήριες οδηγίες για
ερευνητές και αξιολογητέςερευνητές και αξιολογητές
 Διοργανώνει online διαβουλεύσεις και συναντήσειςΔιοργανώνει online διαβουλεύσεις και συναντήσεις
εργασίας για την ευαισθητοποίηση των Ευρωπαίωνεργασίας για την ευαισθητοποίηση των Ευρωπαίων
ερευνητών.ερευνητών.

6. Τα ειδικά θέματα ηθικής καιΤα ειδικά θέματα ηθικής και
δεοντολογίας στην έρευναδεοντολογίας στην έρευνα
Η ηθική και δεοντολογία (ethics) αποτελούνΗ ηθική και δεοντολογία (ethics) αποτελούν
αναπόσπαστο κομμάτι της έρευνας, απόαναπόσπαστο κομμάτι της έρευνας, από
τη σύλληψη μιας ιδέας έως τη δημοσίευσητη σύλληψη μιας ιδέας έως τη δημοσίευση
των αποτελεσμάτων της.των αποτελεσμάτων της.

7. Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα ζητήματα;Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα ζητήματα;
1.1. Η συνειδητή συγκατάθεση όσωνΗ συνειδητή συγκατάθεση όσων
εμπλέκονται στην έρευναεμπλέκονται στην έρευνα
2.2. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων,Η προστασία των προσωπικών δεδομένων,
3.3. Η χρήση πειραματόζωωνΗ χρήση πειραματόζωων
4.4. Η συμμετοχή των αναπτυσσόμενων χωρών στηνΗ συμμετοχή των αναπτυσσόμενων χωρών στην
έρευναέρευνα
5.5. Η έρευνα σε ανθρώπινα βλαστοκύτταραΗ έρευνα σε ανθρώπινα βλαστοκύτταρα
6.6. Η διπλή χρήση ερευνητικώνΗ διπλή χρήση ερευνητικών
αποτελεσμάτων.αποτελεσμάτων.

8. 1. "συνειδητή συγκατάθεση"1. "συνειδητή συγκατάθεση"
 πως όσοι συμμετέχουν σε ερευνητικά έργα θα πρέπει ναπως όσοι συμμετέχουν σε ερευνητικά έργα θα πρέπει να
είναι ενήμεροι σχετικά με τους στόχους της έρευνας,είναι ενήμεροι σχετικά με τους στόχους της έρευνας,
 τις πιθανές δυσμενείς επιπτώσειςτις πιθανές δυσμενείς επιπτώσεις
 τη δυνατότητα άρνησης συμμετοχής ή αποχώρησης, ανάτη δυνατότητα άρνησης συμμετοχής ή αποχώρησης, ανά
πάσα στιγμή, χωρίς καμία συνέπεια,πάσα στιγμή, χωρίς καμία συνέπεια,
 τη διατήρηση των στοιχείων τους μετά το τέλος τηςτη διατήρηση των στοιχείων τους μετά το τέλος της
έρευναςέρευνας
 παρότρυνση για συμμετοχή σε ερευνητικά έργα δενπαρότρυνση για συμμετοχή σε ερευνητικά έργα δεν
δικαιολογείται.δικαιολογείται.

9. ΕνημέρωσηΕνημέρωση
 Η ενημέρωση των συμμετεχόντων σχετικάΗ ενημέρωση των συμμετεχόντων σχετικά
με την έρευνα πρέπει να γίνει με τρόπομε την έρευνα πρέπει να γίνει με τρόπο
που αποτυπώνεται στη μνήμη τουςπου αποτυπώνεται στη μνήμη τους
 ΣυνεντεύξειςΣυνεντεύξεις
 Γραπτό αναλυτικό κείμενοΓραπτό αναλυτικό κείμενο
 παρουσιάσεις βίντεοπαρουσιάσεις βίντεο

10. Υπάρχει ελευθερία στη συμμετοχή;Υπάρχει ελευθερία στη συμμετοχή;
 Ευάλωτα πρόσωπα:Ευάλωτα πρόσωπα:
 φυλακισμένοι,φυλακισμένοι,
 άτομα με διανοητική καθυστέρησηάτομα με διανοητική καθυστέρηση
 ασθενείς με σοβαρές παθήσειςασθενείς με σοβαρές παθήσεις
 πολύ μικρά παιδιάπολύ μικρά παιδιά, κ.ά., κ.ά.
 μπορούν να συμμετέχουν μόνο εάν υπάρχει τομπορούν να συμμετέχουν μόνο εάν υπάρχει το
κατάλληλο προστατευτικό νομοθετικό πλαίσιοκατάλληλο προστατευτικό νομοθετικό πλαίσιο
(νομικοί, θεραπευτικοί εκπρόσωποι).(νομικοί, θεραπευτικοί εκπρόσωποι).
ΠΡΟΣΟΧΗ

11. Ποιος δίνει συγκατάθεση;Ποιος δίνει συγκατάθεση;
 Άτομα που μπορούν ελεύθερα να κατανοήσουνΆτομα που μπορούν ελεύθερα να κατανοήσουν
την ερώτηση και να συμφωνήσουν.την ερώτηση και να συμφωνήσουν.
 Ο τρόπος της συγκατάθεσης διαφοροποιείταιΟ τρόπος της συγκατάθεσης διαφοροποιείται
ανάλογα με την κουλτούρα και τις παραδόσειςανάλογα με την κουλτούρα και τις παραδόσεις
των λαώντων λαών
 π.χ. σε ορισμένες κοινότητες δεν ισχύει η γραπτήπ.χ. σε ορισμένες κοινότητες δεν ισχύει η γραπτή
συγκατάθεση ή οι γυναίκες δεν έχουν τοσυγκατάθεση ή οι γυναίκες δεν έχουν το
δικαίωμα να λειτουργούν αυτόνομα, οπότεδικαίωμα να λειτουργούν αυτόνομα, οπότε
απαιτούνται μάρτυρες ή εκπρόσωποι, κ.λπ.απαιτούνται μάρτυρες ή εκπρόσωποι, κ.λπ.

12. 2. "προστασία των προσωπικών2. "προστασία των προσωπικών
δεδομένων"δεδομένων"
 Αφορά το νόμιμο δικαίωμα και την κοινήΑφορά το νόμιμο δικαίωμα και την κοινή
προσδοκία, για προστασία (του απόρρητου) τηςπροσδοκία, για προστασία (του απόρρητου) της
ιδιωτικής ζωήςιδιωτικής ζωής
 Ιδιαίτερα σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες.Ιδιαίτερα σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες.
 Θέματα απορρήτου τίθενται σε όλες τιςΘέματα απορρήτου τίθενται σε όλες τις
περιπτώσεις που συλλέγονται και αποθηκεύονταιπεριπτώσεις που συλλέγονται και αποθηκεύονται
δεδομένα που προσδιορίζουν μοναδικά ένα ήδεδομένα που προσδιορίζουν μοναδικά ένα ή
περισσότερα άτομα.περισσότερα άτομα.

13. Ποια δεδομένα;Ποια δεδομένα;
 Θέματα υγείαςΘέματα υγείας
 Ποινικό μητρώοΠοινικό μητρώο
 Γενετικές πληροφορίεςΓενετικές πληροφορίες
 Οικονομικές πληροφορίεςΟικονομικές πληροφορίες
 Γεωγραφικές πληροφορίεςΓεωγραφικές πληροφορίες
 πολιτισμικές πληροφορίεςπολιτισμικές πληροφορίες

14. Καλές πρακτικές συλλογής καιΚαλές πρακτικές συλλογής και
επεξεργασίας δεδομένωνεπεξεργασίας δεδομένων
 Πρέπει να γίνεται με νόμιμο και δίκαιο τρόποΠρέπει να γίνεται με νόμιμο και δίκαιο τρόπο
 Για συγκεκριμένους και περιορισμένους λόγουςΓια συγκεκριμένους και περιορισμένους λόγους
 Με ακρίβειαΜε ακρίβεια
 Με ασφάλειαΜε ασφάλεια
 Με σεβασμό στα δικαιώματα του ατόμουΜε σεβασμό στα δικαιώματα του ατόμου
 Δεν διατηρούνταιΔεν διατηρούνται για μεγαλύτερο χρονικόγια μεγαλύτερο χρονικό
διάστημα από όσο χρειάζεταιδιάστημα από όσο χρειάζεται
 Δεν μεταφέρονταιΔεν μεταφέρονται σε άλλες χώρες χωρίςσε άλλες χώρες χωρίς
επαρκή προστασία.επαρκή προστασία.

15. 3. Πειραματόζωα3. Πειραματόζωα
 Δεν αφορούν στη συμβουλευτική ειδικάΔεν αφορούν στη συμβουλευτική ειδικά
αλλά στην ψυχολογία γενικάαλλά στην ψυχολογία γενικά

16. 4. Έρευνα σε αναπτυσσόμενες χώρες4. Έρευνα σε αναπτυσσόμενες χώρες
 Καθιέρωση παγκόσμιων δεοντολογικών και ηθικώνΚαθιέρωση παγκόσμιων δεοντολογικών και ηθικών
προτύπων για την έρευνα σε ανθρώπινα όνταπροτύπων για την έρευνα σε ανθρώπινα όντα
τα κριτήρια που αξιολογούνται είναι:τα κριτήρια που αξιολογούνται είναι:
1.1. Το ερευνητικό έργο παρέχει οφέλη στην τοπικήΤο ερευνητικό έργο παρέχει οφέλη στην τοπική
κοινότητα;κοινότητα;
 πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείαςπρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας
 Πρόσβαση σε υπηρεσίες εκπαίδευσης
 πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες, κ.λππρόσβαση σε νέες τεχνολογίες, κ.λπ
1.1. Η έρευνα χρησιμοποιεί τοπικούς πόρους;Η έρευνα χρησιμοποιεί τοπικούς πόρους;
 γενετικούς πόρους, φυτά, ζώα, κ.ά.γενετικούς πόρους, φυτά, ζώα, κ.ά.

17. 5. Ανθρώπινα βλαστοκύτταρα5. Ανθρώπινα βλαστοκύτταρα
 Δεν αφορά στη συμβουλευτικήΔεν αφορά στη συμβουλευτική
 μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξημπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη
θεραπειών που σώζουν ζωές και, από τηνθεραπειών που σώζουν ζωές και, από την
άλλη, περιλαμβάνει την καταστροφήάλλη, περιλαμβάνει την καταστροφή
ανθρώπινων εμβρύων.ανθρώπινων εμβρύων.

18. 6. Διπλή χρήση (dual use)6. Διπλή χρήση (dual use)
αποτελεσμάτωναποτελεσμάτων
 Χρησιμοποιείται στην πολιτική και τη διπλωματία γιαΧρησιμοποιείται στην πολιτική και τη διπλωματία για
τεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν γιατεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για
ειρηνικούς αλλά και για πολεμικούς σκοπούς, όπως ηειρηνικούς αλλά και για πολεμικούς σκοπούς, όπως η
εξάπλωση πυρηνικών όπλων.εξάπλωση πυρηνικών όπλων.
 Στη συμβουλευτική μπορεί να χρησιμοποιηθείΣτη συμβουλευτική μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για τον αποκλεισμό ατόμων με ειδικές ανάγκεςγια τον αποκλεισμό ατόμων με ειδικές ανάγκες
 Αφορά οποιαδήποτε τεχνολογία μπορεί ναΑφορά οποιαδήποτε τεχνολογία μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για περισσότερους από έναν σκοπούς σεχρησιμοποιηθεί για περισσότερους από έναν σκοπούς σε
μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
 Ανάγκη για συμβουλευτικές επιτροπές που εξετάζουνΑνάγκη για συμβουλευτικές επιτροπές που εξετάζουν
κοινωνικές, πολιτικές και νομικές πτυχές της έρευνας,κοινωνικές, πολιτικές και νομικές πτυχές της έρευνας,
αλλά και τη στρατηγική για την αξιοποίηση τωναλλά και τη στρατηγική για την αξιοποίηση των
ερευνητικών αποτελεσμάτων, την επικοινωνιακήερευνητικών αποτελεσμάτων, την επικοινωνιακή
πολιτική, κ.λπ.πολιτική, κ.λπ.

19. Που στηρίζεται νομικά;Που στηρίζεται νομικά;
 Η νομική βάση για την ερευνητική δεοντολογίαΗ νομική βάση για την ερευνητική δεοντολογία
και ηθική προέρχεται από κοινοτικούςκαι ηθική προέρχεται από κοινοτικούς
κανονισμούςκανονισμούς
 οδηγίες για κλινικές δοκιμέςοδηγίες για κλινικές δοκιμές
 προστασία προσωπικών δεδομένωνπροστασία προσωπικών δεδομένων
 βιοασφάλεια,βιοασφάλεια,
 κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών, κ.λπ.κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών, κ.λπ.
 από διεθνείς συνθήκες και πρωτόκολλααπό διεθνείς συνθήκες και πρωτόκολλα
 η Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων,η Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων,
 η Διακήρυξη του Ελσίνκιη Διακήρυξη του Ελσίνκι
 η Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τηη Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη
ΒιοϊατρικήΒιοϊατρική

20. Ποιος είναι ο στόχος του νομικούΠοιος είναι ο στόχος του νομικού
πλαισίου;πλαισίου;
 η ελαχιστοποίηση των εθνικών διαφορώνη ελαχιστοποίηση των εθνικών διαφορών
στην έρευναστην έρευνα
 η εναρμόνιση των κρατών μελώνη εναρμόνιση των κρατών μελών
 η μεγιστοποίηση των δικαιωμάτων και τωνη μεγιστοποίηση των δικαιωμάτων και των
ελευθεριών του ατόμου.ελευθεριών του ατόμου.

21. Που δίνεται έμφαση στις κοινωνικές καιΠου δίνεται έμφαση στις κοινωνικές και
ανθρωπιστικές επιστήμες;ανθρωπιστικές επιστήμες;
 Σε πεδία που χρήζουν προσοχής όπως:Σε πεδία που χρήζουν προσοχής όπως:
 οι ψυχολογικές/κοινωνικές επιδράσειςοι ψυχολογικές/κοινωνικές επιδράσεις απόαπό
τη συμμετοχή στην έρευνατη συμμετοχή στην έρευνα
 η απόκρυψη της αλήθειαςη απόκρυψη της αλήθειας ώστε να μηνώστε να μην
αλλάξει η συμπεριφορά όσων συμμετέχουν στηναλλάξει η συμπεριφορά όσων συμμετέχουν στην
έρευνα (για παράδειγμα, πολλοί απαντούν πιοέρευνα (για παράδειγμα, πολλοί απαντούν πιο
αυθόρμητα σε ερωτήσεις όταν θεωρούν πως ηαυθόρμητα σε ερωτήσεις όταν θεωρούν πως η
επεξεργασία των δεδομένων γίνεται ηλεκτρονικά,επεξεργασία των δεδομένων γίνεται ηλεκτρονικά,
και όχι από μεμονωμένους ερευνητές), κ.λπ.και όχι από μεμονωμένους ερευνητές), κ.λπ.

22. Εθνική Επιτροπή ΒιοηθικήςΕθνική Επιτροπή Βιοηθικής
 Στην Ελλάδα τα θέματα ηθικής και δεοντολογίαςΣτην Ελλάδα τα θέματα ηθικής και δεοντολογίας
στην επιστημονική έρευνα, κυρίως στιςστην επιστημονική έρευνα, κυρίως στις
βιοϊατρικές επιστήμες, εξετάζονται από τηνβιοϊατρικές επιστήμες, εξετάζονται από την
Εθνική Επιτροπή ΒιοηθικήςΕθνική Επιτροπή Βιοηθικής
 ΠανεπιστήμιαΠανεπιστήμια
 Ερευνητικά κέντραΕρευνητικά κέντρα,,
 πολλά από αυτά έχουν συστήσει Επιτροπέςπολλά από αυτά έχουν συστήσει Επιτροπές
Ηθικής και Δεοντολογίας.Ηθικής και Δεοντολογίας.

23. Για τους φοιτητέςΓια τους φοιτητές
 Η επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας τουΗ επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας του
αντίστοιχου τμήματος!!!!αντίστοιχου τμήματος!!!!

24. ΒιβλιογραφίαΒιβλιογραφία
 CORDIS: Getting Through Ethics ReviewCORDIS: Getting Through Ethics Review
http://cordis.europa.eu/fp7/ethics_en.htmlhttp://cordis.europa.eu/fp7/ethics_en.html
 Ethics for Researchers: Facilitating Research Excellence in FP7Ethics for Researchers: Facilitating Research Excellence in FP7
(pdf)(pdf)
ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/fp7/docs/ethics-for-researchers.pdfftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/fp7/docs/ethics-for-researchers.pdf
 "Η Ερευνητική Ηθική ως παράγων επιτυχίας στην υποβολή"Η Ερευνητική Ηθική ως παράγων επιτυχίας στην υποβολή
προτάσεων ερευνητικών έργων του 7ου ΠΠ-Βέλτιστες Πρακτικές &προτάσεων ερευνητικών έργων του 7ου ΠΠ-Βέλτιστες Πρακτικές &
Προετοιμασία Ερευνητικών Προτάσεων", Παρουσίαση και Βίντεο τηςΠροετοιμασία Ερευνητικών Προτάσεων", Παρουσίαση και Βίντεο της
Δρ Τ. Γκαράνη-Παπαδάτου (Νομικός, Εθνική Σχολή ΔημόσιαςΔρ Τ. Γκαράνη-Παπαδάτου (Νομικός, Εθνική Σχολή Δημόσιας
Υγείας, αξιολογήτρια της ΕΕ για ηθικά και δεοντολογικά θέματα),Υγείας, αξιολογήτρια της ΕΕ για ηθικά και δεοντολογικά θέματα),
Εκδήλωση ΕΚΤ για το 7ο ΠΠ (12/10/2010)Εκδήλωση ΕΚΤ για το 7ο ΠΠ (12/10/2010)
http://www.ekt.gr/news/events/ekt/2010-10-12/eisig.htmhttp://www.ekt.gr/news/events/ekt/2010-10-12/eisig.htm