perkongsian untuk semua..

1. Dibentangkan oleh: Eva Elvitah Jaukim

3. Bidang Morfologi
• Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji
struktur, bentuk dan penggolong kata. Struktur kata
bermaksud susunan bunyi ujaran atau lambang yang
menjadi unit tatabahasa yang bermakna. Bentuk kata
pula ialah rupa unit tatabahasa sama ada bentuk tunggal
atau hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan
dan penggandaan. Penggolongan kata pula ialah proses
menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk
dan latar fungsi dengan anggota lain dalam golongan
yang sama.

4. • Dalam morfologi, unit terkecil yang mempunyai makna dan
tugas nahu (tatabahasa) dikenali sebagai morfem. Morfem
merupakan unit terkecil yang menjadi unsur perkataan.
Perkataan ialah bentuk bahasa yang terkecil juga, tetapi
mengandungi makna yang lengkap dan dapat berdiri
sendiri dalam ayat.
• Sesuatu perkataan itu dibentuk daripada satu morfem atau
lebih. Perkataan ajar, misalnya, terdiri daripada satu
morfem, tetapi perkataan mengajar pula mengandungi dua
morfem, iaitu meng- dan ajar. Ada perkataan yang
mengandungi lebih daripada dua morfem.

5. • Morfem boleh bersifat bebas atau terikat.
Morfem bebas ialah morfem yang dapat
wujud bersendirian. Sebaliknya, morfem
terikat ialah morfem yang hanya wujud
bersama-sama morfem lain. Sebagai contoh,
perkataan sekolah dan laut ialah morfem-
morfem bebas, tetapi imbuhan ber- dalam
bersekolah dan –an dalam lautan ialah
morfem-morfem terikat, oleh sebab unit-unit
itu tidak boleh wujud tanpa kata dasar.

6. • Kesimpulannya, proses pembentukan kata
dalam sesuatu bahasa ialah proses
penyusunan morfem menurut peraturan
sistem morfologi bahasa itu. Dalam
kebanyakan bahasa proses pembentukan
perkataan melibatkan pengimbuhan. Jelas,
morfologi merupakan satu bidang bahasa
yang penting dan harus difahami dengan baik.

8. Terdapat beberapa proses pembentukan kata dalam
bahasa Melayu. Proses-proses pembentukan kata
dalam bahasa Melayu adalah seperti berikut :
Akronim
• Pembentukan kata melalui proses akronim adalah
dengan cara memendekkan atau meringkaskan
perkataan yang kebanyakkanya terdiri daripada
kata nama supaya mudah ditulis dan dilafazkan
sebagai satu kata yang wajar. Contohnya:
i. JAIS – Jabatan Agama Islam Selangor
ii. IPTI – Institut Perguruan Temenggong Ibrahim
iii. IPG – Institut Pendidikan Guru

9. Analogi
• Pembentukan kata melalui proses ini adalah
dengan mengiaskan kata baharu dengan
bentuk kata yang telah sedia ada yang telah
digunakan sejak dahulu.Misalnya, perkataan
tatabahasa memang telah sedia ada dan
melalui proses analogi, diciptakan pula
bentuk-bentuk seperti tatatertib,
tatacara dan tatahias. Contoh lain :
i. Prasangka – prasarana, prasekolah,
prauniversiti
ii.Jurunikah – juruwang, juruaudit, juruacara

10. Peleburan Fonem
• Proses peleburan fonem adalah satu proses yang berlaku
dengan cara menggabungkan perkataan agar menjadi satu
kata dengan meleburkan atau menggugurkan fonem-fonem
tertentu. Contohnya:
i. [benda] +[alir] = [bendalir]
• Dalam contoh yang diberikan, perkataan [bendalir]
terbentuk setelah satu fonem vokal /a/ digugurkan.
Peluasan Makna
• Pembentukan perkataan dengan cara ini adalah dengan
mengambil kata-kata yang telah sedia ada dan
kemudiannya diperluaskan maknanya dalam hal-hal lain.
Contohnya, perkataan [family] dalam bahasa Inggeris
bermakna ‘keluarga’, tetapi perkataan ini telah
diperluaskan maknanya menjadi [famili] yang bukan sahaja
merujuk kepada manusia, malahan kepada haiwan juga.

11. Pemberian Makna Khusus
• Dalam proses ini sesuatu perkataan atau istilah itu dibentuk dengan cara
mengambil kata-kata yang telah sedia ada lalu diberi makna khusus atau
dijadikan istilah. Contohnya perkataan [sirih] pada asalnya bermaksud
bekas atau kesan yang dilalui sesuatu seperti jalan yang dilalui oleh siput
di atas daun pisang. Melalui pemberian makna khusus, [surih] membawa
maksud meniru atau melukis peta.
Peminjaman Kata
• Pembentukan kata melalui proses ini sangat luas digunakan dalam bahasa
Melayu dan bahasa-bahasa lain. Bahasa Melayu banyak meminjam
perkataan daripada bahasa Inggeris dan bahasa Arab sehingga perkataan
tersebut menjadi sebati dengan penutur bahasa Melayu itu sendiri. Proses
ini berlaku dalam sesuatu bahasa disebabkan dalam bahasa tersebut tidak
terdapat perkataan atau istilah sedemikian. Contohnya :
i.Element – elemen
ii.Magistrate – majistret
iii.Diplomat – diplomat

12. Penggemblengan
• Perkataan yang dibentuk melalui proses
penggemblengan adalah dengan cara
menggabungkan dua patah perkataan atau lebih,
di samping mneggugurkan bahagian yang lain
daripada perkataan tersebut. Contonhya,
penggembemlengan perkataan kumpulan gitar
rancak menjadi kugiran. Pembentukan kata ini
masih dilakukan sehingga hari ini seperti contoh
yang berikut :
i. Bernama – Berita Nasional Malaysia
ii. Proton – Perusahaan Otomobil Nasional

13. Penambahan
• Pembentukan kata melalui proses ini adalah dengan memberikan
penambahan kepada kata akar satu suku kata dengan perkataan lain yang
terdiri daripada satu suku kata juga. Bentuk kata jenis ini telah sebati
dalam masyarakat penutur bahasa Melayu. Contohnya, kata akar [bu]
merujuk kepada benda-benda yang berbentuk bulat kemudian ditambah
pula satu suku kata yang lain untuk menunjukkan benda-benda tertentu
yang berbentuk bulat seperti berikut :
i. [bu] + [kit] = [bukit]
ii.[bu] + [lan[ = [bulan]
iii. [bu] + [luh] = [buluh]
Penciptaan
• Pembentukan kata melalui proses penciptaan bermaksud kata-kata
baharu dicipta atau dihasilkan tanpa disandarkan kepada
pembendaharaan kata yang sedia ada. Dalam proses ini, perkataan ini
diciptakan berdasarkan makna yang ditimbulkan oleh masyarakat atau
yang dikiaskan kepada sesuatu benda. Misalnya, nama kiwi merujuk
kepada nama burung di New Zealand. Daripada perkataan tersebut
tercipta pula perkataan mengiwi yang bermaksud perbuatan menggilap
dan mengilatkan kasut menggunakan bahan khas.

14. Penyempitan Makna
• Pembentukan kata melalui proses ini dilakukan dengan cara
mengambil kata yang telah sedia ada, dan kemudiannya
disempitkan maknanya untuk merujuk kepada sesuatu yang lebih
umum. Contohnya, perkataan tuan puteri mempunyai makna yang
khusus, iaitu panggilan bagi wanita bangsawan atau wanita
berketurunan raja. Sebaliknya, pada hari ini terdapat perkataan
tuan sahaja yang merujuk kepada orang lelaki yang patut dihormati.
Malahan, jika panggilan ini digunakan dalam urusan surat-menyurat
rasmi, ia boleh merujuk kepada panggilan hormat bagi lelaki dan
perempuan.
Penyingkatan
• Melalui proses penyingkatan, perkataan-perkataan tertentu
dipendekkan apabila ditulis dan sering pula dianggap sebagai satu
perkataan sahaja seperti contoh yang berikut :
i. tv – televisyen
ii.Dr. – doktor
iii. Prof – profesor

16. • Terdapat sedikit kekeliruan dalam menentukan sama
ada akar, kata dasar, kata tunggal dan kata terbitan
merujuk kepada maksud yang sama atau mempunyai
bentuk yang berbeza.
• Perbezaan antara ketiga-tiga bentuk kata tersebut
ialah kata tunggal boleh menjadi kata dasar.
Seterusnya, kata tunggal dan kata dasar itu boleh
membentuk kata terbitan.
• Sebaliknya, kata akar mempunyai bentuk yang
tersendiri dan perlu menerima imbuhan untuk
membentuk kata terbitan atau kata dasar.

17. Kata Akar
• Berbentuk morfem terikat iaitu tidak boleh berdiri sendiri
dalam frasa. Contohnya, tawa , tapa dan mudi.
• Kata akar perlu diimbuhkan pada imbuhan tertentu untuk
membolehkan menjadi perkataan atau morfem bebas dan
dapat digunakan dalam ayat. Sebagai contoh, tawa menjadi
ketawa, tapa menjadi bertapa dan mudi menjadi kemudi.
Kata Tunggal
• Berbentuk morfem bebas dan bole berdiri sendiri dalam frasa.
• Akronim seperti jentolak dan tadika juga dikategorikan
sebagai kata tunggal.
• Kata tunggal tidak mempunyai sebarang imbuhan.
• Kata tunggal boleh menerima imbuhan tetapi bentuknya akan
berubah menjadi kata terbitan.

18. Kata dasar
• Morfem bebas dan boleh berdiri sendiri dalam frasa.
• Istilah kata dasar kerap digunakan apabila kita
membincangkan bentuk-bentuk kata terbitan
• Sebagai contoh, perkataan tidur ialah kbentuk kata tunggal
dan juga kata dasar. apabila imbuhan
me-…-kan lalu terbentuklah perkataan menidurkan.
• Bentuk yang telah berubah ini menyebabkan sifat kata
tunggalnya lenyap sebaliknya bentuk kata dasarnya masih
dikenal pasti.
Kata terbitan
• Terhasil apabila imbuhan dan kata dasar digabungkan.
• Tidak memiliki sifat yang sama dengan kata akar, kata dasar
dan kata tunggal disebabkan kata ini merupakan bentuk yang
telah diterbitkan daripada jenis-jenis kata tersebut.

20. • Merujuk kepada perkataan-perkataan yang
tidak mengalami sebarang proses
pengimbuhan, pemajmukan dan
penggandaan.
• Kata tunggal merupakan bentuk kata dasar
dan bentuk inilah yang mendirikan perkataan
itu sendiri. Kebanyakan kata tunggal boleh
diperluas untuk membentuk kata terbitan.
Namun demikian, terdapat juga kata tunggal
yang tidak menerima sebarang imbuhan
seperti ini, itu, sini, situ dan sana.

21. Kata Tunggal Satu Suku Kata
• Kata tunggal satu suku kata dalam bahasa
Melayu mempunyai bilangan yang sangat
terhad dan ada antaranya merupakan kata
pinjaman daripada bahasa asing.
• Ada juga yang merupakan kependekan
daripada perkataan yang terdiri daripada dua
suku kata atau lebih seperti engkau menjadi
kau dan aku menjadi ku.

22. Contohnya,
• 1. KV (ya, yu)
• 2. VK (am)
• 3. KVK (tin, sen)
• 4. KKVK (gred, graf)
• 5. KVKK (golf, bank)
• 6. KKKV (skru)
• 7. KKKVK (skrip)

23. Kata Tunggal Dua Suku Kata
• Terdapat banyak perkataan bahasa Melayu yang
terdiri daripada dua suku kata. Antara pola-pola
kata tunggal dengan suku kata adalah seperti
yang berikut:
• 1. V + KV (ini, apa)
• 2. V + VK (air, aur)
• 3. V + KVK (alas, ulat)
• 4. VK + KV (asli, anda)
• 5. VK + KVK (indah, umbut)

24. • 6. KV + V (dia, doa)
• 7. KV + VK (luas, laut)
• 8. KV + KV (bata, kata)
• 9. KV + KVK (kapak, telus)
• 10. KVK + KV (bantu, serta)
• 11. KVK + KVK (jemput, sandar)

25. Kata Tunggal Tiga Suku Kata
• Dibandingkan dengan kata tunggal dua suku
kata, jumlah kata tunggal dengan tiga suku
kata agak kecil. Namun demikian pola-pola
susunan konsonan-vokalnya agak banyak. Jika
diperhatikan perkataan-perkataan tiga suku
kata ini banyak daripadanya ialah kata-kata
pinjaman (Nik Safiah Karim et al. 2009).
Antara pola-polanya:

26. 1. KV + V + KV (suara, tiada)
2. KV + V + KVK (kaedah, ziarah)
3. V + KV + V (idea, asia)
4. KV + KV + V (peria, petai)
5. KVK + KV + V (pantai, santai)
6. KV + KV + VK (keluar, seluar)
7. KVK + KV + VK (berlian, tempias)
8. V + KV + KV (usaha, azali)
9. V + KV + KVK (alamat, akibat)
10. VK + KV + KV (asmara, antara)

27. 11. KV + KV + KV (budaya, sutera)
12. KVK + KV + KV (kembara, misteri)
13. VK + KV + VK (ilmiah, ikhtiar)
14. V + KV + VK (akaun, amaun)
15. KV + KV + KVK (selaput, kelawar)
16. KVK + KV + KVK (mahkamah, sembilan)
17. KV + KVK + KV (terumbu, kelambu)
18. KVK + KVK + KV (sempurna)
19. KV + KVK + KVK (kelompok, pelantar)

28. Kata Tunggal Empat Suku Kata dan
Lebih
1. KVK + KV + VK + KV (biduanda, keluarga)
2. KV + KVK + KV + KV (bijaksana, peristiwa)
3. KVK + KV + KV + KV (bendahari, sandiwara)
4. KVK + KV + V + KV (sentiasa)
5. KV + KV + KV + KV (samudera, selesema)
6. KV + KV + KV + KVK (muzakarah, kapitalis)

29. • 7. KVK + KV + KV + KVK (sentimeter)
• 8. KVK + KVK + KV + KV (dispensari,
singgahsana)
• 9. KV + KV + V + KVK (mesyuarat, nasional)
• 10. V + KV + KVK + KV + KV (universiti)
• 11. KVK + KV + KV + KV + KVK (kosmopolitan)
• 12. KV + KV + KV + KV + KV + KV (maharajalela)

31. • Kata dasar yang telah menerima sekurang-
kurangnya satu imbuhan akan membentuk
kata terbitan. Kata terbitan ialah hasil
daripada penggabungan kata dasar dengan
imbuhan-imbuhan awalan, akhiran, apitan
dan sisipan.
• Dengan kata lain, kata terbitan ialah proses
menggandingkan imbuhan pada kata dasar.
• kata dasar bagi kata terbitan ini pula boleh
terdiri daripada jenis-jenis yang berikut:

32. a) Kata akar, iaitu bentuk morfem terikat yang
belum mencapai taraf kata dan tidak
berimbuhan. Contoh:
Kata Akar Kata Terbitan
mudi kemudi
tawa tertawa
tapa pertapaan

33. b) Kata tunggal, iaitu perkataan yang dibentuk
oleh satu morfem bebas, tidak berimbuhan dan
bukan berbentuk jamak. Contoh:
Kata Tunggal Kata Terbitan
laut lautan
cat mengecat
pakai dipakaikan

34. • Kata terbitan, iaitu perkataan yang dihasilkan
melalui proses pengimbuhan. Contoh:
Kata Terbitan Kata Terbitan
berangkat keberangkatan

35. d) Kata majmuk atau rangkai kata, iaitu
perkataan yang dibentuk oleh dua morfem
bebas atau lebih. Contoh:
Kata Majmuk Kata Terbitan
ibu bapa keibubapaan
tanggungjawab bertanggungjawab
tidak adil ketidakadilan

36. e) Kata ganda, iaitu bentuk perkataan yang
mengalami proses pengulangan kata. Contoh:
Kata Ganda Kata Terbitan
cantik-cantik mencantik-cantikkan
jauh-jauh Berjauh-jauhan
huru-hara dihuru-harakan