Bab 3

1. 1
MORFOLOGI
Bentuk kata
Tata = peraturan, kaedah, susunan, atau sistem.
Bahasa = sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat
perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia
(antara seorang individu dengan individu yang lain).
Kamus Dewan, 2005.
Tatabahasa ialah pengetahuan tentang pembentukan perkataan dan
proses pembinaan ayat, nahu, dan lain-lain.

2. Dua kajian utama bidang tatabahasa ialah:
1. Morfologi
2. Sintaksis
Morfologi
Definisi:
Bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan penggolongan
kata.

3. Struktur  susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang
tulisan.
Bentuk  rupa unit tatabahasa, sama ada berbentuk
tunggal atau hasil proses pengimbuhan, pemajmukan
dan penggandaan.
Golongan kata  jenis perkataan berdasarkan bentuk
dan fungsi dalam golongan yang sama.

4. PROSES PEMBENTUKAN KATA
1) Kata Tunggal
- Kata tunggal terbentuk apabila sesuatu kata dasar
itu tidak diberikan imbuhan, tidak dirangkaikan
dan tidak digandakan.
4

5. Dari segi suku kata, kata tunggal boleh terbentuk
daripada
i) satu suku kata
ii) dua suku kata
iii) tiga suku kata
iv) empat suku kata
v) lima suku kata
vi) atau lebih….
5

6. Sebahagian besar perkataan bahasa Melayu terdiri
daripada dua suku kata.
Kata kependekan atau akronim juga merupakan kata
tunggal.
Contoh:- UPSR, KLCC, RTM, …
6

8. Bentuk perkataan akronim daripada rangkai kata berikut:
1. Dewan Bahasa dan Pustaka
2. Sistem Transit Aliran Ringan
3. Pukul rata
4. Gabungan Penulis Nasional
5. Cerita pendek
6. Jentera tolak
7. Panggung wayang gambar
8. Kumpulan gitar rancak
9. Taman Bimbingan Kanak-kanak
10.Institut Tadbiran Awam Negara

9. PENGIMBUHAN
Proses pembentukan perkataan yang menghasilkan
kata terbitan.
Imbuhan dibahagikan kepada empat jenis:
i) awalan
ii) akhiran
iii) apitan
iv) sisipan
9

10. Kata NamaKata Nama Kata KerjaKata Kerja Kata AdjektifKata Adjektif
AwalanAwalan Pe-Pe-
Pem-Pem-
Pen-Pen-
Peng-Peng-
Penge-Penge-
Pel-Pel-
Per-Per-
Ke-Ke-
Juru-Juru-
Maha-Maha-
Tata-Tata-
Pra-Pra-
Sub-Sub-
Supra-Supra-
Eka-Eka-
Dwi-Dwi-
Me-Me-
Mem-Mem-
Men-Men-
Meng-Meng-
Menge-Menge-
Memper-Memper-
Ber-Ber-
Be-Be-
Bel-Bel-
Ter-Ter-
Di-Di-
Diper-Diper-
Ter-Ter-
Te-Te-
Se-Se-
10

11.  Awalan peN- / meN- terdiri daripada empat
bentuk awalan iaitu, pe-, pem-, pen-, dan
peng-.
i) Sila rujuk lampiran 1 tentang proses
penggabungan awalan peN-… dan meN-….
11

12. Kata NamaKata Nama Kata KerjaKata Kerja KataKata
AdjektifAdjektif
AkhiranAkhiran -an-an
-wan-wan
-man-man
-wati-wati
-isme-isme
-in-in
-at-at
-ah-ah
-kan-kan
-i-i
12

13. Kata NamaKata Nama Kata KerjaKata Kerja KataKata
AdjektifAdjektif
ApitanApitan Pe- -anPe- -an
Pem- -anPem- -an
Pen- -anPen- -an
Peng- -anPeng- -an
Penge- -anPenge- -an
Per- -anPer- -an
Pel- -anPel- -an
Ke- -anKe- -an
Me- -kanMe- -kan
Men- -kanMen- -kan
Mem- -kanMem- -kan
Meng- -kanMeng- -kan
Menge- -kanMenge- -kan
Ber- -kanBer- -kan
Ber- -anBer- -an
Di- -kanDi- -kan
Me- -iMe- -i
Men- -iMen- -i
Mem- -iMem- -i
Meng- -iMeng- -i
Di- -iDi- -i
Diper- -kanDiper- -kan
Diper- -IDiper- -I
Memper- -kanMemper- -kan
Memper- -IMemper- -I
Ke- -anKe- -an
Ke- -anKe- -an
13

14. Kata NamaKata Nama Kata KerjaKata Kerja KataKata
AdjektifAdjektif
SisipanSisipan -el--el-
-er--er-
-el--el-
-er--er-
-em--em-
-in--in-
14

15. 15
Nyatakan jenis kata terbitan berikut:
1. Pembaca
2. Mengepos
3. Tercantik
4. Jururawat
5. Berlari
6. Pelarian
7. Menulis
8. Masakan
9. Angkatkan
10.Ketinggian

16. PEMAJMUKAN
Proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih
dan bentuk yang terhasil membawa makna tertentu.
Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai
satu unit, iaitu tidak boleh menerima sebarang
penyisipan unsur lain.
16

17. Contoh :
17
= Gambar rajah
+
+ = Kertas kerja

18. Contoh :
18
= tali pinggang
+
+ = kereta api

19. Contoh :
19
= ?
+
+ = ?

20. 20

21. 21

22. Bentuk Yang Telah Mantap
- Sebilangan kecil bentuk kata majmuk yang
penggunaannya sudah dianggap mantap sebagai satu
perkataan yang utuh, walaupun bentuk kata tersebut
mengandungi dua kata dasar.
- Perkataan tersebut dieja sebagai satu perkataan.
22
Antarabangsa setiausaha Olahraga
Bumiputera sukarela tanggungjawab
Beritahu pesuruhjaya matahari
Jawatankuasa warganegara kerjasama
Kakitangan tandatangan suruhanjaya

23. Penggandaan Kata Majmuk
- Penggandaan kata majmuk melibatkan penggandaan
unsur pertama sahaja.
- Contoh:
Alat-alat tulis Menteri-menteri besar
Gambar-gambar rajah Kapal-kapal terbang
23
- Kecuali…
- Penggandaan yang melibatkan bentuk yang telah mantap
dan penggandaan adalah keseluruhan unsur.
- Contoh: kakitangan-kakitangan
jawatankuasa-jawatankuasa
tandatangan-tandatangan

24. i) Apabila kata majmuk menerima imbuhan yang
merupakan awalan atau akhiran sahaja, hendaklah
dieja secara terpisah.
Contoh: ambil alih  mengambil alih
temu bual  ditemu bual
daya serap  daya serapan
24
Pengimbuhan Kata Majmuk

25. ii) Apabila kata majmuk menerima imbuhan yang
merupakan apitan, ejaannya menjadi bercantum.
Contoh : campur aduk  mencampuradukkan
satu padu  menyatupadukan
urus niaga  diurusniagakan
25

26. Penggandaan
- Penggandaan dalam bahasa Melayu ialah proses yang
menggandakan kata dasar.
- Terdapat tiga jenis penggandaan:
i) penggandaan penuh
ii) penggandaan separa
iii) penggandaan berentak
26

27. Penggandaan penuh
- Proses menggandakan keseluruhan kata dasar sama
ada kata dasar itu mengandungi imbuhan ataupun
tidak.
- Contoh:- anak-anak, pulau-pulau.
27
Penggandaan separa
- Proses menggandakan sebahagian kata dasar sahaja.
- Kata dasar merupakan kata tunggal ataupun kata
terbitan.
- Contoh:- lelaki, lelangit, jejari

28. Penggandaan berentak
- Terdapat persamaan bunyi vokal ,konsonan atau
bebas pada akhir suku kata
- Contoh:
 riuh- rendah hiruk-pikuk
 ipar – duai saudara – mara
 batu- bata gunung – ganang
 tungkus-lumus lalu-lalang
 ulang-alik mundar-mandir
28

29. Rujukan
Adenan Ayob. (2009). Bahasa Kebangsaan. Shah Alam :
Oxford Fajar.
Nik Safiah Karim, et. al. (2003). Tatabahasa dewan (Edisi
baharu).Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.