3. TEATRI GREK
Origjina e teatrit
modern grek i ka
rrënjët te festat që
zhvilloheshin për nder
të Dionisit, perëndia e
verës, kulti i të cilit u
përhap në Greqinë e
Lashtë. Teatrot grekë
ndërtoheshin në vende
të ngritura.
4. TEATRI EPIDAUROS
I ndërtuar në shekullin e IV para
Krishtit, teatri Epidauros ishte një
teatër i madh me 15 mijë vende dhe
me karakteristika mahnitëse
akustike. Në këtë teatër nuk kishte
rëndësi ku uleshin njerëzit, zëri
dëgjohej njësoj si në radhën e parë,
ashtu dhe në të fundit. Karriget e
bëra me gurë gëlqerorë mesa duket
pengonin frekuencat e ulëta të
bisedave të spektaktorëve dhe
rrisnin frekuencat e larta të
performuese në skenë. Kjo cilësi e
rrallë akustike e këtij teatri, ose
është krijuar gabimisht në atë kohë,
ose dëshmon për një teknikë
ndërtimi shumë para kohës.
5.
6.
7.
8. ODEONI I HERODIT
Odeoni i Herodit është ndërtuar
fillimisht në vitin 161 nga Herod
Atikusi. Ky teatër u ndërtua si një
amfiteatër, me një gur të lartë
rreth tre kate përballë skenës dhe
me një çati druri të varur. Që
atëherë, ky auditorium me pesë
mijë vende është restauruar disa
herë duke përdorur mermer për
pjesën, ku uleshin njerëzit,
ndërkohë që sot përdoret për
koncerte të ndryshme gjatë
evenimenteve verore. Pamjet nga
ky teatër, i cili është i vendosur në
pjesën jugore të Akropolit në
Athinë, janë spektakolare.
9.
10.
11. TEATRI I DIONISIT
Teatri i Dionisit është i
vendosur në Akropolit në
Athinë dhe
është teatri më i vjetër i
përhershëm në
botën klasike. Sipas
dokumenteve pak të
njohura historike, duket
se kur teatri filloi në
Athinë ndertimin.Teatri
është ndërtuar në fillim
të shekullit të 5 para
Krishtit.
12.
13. TEATRI ROMAK
Në fillim të shekujve
të erës së re ndikimi i
teatrove ishte shtrirë
në Itali, Spanjë,
Francë e në kolonitë
e Afrikës së veriut.
Teatrot romake ishin
shumë më ndryshe se
ato greke. Ato ishin
ndërtuar në një terren
të rrafshët.
14. KOLOSEU
Një prej auditorëve më të
famshëm të gjithë lashtësisë.
Koloseu është gjithashtu
amfiteatri më i madh, i ndërtuar
në Perandorinë Romake. Kur u
ndërtua ai kishte një kapacitet
prej 50 mijë vendesh dhe më së
shumti përdorej për ndeshje
gladiatorësh, si dhe për spektakle
publike. Që atëherë, Koloseu është
dëmtuar për shkak të tërmeteve
dhe hajdutëve të gurëve, të cilët
duan të kenë një pjesë të auditorit
të famshëm. Ai është një prej
vendeve më tërheqëse turistike të
Romës, si dhe një prej strukturave
më të mëdha të ndërtuara
ndonjëherë nga njeriu.
15.
16.
17. TEATRI TAORMINA
Në zemër të Siçilisë mund të gjendet
teatri Taormina, i cili ofron disa prej
pamjeve më të bukura të gjirit të
Naksos, vullkanit të Etnës dhe
kështjellës madhështore "Mola". Ky
teatër i shekullit të dytë para Krishtit
ka një diametër rreth 114 metra dhe
një mur gjigand skene rreth 27
metra me 36. Ky teatër grek është
rikonstruktuar më pas nga romakët,
të cilët kanë përdorur rreth 100 mijë
metra kub gurë për ta zgjeruar atë.
Teatri Taormina përdoret akoma sot
e kësaj dite për organizmin e
koncerteve, shfaqjeve të baletit dhe
performancave të tjera teatrale.
18. TIPARE TË TEATRIT GREK
Çfarë e admirueshme bëhej në teatrot
antik? Së pari, ishin të ndërtuara (
për herë të parë në botë!) që të
mikprisnin grumbuj njerëzish - deri
14.000 njerëz, madje të ulur
rehatshëm, në mënyrë të tillë, që
asnjëri të mos pengonte pamjen e
tjetrit. Asnjëri ... Se dyti, ky fenomen
i turmave të njerëzve shkaktohej nga
një faktor i respektueshëm, për të
gjithë pjesëtarët të komunitetit lokal,
diçka e si si festë kombëtare ose fetare
(nga i gjithë populli). Së treti, atje,
grumbulli i spektatorëve (jo vetëm ai i
grumbulluar), shikonin (me kujdes
dhe admirim) një fakt që kryhej aty
brenda sikur të ndodhte në realitet,
një fakt të admirueshëm dhe me
respekt të përbashkët... !
19. E SHFAQURA
Ajo që ndiqnin spektatorët në
teatrin e imitimit
ishte......imitimi i akteve ka
përmasa të rëndësishme dhe
perfekte , qe ndodhte përpara
syve të te gjithëve pa recitim
pra vepra me akte (që
paraqesin dhe ringjallim si në
realitet një histori të
rëndësishme të vjetër)
ligjëratë të pasur dmth me
fjalë letrare të ndërtuara me
kujdes. Kjo histori përmbyllet
brenda veprimit, i cili
përfundonte me mënyrë të tillë
që çlironte shpirtrat, i
pastronte nga çdo peshë, si
rezultat i zhvillimit që kishte
akti (në fund).
20. DRAMATIZIMI
E gjithë shfaqa që ndiqej nga spektatorët në teatrin antik quhej dramë.
Kjo fjale prodhohet nga folja Δρώ - veproj. Që do të thotë : veproj bëj diçka
të rëndësishme në momentin që flas. Nuk rrëfej, nuk tregoj diçka, por e bëj
tani sikur të ndodh në këtë moment këtu, para syve të të gjithëve. Kjo është
drama.
•Në lashtësi ekzistonin tri lloje dramash:
Tragjeditë ( me tematikë serioze që nxisnin spektatorëve ndjenja
ngurimi,pavendosmërie, agonie, frike, simpatie dhe pendimi ).
Komeditë (me tematikë shaka rreth aktualiteti, që nga njëra anë u
shkaktonte spektatorëve të qeshura me gjithë zemër, duke bërë humor me
aktualitetin politik she social, por pas humorit, mësonte dhe disiplinonte
spektatorët leksione nënkuptuese).
Satira, (dramat) që ishin vepra me të cilat nderonin jetën dhe faktet
legjendare rreth perëndisë ‘’Dionis’’
Pra çdo dramë ishte një lloj poezie që kombinonte elementë epikë. (me
dialogët ndërmjet aktorëve) elementë lirik (me këngët e korit, që shprehnin
në përgjithësi ndjenjat e popullit) dhe elementë kërcimi, përderisa
pjesëtarët e korit nuk këndonin vetëm me ndjenja por ‘’όρχουντο ‘’ kërcenin
nën shoqërimin e muzikës dhe me ritëm sipas ndjenjave të tyre.
21. VECORI TË TJERA DALLUESE
DRAMATAURG TË MËDHENJ
Në lashtësi ekzistonin shumë poet dramaturg, por dorëshkrimet e veprave të tyre humbën dhe vetëm
verat e pak prej tyre kanë shpëtuar si të: Frinikut, Hirilit, Eskilit, Sofokliut, Euripidit, Aristofanit dhe
më vonë, Menandrit,Filimonit dhe disa të tjerëve ne pjesëza.
Tre poetët e mëdhenj tragjik ishin:
Eskili (i cili shpjegonte realitetin) në mënyrë metafizike.
Sofokliu (i cili shpjegonte realitetin ashtu siç duhet të ishte) në mënyrë ideologjike.
Euripidi (i cili shpjegonte realitetin pikërisht ashtu siç ishte) në mënyrë reale.
TEATRALE
A) Për teatrin Antik ekzistonin tri pjesë,
- I lugët (me podiumet e spektatorëve).
- Orkestra (ku kërcente duke kënduar kori).
- Skena (ku vepronin aktorët ose në skenë ose në prapaskenë).
Ekzistonin edhe hyrjet anësore (korridoret e mëdhenj ku hynin dhe dilnin turma e spektatorëve edhe
kori) Teatri kishte akustikë të lartë ishte, në formë amfiteatri dhe përbënte shkollën më të respektuar
të mazhorenëve, përderisa aty spektatorët jo thjeshtë ndiqnin, por mësonin tragjeditë dhe komeditë
antike.
B) Shfaqet Antike:
Jepeshin kryesisht në festat e perëndisë më popullore ‘’Dionisit’’. Ishte aq e veçantë vlera e këtyre
shfaqjeve, kështu që regjimi parashikonte punë parapërgatitore në mënyrë që të gjitha shfaqet
teatrale të ishin të përsosura në nder të popullit.Fillimisht asnjë dramaturg nuk i nënshtrohej kritikës
letrare (përveç se një të mëvonshmeje).
22. VECORITË E TEATRIT ROMAK
Teatrot romake u ndërtuan në të gjitha fushat e perandorisë nga
Spanja, në Lindjen e Mesme. Për shkak të aftësisë së romakëve për
të ndikuar arkitekturën lokale, ne shohim teatro të shumta në mbarë
botën me atributet unike romake. Ekzistojnë ngjashmëri midis
teatrove dhe amfitearove te Romës së lashtë / Itali. Ato janë
ndërtuar nga i njëjti material, konkret dhe romak, si dhe sigurohej
një vend për publikun për të shkuar dhe per të pare ngjarjet e
shumta në të gjithë perandorinë. Megjithatë, ato janë dy struktura
krejtësisht të Këto ndërtesa ishin gjysmë-rrethore, me dallime të
vogla në varësi të rajonit në të cilën janë ndërtuar. The skena e
perparme ishte një mur i lartë, mbështetur nga kolona.. Ndikimi
helen është parë përmes përdorimit të prapaskenës. Teatri romak
gjithashtu kishte një podium, që ndonjëherë mbështetur shtyllat e
paraskenës. Skena nuk ishte fillimisht pjesë e ndërtesës vetë,
ndërtuar vetëm për të siguruar sfond të mjaftueshme për aktorët.
Përfundimisht, ajo u bë një pjesë e ndërtesës vetë, e bërë nga betoni.
Teatri në vetvete ishte i ndarë në fazën fillestare orkestër) dhe
seksionin shtrojë simbolit auditor). Vomitoria apo hyrjet dhe daljet
janë bërë të disponueshme për publikun.
23. “SALLAT” E TEATROVE
Salla, zona në të cilën njerëzit u mblodhën,
u ndërtua ndonjëherë në një kodër të vogël
ose shpatin në të cilën shtrojë bërë pirg
mund të bëhet lehtësisht në traditën e
teatrove greke. Pjesa qendrore e auditorin
u rrënohet nga një kodër apo shpatin,
ndërsa vendet e jashtme radian kërkohet
mbështetje strukturore të ngurta dhe
muret mbajtëse. Ky ishte sigurisht nuk
është gjithmonë rasti si romakët prirur për
të ndërtuar teatro të tyre pa marrë
parasysh disponueshmërinë e kodrave. Të
gjitha teatrot ndërtuar brenda qytetit të
Romës ishin plotësisht të bëra nga njeriu
pa përdorimin e punime tokësore. Auditor
nuk ishte e mbuluar, por, tenda simbolit
Vela) mund të largohen lart për të siguruar
strehë nga shiu apo rrezet e diellit.
24. 1) Ngrehina e skenës
2) Portikët
3) Sheshi skenik
4) Paraskena
5) Orkestra
6) Platea
7) Prapaskena
8) Hyrja për në plate
25. TEATRI ILIR
Iliria huazoi shumë nga
kulturat vendase po ashtu
pati edhe kulturën e vet
autoktone. Pjesë e
rëndësishme e kulturës
ilire ishin edhe teatrot
apo amfiteatrot të
përhapura në disa prej
qyteteve më të
rëndësishëm antikë.
Ngjashmëria që
amfiteatrot ilirë kanë më
ato greke e romake na
bën të mendojmë për një
lidhje midis vendeve.
26. TEATRI I BYLISIT
Teatri i Bylisit është monumenti më i rëndësishëm i Bylisit
të periudhës antike. Bashkë me stoan e madhe dhe
stadiumin, ai ka përcaktuar kompozimin arkitektonik të
agorasë rreth mesit të shek III p.K. Për ndërtimin e teatrit
është zgjedhur këndi juglindor i agorasë, ku ngritja e
menjëhershme e terrenit jepte mundësi për shfrytëzimin e
shpatit për ndërtimin e shkallareve. Gjithashtu, ky pozicion
ngjitur me murin rrethues të qytetit jepte mundësi për të
komunikuar drejtpërdrejt me trevën fshatare të koinonit,
nga vinte një pjesë e madhe e shikuesve, pa qenë nevoja të
kalonin nëpër lagjet e qytetit.Vizitorit që vinte nga stadiumi,
apo futej në qytet nga porta, teatri i shfaqej përpara si një
ndërtim madhështor, me godinën e skenës në sfondin e
shkallares. Dy mure mbajtëse anësore e thekson këtë
perspektivë, ndërsa kolonada dorike e portikut të godinës së
skenës krijonte një monumentalitet të panjohur për teatrot e
kohës. Dy bazamente përpara teatrit shënojnë vendet ku
kanë qenë vendosur skulptura të Dionisit, apo muzave.
27. TEATRI I BUTRINIT
Teatri i Butrintit kishte një kapacitet prej 1500 vendesh,
u ndërtua në shek IV- III-të para Krishtit. Përbëhet
nga vendet e ndenjes, skena dhe orkestra. Kishte 19
rreshta me blloqe guri që shërbenin si ndenjëse dhe 3-
4 rradhë në krye. Janë ruajtur të plota 13 shkallët e
para. Për të kaluar midis rreshtëve shërbenin 6 palë
shkallë guri në fillim zbukuroheshin me dy putra
Luani. Sfondi para skenës përbëhet nga një mur i lartë
me tre harqe me zbukurime mermeri, aty vendoseshin
shtatore sipas modeleve të kohës. Sheshi i skenës u
shtrua me rrasa guri në periudhën Osmane. Para
shkallëve gjendet vendi i orkestrës ka formën e një
harku është e shtruar me gurë gëlqeror me forme
kuadrati. Skena dhe Orkestra u rindërtuan në shek e
II-të para Krishtit. Skena është e ngritur më lartë se
sheshi i orkestrës. Skena përbëhet nga dy mjedise:
paraskena dhe prapaskena. Në prapaskenë ndodhen
korridoret e ngushta që shërbenin për hyrjen dhe
lëvizjen e aktorëve këtu gjenden edhe disa mbishkrime
për lirimin e skllevërve.
28. AMFITEATRI I APOLONISë
Amfiteatri antik i Apolonisë është një
nga monumentet kryesore të qytetit me
disa mijëra spektatorë. Ky amfiteatër
është i dëmtuar që nga koha e Mesjetës.
Vazhdimisht prej tij janë marrë blloqe
për t’u shfrytëzuar në monumentet e
tjera. Manastiri është një prej
monumenteve të ndërtuar me këto
blloqe. Disa muaj më parë, ishte folur
për një ndërhyrje të domosdoshme në
këtë amfiteatër si pasojë e rrëshqitjes së
dherave. Mbingarkesa me pjesëmarrës
ka sjellë shkatërrimin dhe dëmtimin e
rëndë të shkallëve dhe gurëve të
ndryshëm në këtë pjesë të qytetit të
lashtë. Gjithashtu, rezulton e
shkatërruar një pjesë e mirë e
amfiteatrit, por edhe e murit të tullave të
kolonave përreth agonotekëve.
29. TEATRI I FINIQIT
Ka një kapacitet prej 10 mijë
vendesh, , nuk është luajtur
thjesht teatër; aty është bërë
politikë e gjindja është
mbledhur për halle në kohë
antike. Zbulimi i ndenjëseve të
gurit të Teatrit antik të Finiqit,
konsiderohet ngjarje në
kërkimet arkeologjike të viteve
të fundit. Nëse zbulohet
tërësisht ky teatër, , ai do ishte
po aq famëmadh sa dhe
Butrinti. I vendosur mbi një
kodër mbi fshatin Finiq, prej
aty, shfaqet një panoramë
dehëse e fushës së Vurgut dhe
e liqenit të Butrintit.
