Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ 17ο ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: . Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/

1. IANOYAΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2014 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 17
ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ:
ΑΡΧΙΜ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΕΤΤΑΣ, ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΚΑΝΣΙΖΟΓΛΟΥ, π. ΣΥΜΕΩΝ
ΚΡΑΓΙΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΙΛΛΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΒΟΛΟΥΔΑΚΗ ΝΙΝΕΤΑ, ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΦΩΤΙΟΣ, ΚΑΪΜΑΚΑΜΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΚΑΖΑΡΙΑΝ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΑΡΑΜΗΤΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ,
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ, ΛΕΒΕΝΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΜΑΓΙΑΤΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ,
ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΑΠΑΛΑΖΑΡΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΕΡΣΥΝΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ,
ΠΡΟΦΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΡΕΒΑΝΟΓΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ-ΖΑΦΡΑΚΑ ΑΛΚΜΗΝΗ,
ΦΩΤΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛ, ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

2. 1
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ
-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ
Θεόφιλος Παπαδόπουλος, Πρόεδρος
Τηλ.: 6985 085 012
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Γεώργιος Βιλλιώτης
Δῆμος Θανάσουλας
Χαράλαμπος Στεργιούλης
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Γεώργιος Βιλλιώτης
Δήμητρα Τζίκα
Χαράλαμπος Στεργιούλης
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ -ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Μαρία Ἰωαννίδου, Τηλ.: 2310 552 207
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Ἀναστάσιος 'Ιορδανίδης, Τηλ. 6976889447
Τηλεομοιότυπο: 2310 552209
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ
Ἀγγελική Καπετάνιου,
Τηλ. 210 5227967 & 210 6930355
Τηλεομοιότυπο 210 6930355
EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ
Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ
EUROBANK, BIC: EFGBGRAA
IBAN: GR4002603220000140200352972
ΠΕΙΡΑΙΩΣ: SWIFT-BIC: PIRBGRAA
5253-059675-650
IBAN: GR67 0172 2530 0052 5305 9675 650
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
Γραφεῖα Θεσσαλονίκης:
Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628
Τηλ: 2310 552207, Τηλεομοιότυπο: 2310 552209
Γραφεῖα Ἀθηνῶν:
Πανεπιστημίου 34 & Ἱπποκράτους γωνία, Στοὰ
Παλλάδος, 10679, 2ος ὄροφος, Τηλ.210 5227967
& Πανεπιστημίου 39, Στοὰ Πεσματζόγλου
10679, 5ος ὄροφος, Τηλ.210 6930355
Ἱστοσελίδα: www.enromiosini.gr
Ἠλεκτρ.ταχυδρομεῖο:contact@enromiosini.gr
ISSN: 1792-2828
Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν
τὴν εὐθύνη γιὰ τὶς ἀπόψεις τους.
ΤΕΥΧΟΣ ΑΡ. 17/ IANOYAΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2014
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Περισσότερο ἀπ ὅλα σὲ αὐτὲς τὶς κρίσιμες στιγμὲς ποὺ
περνᾶμε εἶναι ἀνάγκη νὰ τονισθῇ πόσα κακὰ ἔφερε στὸ
Ἔθνος μας ὁ ἐθνικὸς διχασμός, «τὸ σκῆπτρο» τῆς διχόνοιας.
Εἶναι καιρὸς τὸ ἐπάρατο «ἐγὼ» νὰ παραμερισθῇ, τὸ πάθος τῆς
φιλοδοξίας καὶ τοῦ ἐγωισμοῦ νὰ ξεριζωθῇ καὶ ἡ ἑνότητα ὅλων
τῶν δυνάμεων τοῦ Ἔθνους νὰ καλλιεργηθῇ. Ἵνα ὦσιν ἕν. Ὁ
ἅγιος Πορφύριος ἤθελε τὸ «ἵνα ὦσιν ἕν» μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ
Θεοῦ, ποὺ εἶναι ἁγνὸ καὶ ἀνιδιοτελές, ὄχι μὲ τὸ μπερδεμένο
πνεῦμα τοῦ κόσμου –καὶ βέβαια ἀφοῦ ἔχουμε πρῶτα καθα-
ρισθῆ ἀπὸ τὰ βασικὰ πάθη. Κάποτε γιὰ παράδειγμα τοῦ εἶπαν:
«Γέροντα, δύο μοναχοὶ ζοῦν στὸ τάδε μέρος πολὺ καλά, ἁρμο-
νικά». Χαμογέλασε λέγοντας: «Ταίριαξαν τὰ πάθη τους».
Ὁ λαός μας χρειάζεται ἀγωγή. Καὶ τὴν ἀγωγὴ αὐτὴ ἔχουν
τὴν ὕψιστη τιμὴ νὰ τὴν προσφέρουν οἱ ἱερεῖς, οἱ δάσκαλοι
καὶ οἱ γονεῖς. Πρῶτα ὅμως ἀγωγὴ στὸν ἑαυτό μας. Αὐτοα-
γωγὴ καὶ αὐτοέλεγχος. Θησαυρὸς ἀνεκτίμητος τῆς φυλῆς
μας εἶναι τὸ ἑλληνορθόδοξο βίωμα. Τὸ βίωμα στὴν οἰκογέ-
νεια, στὴν κοινωνία, στὴν παιδεία, στὴν σκέψη, στὴν τέχνη,
στὴν αἰωνόβια Παράδοση τοῦ λαοῦ μας.
Ὁ λαός μας ἔχει τὰ χαρακτηριστικὰ καὶ τὶς προϋποθέσεις
νὰ μοιάσῃ τοῦ Χριστοῦ. Τὴν εὐφυία, τὴ δυναμική, τὸ ὅρα-
μα, τὴν ἐφευρετικότητα, τὸ ἀνικανοποίητο ὡς πόθο γιὰ τὸ
ἀνώτερο, καὶ φυσικὰ τὸ φιλότιμο, λέξη ποὺ δὲν συναντᾶς σὲ
ἄλλη γλῶσσα. Αὐτὸς ὁ λαὸς πρὶν γνωρίσει τὸν Χριστὸ εἶχε
φτάσει πολὺ κοντά Του. Ὅταν Τὸν ἀντάμωσε ἐκπληρώθη-
καν οἱ πόθοι καὶ οἱ προσδοκίες του.
Εἴμαστε λαὸς αἰσθητικὰ καλλιεργημένος. Ἡ ἀγάπη μας
γιὰ τὸ ὡραῖο αὐτὸ δείχνει. Εἴμαστε ὀργισμένοι μὲ τὴν τε-
χνητὴ κρίση, πρέπει ὅμως νὰ τὴν ὑποφέρουμε σὰν νὰ εἶναι
ἀληθινή; Ξέρουμε τὸν τρόπο νὰ βιώνουμε τὴν ὀργή, καὶ νὰ
τὴν μετατρέπουμε σὲ κατανόηση, ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχῃ κίν-
δυνος ἀπὸ τὸ βίαιο αὐτὸ συναίσθημα. Μία Γαλλίδα ἀκαδη-
μαϊκὸς στὸ βιβλίο της γιὰ τοὺς Ἕλληνες γράφει πὼς τὸ οὐσι-
αστικὸ γνώρισμα τῆς ψυχῆς τους εἶναι ἡ ἠπιότητα. Ἡ ὀργὴ
εἶναι θεῖο συναίσθημα. Ἡ ὀργὴ χωρὶς ἁμαρτία. «Ὀργίζεσθε
καὶ μὴν ἁμαρτάνετε», λέει ὁ Χριστός.
Στὴν προκειμένη περίπτωση οὔτε ὀργὴ θὰ ἄξιζε σ’ αὐτὴν
τὴν κατάσταση, στὴν ὁποία χωρὶς ντροπὴ ὁδήγησαν, γιὰ τὸ
κέρδος καὶ τὴν ἀπληστία, τὸν αἰσθητικὰ καλλιεργημένο
ἑλληνικὸ λαό μας. «Ἂν καὶ ὁ ἐξωτερικὸς ἄνθρωπος φθείρε-
ται, ὁ ἐσωτερικὸς ἀναγεννᾶται μέρα μὲ τὴν ἡμέρα», γράφει
ὁ Ἀπόστολος Παῦλος». «Στὶς ἀσθένειές μου ἡ δύναμή μου
τελειοῦται».
Τέλος, δύο πράγματα ἀκόμα πρέπει νὰ τραβήξουν τὴν προ-
σοχή μας.
Τὸ ἕνα εἶναι ἡ συνειδητοποίηση ὅτι αὐτὸ ποὺ συμβαίνει
δὲν εἶναι αἰώνιο. Καὶ τὸ ἄλλο εἶναι νὰ ξαναβροῦμε τὴν ἐμπι-
στοσύνη στὸν Θεό. Νὰ συνειδητοποιήσουμε πὼς ὁ Θεὸς δὲν
βοηθάει τὴν ἰδιοτέλεια. Στὸν ἰδιοτελῆ λέει νὰ τὰ βγάλῃ πέρα
μόνος του. Ἂν θέλῃ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, νὰ δουλέψῃ γιὰ
τοὺς ἄλλους.
Ἄς φανταστοῦμε μιὰ κοινωνία ἀγάπης, συνεργασίας,
εἰρήνης, μὲ ἀνθρώπους ποὺ μοχθοῦν, ποὺ χαμογελᾶνε καὶ
ἀλληλοβοηθιοῦνται καὶ ἂςβαδίσουμεκάθεμέραπρὸςαὐτὴν
τὴν κατεύθυνση καὶ μία μέρα αὐτὴ θὰ εἶναι ἡ κοινωνία μας,
μία κοινωνία χριστιανική, γιατί ἔτσι τὴν ὀνειρευτήκαμε,
καὶ γιατί ἐργαστήκαμε νὰ γίνῃ ἔτσι. (σχετικὸ ἐξώφυλλο)

3. 2ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ianoyaρioy - m aρtioy 2 0 1 4
ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ
σ. 4
σ. 7
σ. 13
σ. 18
σ. 22
σ. 26
ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ-ΝΕΟΤΗΤΑ
ΓΛΩΣΣΑ
ΑΓΙΟΚΑΤΑΤΑΞΗ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ
ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ
Ἀρχιµ. Νεκταρίου Ν. Πέττα
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ
ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ
ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
Φώτη Δηµητρακόπουλου
ΤΙΘΕΣΗΕΧΕΙΕΝΑ
ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΣΕΕΝΑΝ
ΑΙΩΝΑΠΟΥΑΓΝΟΕΙ
ΚΑΙΠΕΡΙΦΡΟΝΕΙ
ΤΑΜΥΣΤΗΡΙΑ;
ΝινέταςΒολουδάκη
Η ΠΑΡΑΚΜΗ
ΩΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Σεραφείµ Γ. Κωνσταντίνου
σ. 45
σ. 50
σ. 54
ΑΓΙΟΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
ΑΝΔΡΕΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ
Ἀρχιµ. Νεκταρίου Ν. Πέττα
ΑΡΧΙΜ. ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ
(1937-2008) Ἕνας ἀφανὴς ἐργάτης
τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς ἄσκησης
Ἰωάννου Καραµήτρου
ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΚΑΙ
ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΤΗΣ (ΚΑΤΑ
ΤΟΝ ΟΣΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ)
ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ
ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
Φώτη Δηµητρακόπουλου
ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
Δρ. Καϊµακάµη Βασιλείου
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΑΡΜΕΝΙΑΣ
Γεωργίου Καζαριὰν
Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Δηµητρίου Κ. Χατζηµιχαὴλ
ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ: ΜΙΑ ΑΦΟΡΜΗ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ
ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Προκοπίου Μαγιάτη
ΠΕΡΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΝΩΝ
Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη
σ. 32
σ. 37
σ. 40
ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ
στὴν καθηµερινὴ ζωὴ
π. Συµεὼν Κραγιόπουλου
Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΩΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Σεραφείµ Γ. Κωνσταντίνου
ΤΙ ΘΕΣΗ ΕΧΕΙ ΕΝΑ ΜΥΣΤΗΡΙΟ
ΣΕ ΕΝΑΝ ΑΙΩΝΑ ΠΟΥ ΑΓΝΟΕΙ
ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΡΟΝΕΙ ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ;
Νινέτας Βολουδάκη

4. 3
ΤΕΧΝΗ
σ. 106
σ. 108 ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ»
ΕΙΔΗΣΕΙΣ
σ. 94
σ. 100
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΕΛΟΥΡΓΙΑ
ΚΑΙ ΕΝΟΡΓΑΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
Ἐμμανουὴλ Περσυνάκη
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ ΔΙΟΓΕΝΗΣ
Μαντζικέρτ: Μία προσπάθεια διάσωσης
τῆς αὐτοκρατορίας.
Ἰωάννη Μιχαλόπουλου
Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΚΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ
ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
Γεωργίου Ἀ. Λεβενιώτη
Η ΠΕΝΘΕΚΤΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ
ΣΥΝΟΔΟΣ
Αἰκατερίνης Μ. Ρεβάνογλου
Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΛΑΟΥΣ
Ἀλκµήνης Σταυρίδου-Ζαφράκα
ΚΑΨΑΜΠΕΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Ἴλαρχος, ἡρωικῶς πεσὼν
στὴ Μάχη τῶν Γιαννιτσῶν (20-10-1912)
Παπαλαζάρου Ἰωάννη
σ. 58
σ. 63
σ. 68
σ. 74
σ. 80
ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄
ΔΙΟΓΕΝΗΣ
Ἰωάννη Μιχαλόπουλου
ΚΑΨΑΜΠΕΛΗΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Παπαλαζάρου Ἰωάννη
Η ΠΑΝΑΓΙΑ,
ΤΟ ΛΑΔΙ ΚΑΙ ΤΟ ΨΩΜΙ
ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Γιάννη Πρόφη
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
ΜΕΛΟΥΡΓΙΑ
ΚΑΙ ΕΝΟΡΓΑΝΗ
ΜΟΥΣΙΚΗ
Ἐμμανουὴλ Περσυνάκη
σ. 86
σ. 90
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ
Η ΠΑΝΑΓΙΑ, ΤΟ ΛΑΔΙ ΚΑΙ ΤΟ ΨΩΜΙ
ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Γιάννη Πρόφη
«ΑΡΧΑΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ»
ξαναζοῦνε στὰ χρόνια τὰ δικά µας
Μιχαήλ Φωτίου
«Ἡ Δημοκρατία μας αὐτοκαταστρέφεται διότι κατεχράσθη τὸ δικαίωμα
τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς ἰσότητας. Διότι ἔμαθε τοὺς πολῖτες νὰ θεωροῦν
τὴν αὐθάδεια ὡς δικαίωμα, τὴν παρανομία ὡς ἐλευθερία, τὴν ἀναίδεια
τοῦ λόγου ὡς ἰσότητα καὶ τὴν ἀναρχία ὡς εὐδαιμονία».
Ἰσοκράτης

5. 4
ΟΡΘΟΔΟΞΑ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ
ΘΕΜΑΤΑ
ΑΓΙΟΚΑΤΑΤΑΞΗ
ΤΟΥΑΓΙΟΥΑΝΔΡΕΟΥ
ΤΟΥΓΡΑΙΚΟΥ
Ἀρ­χιμ. Νε­κτα­ρί­ου Ν. Πέτ­τα
Δρ. Φι­λο­σο­φί­ας
Μ
ὲ τὴ χά­ρη τοῦ Θε­οῦ ἐ­μεῖς οἱ
Ἕλ­λη­νες ἔ­χου­με νὰ πα­ρου­σι­ά­
σου­με στρα­τι­ὲς ἀ­μέ­τρη­τες Ἁ­γί­
ων καὶ Μαρ­τύ­ρων.
Ἕ­νας τέ­τοι­ος με­γά­λος Ἅ­γι­ος, ποὺ κα­
τά­γε­ται ἀ­πὸ τὰ ἁ­γι­α­σμέ­να χώ­μα­τα τῆς
Βο­ρεί­ου Ἠ­πεί­ρου εἶ­ναι ὁ ἅ­γι­ος Ἀν­δρέ­ας ὁ
Γραι­κός. Ὁ πα­τέ­ρας του Να­οὺμ ἦ­ταν με­
γα­λέμ­πο­ρος καὶ ἡ μη­τέ­ρα του Ἀ­να­στα­σί­α
κα­τα­γό­ταν ἀ­πὸ τὴν πλού­σι­α ἐμ­πο­ρι­κὴ
οἰ­κο­γέ­νει­α Μου­σί­ου. Καὶ οἱ δύ­ο γο­νεῖς
του κα­τά­γον­ταν ἀ­πὸ τὸ Γκράμ­πο­βα τῆς
Βο­ρεί­ου Ἠ­πεί­ρου.
Οἱ ἐμ­πο­ρι­κὲς δρα­στη­ρι­ό­τη­τες τῶν
οἰ­κο­γε­νει­ῶν τους ὁ­δή­γη­σαν τὰ βή­μα­τά

6. 5
τους στὴ Ρου­μα­νί­α, στὴν πό­λη Pesta.
Τὸ νε­α­ρὸ ζευ­γά­ρι τοῦ Να­οὺμ καὶ τῆς
Ἀ­να­στα­σί­ας με­τοί­κη­σαν στὸ γει­το­νι­κὸ
Miscolt, ὅ­που ἀ­πέ­κτη­σαν τρί-
­α παι­δι­ά. Ὁ ἅγι­ος Ἀν­δρέ­ας, ποὺ
ἦ­ταν τὸ μι­κρό­τε­ρο, γεν­νή­θη­κε
στὶς 20 Δε­κεμ­βρί­ου 1808 καὶ στὸ
Ἅ­γι­ο Βά­πτι­σμα ἔ­λα­βε τὸ ὄ­νο­μα
Ἀ­να­στά­σι­ος.
Τὴ ζω­ὴ τῆς οἰ­κο­γέ­νει­ας σκί­α­
σαν, ὅ­μως, ση­μαν­τι­κὰ οἰ­κο­νο­μι­
κὰ προ­βλή­μα­τα, ποὺ ἀ­νάγ­κα­σαν
τὸν πα­τέ­ρα, προ­κει­μέ­νου νὰ ἐ­πι­
βι­ώ­σει, νὰ ἀ­παρ­νη­θεῖ τὴν Ὀρ­θο­
δο­ξί­α καὶ νὰ ἀ­σπα­στεῖ τὸν Κα­θο­
λι­κι­σμό. Ὑ­πέ­κυ­ψε στὸν πει­ρα­σμὸ
μί­ας ἐ­φή­με­ρης οἰ­κο­νο­μι­κῆς ἄ­νε­
σης καὶ μά­λι­στα ἔ­βα­λε τὰ παι­δι­ά
του οἰ­κό­τρο­φα σὲ ἕ­να κα­θο­λι­κὸ
ἵδρυ­μα. Ἡ εὐ­σε­βὴς ὅ­μως μη­τέ­
ρα, με­γα­λω­μέ­νη μὲ τὰ νά­μα­τα
τῆς Ὀρ­θο­δο­ξί­ας μας, ἀν­τέ­δρα­σε!
Ἐ­ναν­τι­ώ­θη­κε στὴν ἀ­πό­φα­ση τοῦ
συ­ζύ­γου της καὶ πῆ­ρε τὰ παι­δι­ὰ
ἀ­πὸ τὸ κα­θο­λι­κὸ οἰ­κο­τρο­φεῖ­ο. Οἱ
Κα­θο­λι­κοὶ προ­σπά­θη­σαν νὰ τῆς
τὰ πά­ρουν, ἀλ­λὰ ἐ­κεί­νη μὲ ἀ­γω­
νι­στι­κὸ πνεῦ­μα προ­σέ­φυ­γε στὸν
Αὐ­το­κρά­το­ρα καὶ τὰ δι­εκ­δί­κη­σε.
Ἔτ­σι ὁ νε­α­ρὸς Ἀ­να­στά­σι­ος με­γά­
λω­σε σὲ ἑλ­λη­νορ­θό­δο­ξο πε­ρι­βάλ­λον καὶ
φοί­τη­σε στὸ ὀρ­θό­δο­ξο ἑλ­λη­νο­ρου­μα­νι­κὸ
σχο­λεῖ­ο τοῦ Miscolt καὶ ἀρ­γό­τε­ρα στὸ
Γυ­μνά­σι­ο τῆς Pesta. Ἦ­ταν ἕ­νας ἐ­πι­με­λὴς
καὶ ἄ­ρι­στος μα­θη­τὴς καὶ στὴ συ­νέ­χει­α,
τὸ 1826, γράφ­τη­κε στὸ Πα­νε­πι­στή­μι­ο
τῆς Pesta, ὅ­που σὲ μό­λις τρί­α χρό­νι­α ὁ­λο­
κλή­ρω­σε τὶς σπου­δές του στὰ Νο­μι­κὰ
καὶ στὴ Φι­λο­σο­φί­α.
Τὸ πε­ρι­βάλ­λον του τὸν πί­ε­ζε νὰ ἀ­σπα­
στεῖτὸνκα­θο­λι­κι­σμό,ποὺθὰτοῦἐ­ξα­σφά­
λι­ζε κοι­νω­νι­κὴ ἀ­νέ­λι­ξη καὶ οἰ­κο­νο­μι­κὴ
εὐ­η­με­ρί­α, ἀλ­λὰ ὁ νε­α­ρὸς Ἀ­να­στά­σι­ος, ὡς
σύγ­χρο­νος ὁμο­λο­γη­τὴς, μὲ μί­α ἐμ­πνευ­
σμέ­νη ἐ­πι­στο­λή του δι­α­κή­ρυ­ξε ὅ­τι δὲν
ἐγ­κα­τα­λεί­πει τὴν Ἁ­γί­α Ὀρ­θο­δο­ξί­α.
Κα­τὰ τὴ δι­άρ­κει­α τῶν σπου­δῶν του
τὸν φι­λο­ξε­νοῦ­σε ὁ θεῖ­ος του Ἀ­θα­νά­σι­ος,
στὸ σπί­τι τοῦ ὁ­ποί­ου συγ­κεν­τρώ­νον­
ταν ἐ­πι­φα­νῆ μέ­λη τῶν Γραμ­μά­των καὶ
τοῦ Πνεύ­μα­τος, ποὺ ἐ­ξέ­φρα­ζαν τὸν προ­
βλη­μα­τι­σμὸ τοῦ ὀρ­θό­δο­ξου ρου­μα­νι­κοῦ
ἔθνους ἀ­πὸ τοὺς αὐ­στρι­α­κοὺς δυ­νά­στες,
κα­θο­λι­κούς, λου­θη­ρα­νοὺς καὶ καλ­βι­νι­
στές. Ἀ­πο­φα­σι­σμέ­νος νὰ ἀ­γω­νι­στεῖ γι­ὰ
τὴν Ὀρ­θο­δο­ξί­α ὁ νε­α­ρὸς Ἀ­να­στά­σι­ος,
ὑ­πα­κού­ον­τας στὴν πρό­σκλη­ση τοῦ Σέρ­
βουἐ­πι­σκό­πουMaximManuilovici(1829-
1834), πῆ­γε στὸ Varset τῆς τό­τε Σερ­βί­ας,
ὅ­που σπού­δα­σε ὀρ­θό­δο­ξη θε­ο­λο­γί­α. Ἐ­κεῖ
δι­έ­πρε­ψε μὲ τὴ γνώ­ση του καὶ τὸ ἦ­θος
ποὺ τὸν δι­έ­κρι­ναν, μὲ ἀ­πο­τέ­λε­σμα ὁ Σέρ­
βος μη­τρο­πο­λί­της τοῦ Carlovit, Stefan
Stratimirovici (1790-1836) νὰ τὸν δι­ο­ρί­
σει κα­θη­γη­τή στὴ Θε­ο­λο­γι­κὴ Σχο­λὴ τῆς
Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Γραικός

7. 6
ἐ­παρ­χί­ας του καὶ προ­σω­πι­κό του γραμ­
μα­τέ­α. Τὴν 1 Νο­εμ­βρί­ου 1833 ὁ Ἀ­να­στά­
σι­ος σὲ ἡ­λι­κί­α 25 χρό­νων πῆ­ρε τὴ με­γά­λη
ἀ­πό­φα­ση. Ἐ­κά­ρη μο­να­χὸς στὴ σερ­βι­κὴ
μο­νὴ τοῦ Horovo καὶ ἔ­λα­βε τὸ ὄ­νο­μα Ἀν­
δρέ­ας. Ἀρ­γό­τε­ρα χει­ρο­το­νή­θη­κε ἀ­πὸ τὸν
Μη­τρο­πο­λί­τη Stefan Staritimirovici δι­ά­
κο­νος στὶς 2 Φε­βρου­α­ρί­ου 1834 καὶ πρε­
σβύ­τε­ρος στὶς 29 Ἰ­ου­νί­ου 1837.
Δι­α­κρί­θη­κε γι­ὰ τὴν ἀ­σκη­τι­κὴ ζω­ή
του, τὶς ἐ­ξαι­ρε­τι­κὲς δι­οι­κη­τι­κὲς ἱ­κα­νό­τη­
τες καὶ τοὺς ἀ­γῶ­νες του γι­ὰ τὴν Ὀρ­θο­
δο­ξί­α, ποὺ σύν­το­μα τὸν ἀ­νέ­δει­ξαν πρω­
το­σύγ­κελ­λο καὶ στὴ συ­νέ­χει­α ἡ­γού­με­νο
δι­α­δο­χι­κὰ τῶν Μο­νῶν Besenova, Horovo
καὶ Covil.
Με­τὰ τὴν κοί­μη­ση τοῦ ἐ­πι­σκό­που
Στε­φά­νου κλῆ­ρος καὶ λα­ὸς τὸν ἀ­να­δει­
κνύ­ουν Ἔ­ξαρ­χο τῆς ἐ­πι­σκο­πῆς τῶν Ρου­
μά­νων τῆς Τραν­συλ­βα­νί­ας τοῦ Ardeal.
Ἀ­να­λαμ­βά­νον­τας τὴ δι­α­κο­νί­α του ὡς
ἱε­ράρ­χης ὁ Ἀν­δρέ­ας δι­α­πί­στω­σε ὅ­τι ἔ­πρε­
πε νὰ προ­στα­τεύ­σει τὸ λο­γι­κὸ ποί­μνι­ο,
ποὺ τοῦ ἐμ­πι­στεύ­θη­κε ὁ Χρι­στός, ἀ­πὸ
τὴ λαί­λα­πα τῶν κα­θο­λι­κῶν, ποὺ εἴ­τε μὲ
κο­λα­κεῖ­ες καὶ ὑ­πο­σχέ­σεις γι­ὰ ὑ­λι­κὴ εὐ­η­
με­ρί­α, εἴ­τε μὲ ἀ­πει­λὲς καὶ ὠ­μὸ ἐκ­βι­α­σμὸ
προ­σπα­θοῦ­σαν νὰ ἀ­πο­σπά­σουν τοὺς εὐ­
σε­βεῖς ἀν­θρώ­πους τῆς ἐ­παρ­χί­ας του ἀ­πὸ
τὴν Ὀρ­θο­δο­ξί­α καὶ νὰ τοὺς ἀ­ναγ­κά­σουν
νὰ ἀ­σπα­στοῦν τὸν κα­θο­λι­κι­σμό.
Ὁ Ἅ­γι­ος ὄρ­γω­νε τὴν ἐ­πι­σκο­πή του,
κή­ρυτ­τε, νου­θε­τοῦ­σε, συμ­πα­ρα­στε­κό­
ταν στὸν πι­στὸ λα­ὸ τοῦ Θε­οῦ καὶ ἐ­πέ­
στρε­φε ὅ­σους εἶ­χαν πλα­νη­θεῖ στὴν ὀρ­θὴ
ὀρ­θό­δο­ξη πί­στη. Τὸ Σάβ­βα­το, 16 Ἰ­ου­νί­ου
1873, με­τὰ τὸν Ἑ­σπε­ρι­νό, ὁ ἅ­γι­ος Ἀν­δρέ­
ας πα­ρέ­δω­σε τὴν ψυ­χή του στὰ χέ­ρι­α
τοῦ Πλά­στη του. Ἡ ὁ­σι­α­κὴ βι­ο­τή του
καὶ ἡ ἀ­γω­νι­στι­κή του προ­σή­λω­ση στὴν
ὀρ­θό­δο­ξη πί­στη, μέ­σα σὲ ἕ­να ἰ­δι­αί­τε­ρα
ἐ­χθρι­κὸ πε­ρι­βάλ­λον, τὸν ἀ­νέ­δει­ξαν στὴ
συ­νεί­δη­ση τοῦ πλη­ρώ­μα­τος τῶν πι­στῶν
ὡς ἕ­ναν ἄν­θρω­πο τοῦ Θε­οῦ.
Εὐ­χό­μα­στε ὁ Ρωμηὸς ἅ­γι­ος Ἀν­δρέ­ας
Σαγ­κού­νης ὁ Γραι­κός, νὰ προ­στα­τεύ­ει
τὴν Ὀρ­θο­δο­ξί­α ἀ­πὸ τοὺς αἱ­ρε­τι­κούς, ποὺ
πάν­το­τε προ­σπα­θοῦν νὰ τὴν ὑ­πο­νο­μεύ­
σουν.
Η ΑΓΙΟΚΑΤΑΤΑΞΗ
Στὶς 21 Ἰ­ου­λί­ου 2011 ἡ Ἱ­ε­ρὰ Ὀρ­θό­
δο­ξος Σύ­νο­δος τῆς Ρου­μα­νί­ας, ὑ­πὸ τὴν
προ­ε­δρί­α τοῦ Μα­κα­ρι­ω­τά­του πα­τρι­άρ­χη
κ. Δα­νι­ήλ, ἀ­πο­φά­σι­σε τὴν ἁ­γι­ο­κα­τά­τα­
ξη τοῦ με­γά­λου Ρω­μη­οῦ ἁ­γί­ου Ἀν­δρέ­α
Σαγ­κού­νη τοῦ Γραι­κοῦ, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἦ­ταν
Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Σιμ­πί­ου καὶ Μη­τρο­πο­
λί­της Τραν­συλ­βα­νί­ας. Σύμ­φω­να μὲ τὴν
ἀ­πό­φα­ση τοῦ Πα­τρι­αρ­χεί­ου Ρου­μα­νί­ας,
ἡ μνή­μη του θὰ τι­μᾶ­ται στὶς 30 Νο­εμ­βρί­
ου ἑ­κά­στου ἔ­τους, μα­ζὶ μὲ τὸν συ­νώ­νυ­μό
του Ἀ­πό­στο­λο Ἀν­δρέ­α, τοῦ ὁ­ποί­ου ἔ­φε­ρε
τὸ ὄ­νο­μα ὁ Ἠ­πει­ρώ­της Ἅ­γι­ος.
Ἡ πράξη ἁγιοκατάταξής του
Λάρνακα μὲ τὸ ἱερὸ λείψανο τοῦ Ἁγίου

8. 7
† Αρχιμ. ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ
(1937-2008)
Ἕνας ἀφανὴς ἐργάτης
τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς ἄσκησης
Ἰωάννου Καραμήτρου, θεολόγου
τ. διευθυντῆ Β/θμιας ἐκπαίδευσης
Π. Σεραφεὶμ Δημόπουλος
Σ
τὴν πολυτάραχη ἐποχή μας, ἐποχὴ
γενικευμένης ἀποστασίας, ὁ Θεὸς
τῆς ἀγάπης δὲν ἐγκατέλειψε τόν
κόσμο του. Ἀνέδειξε μορφὲς ἁγιασμένες
καὶ χαριτωμένες, ποὺ ὡς φωτεινοὶ ὁδο-
δεῖκτες μᾶς δείχνουν τὸν δρόμο γιὰ τὴν
πνευματικὴ τελείωση.
Μιὰ τέτοια μορφὴ ὑπῆρξε καὶ ὁ ἀρχι-
μανδρίτης Σεραφεὶμ Δημόπουλος, ἱερο-
κήρυκας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λαρί-
σης καί Τυρνάβου. Ἡ ζωή του ἀποπνέ-
ει τό ἄρωμα τῶν ἀσκητῶν τῆς ἐρήμου
ἄλλων ἐποχῶν καὶ ἡ πολιτεία του μᾶς
ὑπενθυμίζει μὲ τὸν πιὸ εὔγλωττο καὶ ζω-
ντανὸ τρόπο ὅτι οἱ ἅγιοι καὶ οἱ ἀσκητὲς
τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι πρόσωπα ποὺ
μποροῦν νὰ ζοῦν καὶ στὶς μέρες μας.
Στὶς γραμμὲς ποὺ ἀκολουθοῦν περιγρά-
φονται μὲ συντομία πτυχὲς τῆς ζωῆς καὶ
τοῦ ἔργου του.
Ὁ π. Σεραφείμ, κατὰ κόσμον Χρῆστος
Δημόπουλος, γεννήθηκε τὸ 1937 στὸ
Ἡράκλειο Κρήτης, ὅπου καὶ ἔζησε μέχρι
τὴν ὁλοκλήρωση τῶν γυμνασιακῶν του
σπουδῶν. Οἱ γονεῖς του, Κωνσταντῖνος
καὶ Εἰρήνη, εἶχαν ἑφτὰ παιδιὰ καὶ ὁ

9. 8
Χρῆστος, ποὺ ἦταν τὸ δευτερότοκο παι-
δί τους, ἀπὸ μικρὸς ἔδειχνε μιὰ ἰδιαίτερη
κλίση στὴν ἱεροσύνη. Πολλὲς φορὲς στὸ
σπίτι ἀντὶ γιὰ ἄλλα παιχνίδια τελοῦσε
ἁγιαστικὲς πράξεις μιμούμενος τὸν ἱε-
ρέα. Μετὰ τὸ Γυμνάσιο σπούδασε Θεο-
λογία στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν καὶ ὡς
φοιτητὴς συνδέθηκε μὲ ἀνθρώπους τοῦ
πνεύματος.
Τὸ 1963, στρατιώτης ὤν, μετέβη στὸ
Ἅγιον Ὄρος γιὰ προσκύνημα. Ἐκεῖ γνω-
ρίστηκε μὲ τὸν Σέρβο ἐρημίτη μοναχὸ
π. Γεώργιο Μπράνκο, ἀπὸ τὸν ὁποῖο
διδάχθηκε καὶ καλλιέργησε τὴ νοερὰ
προσευχὴ καὶ μυήθηκε στὰ μυστικὰ τῆς
ἀσκητικῆς καὶ ἐρημητικῆς ζωῆς.
Μετὰ τὴν ἐκπλήρωση τῶν στρατιω-
τικῶν του ὑποχρεώσεων πρὸς τὴν πα-
τρίδα ἐπέστρεψε στὴν Κρήτη καὶ ἐντά-
χθηκε, ὅπως ἦταν ὁ διακαὴς πόθος του,
στὶς τάξεις τοῦ ἱεροῦ κλήρου, γιὰ νὰ
ὑπηρετήσει τὸν Χριστὸ καὶ τὴν Ἐκκλη-
σία. Χειροτονήθηκε διάκονος τὸ 1965
καὶ τὸ ἑπόμενο ἔτος πρεσβύτερος.
Τὸν Μάρτιο τοῦ 1968 μετατέθηκε
στὴ Μητρόπολη Θεσσαλιώτιδος, ὅπου
γιὰ ἕνα καὶ πλέον ἔτος ὑπηρέτησε στὴν
ἐνορία τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους στὸν Πα-
λαμᾶ Καρδίτσης. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ
τῆς ἀφίξεώς του στὴ θεσσαλικὴ αὐτὴ
κωμόπολη ἵδρυσε οἰκοτροφεῖο, ὅπου
στέγασε 50 περίπου ἄπορους μαθητὲς
Γυμνασίου, τοὺς ὁποίους καὶ ἐπέβλεπε
προσωπικὰ γιὰ τὴν πρόοδό τους στὸ ἦθος
καὶ τὴν ἐπιμέλεια στὰ γράμματα. Ὁ ἴδιος
δὲν εἶχε σπί-
τι. Κοιμόταν
στὸ δωμάτιο
ποὺ χρησιμο-
ποιοῦσε γιὰ
γραφεῖο τῆς
ἐνορίας. Τὸ
μισθό του τὸν
διέθετε γιὰ τὴ
λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α
τοῦ οἰκοτρο-
φείου καὶ γιὰ
ἀγαθοεργίεςσὲ
τέτοιο βαθμὸ,
ὥστε, ὅταν κά-
ποτε ἀσθένησε
καὶ εἶχε 40 πυ-
ρετὸ, δὲν εἶχε
χρήματα νὰ
ἀγοράσει οὔτε
ἀσπιρίνη καὶ
παρακάλεσε τότε
ἕναν ἐνορίτη του νὰ τοῦ δανείσει μιὰ
δραχμὴ γιὰ νὰ ἀγοράσει τὸ παυσίπονο!
Τὸ 1969 ἦρθε στὴ Λάρισα, ὅπου
ἀνέπτυξε πλούσια πνευματική, κοινω-
νικὴ καὶ φιλανθρωπικὴ δραστηριότη-
τα. Ἵδρυσε καὶ λειτούργησε, ὅπως καὶ
στὸν Παλαμᾶ, οἰκοτροφεῖο γιὰ μαθητὲς
Γυμνασίου, γιὰ φτωχὰ ἐπαρχιωτόπουλα
ποὺ ἔρχονταν στὴ Λάρισα γιὰ νὰ μάθουν
γράμματα.Ἀρκετοὶἀπὸαὐτούς,χάρηστὴ
βοήθειά του, εἶναι σήμερα ἐπιτυχημένοι
ἐπιστήμονες καί θυμοῦνται μὲ πολλὴ
εὐγνωμοσύνη τὴν εὐεργεσία ποὺ τοὺς
προσέφερε στὰ μαθητικά τους χρόνια.
Τὸ φιλανθρωπικό του ἔργο ἐπεκτάθηκε
σταδιακὰ σὲ ὅλες τὶς ἐνδεεῖς κοινωνικὲς
ὁμάδες καὶ τοὺς ἀλλοδαπούς. Ἔδινε ὅ,τι
εἶχε σ’ ὅσους τὸν ἐπισκέπτονταν, ἔστελνε
βοήθεια στὰ σπίτια, ὀργάνωσε σταθμοὺς
Π. Σεραφεὶμ

10. 9
ἐφοδίων στὴν πόλη καὶ σὲ γύρω χωριά,
ἀπ’ ὅπου μποροῦσαν ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν
ἀνάγκη νὰ προμηθεύονται τὰ χρειώδη
καὶ τὰ ἀπαραίτητα πρὸς τὸ ζῆν. Ἐπειδὴ
διέθετε ὅλα τὰ χρήματά του γιὰ τὶς ἀνά-
γκες τῶν συνανθρώπων κάποιοι τὸν ἀπο-
καλοῦσαν «ἀρχιεπίσκοπο τῶν φτωχῶν».
Ὁ ἴδιος ζοῦσε ἀσκητικά, ἀσκητικότα-
τα. Ἀπὸ τὸ 1990 περίπου ποὺ ἐγκαταστά-
θηκε πίσω ἀπὸ τὶς δικαστικὲς φυλακὲς
τῆς Λάρισας, τὶς λίγες ὧρες ποὺ ἐπέτρεπε
«ὕπνον τοῖς βλεφάροις» του καὶ ἀνέπαυε
τὸ σῶμα του, δὲν χρησιμοποιοῦσε κλίνη
οὔτε στρωμνή. Ὅταν μετὰ τὸν θάνατό
του ἀνοίχθηκε τὸ «κελλί» του δὲν βρέ-
θηκε οὔτε κρεββάτι οὔτε στρῶμα. Γιὰ
τὸν ἑαυτό του ἐφάρμοζε τὸ πατερικόν·
«ἀρκετὸν τῷ μοναχῷ εἷς χιτὼν καὶ ἓν
ὀστράκιον», ἄν καὶ θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ
κανεὶς μὲ βεβαιότητα πὼς οὔτε γιὰ τὸν
χιτῶνα οὔτε γιὰ τὸ πιάτο του νοιαζόταν.
Ἦταν δέ καί μεγάλος νηστευτής. Σπάνια
ἔτρωγε μαγειρευμένο φαγητό. Παρότι
στὸ κελλί του εἶχε μιὰ παλιὰ ξυλόσομπα
δὲν τὴν ἄναβε. Δὲν χρησιμοποιοῦσε θέρ-
μανση οὔτε καὶ τὶς πιὸ κρύες νύχτες τοῦ
χειμῶνα. Τὸ μόνο θερμαντικό του ἦταν
οἱ πύρινες προσευχές του. Ροῦχα και-
νούργια καὶ ἀκριβὰ τοῦ ἦταν ἐντελῶς
ἄγνωστα. Ὅλοι τὸν ἤξεραν μὲ παλιὰ καὶ
τριμμένα ράσα. Μέσα ὅμως στὰ τριμμένα
ράσα του κρυβόταν ἕνας πλοῦτος αἰσθη-
μάτων, χαρισμάτων καὶ ἀρετῶν.
Τὸ 2004 ἵδρυσε τὸν Παιδικὸ Σταθμὸ
«Τὰ Χελιδονάκια», ποὺ συνεχίζει καὶ σή-
μερα τὴ λειτουργία του καὶ στὸν ὁποῖο
φιλοξενοῦνται ἐντελῶς δωρεὰν παιδιὰ
ἀλλοδαπῶν καὶ ἡμεδαπῶν οἰκογενειῶν.
Ἀψευδεῖς μάρτυρες τῆς μεγάλης του
ἀγάπης ὑπῆρξαν καὶ οἱ φυλακισμένοι τῆς
Λάρισας, τοὺς ὁποίους στήριζε καὶ κα-
θοδηγοῦσε ποικιλότροπα ἀπὸ τὴν πρώ-
τη ἡμέρα ποὺ ἦρθε στὴ Λάρισα. Συχνὰ
μετέβαινε στὶς φυλακὲς συνοδευόμενος
ἀπὸ πνευματικά του παιδιὰ καὶ ἐκτὸς
ἀπὸ ροῦχα, ποὺ τοὺς μοίραζε, τοὺς ἔδινε
τὴν εὐκαιρία νὰ γνωρίσουν τὴν ἀλήθεια
τοῦ Χριστοῦ μὲ ἕνα καὶ μοναδικὸ σκοπό·
νὰ τοὺς ἐλευθερώσει ἀπὸ τὴν πλάνη, τὴν
ἄγνοια καὶ τὰ πάθη. Λειτουργοῦσε, κή-
ρυττε, βάπτιζε καὶ νουθετοῦσε. Ἐνίσχυε
καὶ παρηγοροῦσε ἀδιακρίτως ἐθνικότη-
τας, θρησκεύματος καὶ βαρύτητας τῶν
παραπτωμάτων τους.
Τὸ 1978 μετέβη στὴν κεντρικὴ Ἀφρι-
κή, ὅπου ἐργάστηκε ἱεραποστολικά. Ἐπι-
στρέφοντας στὴν Ἑλλάδα συμπεριέλαβε
στὴν καθημερινὴ φροντίδα του καὶ τοὺς
ἀδελφοὺς τῆς μαύρης Ἠπείρου, στέλνο-
ντας ἔκτοτε καὶ σὲ τακτικὰ διαστήματα
βοήθεια σὲ φάρμακα καὶ διάφορα ἄλλα
ἀναγκαῖα εἴδη καὶ σεβαστὰ χρηματικὰ
ποσά. Σύστηνε σὲ ὅλους τὴν καλλιέργεια
τοῦ ἱεραποστολικοῦ πνεύματος, διότι πί-
στευε ὅτι «Ἐκκλησία χωρὶς ἱεραποστολὴ
εἶναι Ἐκκλησία χωρὶς ἀποστολή».
Βάπτισε πάνω ἀπὸ 1.000 ἀλλοεθνεῖς,
κυρίως Ἀλβανούς. Στὸ φτωχικὸ καλύβι
του ἔβρισκαν καταφύγιο καὶ ἀποκούμπι
ὅσοι δὲν εἶχαν ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνω-
σι. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας γνώρισε
τὴν ἔμπρακτη ἀγάπη του, ὅπως καὶ ἡ
Ἐκκλησία τῆς Σερβίας. Τὸ ἐνδιαφέρον
του αὐτὸ γιὰ τὴν ἱεραποστολὴ δὲν ἦταν
περιστασιακό. Ὑπῆρξε συνεχὲς καὶ ἀδιά-
πτωτο.
Παράλληλα μὲ τὸ κοινωνικὸ καὶ
φιλανθρωπικὸ ἔργο καλλιεργοῦσε καὶ
τὸ πνευματικό. Τὸ κήρυγμά του ἦταν
χριστοκεντρικὸ καὶ ἐσχατολογικό. Σὲ
κάθε συζήτησή του, εὐκαίρως - ἀκαίρως,
ἀναφερόταν στὰ ἔσχατα. «Ἡ Δευτέρα
Παρουσία, ἔλεγε, εἶναι τὸ πιὸ σημαντικὸ
γεγονὸς στὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος.
Πιὸ σημαντικὴ ἀπὸ τὴν πρώτη. Θὰ κρι-
θεῖ ὅλος ὁ κόσμος, θὰ βασιλεύσει ὁ Κύρι-
ος, θὰ παύσει ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἁμαρτία, θὰ
σβήσει τὸ κακὸ καὶ ὁ θάνατος, θὰ δοξα-
σθοῦν οἱ δίκαιοι καὶ οἱ ἀγωνιστές…».
Ἡ μαθητεία του κοντὰ σὲ μεγάλα
πνευματικὰ ἀναστήματα προοιωνιζό-
ταν καὶ τὴ δική του πνευματικὴ πορεία.
Ζοῦσε μέσα σὲ ἑκούσια πτωχεία. «Ὁ Χρι-
στός μας, ἔλεγε, ἦταν ἀνυπόδητος καὶ
μονοχίτων, ἔτσι πρέπει νὰ εἴμαστε καὶ
μεῖς». Ἀποστρεφόταν τὶς ἐπίγειες, τὶς
ἐφήμερες χαρὲς καὶ ἀπολαύσεις. «Ἄν
γνώριζε ὁ κόσμος πόσες χαρὲς καὶ τί

11. 10
χαρὲς αἰσθάνεται ὁ ἐρημίτης, ἔλεγε, θὰ
ἄλλαζε τρόπο ζωῆς. Δὲν συγκρίνεται ἡ
ζωὴ τοῦ ἐρημίτη μὲ τὴ ζωὴ στὸν κόσμο.
Οἱ ἐρημῖτες εἶναι σὰν τὰ διαστημόπλοια.
Ξεφεύγουν ἀπὸ τὴν ἕλξη τῆς γῆς. Ἐμεῖς
εἴμαστε βιδωμένοι, σφηνωμένοι στὴ
γῆ. Οἱ ἐρημῖτες ἔχουν μεγάλες χαρές,
οὐράνιες. Ἔχουν γεύση τοῦ παραδεί-
σου. Γνώρισαν ἁρπαγὴ στοὺς οὐρανούς,
γι’ αὐτὸ καὶ ἐγκαταλείπουν τὸν κόσμο.
Γνωρίζουν πραγματικὲς χαρὲς καὶ ὄχι
φανταστικές, ὅπως οἱ ναρκομανεῖς ἢ οἱ
φιλάργυροι. Οἱ πνευματικὲς χαρὲς δὲν
εἶναι πρόσκαιρες καὶ οὔτε συγκρίνονται
μὲ τὶς χαρὲς ποὺ προσφέρουν οἱ ὑλικὲς
ἀπολαύσεις». Ἀπὸ τὰ νεανικά του ἀκόμη
χρόνια ἀπέφευγε τὴν εὐχαρίστηση ποὺ
παρέχειἡἀπόλαυσητῶνὑλικῶνἀγαθῶν.
Ὡς φοιτητής, διηγοῦνται συνοικότροφοί
του, ἔριχνε κρυφὰ στάχτη στὸ πιάτο του
ἤ ἀνακάτευε τὸ φαγητὸ μὲ τὴ σαλάτα καὶ
τὴν κρέμα καὶ μέσα σ’ ὅλα αὐτὰ ἔριχνε
νερὸ κάνοντάς τα ἕναν πολτὸ γιὰ νὰ χά-
νει τὸ φαγητὸ τὴ νοστιμιά του.
Σὰν πύρινες βολίδες ἀνέβαιναν μέσα
στὴν ἡσυχία τῆς νύχτας οἱ προσευχές
του στὸν οὐρανὸ γιὰ τοὺς πτωχούς, τὶς
χῆρες καὶ τὰ ὀρφανά, γιὰ τοὺς ναρκομα-
νεῖς, τοὺς καρκινοπαθεῖς, τοὺς ἀλκοολι-
κούς, γιὰ τοὺς ψυχικὰ ἀσθενεῖς, γιὰ τὴ
νεότητα, γιὰ τὰ ζευγάρια, γιὰ τοὺς κεκοι-
μημένους, γιὰ ὅλο τὸν κόσμο.
Ὡς λειτουργὸς πρόσεχε τὶς ἐκφω-
νήσεις, τὴν ἀνάγνωση τῶν μυστικῶν
εὐχῶν, τὸ βλέμμα, τὸ κήρυγμα. Ἀπέ-
φευγε τὰ φῶτα, τὶς συνομιλίες καὶ τὶς
ἄσκοπες κινήσεις. Ὅλα ἔπρεπε νὰ εἶναι
προσανατολισμένα στὸ μυστήριο ποὺ
τελοῦσε. Ἦταν πρᾶος καὶ ταπεινός. Ἀθό-
ρυβος καὶ ἀφανής. Συγχωρητικὸς καὶ
εἰρηνικός. Βίωνε καὶ κήρυττε λόγῳ καὶ
ἔργῳ τὴν ἀποστολικὴ προτροπὴ «μετὰ
πάντων εἰρηνεύετε». Στοὺς ναοὺς τῶν
χωριῶν ποὺ πήγαινε γιὰ νὰ λειτουργή-
σει, μετέβαινε τὶς περισσότερες φορὲς μὲ
τὰ πόδια, ἀκόμη καὶ σὲ μακρινὰ χωριά.
Γρήγορα ἀπέκτησε φήμη ἁγίου καὶ
χαρισματικοῦ. Αὐτό ὅμως τὸν ἐνοχλοῦσε
καὶ προσπαθοῦσε νὰ κρύβεται, νὰ θολώ-
νει τὰ νερὰ μέσα ἀπὸ παραξενιές, ποὺ
ἄγγιζαν τὰ ὅρια τῆς διὰ Χριστόν σαλότη-
τος. «Κακὸ πράγμα, ἔλεγε, νὰ σοῦ βγεῖ τὸ
ὄνομα ὅτι εἶσαι πνευματικός. Δὲν μπο-
ρεῖς νὰ κρυφτεῖς πουθενά». Γιὰ τὸν λόγο
αὐτό καὶ πολλούς τοὺς ἔδιωχνε κακὴν
κακῶς.«Φύγετε,φύγετε,δὲνἐξομολογῶ»
τοὺς φώναζε ἀπὸ τὴ βεράντα τοῦ κελ-
λιοῦ του. Εἶχε σχεδὸν μόνιμα κρεμασμέ-
νη μιὰ πινακίδα στὴν αὐλόπορτά του μὲ
τὴ φράση: «Μήν ἐνοχλεῖτε. Δὲν δέχομαι
ἐπισκέψεις». Ἤθελε μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ
νὰ ἀποφεύγει τοὺς περίεργους καὶ τοὺς
ἀδιάκριτους ἐπισκέπτες. Ἀναγκαζόταν
νὰ συμπεριφέρεται ἰδιότροπα προκει-
μένου νὰ κρύψει τὴν ἁγιότητά του, νὰ
ἀποφύγει τὸν ἔπαινο καὶ τὰ ἐγκώμια.
Εὐλαβεῖτο καὶ τιμοῦσε τοὺς σύγχρο-
νους ἁγίους π. Παΐσιο καὶ π. Πορφύριο,
μὲ τοὺς ὁποίους εἶχε ἰδιαίτερο δεσμό.
Θαύμαζε τὸν ὅσιο Πέτρο τὸν Ἀθωνίτη,
τὸν ἅγιο Μᾶρκο τὸν Ἀθηναῖο, τὸν ἅγιο
ἸσαὰκτὸΣῦρο,τὸνὈνούφριο,τὸνΠαῦλο
τὸ Θηβαῖο, τὸν Σεραφεὶμ τοῦ Σάρωφ, τὰ
εὔοσμα αὐτὰ ἄνθη τῆς ἐρήμου, καὶ στὶς
μνῆμες τους τελοῦσε Θ. Λειτουργία.
Ἦταν ἐραστὴς τῆς σιωπῆς καὶ τῆς
ἡσυχίας. Συχνὰ παρέμενε ἔγκλειστος γιὰ
ἀρκετὲς ἡμέρες χωρὶς νὰ ἀνοίγει σὲ κανέ-
να. «Ὅταν εἶμαι ἔγκλειστος, ἔλεγε, γίνο-
μαι ἄλλος ἄνθρωπος». Ἐφάρμοζε τὸ Χρυ-
σοστομικὸ λόγο «κρεῖσσον γάρ ψωμὸς
ἐν ἅλατι μετὰ ἡσυχίας καὶ ἀμεριμνίας ἤ
παράθεσις ἐδεσμάτων πολυτελῶν ἐν πε-
ρισπασμοῖς καὶ μερίμναις». Ἦταν ἕνας
ἀσκητὴς μέσα στὸν κόσμο, ἰσοστάσιος
τῶν μεγάλων ἀσκητῶν τῆς ἐρήμου.
Τὸν χρόνο του τὸν μοίραζε ἀνάμεσα
στὴν προσφορὰ ἀγάπης πρὸς τὸ συνάν-
θρωπο, τὴν προσευχὴ καὶ τὴ συγγραφή.
Ἔγραψε καὶ ἐξέδωκε πάνω ἀπὸ 40 ψυχο-
φελῆ συγγράμματα. Βιβλία εὐσύνοπτα,
ἁπλά, κατανοητά, ποὺ διαβάζονται εὔκο-
λα ἀπὸ ὅλους, μὲ μηνύματα δυνατά, τὰ
ὁποῖα συγκινοῦν καὶ εὐαισθητοποιοῦν
κάθε ψυχὴ ποὺ ἀναζητᾶ τὴν Ἀλήθεια.
Μέσα ἀπὸ τὰ συγγράμματά του κήρυττε,
νουθετοῦσε, στήριζε, καθοδηγοῦσε, παι-
δαγωγοῦσε εἰς Χριστόν.

12. 11
Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς ἀγῶνες του ὁ
Θεὸς τὸν ἐπροίκησε μὲ ποικίλα χαρίσμα-
τα. Τὸν ἀξίωσε νὰ βλέπει τὸν ἐσωτερικὸ
κόσμο αὐτῶν ποὺ τὸν πλησίαζαν, νὰ
διαβάζει τὶς μύχιες σκέψεις καὶ τὶς δια-
θέσεις τους. Νὰ τοὺς προσφωνεῖ μὲ τὸ μι-
κρό τους ὄνομα χωρὶς προηγουμένως νὰ
τοὺς γνωρίζει, νὰ προβλέπει τὴν ἐξέλιξη
τῆς ὑγείας τῶν ἀσθενῶν καὶ νὰ εἰσακού-
ονται οἱ προσευχές του.
Στὶς σειρὲς ποὺ ἀκολουθοῦν περιγρά-
φονται μερικὰ σύντομα καὶ ἐνδεικτικὰ
περιστατικὰ ποὺ καταδεικνύουν τὰ χα-
ρίσματά του.
Κάποια κυρία τὸν Μάιο τοῦ 2000 πα-
ρίστατο σὲ βάπτιση ἀλλοδαποῦ στὸν ναὸ
τοῦ Προφήτη Ἠλία τῆς Λάρισας ποὺ τε-
λοῦσε ὁ π. Σεραφεὶμ μὲ ἀνάδοχο τὸ σύ-
ζυγό της. «Ἐγὼ εἶχα μιὰ προκατάληψη,
ἀναφέρει, μὲ τοὺς ἀλλοδαπούς. Φοβό-
μουν ὅτι πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι φορεῖς
ἡπατίτιδας καὶ ἄλλων λοιμωδῶν νοσημά-
των καὶ δὲν ἤθελα πολλὰ πάρε-δῶσε μαζί
τους. Στὸ τέλος τοῦ μυστηρίου μὲ πλη-
σιάζει ὁ π. Σεραφεὶμ καὶ μοῦ λέει: «Ἔ,
ἀκοῦστε κυρία μου, δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ
τοὺς καλεῖτε στὸ σπίτι σας. Μαγειρέψ-
τε κανένα κοτοπουλάκι, δῶστε καὶ λίγο
τυράκι καὶ στεῖλτε τα μὲ τὸν σύζυγο».
Ντράπηκα γιὰ τὴν ἀντίληψη ποὺ εἶχα,
ἀλλὰ καὶ θαύμασα τὸν π. Σεραφείμ».
Ἄλλοτε μιὰ φοιτήτρια τὸν ἐπισκέφθη-
κε στὸ σπίτι του γιὰ ἐξομολόγηση. Μὲ τὸ
ποὺ κάθησε στὴν καρέκλα ὁ π. Σεραφεὶμ
τῆς λέει: «Ἕνας καθηγητὴς σὲ βαθμολό-
γησε στὸ μάθημά του μὲ ὀκτώ, ἐνῷ ἐσὺ
περίμενες πέντε». Ἡ φοιτήτρια ἔμεινε
ἄναυδη ἀπὸ τὴ γνώση τοῦ Γέροντα γιὰ
ἕνα θέμα ποὺ μόνο ἡ ἴδια γνώριζε.
Κάποιος ἄλλος διηγεῖται: «Πῆγα γιὰ
ἐξομολόγηση. Μὲ διακριτικὸ τρόπο,
πρὶν προλάβω ἐγὼ νὰ τὶς ἐξομολογηθῶ,
ἄρχισε ἐκεῖνος νὰ μοῦ λέει τὶς ἁμαρτίες
μου. «Εἶναι μερικοὶ ἄνθρωποι ποὺ κά-
νουν αὐτὸ κι ἐκεῖνο καὶ ζοῦν κατ’ αὐτὸν
τὸν τρόπο». Ἔτσι, ἀντὶ νὰ τοῦ λέω ἐγὼ
τί ἔκανα, μοῦ ἔλεγε ἐκεῖνος τὰ δικά μου
ἁμαρτήματα».
«Τὸ 1995, διηγήθηκε ἱερεύς, ὁ π. Σε-
ραφεὶμ ἦρθε νὰ λειτουργήσει στὸ χωριό
μου. Μπαίνοντας στὸν ναὸ μὲ χαιρέτησε
καὶ κατευθυνόμενος πρὸς τὸ ἱερὸ μοῦ
λέει:
- Αὐτὸ τὸ παράθυρο, πάτερ μου, νὰ
τὸ κλείσεις μὲ πέτρες, τοῦβλα καὶ λάσπη,
γιατὶ αὐτὴ τὴ βδομάδα θὰ σοῦ γίνει λη-
στεία. Θὰ μποῦν κλέφτες, ἂν δὲν τὸ φτιά-
ξεις.
- Ἐγὼ παραξενεμένος τοῦ λέω: Γέρο-
ντα, ἐδῶ δὲν ἔγινε ποτὲ ληστεία.
- Κι ὅμως, ἄν δὲν ἀκούσεις, θὰ σοῦ
γίνει τώρα, αὐτὴν τὴ βδομάδα, ποὺ μᾶς
«Νά προσεύχεσθε ἀδιάκοπα.
Νά εὐχαριστεῖτε τό Θεό γιά τά πάντα. Νά εἶσθε χαρούμενοι.
Μήν ἀφήνετε νά κυριευθεῖτε ἀπό τό πνεῦμα τῆς ἀπογοητεύσεως.
Σᾶς ἐμπιστεύομαι στό Θεό καί στήν Ὑπεραγία Μητέρα Tου.
Μή φοβᾶσθε τίποτε ... ».
«Ἄν γνώριζε ὁ κόσμος
πόσες χαρές καί τί
χαρές αἰσθάνεται ὁ ἐρη-
μίτης θά ἄλλαζε τρόπο
ζωῆς. Δέ συγκρίνεται ἡ
ζωή τοῦ ἐρημίτη μέ τή
ζωή στόν κόσμο. Οἱ
ἐρημῖτες εἶναι σάν τά
διαστημόπλοια. Ξεφεύ-
γουν ἀπό τήν ἕλξη τῆς
γῆς. Ἐμεῖς εἴμαστε βιδω-
μένοι, σφηνωμένοι στή
γῆ. Οἱ ἐρημῖτες ἔχουν
μεγάλες χαρές, οὐρά-
νιες. Ἔχουν γεύση τοῦ
παραδείσου. Γνωρίζουν
ἁρπαγή στούς οὐρα-
νούς, γι’ αὐτό καί ἐγκα -
ταλείπουν τόν κόσμο.

Ποθοῦσε τά ἀνώτερα
καί τά τελειότερα, τά
πνευματικότερα, τά μό-
νιμα καί τά αἰώνια. Τή
φλόγα τῆς ἀγάπης του
πρός τό Χριστό καί τήν
Ἐκκλησία, πού ἄναψε
μέσα του στά ἀθῶα παι-
δικά του χρόνια, ὄχι
μόνο τήν κράτησε,
ἀλλά τήν καλλιέργησε
καί τήν αὔξησε σέ τέτοιο
βαθμό, πού νά ζεῖ μόνο
γιά τό Χριστό.

13. 12
ἔρχεται.
- Δὲν τοῦ ἔδωσα σημασία. Μετὰ ἀπὸ
τρεῖς μέρες μπῆκαν κλέφτες στὸν ναὸ
ἀπὸ τὸ συγκεκριμένο παράθυρο, κατέ-
στρεψαν τὸ παγκάρι καὶ πῆραν ὅ,τι εἶχε
μέσα. Καὶ δὲν ἔφτανε αὐτό. Τὴν ἑπόμε-
νη Κυριακὴ ποὺ ὁ π. Σεραφεὶμ ἦρθε νὰ
λειτουργήσει ξανὰ στὸν ἴδιο ναό, τὸν
ἐνημέρωσα γιὰ τὴ διάρρηξη. Καὶ ὁ π. Σε-
ραφείμ:
- Δὲν σοῦ εἶπα, εὐλογημένε, νὰ κλεί-
σεις τὸ παράθυρο; Κλεῖσ’ το, γιατὶ ἂν δὲν
τὸ κλείσεις, θὰ σοῦ γίνει καὶ δεύτερη
αὐτὴ τὴ βδομάδα.
- Δὲν τὸν ἄκουσα ξανά. Εἶπα μέσα
μου: Σιγά, τώρα, μὴ γίνει καὶ δεύτερη
ληστεία.
Κι ὅμως στὰ μέσα τῆς ἐβδομάδας ἔγινε
καὶ δεύτερη διάρρηξη, ἀπὸ τὸ ἴδιο παρά-
θυρο, μὲ τὰ ἴδια ἀποτελέσματα. Μετὰ ἀπὸ
αὐτὸ ἀσφάλισα τὸ παράθυρο καὶ ὅλο τὸν
ναό. Πλήρωσα ὅμως τὴν ἀνυπακοή μου
μὲ δύο διαρρήξεις. Ἀπὸ τότε τὸ πάθημα
μοῦ ἔγινε μάθημα καὶ ὅ,τι μοῦ ἔλεγε ὁ π.
Σεραφείμ, τὸ ἄκουγα καὶ τὸ λογάριαζα
σοβαρά».
Ὁ π. Σεραφεὶμ αἰσθανόμενος ὅτι ἦρθε
ἡ ὥρα νὰ φύγει ἀπὸ τὴν παροῦσα ζωὴ
προέτρεπε τὰ πνευματικά του παιδιὰ νὰ
ἀναζητήσουν ἄλλον πνευματικό, λέγο-
ντάς τους ὅτι ὁ ἴδιος κουράστηκε. Ἀπὸ
τὴν Τρίτη 15 Ἀπριλίου 2008 καὶ χωρὶς
νὰ ἐμφανίσει προηγουμένως συμπτώμα-
τα κάποιας ἀσθένειας ἔπαψε νὰ δέχεται
ἐπισκέψεις. Δὲν ἄνοιγε σὲ κανέναν. Οὔτε
καὶ σὲ στενοὺς συνεργάτες
του. Τὸ πρωὶ τῆς Πέμπτης 17
Ἀπριλίου κατέβηκε, ξεκλεί-
δωσε τὴ θύρα τοῦ κελλιοῦ καὶ
τὴν αὐλόπορτα καὶ ἐπιστρέ-
φοντας ἄφησε τὴν τελευταία
του πνοὴ στὸ κεφαλόσκαλο
τῆς εἰσόδου.
Ἡ κηδεία του ἔγινε πάν-
δημη τὸ Σάββατο τοῦ Λαζά-
ρου (19-4-2008) στὸν ἱερὸ
μητροπολιτικὸ ναὸ τοῦ Ἁγί-
ου Ἀχιλλίου. Ἐτάφη στὸ Νέο
Κοιμητήριο, ἀπέναντι σχεδὸν
ἀπὸ τὸ «ἀσκητήριό» του. Ὁ
τάφος του ἀποτελεῖ σημεῖο
ἀναφορᾶς γιὰ πολλοὺς χρι-
στιανοὺς ποὺ τὸν ἐπισκέπτο-
νται γιὰ νὰ προσκυνήσουν, νὰ ἐναποθέ-
σουν τὸν πόνο καὶ τὰ προβλήματά τους
καὶ νὰ ζητήσουν τὴ μεσιτεία του πρὸς
τὸν Θεό.
Ἀπὸ τὸ φιλανθρωπικὸ σωματεῖο «Ἰω-
άννης ὁ Χρυσόστομος»*4ἐκδόθηκε καὶ
κυκλοφορεῖ βιβλίο μὲ τὸν τίτλο: «π. Σε-
ραφεὶμ Δημόπουλος (1937-2008). Ἕνας
ἀσκητὴς μέσα στὸ σύγχρονο κόσμο» (σ.
216), ἀναφερόμενο στὸν βίο, τὴ διδασκα-
λία καὶ τὰ χαρίσματά του μὲ μαρτυρίες
ἀνθρώπων ποὺ τὸν γνώρισαν ἀπὸ κοντὰ
καὶ δέχτηκαν πλούσια τὴν εὐεργετικὴ
ἐπίδρασή του στὴ ζωή τους.
Εἴθε ὁ Ἅγιος Τριαδικὸς Θεὸς νὰ ἀνα-
δείξει νὲους ἐργάτες καὶ συνεχιστὲς τοῦ
ἔργου του καὶ νὰ ἔχουμε τὴν εὐχή του.
*Ἡ διεύθυνση ἐπικοινωνίας μὲ τὸ Φιλαν-
θρωπικὸ Σωματεῖο «Ἰωάννης ὁ Χρυσόστο-
μος» εἶναι: Δαόχου 36, 41334 Λάρισα καὶ τὸ
τηλέφωνο: 2410-614362.

14. 13
Α. ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ
ΔΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
1. Δὲν ἔχουμε ὅλοι οἱ χριστιανοὶ τὴν
ἴδια αἴσθηση καὶ ἀντίληψη γιὰ τὴ φύση,
τὸ βάθος καὶ τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρ-
τίας ἐπὶ τῆς ὑπάρξεώς μας. Δὲν ἀξιολο-
γοῦμε πάντοτε μὲ ἀκρίβεια τὸ ἠθικὸ καὶ
πολὺ περισσότερο τὸ ὀντολογικὸ βάθος
της. Τὸ νὰ ἀναγνωρίζουμε τὴν παρουσία
τοῦ κακοῦ καὶ τῆς ἁμαρτίας μέσα μας
εἶναι ἀφενὸς ἄθλημα ἔμπονης πνευμα-
τικῆς ἐνδοσκόπησης καὶ ἀφετέρου δώρη-
μα τοῦ Θεοῦ. Πρέπει καὶ ἐμεῖς νὰ προ-
σπαθήσουμε καὶ ὁ Θεὸς νὰ μᾶς δωρίσει.
Ὑπάρχουν μερικοὶ ποὺ ἁμαρτάνουν βα-
ρέως καὶ δὲν αἰσθάνονται τὴ νόσο τους.
Καὶ ἄλλοι ποὺ μὲ δυσκολία ὑποφέρουν
καὶ τὸν παραμικρὸ νυγμὸ τῆς συνειδήσε-
ώς τους, ὅπως δὲν ὑποφέρεται καὶ τὸ πα-
ραμικρὸ σκουπιδάκι στὴν ἐπιφάνεια τοῦ
ὀφθαλμοῦ μας. Ἡ ἐπίγνωση τῶν πνευ-
ματικῶν μας νόσων εἶναι ἡ ἀρχὴ τῆς με-
τανοίας, μιᾶς πνευματικῆς πορείας ποὺ
καταλήγει στὴν ἐλευθερία τῶν τέκνων
τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτὸ καὶ προσευχόμαστε
ἐκ βαθέων: «Κύριε, βασιλεῦ, δός μοι τοῦ
ὁρᾶν τὰ ἐμᾶ πταίσματα».
2. Ἄνθρωποι ποὺ ἐπιδόθηκαν στὸν
σωτήριο ἆθλο τῆς βυθοσκόπησης τῆς
ψυχῆς τους καὶ τοὺς δωρήθηκε ἀπὸ τὸν
Θεὸ ἡ ἐπίγνωση τῆς ἁμαρτωλότητός
τους εἶδαν τὸν ἑαυτό τους ὡς «ὁλοσώμα-
τον πληγή» καὶ ὡς «μέγα τραῦμα». Καὶ
ζήτησαν κατόπιν ἀπὸ τὸν Θεὸ τὸ μέγα
δώρημα τῆς μετανοίας, διότι γνώρισαν
πὼς εἶναι ἀδύνατον ἄνευ τῆς μετανοίας
νὰ θεραπευθοῦν καὶ νὰ εὐαρεστήσουν
τὸν Θεό. Εἶναι αὐτὸ ποὺ τόσο συχνὰ καὶ
διδακτικὰ ψάλλουμε στὴν Ἐκκλησία
μας: «Τῶν ἁγίων ὁ χορὸς εὗρε πηγὴν τῆς
ζωῆς καὶ θύραν παραδείσου, εὕρω κἀγὼ
τὴν ὁδὸν διὰ τῆς μετανοίας».
Οἱ Ἅγιοί μας βρῆκαν πὼς πηγὴ τῆς
ζωῆς καὶ θύρα τοῦ παραδείσου εἶναι ἡ
μετάνοια. Γιὰ νὰ εἰσέλθουμε στὸν Παρά-
δεισο πρέπει νὰ τοὺς ἀκολουθήσουμε.
3. Ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι ποὺ κατά-
λαβαν πολὺ καλὰ τὰ παραπάνω αἰσθά-
νονται μία ἔντονη ἱκετευτικὴ διάθεση,
ὅταν στὶς ἐκκλησιαστικὲς ἀκολουθίες
ποὺ τελοῦμε καθημερινά, ἰδιαίτερα ὅμως
στὴ Θ. Λειτουργία, δεόμαστε: «Τὸν ὑπό-
λοιπον χρόνον τῆς ζωῆς ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ
καὶ μετανοίᾳ ἐκτελέσαι». Θεωροῦν, ἐπί-
ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΤΗΣ
(ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΣΙΟ ΙΩΑΝΝΗ
ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ)
ἀρ­χιμ. Νι­κοδή­μου Καν­σί­ζο­γλου
ἱ­ε­ρο­κή­ρυ­κος Ἱ. Μη­τρο­πό­λε­ως
Ἐ­δέσ­σης, Πέλ­λης καὶ Ἀλ­μω­πί­ας

15. 14
καὶ φαινόμενο, ποὺ δὲν ἀναγεννᾶ τὸν
ἄνθρωπο, ἀλλὰ ἀντιθέτως τὸν καθιστᾶ
κομπλεξικό, σκυθρωπό, προβληματικό,
στενοκέφαλο, φανατικό, σκληρὸ καὶ μί-
ζερο.
2. Ἂς προσπαθήσουμε νὰ περιγρά-
ψουμε τὴν πορεία αὐτῆς τῆς παραμόρ-
φωσης. Κάποια στιγμὴ ὁ Θεὸς ἀπὸ ἀγά-
πη παραχωρεῖ νὰ ζήσουμε ὀξέως τὸν
πόνο τῆς ἁμαρτίας. Πολλὲς φορές, μάλι-
στα, παραχωρεῖ νὰ ζήσουμε αὐτὸν τὸν
πόνο, τὸ ἀναπότρεπτο σύμπτωμα τῆς
ἁμαρτίας στὴν ψυχή μας ἀλλὰ καὶ στὸ
σῶμα μας. Ὁ Θεὸς ἀποσκοπεῖ μὲ αὐτὸν
τὸν τρόπο στὴν ἀπὸ μέρους μας ἀναθεώ-
ρηση τῆς ζωῆς μας. Αὐτὸ μερικοὶ τὸ ὀνο-
μάζουν «πρόθεση τῶν συμπτωμάτων».
Ἐπίσης, τὴν ἴδια στιγμὴ ὁ Θεὸς παρου-
σιάζει μπροστά μας πρόσωπα ἢ γεγονότα
ποὺ μᾶς ἐπηρεάζουν, ἀλλοιώνουν τὴν
καλὴ ἀλλοίωση καὶ μᾶς ἐμπνέουν τὴν
ἐπιθυμία γιὰ ἔξοδο ἀπὸ τὴν τελμάτω-
ση τῆς ἁμαρτίας. Τότε, ἐμεῖς ἐλεύθερα
ἀσπαζόμαστε τὸν δρόμο τῆς μεταστροφῆς
καὶ διψᾶμε τὴν ἐλευθερία ἀπὸ τὰ δεσμὰ
τῶν ὀλεθρίων παθῶν. Ἀγωνιζόμαστε νὰ
ἀκολουθήσουμε ἕναν καινούργιο τρόπο
ζωῆς. Ὅλοι τότε βλέπουνε, πολλάκις δὲ
σης, ὡς τὴ μεγαλύτερη δωρεὰ τὴ μετά-
νοια. Κι ἂν ἕνα καὶ μόνο χάρισμα θὰ τοὺς
δώριζε ὁ Θεός, θὰ ἐπιθυμοῦσαν νὰ εἶναι
τὸ χάρισμα τῆς μετανοίας. Ὁπωσδήποτε
τὸ μεῖζον πάντων χάρισμα εἶναι τὸ χά-
ρισμα τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν Θεό, ὡστόσο
ἀποτελεῖ τόλμημα νὰ ζητοῦμε νὰ ἀγαπή-
σουμε τὸν Θεό, ἐὰν πρωτύτερα δὲν καθά-
ρουμε τὴν ψυχή μας μὲ τὸ χάρισμα τῆς
μετανοίας.
Μεγάλοι Ἅγιοι, ἐπιτελοῦντες θαύμα-
τα φοβερά, φθάνοντας στὸ τέλος τῆς ζωῆς
τους παρακαλοῦσαν τὸν Θεὸ νὰ τοὺς δώ-
σει λίγο χρόνο ἀκόμη γιὰ νὰ μετανοή-
σουν βαθύτερα.
Β. ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ
ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
1. Ὁ πονηρός, ὅμως, διάβολος ποὺ
θέλει ὅλα τὰ καλά μας νὰ τὰ διαστρέ-
φει καὶ ὅλες τὶς δωρεὲς τοῦ Θεοῦ νὰ τὶς
ἀχρηστεύει, προσπαθεῖ νὰ μᾶς ὁδηγήσει
σὲ μία παραμόρφωση τῆς μεγάλης δωρεᾶς
τῆς μετανοίας καὶ πάρα πολλὲς φορὲς
τὸ καταφέρνει. Ἀλλοιώνει μέσα μας τὸ
πραγματικὸ φάρμακο τῆς μετανοίας καὶ
τὸ μετατρέπει σὲ δηλητήριο. Μετατρέπει
τὴ μετάνοιά μας σὲ φαρισαϊσμό, σκληρό-
τητα καὶ φανατισμό. Καὶ ἐνῷ ἡ πραγμα-
τικὴ μετάνοια εἶναι ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι
δωρεὰ θερμαίνει, γλυκαίνει, καλοσυ-
νεύει δηλαδὴ ὀμορφαίνει τὸν ἄνθρω-
πο, ἡ δαιμονική της παραμόρφωση τὴν
καθιστᾶ εὐάλωτο ψυχολογικὸ γεγονὸς
Ἡ εὐχὴ τοῦ ἁγίου Ἐφραὶμ τοῦ Σύρου
Καὶ ἐζητει ἰδεῖν τὸν Ἰησοῦν. Τίς ἐστιν...

16. 15
καὶ θαυμάζουνε, τὴ μεταστροφή μας.
Ἐδῶ, ὅμως, χρειάζεται τεταμένη ἡ προ-
σοχή μας. Ἂν ἡ σχέση μας μὲ τὸν Θεὸ
δὲν εἶναι σχέση ταπείνωσης καὶ γνήσιας
ἀγάπης, τότε ἡ μεταστροφή μας στρέφε-
ται σὲ διαστροφὴ καὶ καταλήγει σὲ κα-
ταστροφή. Τὸ ἀσφαλέστερο κριτήριο γιὰ
νὰ καταλάβουμε ὅτι ἡ μετάνοιά μας ἔχει
γνησιότητα εἶναι ὁ τρόπος ποὺ τοποθε-
τούμαστε ἀπέναντι στὸν συνάνθρωπό
μας καὶ μάλιστα τὸν ἀδύναμο, τὸν μπερ-
δεμένο, τὸν ρυπαρό, τὸν ἁμαρτωλό. Ἂν
θέλουμε νὰ κάνουμε τὸν διδάσκαλο, ἂν
θέλουμε νὰ λογαριάζεται ἡ γνώμη μας,
ἂν καταδικάζουμε τὸν ἐμπαθῆ, ἂν κρί-
νουμε τὸν ἁμαρτωλό, ἂν περιφρονοῦμε
τὸν ἀδύναμο, ἂν ἐπιπλήττουμε τὸν μπερ-
δεμένο, ἂν ἀποστρεφόμαστε τὸν ρυπαρό,
τότε, ἂς μὴ πλανώμεθα, βρισκόμαστε σὲ
διαστροφὴ τῆς μετανοίας.
3. Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ποτὲ πὼς
τὰ πνευματικά μας κατορθώματα καὶ
πολὺ περισσότερο οἱ δωρεὲς τοῦ Θεοῦ
ἀπαιτοῦν συνεχῆ ἐργασία γιὰ νὰ διατη-
ροῦνται, νὰ αὐξάνονται καὶ νὰ ὡριμά-
ζουν μέσα μας. Δὲν σημαίνει πώς, ὅ,τι
ἐφάπαξ κατανοήσαμε, βιώσαμε ἢ ἐλάβα-
με, αὐτὸ θὰ εἶναι δεδομένο καὶ μόνιμο
μέσα μας διὰ παντός. Μπορεῖ μιὰ στιγμὴ
νὰ ζήσαμε τὸν μόχθο καὶ τὸν πόνο τῆς
ἁμαρτίας καὶ νὰ τὴν ἀποστραφήκαμε,
πρέπει, ὅμως, νὰ διατηρήσουμε ἐγκόπως
αὐτὴν τὴν ἀποστροφή. Μπορεῖ σὲ μιὰ
δύσκολη περίοδο τῆς ζωῆς μας νὰ γευθή-
καμε τὴ δωρεὰ καὶ τὴν παράκληση τοῦ
Θεοῦ καὶ νὰ Τὸν ἀποδεχθήκαμε μὲ θαυ-
μασμὸ καὶ εὐγνωμοσύνη, πρέπει, ὅμως,
νὰ διατηρήσουμε αὐτὴν τὴν ἔκπληξη καὶ
τὴν ταπείνωση στὴ σχέση μας μαζί Του.
Ἡ μόνιμη ἀποστροφὴ πρὸς τὴν ἁμαρτία
καὶ ἡ συνεχὴς οἰκοδόμηση καὶ ἀνακαί-
νιση τῆς ἐν ταπεινώσει σχέσεώς μας μαζί
Του, συνιστοῦν τὴ γνήσια μετάνοια, ἡ
ὁποία ἐκφράζεται ὅλως ἀπαραιτήτως καὶ
στὴ σχέση μας καὶ κοινωνία μας μετὰ
πάντων τῶν ἀδελφῶν μας. Ἄνθρωπος
ταπεινὸς μὲ τὸν Θεὸ καὶ ἐγωϊστὴς μὲ
τὸν συνάνθρωπο εἶναι ἄνθρωπος ψευδὴς
καὶ αὐτοαναιρούμενος. Αὐτὸς ποὺ ζητᾶ
ἔλεος καὶ χάρη ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ φέρεται
σκληρὰ καὶ ἄτεγκτα στὸν πλησίον εἶναι
ἀθεράπευτα ὑποκριτὴς καὶ φονεὺς τοῦ
ἑαυτοῦ του. Δὲν ἤπιε τὸ φάρμακο τῆς
μετανοίας, ἀλλὰ τὸ δηλητήριο τῆς ἀλα-
ζονείας.
Γ. ΣΗΜΕΙΑ (ΗΤΟΙ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ)
ΤΟΥ ΑΛΗΘΩΣ ΜΕΤΑΝΟΟΥΝΤΟΣ
(ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΣΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΤΗΣ ΚΛΙ-
ΜΑΚΟΣ)
Διδαχὴ ἁγίου Κοσμᾶ γιὰ τὴν ἐξομολόγηση
Μετάνοια

17. 16
1. Καίριο σημεῖο καὶ ἀψευδὲς κριτή-
ριο τῆς ἀληθοῦς μετανοίας μέσα μας εἶναι
ἡ ἔλλειψη βιασύνης, ἡ ἀπουσία τῆς ἀνυ-
πομονησίας. Αὐτὸς ποὺ «ἐπίασε» σωστὰ
τὰ πράγματα γνωρίζει πὼς ἡ ἀλλαγὴ τοῦ
ἀνθρώπου ἀπαιτεῖ ἀγῶνα χρόνιο, ὑπο-
μονὴ καὶ χάρη ἀπὸ τὸν Θεό. Δὲν εἶναι
μηχανιστικὸ ἀποτέλεσμα ἐφαρμογῆς κα-
νονισμῶν. Ὁ ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμα-
κοςἀναγνώρισεἀληθινὴμετάνοιασ’ἐκεί-
νους ποὺ ἀντίκρισε «κατακαμπτόμενους
ἕως τέλους τῆς ἑαυτῶν ζωῆς». Ἔσκυβαν
μὲ καρτερία τὸν αὐχένα τους ἕως τέλους
τῆς ζωῆς τους. Πολλοὶ ἀπὸ ἐμᾶς ἀπελ-
πιζόμαστε, διότι ἐγωϊστικὰ κινούμενοι
θέλουμε νὰ δοκιμάσουμε ταχύτατα καὶ
δίχως πολλοὺς πόνους καὶ κόπους τοὺς
γλυκοὺς καρποὺς τῆς μετανοίας. Πολ-
λάκις δὲ ἀγανακτοῦμε καὶ διαμαρτυρό-
μαστε, ὅταν δὲν ἀπολαμβάνουμε ὀφέλη
ἀπὸ τὰ φτωχὰ ψήγματα μιᾶς ἐξωτερικοῦ
τύπου μετανοίας μας. Ὁ ὅσιος Ἰωάννης,
ὅμως, ἐπιμένει ὅτι μετάνοια εἶναι «ἡ
ἑκούσιος πάντων τῶν θλιβερῶν ὑπομο-
νή». Ἀντιθέτως, χαρακτηριστικὸ τοῦ μὴ
ὑγιῶς μετανοοῦντος εἶναι ἡ βιασύνη.
Αὐτοὶ ποὺ θέλουν νὰ ἀποφύγουν κόπο,
χρόνο, καὶ τὴν χαριτοπάροχο ταπείνωση
«πιάνουν» τὴν εὔκολη, ἀλλὰ ἀδιέξοδο
ὁδὸ δηλαδὴ διορθώνουν τὴν ἐξωτερική
τους ἐμφάνιση καὶ συμπεριφορὰ καὶ ἐπι-
δίδονται στὴ στείρα τυπολατρεία καὶ τὸν
συντηρητισμό. Θέλουν μέσα σὲ λίγο χρό-
νο νὰ χτίσουν καὶ νὰ ἀποκτήσουν, ὅσα
γκρέμιζαν καὶ ἀπώλεσαν μέσα σὲ χρόνια
ὁλόκληρα. Πάντως ἂς γνωρίζουμε πὼς
αὐτὸς ποὺ βιάζεται στὰ πνευματικά, δὲν
ἀγαπᾶ ἀληθινὰ τὸν Θεό.
2. Ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ ψυχὴ τῆς
μετανοίας, ἡ διήκουσα διάθεσή της. Ὅσοι
πραγματικὰ μετανοοῦν «τὸν νοῦν ἐν τῇ
ἀβύσσῳ τῆς ταπεινώσεως κατέδυσαν».
Μετανοοῦμε γνήσια, ὅταν βυθίζουμε τὸ
νοῦ μας στὴν ἄβυσσο τῆς ταπείνωσης.
Καὶ πρῶτος καρπὸς αὐτῆς τῆς σωτήριας
κατάδυσης εἶναι ἡ ἀπόλυτη ἀπροθυμία
μας νὰ κρίνουμε κάποιον. Οἱ γνησίως
μετανοοῦντες κατὰ τὸν ὅσιο Ἰωάννη τῆς
Κλίμακος «Ποῦ κρίναι τινὰ τῶν ἀνθρώ-
πων; Οὐδαμοῦ». Εἶναι ἀδύνατον νὰ τοὺς
δεῖς νὰ κρίνουν κάποιον συνάνθρωπό
τους. «Ὁ ἑαυτὸν θρηνῶν, οὐ γνώσεται
θρῆνον ἢ πτῶμα ἄλλου ἢ μέμψιν». Ὅταν
κάποιος ζεῖ ἐντός του τὴν τραγωδία τῆς
ἀποτυχίας του, καὶ ἀλλοίμονο ἂν δὲν
ζοῦμε κάτι τέτοιο, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ
ἔχει διάθεση νὰ παρατηρεῖ καὶ νὰ κρίνει
τὴν ἀποτυχία τοῦ συνανθρώπου του;
Μάλιστα ἡ μετάνοια, ὅταν ὡριμάσει μέσα
μας τόσο μᾶς ὀμορφαίνει καὶ μᾶς κάνει
εὐαίσθητους, ποὺ προσέχουμε νὰ μὴν
προκαλέσουμε τὸν παραμικρὸ πόνο στὸν
πλησίον. Γνωρίσαμε ἀνθρώπους γνήσια
πνευματικοὺς καὶ πραγματικὰ χαριτω-
μένους ποὺ παρουσίαζαν τὸν ἑαυτό τους
καθ’ ὑπερβολὴν ἀδύναμο γιὰ νὰ μὴ φέ-
ρουν σὲ δύσκολη θέση τὸν πλησίον τους.
Αὐτὸ ἀποτελεῖ καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ πολύτιμα
ἀρώματα τῆς ἁγιότητας.
3. Αὐτοὶ ποὺ μετανοοῦν ἀληθινὰ
δὲν θλίβονται τόσο γιὰ τὴ δική τους κα-
τάντια, ὅσο διότι ἐλύπησαν τὸν Θεὸ καὶ
φάνηκαν ἀνάξιοι τοῦ θείου καλέσματος.
Ὅσια Μαρία Αἰγυπτία

18. 17
Ὁ πόνος τους εἶναι βαρύς, διότι γνωρί-
ζουν πὼς ἐμόλυναν τὸν ἑαυτό τους «μετὰ
τὴν προτέραν φιλανθρωπίαν καὶ ἄφε-
σιν», ὅπως λέει ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Σινα-
ΐτης. Ὄχι διότι χάλασαν τὴν ἐξωτερική
τους «βιτρίνα», ὄχι διότι ἐξετέθηκαν στὰ
μάτια τοῦ κόσμου, ὄχι διότι ἐξευτελίστη-
καν ἐνώπιον πολλῶν, ἀλλὰ διότι ἐλύπη-
σαν τὸν Θεό. Καρπὸς αὐτοῦ τοῦ πόνου
εἶναι ὁ ἐσωτερικὸς ἐπαναπροσδιορισμὸς
καὶ ὄχι ἡ συμπεριφορικὴ βελτίωση. Σὲ
πολλοὺς ἡ μετάνοια χαρακτηρίζεται ἀπὸ
ἔντονη διανοητικότητα δηλαδὴ εἶναι δι-
αδικασία «ψυχο»-λογικῆς ἀνακούφισης,
συναισθηματικῆς ἐκφόρτισης καὶ ξερὴ
γνώσηκαὶἐφαρμογὴτῶνἐξωτερικῶντύ-
πων μετανοίας. Δυστυχῶς τὸ φαινόμενο
αὐτὸ εἶναι πολὺ συχνὸ καὶ ἔντονο στὴν
ἐποχή μας. Ἐκεῖ ποὺ δὲν «δουλεύει» ἡ
καρδιὰ παρὰ μόνο ἡ ξηρὰ καὶ ἀφώτιστη,
καὶ κατὰ βάθος, ἐγωϊστικὴ λογική, ἐκεῖ
ἀπαραιτήτως γεννᾶται ἡ δυσκαμψία, ἡ
στενοκεφαλιά, ἡ ὑποκρισία, τὸ πνευμα-
τικὸ «μακιγιάρισμα». Ἀπότοκο τῶν πα-
ραπάνω ἀποτελεῖ τὸ ἀνικανοποίητο τῆς
ψυχῆς, ἡ ἔλλειψη εἰρήνης καὶ χαρᾶς καὶ
ὁ ἐσωτερικὸς μαρασμός.
Ἡ ἀληθινὴ μετάνοια, ὅπως μᾶς διδά-
σκει ὁ Σιναΐτης ἀββᾶς, εἶναι «ἀνανέωση
τοῦ βαπτίσματος, συμφωνία μὲ τὸν Θεὸ
γιὰ νέα ζωή, συμφιλίωση μὲ τὸν Κύριο,
καθαρισμὸς τῆς συνειδήσεως». Ὅπως
λέει ἡ Ἐκκλησία μας «Πηγὴ τῆς ζωῆς καὶ
θύρα παραδείσου».
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ
ΜΕΓΑΛΟ ΓΕΡΟΝΤΙΚΟ
Εἶπε ὁ ἀββᾶς Ἡσαΐας:
«Ἐὰν σοῦ ἔρθῃ λογισμὸς νὰ
κατακρίνῃς τὸν πλησίον γιὰ κά-
ποιο ἁμάρτημά του, πρῶτα νὰ
σκεφθῇς ὅτι ἐσὺ εἶσαι περισσό-
τερο ἁμαρτωλὸς ἀπ΄ αὐτὸν καὶ
ἐκεῖνα ποὺ νομίζεις ὅτι σωστὰ τὰ
κάνεις, μὴν πιστέψης ὅτι ἦσαν
ἀρεστὰ στὸν Θεό. Καὶ ἔτσι δὲν θὰ
τολμήσῃς νὰ καταδικάσῃς τὸν
πλησίον».
Εἶπε ἐπίσης:
«Ἐὰν δὲν κατακρίνῃς τὸν
πλησίον ἀλλὰ ἐξουθενώνῃς τὸν
ἑαυτό σου, παρέχεις ἀνάπαυση
στὴ συνείδησή σου».
Μετάνοια

19. 18
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ
ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
Φώτη Δημητρακόπουλου
καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Σ
τὴν Εὐρώπη ὁ Διαφωτισμὸς πα-
ρουσιάσθηκε πολὺ πιὸ πρὶν ἀπ᾿
ὅ,τι στὴν Ἑλλάδα: στὴν ἑλληνικὴ
σκέψη γενικότερα τοποθετεῖται ἀπὸ τὸ
1770 ὣς τὸ 1820. Στὰ ἴδια χρόνια μὲ τὴ
φιλοκαλικὴ ἀναγέννηση.
Γιὰ τὴ σκέψη τῶν διαφωτιστῶν, τῶν
δικῶν μας καὶ τῶν Εὐρωπαίων, ὁ κόσμος
βρίσκεται σὲ πρόοδο —ἡ ἔννοια τῆς προ-
όδου εἶναι δεσπόζουσα στὴν πορεία τοῦ
πολιτισμοῦ— τελείως γραμμικὴ ἀντί-
ληψη, ποὺ σημαίνει ὅτι ὅσο περνάει ὁ
καιρός, τόσο ὁ κόσμος προοδεύει. Εἶναι
γνωστὸ ὅτι ὁ Διαφωτισμὸς συνδέθηκε
μὲ τὸν θαυμασμὸ τῆς ἀρχαιότητας καὶ
κυρίως τοῦ Λόγου ποὺ αὐτὴ εἶχε εἰσηγη-
θεῖ. Ὅμως στὴν ἀρχαιότητα δὲν ἔλειπε
βεβαίως ὁ Μῦθος καὶ ἡ Θρησκεία, οὔτε
τὸ ἐξωλογικὸ στοιχεῖο. Ὁ Διαφωτισμὸς
ταύτισε τὸν μῦθο μὲ τὴν πρόληψη, καὶ
τὴ Θρησκεία μὲ τὴ δεισιδαιμονία. Στὴν
ἀκμὴ του μάλιστα ὁ Διαφωτισμὸς ὑπο-
στήριξε τὴν ἀθεΐα. Ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ
ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὴν πρόοδο τοῦ
ἀνθρώπου.
Τὸ σχῆμα πορεύεται ὡς ἑξῆς: ὁ
Διαφωτισμὸς εἶναι ὁ θρίαμβος τοῦ ὀρθοῦ
λόγου, ὁ ὀρθὸς λόγος εἶναι ἡ ἐπικράτη-
ση τοῦ νοουμένου ὡς συμφέροντος, τὸ
πρακτικῶς συμφέρον εἶναι ἡ οἰκονο-
μικὴ ἐπιβίωση, ἡ οἰκονομικὴ ἐπιβίωση
εἶναι ἡ κυριαρχία τοῦ χρήματος, ἡ κυρι-
αρχία τοῦ χρήματος εἶναι ἡ ἐπικράτεια
τοῦ ζόφου, ἐπικράτεια τοῦ ζόφου εἶναι ὁ
θάνατος τοῦ πνεύματος.
Γιὰ νὰ κυριαρχήσουν στὸν τόπο μας
τὰ διδάγματα τοῦ διαφωτισμοῦ ἔπρεπε
νὰ κατασυκοφαντηθεῖ τὸ Βυζάντιο, δη-
λαδὴ οἱ ἑλληνικοὶ μέσοι χρόνοι. Τὸ ἔργο
αὐτὸ ποὺ ξεκίνησε ὁ Κοραῆς τὸ συνέχι-
σαν ἀδιάκοπα οἱ ἐπίγονοί του.
Ἔχει σημασία νὰ ἐπισημάνου-
με ὅτι ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή, στὴν
ἀκαδημαϊκὴ λογιοσύνη, στοὺς καθη-
γητὲς τοῦ ἀθηναϊκοῦ Πανεπιστημίου,
ὁ Διαφωτισμὸς ὑπῆρξε ἡ κυρίαρχη ἰδε-
ολογία. Θὰ βροῦμε στὰ χρόνια μέχρι
τὸ 1860 μόνο σπανιότατες ἐξαιρέσεις

20. 19
ποὺ νὰ τολμοῦν νὰ ὑπεραπιστοῦν τὸ
Βυζάντιο ἀντίθετα πρὸς τὴν ἀντίληψη
τοῦ Διαφωτισμοῦ· ἡ χαρακτηριστικότε-
ρη περίπτωση εἶναι, ἀργότερα βέβαια,
ὁ Παπαρρηγόπουλος. Ἀκόμα καὶ οἱ κα-
θηγητὲς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς στὸ
Πανεπιστήμιο, ποὺ θὰ ἔπρεπε κάπως νὰ
εἶναι κοντύτερα στὸ Βυζάντιο, τὸ περι-
φρονοῦν. Τοῦτο γιατί εἶναι διαφωτιστές,
καὶ ἔχουν σπουδάσει εἰς τὴν Ἑσπερία.
Οἱ ἰδέες τοῦ Διαφωτισμοῦ συνοψίζο-
νται στὰ ἀκόλουθα βασικὰ ἄρθρα: πίστη
στὴ δύναμη τοῦ ὀρθοῦ λόγου, στὴν ἐξε-
λιξιμότητα τοῦ ἀνθρώπου, στὴν πρόοδο
καὶ στὴ δυνατότητα τῆς ἐπίγειας εὐτυ-
χίας. Συνεχίζω ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Κ. Θ.
Δημαρᾶ, «Νεοελληνικὸς Διαφωτισμός»,
σ.6: «ὁ Διαφωτισμὸς εἶναι αἰσιόδοξος·
ἀποδίδει κατὰ συνέπεια, ἰδιάζουσα ση-
μασία στὰ θέματα τῆς ἀγωγῆς· προάγει
τὶς ζωντανὲς γλῶσσες, καὶ ἰδιαίτερα τὰ
ἐθνικὰ ἰδιώματα, σὲ βάρος τῶν νεκρῶν
γλωσσῶν, καλλιεργεῖ τὴν ἐλεύθερη
κριτικὴ ἔρευνα, τὴ γνώση τοῦ φυσι-
κοῦ κόσμου, κηρύχνει τὴν ἀνεξιθρη-
σκεία, διδάσκει τὴν ἀξιοπρέπεια τοῦ
κάθε ἀνθρώπου. Γιὰ τὸν Διαφωτισμὸ
ὁ ὀρθὸς λόγος εἶναι ἰσχυρότερος ἀπὸ
Ὁ χορὸς τῶν Ἁγίων Κολλυβάδων Πατέρων

21. 20
ὁποιαδήποτε παράδοση καὶ ὁποιαδήπο-
τε αὐθεντία· τὸ πείραμα νικᾶ τὴν πα-
ράδοση καὶ ἐξασφαλίζει τὴ γνώση τοῦ
φυσικοῦ κόσμου». Ἐλπίζω νὰ μὴ μέ-
νουν πολλὲς ἀμφιβολίες· ἄλλωστε ἡ δι-
ατύπωση στὴν τελευταία περίοδο τοῦ
Δημαρᾶ εἶναι ἀπερίφραστη: «ὁ ὀρθὸς
λόγος εἶναι ἰσχυρότερος», «τὸ πείραμα
νικᾶ τὴν παράδοση». Ἂς προσέξουμε τὰ
ρήματα, πρόκειται περὶ ἰσχύος καὶ νί-
κης! Ἰσχὺς καὶ νίκη ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ
δὲν ἐπιβάλλεται παρὰ μόνο μέσῳ τῆς
οἰκονομικῆς κυριαρχίας. Ἡ ἀνυπολη-
ψία πρὸς τὴν παράδοση ἀποτελεῖ ὕβριν
ἔναντι τοῦ μεγίστου ἱστορικοῦ διδάγμα-
τος ὅτι ἡ δύναμη τοῦ κακοῦ ταλανίζει
τὴν ὕπαρξη ἐσαεί, καὶ ἔτσι ἡ αἰσιοδοξία
τοῦ Διαφωτισμοῦ εἶναι ἄκρως ἐπικίνδυ-
νη, ἰδίως σήμερα ποὺ τὸ οἰκολογικὸ πρό-
βλημα εἶναι κοινὴ ἐμπειρία.
Πόσο ἐνδιαφέρον καὶ τί σχέση μπο-
ρεῖ νὰ ἔχει τὸ κυνήγι τοῦ χρήματος καὶ
τῆς ἐπιτυχίας, μὲ τὴ γνώση τοῦ παρελ-
θόντος, μὲ τὴν ἱστορικὴ μνήμη, μὲ τὴ
μυθολογικὴ θέαση τοῦ κόσμου, μὲ τὴ
θρησκευτικὴ ἐνατένιση; Φαινομενικῶς
καμμία. Καὶ ὅμως ὑπάρχει. Ἐξορίζοντας
τὴ θρησκεία καὶ θρησκειοποιῶντας ὁ
ἄνθρωπος τὸν ἑαυτό του, κουρασμένος
ἀπὸ τὸ ἀπεχθὲς αὐτοείδωλό του, προ-
σπαθεῖ νὰ λυτρωθεῖ ἀπὸ τὸ ψεῦδος, καὶ
θεωρεῖ ἀλήθεια κάθε παραθρησκεία. Ἡ
διάλυση τῆς συντεταγμένης θρησκείας,
ἡ ἀπαξίωση
τοῦ χριστια-
νισμοῦ βοή-
θησε νὰ ἀνα-
δυθοῦν ὅλοι
οἱ δαίμονες
τῆς ἀνθρώπι-
νης ψυχῆς:
φαιδρὲς αἱρέ-
σεις, ἐπικίν-
δυνες παρα-
θρησ κ ε ῖ ε ς ,
πνευματικοὶ
κ α θ ο δ η γ η -
τές, ὅμιλοι
ἀστρολόγων,
ἀ π α τ ε ῶ ν ε ς
μάντεις, ὡρο-
σκόποι, χαρ-
τ ο ρ ί χ τ ρ ε ς ,
χειρομάντεις,
μέντιουμ, παραψυχολόγοι, γκουροὺ
καὶ ψευδοπροφῆτες. Τὴν ἴδια στιγμή, οἱ
ἡμεδαποὶ φωτισμένοι ἐξακολουθοῦν νὰ
εἰρωνεύονται τὸ «δεισιδαῖμον καὶ θρη-
σκόληπτον» μεσαιωνικὸ Βυζάντιο!
Ἡ πιθανὴ ἔνσταση ὅτι ὅλη ἡ παρα-
πάνω συμπτωματολογία δὲν ἔχει ἄμεση
σχέση μὲ τὸν Εὐρωπαϊκὸ Διαφωτισμὸ
εἶναι ἀνυπόστατη, καὶ κατὰ τὸ ὅτι ὅλοι οἱ
σημερινοὶδιαχειριστὲςτῆςἐξουσίαςστὸν
δυτικὸ κόσμο εἶναι συντεταγμένοι στὶς
ἀρχὲς τῆς διαφωτιστικῆς ἀντίληψης τῆς
ἐκλογίκευσης, ἤγουν τῆς οἰκονομικῆς
δραστηριότητας. Εἶναι ἐντελῶς ἁπλό:
πέρα ἀπὸ θεωρητικὰ σχήματα, φιλοσο-
φικοὺς στοχασμοὺς καὶ ἀνθρωπιστικὲς
ἰδέες, γιὰ νὰ ἐπικρατήσει ὁτιδήποτε σὲ
Ἀπὸ τὴν ἐκδήλωση τῆς Ἑνωμένης Ρωμηοσύνης γιὰ τὸν Παπουλᾶκο στὴν
Παλαιὰ Βουλή, 18-5-13.

22. 21
τοῦτο τὸν κόσμο, εἶναι ζήτημα ἰσχύος,
δύναμης, ἐπιβολῆς, κυριαρχίας. Ὁ τρί-
τος πειρασμός, ἡ ἄσκηση τῆς ἐξουσίας,
εἶναι ἡ μεγαλύτερη κοσμικὴ σαγήνη. Ὁ
Διαφωτισμὸς κατακερμάτισε τὸν κόσμο
γιὰ νὰ τὸν ὁμογενοποιήσει στὴν παγκο-
σμιότητα τοῦ συμφέροντος. Ὡστόσο, τὸ
παιχνίδι τοῦ ἐθνισμοῦ, βασισμένο στὴν
ἀρχὴ τῶν ἐθνικοτήτων, δὲν ἔπαψε νὰ
παίζεται εἰς βάρος
τῶν λαῶν. Ἡ ἰδέα τοῦ
Κράτους βασισμένου
στὴ φυλετικὴ κυρι-
αρχία, εἶναι παραλ-
λαγὴ τῆς κυριαρχίας
τῆς ὕλης ἔναντι τοῦ
πνεύματος. Αὐτὸ τὸ
παιχνίδιτῆςἐπιβολῆς,
τῆς διαχείρισης τῆς
ἐξουσίας, δὲν ἔχει κα-
ταλαγιάσει. Καὶ δὲν
φαίνεται νὰ ἐπέρχε-
ται σωτηρία διαμέσου
τῶν θρησκειῶν, ὅσες
ἐκ παραλλήλου πρε-
σβεύουν τὴν ἔννοια
τῆς θρησκευτικῆς κυ-
ριαρχίας. Ἂν θέλουμε
νὰ εἴμαστε ἐπιεικεῖς, οἱ
Ἕλληνεςδιαφωτιστὲςδὲνθὰμποροῦσαν
νὰ λατρεύουν τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὸ προ-
γονικὸ παρελθὸν παρὰ μόνο τὴν ἑλλη-
νικὴ ἀρχαιότητα. Ὁ ἑλληνικὸς μεσαίω-
νας ἦταν γι᾿ αὐτοὺς κάτι τὸ ἐξωφρενικό,
ὅπως τὸ παρουσίαζαν οἱ Εὐρωπαῖοι δια-
φωτιστὲς τοῦ δέκατου ὄγδοου αἰῶνα, ὁ
Βολταῖρος, ὁ Μοντεσκιέ, ἰδίως ὁ Γίββων.
Ἔτσι, μπροστὰ στὴ «βαρβαρότητα» τοῦ
Βυζαντίου ἔβαζαν τὴ «λαμπρότητα» τῆς
ἀρχαιότητας, καὶ μὴ μπορῶντας νὰ πα-
ρακάμψουν τὸν χριστιανισμὸ ἔφτια-
χναν ἕναν εὐσεβιστικὸ ἠθικισμό. Τοῦτα
τοὺς προσεπόριζαν θέσεις, ἀξιώματα καὶ
ἀναγνώριση.
Ἂν στοὺς δύο προηγούμενους
αἰῶνες ἡ συζήτηση στὴν Ἑλλάδα περὶ
Διαφωτισμοῦ καὶ περὶ Βυζαντίου εἶχε
χαρακτῆρα ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀκαδη-
μαϊκὸ καὶ πολιτισμικό, ἀπὸ δῶ κι ἐμπρὸς
ὁλοένα καὶ περισσότερο θὰ φαίνεται ὅτι
δὲν εἶναι ἁπλῶς ζήτημα αὐτογνωσίας,
ἀλλὰ αὐτοπροστασίας. Δηλαδή, ἡ διεκ-
δίκηση τῆς ἑτερότητας, τὸ δικαίωμα νὰ
διατηρῶ τὸ πρόσωπό μου, ὁλοένα θὰ ἐξα-
λείφεται καὶ θὰ ἰσοπεδώνεται μέσα στὴν
ὁμαδοποίηση-παγκοσμιοποίηση, στὸ
πνεῦμα τῆς ἀγέλης, καὶ τοῦτο πιὰ δὲν
εἶναι μόνον πρόβλημα τοῦ τόπου μας.
Ἡ νεοελληνικὴ ἑτερότητα σημα-
τοδοτήθηκε, στὰ ἴδια χρόνια μὲ τὸν
Διαφωτισμό, τέλη 18ου
- ἀρχὲς 19ου
αἰῶνα, ἀπὸ τὴ φιλοκαλικὴ ἀναγέννηση,
τοὺς λεγόμενους Κολλυβάδες. Τὴ θύρα-
θεν, κατὰ κόσμο, σοφία τους, καθὼς καὶ
τὴν ὀρθόδοξη πίστη τους δὲν τὴν ἔχου-
με ἀκόμα σπουδαιολογήσει. Ἡ φιλοκα-
λία δὲν εἶναι φιλοπρωτία, ἡ Ὀρθοδοξία
δὲν εἶναι κενοδοξία. Οἱ «Κολλυβάδες»
συκοφαντήθηκαν, περιφρονήθηκαν, οἱ
διαφωτιστὲς εἶναι ἀκόμη καὶ σήμερα ἡ
ἐξουσία.
Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν

23. 22
ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
Δρ. Κα­ϊ­μα­κά­μη Βα­σι­λείου
ἐ­πίκ. Κα­θη­γη­τοῦ ΤΕΦΑΑ - ΑΠΘ
α. Ἀδρο­με­ρή ἀ­να­φο­ρὰ
στὸν ἀ­θλη­τι­σμὸ καὶ τὰ αἱ­μα­τη­ρὰ
θε­ά­μα­τα κα­τὰ τὴ ρω­μα­ϊ­κὴ ἐ­πο­χὴ.
Ἐ­πει­δὴ κα­τὰ και­ρού­ς δι­ο­χε­τεύ­ον­
ται στοὺ­ς ἀ­νυ­πο­ψί­α­στους ἀνθρώπους
κά­ποι­ε­ς πα­ρα­πλα­νη­τι­κές, ἴ­σως καὶ ὕπο­
πτε­ς ἀ­πό­ψεις, ποὺ ἀ­φο­ροῦν τὴν δῆ­θε­ν
«κα­κή σχέ­ση» τοῦ χρι­στι­α­νι­σμοῦ μὲ τὸν
ἀ­θλη­τι­σμό, τοὺς Ὀ­λυμ­πια­κοὺς Ἀ­γῶ­νες
(Ο.Α.), τὰ ἀρ­χαι­ο­ελ­λη­νι­κὰ μνη­μεῖ­α καὶ
τὸ ἴ­διο τὸ σῶ­μα τοῦ ἀν­θρώ­που θὰ πα­
ρα­τε­θοῦν παρακάτω ἀ­ξι­ό­πι­στες ἀρ­χαῖ­ες
καὶ σύγ­χρο­νες πη­γὲς ἀ­πὸ τὶς ὁ­ποῖ­ες προ­
κύ­πτουν ἐν­τε­λῶς δι­α­φο­ρε­τι­κὰ στοι­χεῖ­α.
Θὰ γί­νει ἀ­δρο­με­ρὴς ἀ­να­φο­ρὰ στὴν ἀ­νυ­
πο­λη­ψί­α καὶ τὴν κα­ταρ­ρά­κω­ση, ποὺ εἶ­
χαν πε­ρι­έλ­θει οἱ Ο.Α., ὅ­ταν ὁ Θε­ο­δό­σιος
ὁ Μέ­γας τοὺς κα­τήρ­γη­σε προ­σφέ­ρον­τάς
τους τὴν «εὐ­θα­να­σί­α».
Εἶ­ναι γνω­στὸ ὅτι ὁ λαμ­πρότε­ρο­ς πο­
λι­τι­σμὸς ποὺ ἔχει ἀ­να­δεί­ξει πο­τὲ ὁ ἄν­
θρω­πος ἦ­ταν ὁ ἀρ­χαῖ­ος ἑλ­λη­νι­κός, στὰ
ἐκ­παι­δευ­τι­κὰ συ­στή­μα­τα τοῦ ὁ­ποί­ου
κυ­ρί­αρ­χη θέ­ση κα­τεῖ­χε ἡ γυ­μνα­στι­κὴ
καὶ ἡ μου­σι­κὴ-πνευ­μα­τι­κὴ καλ­λι­έρ­γεια.
Ἡ ἁρ­μο­νι­κὴ αὐ­τὴ ἐκ­παί­δευ­ση ἀ­νέ­δει­ξε
τὸν λε­γό­με­νο κα­λὸν καί ἀγα­θὸν πο­λί­τη,
δη­λα­δὴ τὸν καλ­λι­ερ­γη­μέ­νο σω­μα­τι­κὰ
καὶ πνευ­μα­τι­κά.
Με­τὰ τὴν κα­τά­κτη­ση τοῦ ἑλ­λη­νι­κοῦ
κό­σμου ἀ­πὸ τοὺς Ρω­μαί­ους ἡ ἐ­πο­χή,
ὅ­που καλ­λι­ερ­γή­θη­κε στὸν ἀ­θλη­τι­σμὸ ἡ
συμ­με­τρί­α καὶ ἡ κα­λο­κα­γα­θί­α ἔ­δω­σε τὴ
θέ­ση της σὲ μί­α ἄλ­λη ἐ­πο­χή, ἡ ὁ­ποί­α χα­
ρα­κτη­ρί­ζε­ται ἀ­πὸ τὸν ἐ­παγ­γελ­μα­τι­σμό,
τὸν ὑ­λι­σμό, τὴ βαρ­βα­ρό­τη­τα, τὰ αἱ­μα­
τη­ρὰ θε­ά­μα­τα, τὰ στοι­χή­μα­τα καὶ τοὺς
φα­να­τι­σμέ­νους θε­α­τές. Ὅ­λα αὐ­τὰ τὰ
ἐ­νί­σχυ­αν καὶ τὰ στή­ρι­ζαν οἱ αὐ­το­κρά­
το­ρες μὲ τὴ γνω­στὴ πο­λι­τι­κὴ «ἄρ­τος
καί θέ­α­μα».
Μαρ­τυ­ρί­ες ἀρ­χαί­ω­ν συγ­γρα­φέων
φα­νε­ρώ­νουν τὴ με­γά­λη δι­α­φθο­ρὰ
ποὺ γνώ­ρι­σε ὁ ἀ­θλη­τι­σμὸς τὴν ἐπο­
χή αὐτή, ἀ­φοῦ ἡ ἀ­γο­ρα­πω­λη­σί­α τῶν
ἀ­γώ­νων ἀ­πὸ ἀ­θλη­τές, προ­πο­νη­τὲς καὶ
κρι­τὲς ἦ­ταν ἕ­να πο­λὺ συ­χνὸ φαι­νό­με­νο.
Πα­ράλ­λη­λα χι­λιά­δες ἄν­θρω­ποι -κυ­ρί­ως
χρι­στια­νοὶ- καὶ ἄ­γρια ζῶ­α ὁ­δη­γοῦν­ταν
στὶς ἀ­ρέ­νες τῶν αἱ­μα­τη­ρῶν θε­α­μά­των,
ὅ­που δι­α­σκέ­δα­ζαν οἱ ἐ­ξα­χρει­ω­μέ­νοι καὶ
αἱμο­δι­ψεῖς θε­α­τές.
Μί­α πα­ρό­μοι­α κα­τά­στα­ση­σύγ­χυ­σης,
ἀ­βε­βαι­ό­τη­τας καὶ με­τάλ­λα­ξης ὑ­πῆρ­ξε
ἐ­πίση­ς στὶς δι­ά­φο­ρες πα­γα­νι­στι­κὲς θρη­
σκεῖ­ες μὲ τοὺς πο­λυ­ά­ριθ­μους πα­ρα­δο­
σια­κοὺς καὶ νεοει­σα­γό­με­νους θε­ούς.

24. 23
β. Οἱ Ὀ­λυμ­πια­κοὶ Ἀ­γῶ­νες (Ο.Α.)
ὑ­πο­βαθ­μί­ζον­ται καί πέ­φτου­ν σέ ἀ­νυ­
πο­λη­ψί­α, ἐ­νῷ ἡ Ὀ­λυμ­πί­α λα­φυ­ρα­γω­
γεῖται.
Ἡ γε­νι­κό­τε­ρη αὐ­τὴ κα­τά­πτω­ση­
δὲ­ν ἦ­ταν δυ­να­τὸ­ν νὰ μὴν ἐ­πη­ρε­ά­σει ἄ­με­
σα καὶ τὸ λαμ­πρὸ θε­σμὸ τῶν Ο.Α., ὅ­που
γιὰ χί­λια πε­ρί­που χρό­νια εἶ­χε σφυ­ρη­λα­
τη­θεῖ τὸ λε­γό­με­νο «ὅμαι­μο, ὁ­μό­γλωσ­σο
καὶ ὁ­μό­δο­ξο» τοῦ ἑλ­λη­νι­κοῦ κό­σμου.
Με­τὰ τὴν κα­τά­κτη­ση τῶν Ἑλ­λή­νων
ἀ­πὸ τοὺς Ρω­μαί­ους ἄρ­χι­σαν νὰ παίρ­
νουν μέ­ρος στὸν πα­ρα­πά­νω θε­σμὸ Ρω­
μαῖ­οι πο­λῖ­τες, ἀλ­λὰ καὶ κά­ποι­οι Ρω­μαῖ­
οι αὐ­το­κρά­το­ρες, χω­ρὶς ὅ­μως νὰ σε­βα­
στοῦν στὴν πραγ­μα­τι­κό­τη­τα τὸν θε­σμό,
ἀ­φοῦ κα­τα­στρα­τη­γοῦ­σαν τὶς ἐ­να­γώ­νι­ες
δι­α­τά­ξεις, ἐκ­βί­α­ζαν τοὺς κρι­τὲς καὶ ἐ­ξα­
γό­ρα­ζαν τὶς νί­κες. Ἔ­τσι ὁ θε­σμὸς αὐ­τὸς
ἔ­χα­σε τὴν αἴ­γλη, τὴ μο­να­δι­κό­τη­τα καὶ
τὸν σε­βα­σμό, ἀ­φοῦ «μπῆ­καν στὸν ἱ­ε­ρὸ
χῶ­ρο τῆς Ἄλ­τε­ως ἡ λα­τι­νι­κὴ μα­ται­ο­δο­
ξί­α καὶ με­γα­λο­μα­νί­α, ἡ λα­τι­νι­κὴ ἐ­ξου­σι­
α­στι­κὴ σκο­πι­μό­τη­τα καὶ γε­νι­κὰ ὁ λα­τι­
νι­κὸς βαρ­βα­ρι­σμός».
Τὸ­ πρῶ­το­ σο­βα­ρὸ πλῆγ­μα οἱ Ο.Α.
τὸ δέ­χτη­καν τὸ 80 π.Χ. ὅ­ταν ὁ Ρω­μαῖ­ος
στρα­τη­γὸς Σύλ­λας, προ­κει­μέ­νου νὰ γι­
ορ­τά­σει τοὺς στρα­τι­ω­τι­κούς του θριά­
μβους, λα­φυ­ρα­γώ­γη­σε τὴν Ὀ­λυμ­πί­α καὶ
με­τέ­φε­ρε πολ­λὰ γλυ­πτὰ καὶ θη­σαυ­ροὺς
στὴ Ρώ­μη. Πα­ράλ­λη­λα ἔ­κα­νε προ­σπά­
θεια νὰ τοὺς με­τα­φέ­ρει στὴ Ρώ­μη, ἀλ­λὰ
οἱ συγ­κλη­τι­κοὶ γιά δι­κούς τους πο­λι­τι­
κοὺς λό­γους δὲν τοὺς δέ­χτη­καν.
Τὸν 4ο
π.Χ. ὁ αὐ­το­κρά­το­ρας Τι­βέ­ριος
ἔ­λα­βε μέ­ρος στοὺς Ο.Α., ὅ­που ἐκ­βι­ά­ζον­
τας καὶ δω­ρο­δο­κῶν­τας τοὺς Ἑλ­λα­νο­δί­
κες κέρ­δι­σε πολ­λὲς νί­κες.
Λί­γο ἀρ­γό­τε­ρα, ὁ Κα­λι­γού­λας προ­
σπά­θη­σε, ἀλ­λὰ δὲν τὰ κα­τά­φε­ρε, νὰ τε­
μα­χί­σει καὶ νὰ με­τα­φέ­ρει στὴ Ρώ­μη τὸ
ἄ­γαλ­μα τοῦ Δί­α ποὺ ἦ­ταν μέ­σα στὸν να­ὸ
τοῦ Δί­α στὴν Ὀ­λυμ­πί­α. Πι­θα­νο­λο­γεῖ­ται
ὅ­τι τὸ πα­ρα­πά­νω ἄ­γαλ­μα, τὸ ὁ­ποῖ­ο ἦ­ταν
ὡς γνω­στὸν ἕ­να ἀ­πὸ τὰ ἑ­πτὰ θαύ­μα­τα
τοῦ ἀρ­χαί­ου κό­σμου με­τα­φέρ­θη­κε στὴν
Κων­σταν­τι­νού­πο­λη τὸ 395 μ.Χ. ἀ­πὸ τὸν
Θε­ο­δό­σιο, ὡς ἀ­ξι­ο­θέ­α­το τοῦ Ἱπ­πο­δρό­
μου, ἐ­νῷ τὸ 475 μ.Χ. κα­τα­στρά­φη­κε ἀ­πὸ
πυρ­κα­γιά.
Τὸ 67 μ.Χ. ὁ Νέ­ρω­νας (γνω­στό­ς αὐ­
το­κρά­το­ρας γιά τὴν ἐγ­κλη­μα­τι­κὴ καὶ­
ἀ­νή­θι­κη συμ­πε­ρι­φο­ρὰ του) ἦρ­θε στὴν
Ἑλ­λά­δα συ­νο­δευ­ό­με­νο­ς ἀ­πὸ 5.000 ὀρ­γα­
νω­μέ­νους νέ­ου­ς γιὰ­νὰ λά­βει μέρο­ς σὲ
Ἀρχαία Ὀλυμπία