14660563 morfologi-bahasa-melayu

MORFOLOGI BAHASA MELAYU HBML4603

Penghargaan

Bersyukur ke hadrat Ilahi kerana dengan limpah izin-Nya, saya dapat menyiapkan
tugasan ini dengan sempurna.

Saya ini mengucapkan jutaan terima kasih yang juga penghargaan khusus buat En.
Zaidi B. Azhari kerana segala tunjuk ajar serta membimbing saya dalam menyiapkan
tugasan ini.

Tidak lupa juga ribuan terima kasih kepada rakan-rakan seperjuangan PISMK -OUM
Pengajian Melayu yang banyak membantu saya dalam menyiapkan tugasan ini.
Penghargaan juga kepada orang yang terlibat secara langsung atau tidak dalam
menjayakan tugasan ini.

Akhir sekali, penghargaan istimewa buat ibu bapa saya yang banyak memberi
galakan dan sokongan agar memastikan saya berjaya dalam pelajaran.

Semoga mereka semua mendapat balasan yang setimpal daripada Yang Maha Esa.

Sekian, terima kasih.

1


Pengenalan

Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan
penggolongan kata.

- Struktur kata ialah susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang (tulisan) yang
menjadi unit bahasa yang bermakna.
- Bentuk kata ialah rupa unit tatabahasa sama ada berbentuk tunggal atau hasil
daripada proses pengimbuhan, pemajmukkan dan penggandaan.
- Penggolongan kata ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan
keserupaan bentuk dan fungsi dengan anggota dala kumpulan atau golongan
yang sama.

Unit-unit tatabahasa yang menjadi unsur perkataan dikenali sebagai morfem.
Morfem ialah unit terkecil dalam bahasa yang berfungsi dalam gramatis atau yang
menjalankan tugas nahu. Sesuatu perkataan itu dibentuk dari satu morfem atau
lebih. Contoh :

‘saya’  1 morfem : saya

‘berpeluh’  2 morfem : ber+peluh

‘berkakikan”  3 morfem : ber+kaki+kan

Morfem boleh bersifat bebas (boleh wujud bersendirian) atau terikat (hanya wujud
bersama-sama morfem lain). Contoh :

- Morfem bebas – ‘saya’
- Morfem terikat – ‘ber’ dan ‘kan’, hanya boleh wujud dengan kata dasar bagi
membentuk perkataan seperti ‘berkakikan’

Perkataan ditakrifkan sebagai satu unit ujaran yang bebas dan mengandungi makna.
Ia terdiri daripada satu atau gabungan beberapa bentuk bunyi bahasa. Tegasnya,
perkataan ialah bentuk bebas yang boleh berdiri sendiri, contohnya ialah kerusi,
dapur dan meja.

2


Perbezaan antara perkataan dan morfem terletak pada sifat bebasnya. Ada morfem
yang bersifat bebas dan ada yang bersifat terikat tetapi semua perkataan bersifat
bebas, yakni dapat berdiri sendiri. Jelas di sini bahawa perkataan-perkataan terdiri
daripada morfem tetapi tidak semua morfem itu perkataan.

Konsep Morfologi

1. Konsep

Morfem Perkataan

Bebas Terikat Akar Dasar

2. Bentuk Kata

Tunggal Terbitan Majmuk Ganda

3. Proses Pembentukan Kata

Pengimbuhan Pemajmukan Penggandaaan

4. Golongan Kata

Kata Nama Kata Kerja Kata Adjektif Kata Tugas

3


Soalan Tugasan

Terdapat pelbagai jenis bahan bercetak di pasaran. Dalam bahan-bahan tersebut
terdapat pelbagai kesilapan bahasa sama ada daripada aspek ejaan, kosa kata,
penggunaan kata dan penggolongan kata. Sebagai pendidik anda harus bijak
memilih bahan bacaan yang sesuai dan betul dari aspek tatabahasa untuk
digunakan sebagai bahan pengajaran dan pembelajaran.

a) Pilih satu petikan yang panjangnya antara 450 hingga 500 perkataan. Sila
buat analisis penggolongan kata bahasa Melayu dalam petikan tersebut.
Senaraikan golongan kata dalam bentuk jadual. Anda diminta membuat
rumusan ringkas antara 200 patah perkataan hasil dapatan analisis.

Dalam bahasa Melayu terdapat empat proses pembentukan kata iaitu pengimbuhan,
pemajmukan, penggandaan dan pengakroniman.

a) Huraikan setiap proses di atas dalam bentuk grafik dan serta contoh- contoh
yang sesuai.

b) Membina brosur yang bertemakan Cintai Bahasa Kita dengan menggunakan
bahasa yang betul, ringkas, tepat, dan jelas serta persembahan yang
menarik.

4


Soalan 1

a) Pilih satu petikan yang panjangnya antara 450 hingga 500 perkataan. Sila
buat analisis penggolongan kata bahasa Melayu dalam petikan tersebut.
Senaraikan golongan kata dalam bentuk jadual. Anda diminta membuat
rumusan ringkas antara 200 patah perkataan hasil dapatan analisis.

5


Hang Tuah Berbangsa Cina
oleh : Shahabudeen Jalil

Ramai di kalangan anggota masyarakat kita terutamanya orang-orang Melayu
menganggap Hang Tuah adalah legenda pahlawan Melayu. Pada hakikat
sebenarnya Hang Tuah bukanlah dari keturunan Melayu sebagaimana yang
disangka. Itulah yang bakal dihuraikan dalam artikel ini.

Selama ini orang-orang Melayu telah terkeliru atau mungkin tertipu dengan
kedudukan Hang Tuah sebagai legenda pahlawan Melayu yang dibangga-
banggakan. Hang Tuah sebenarnya telah diMelayukan untuk tujuan kemegahan
semacam bentuk yang tercatat pada Robin Hood.

Di dalam bilik-bilik darjah, dewan-dewan kuliah atau seminar bermotifkan sejarah
atau kajian sejarah hanya membincangkan tentang kepahlawanan, kebijaksanaan
serta kesetiaan Hang Tuah. Kisah Hang Tuah yang diagung-agungkan ini telah
menenggelamkan keadaan sebenar tentang asal keturunannya.

Di kalangan masyarakat Melayu dewasa ini telah timbul semacam keraguan tentang
pahlawan mereka ini, apabila penghormatan kepada pahlawan mereka mula
dipersendakan dengan reaksi-reaksi melampau seperti kelihatan dalam filem Hang
Tuah.

Keraguan terhadap kedudukan Hang Tuah sebagai pahlawan Melayu telah
menghasilkan satu penyelidikan dijalankan terhadap asal usul keturunan secara
hipotesis. Jika pepatah Melayu sendiri telah mengatakan ‘bahasa jiwa bangsa’ dan
‘manusia mati meninggalkan nama’ . Bagaimana pula kita hendak menafikan
kenyataan ‘nama menunjukkan bangsa’. Bahasa ‘nama’ merupakan identifikasi yang
cukup jelas untuk mengetahui jenis sesuatu bangsa itu.

Bukti yang dapat menerangkan asal-usul Hang Tuah setakat ini, hanyalah dapat
disandarkan pada namanya. Oleh itu satu kajian secara hipotesis telah dijalankan
dengan bersandarkan kepada ‘nama’ manusia untuk memperoleh jawapan tentang
asal-usul Hang Tuah sebenarnya.

6


Dalam perbendaharaan nama-nama orang Melayu semasa zaman kesultanan
Melayu Melaka, tiada terdapat nama-nama seumpama Hang Tuah, Hang Kasturi,
Hang Jebat, Hang Lekir, Hang Lekiu, ringkasnya ringkasan yang bermula dengan
‘Hang’. Sejarah juga telah mencatatkan nama-nama dari bangsa Cina yang bermula
dengan Hang, Tan, Maa dan Lee. Ia bergantung kepada suku kaum atau asal-usul
keturunan mereka dari wilayah tertentu dari China. Kemungkinan untuk mendakwa
bahawa gelaran ‘Hang’ telah dianugerahkan oleh Raja – Raja Melayu juga tiada
asasnya.

Mengikut kertas kerja yang dihasilkan oleh Mohd. Yunus Ibrahim dari Jabatan
Sejarah UKM dengan tajuk ‘Melaka 1400-1511 Dari Aspek Kemasyarakatan,’ cuma
menyatakan bahawa sesuatu penghormatan, ketaatan atau kedudukan adalah diberi
gelaran seperti Bendahara, Paduka Raja, Temenggung, Laksamana, Shahbandar
dan Mandulika.

Mengikut buku ‘Sejarah Melayu’ edisi W.G. Shellabear penerbitan Malaya Publishing
House Ltd. Singapore halaman 123-131, menyatakan tentang Tun Perpatih Putih,
iaitu utusan Sultan Mansur Shah ke negeri China telah membawa balik bersamanya
seramai 500 orang dayang serta Puteri Hang Li Po. Sultan Mansur Shah dikatakan
telah berkahwin dengan puteri dari China ini dan telah menghasilkan anak bernama
Paduka Mamat.

Perkara yang menarik dari edisi W.G. Shellabear ini ialah munculnya nama puteri
Hang Li Po. Hasil perkahwinan ‘campur’ antara puteri Hang Li Po dengan Sultan
Mansur Shah, telah dikurniakan seorang putera dan telah diberi nama Paduka
Mamat. Nama Paduka Mamat adalah nama Melayu dan tidak pula berlaku nama
‘Paduka Hang Mamat’ sebagai penghargaan kepada puteri Hang Li Po, contohnya.
Sejarah telah membuktikan bahawa nama-nama dari keturunan Cina biasanya
bermula dengan Hang, Tan, Maa dan Lee bergantung kepada suku kaum mereka
dan dari wilayah tertentu asal mereka.

Jika dihubungkaitkan dengan nama Hang Tuah dari sebutan loghat Cina adalah
berbunyi seperti Hang Too Ah. Nama Hang Jebat berbunyi Hang Jee Fatt, Hang
Lekir pula seperti Hang Lee Ker, manakala Hang Lekiu seperti Hang Lee Kiew.
Mengikut prosedur tentang suku kata nama bangsa atau keturunan Cina, biasanya

7


cuma terdiri dari 3 suku kata sahaja. Nama Hang Kasturi pula diragui kerana 4 suku
kata walaupun ia bermula dengan perkataan Hang. Perkataan Kasturi pula ada
berbaur loghat bahasa Melayu.

Terdapat 3 andaian hasil kajian secara hipotesis yang dijalankan.

Pertama : Hang Kasturi adalah berbangsa Melayu tetapi bergaul rapat dengan anak
cucu dari rombongan puteri Hang Li Po.

Kedua : Nama sebenarnya ialah Kasturi tetapi telah digelar Hang Kasturi oleh 4
orang rakan karibnya yang berketurunan Cina sehingga menjadi sebutan yang
kekal.

Ketiga : Mungkin nama Cina sebenar Hang Kasturi sukar disebut oleh masyarakat
tempatan. Oleh itu mereka telah memberikannya nama baru mengikut loghat orang
Melayu tempatan dan nama ini telah diterima dengan baik oleh beliau.

Perkara lain yang menarik ialah petikan kertas kerja Ong Hak Ching. Jabatan
Sejarah UKM ada mengatakan bahawa Sultan Mansur Shah telah memberikan
tempat kediaman di Bukit Cina kepada puteri Hang Li Po serta 500 orang dayang-
dayangnya. Anak-anak cucu mereka digelar ‘biduanda Cina’ juga bermakna
golongan yang dilindungi. Sama ada yang sudah memeluk Islam atau masih
memeluk agama asal mereka.

Terdapat 3 andaian secara hipotesis mengenai hal ini.

Pertama : Tidak kesemua dari anggota rombongan puteri Hang Li Po yang memeluk
agama Islam.

Kedua : Hang Too Ah, Hang Jee Fatt, Hang Lee Ker, Hang Lee Kiew, adalah
keturunan dari rombongan puteri Hang Li Po.

Ketiga : Keempat-empat sahabat ini kemudiannya telah memeluk agama Islam
tetapi mengekalkan sebutan nama mengikut loghat bahasa Melayu atas sebab-
sebab tertentu, seperti Hang Tuah, Hang Jebat, Hang Lekir dan Hang Lekiu.

8


Hal yang lebih lanjut mengenai Hang Kasturi. Telah timbul percanggahan pendapat
sejak dahulu lagi, sepertimana kajian secara hipotesis ini meragukan tentang nama
sebenar Hang Kasturi. Percanggahan pendapat ini berlaku antara pengarang
‘Sejarah Melayu’ dan pengarang ‘Hikayat Hang Tuah’ mengenai siapa sebenarnya
telah menderhaka kepada Sultan Melaka. Pengarang Sejarah Melayu menuduh
Hang Kasturi manakala pengarang Hikayat Hang Tuah Pula menuduh Hang Jebat.

Pertama :Tersirat sesuatu hal yang unik dan tersembunyi tentang kedua-dua tokoh
pahlawan ini sehingga tidak ada satu kata sepakat di kalangan kedua pengarang
serta pakar sejarah lampau.

Kedua : Pengarang ‘Sejarah Melayu’ telah menggunakan bahan dalam penulisannya
secara mengambil pendapat lisan dan tiada ada satu penyelidikan terperinci, kerana
ia menyentuh kisah-kisah yang terlalu luas serta hal-hal yang menyeluruh.

Ketiga : Pengarang ‘Hikayat Hang Tuah’ adalah lebih formal kerana menggunakan
semacam bentuk kajian sehingga dapat menggariskan hal-hal peribadi Hang Tuah
secara lebih detail.

Hasil kajian secara hipotesis ini telah membuktikan pengarang Hikayat Hang Tuah
mempunyai banyak kelebihan dan penulisannya tentang hal Hang Jebat yang telah
menderhaka kepada Sultan, adalah diterima mengikut hukum asal. Rumusan
daripada kajian yang dijalankan telah menghasilkan penemuan baru yang
melibatkan kedudukan Hang Tuah sebagai legenda pahlawan Melayu. Mengikut
kajian hipotesis ini, Hang Tuah merupakan pahlawan yang telah diMelayukan demi
untuk kemegahan atau simbol kepada orang-orang Melayu. Kita lihat bagaimana
hipotesis ini menerangkan asal-usul Hang Tuah.

Hang Tuah adalah anak cucu kepada keturunan rombongan puteri Hang Li Po yang
datang ketika pemerintahan Sultan Mansur Shah. Nama sebenar Hang Tuah ialah
Hang Too Ah. Tetapi bertukar kepada nama sebutan Hang Tuah apabila pahlawan
ini memeluk agama Islam dan berkhidmat kepada Sultan Melaka.Pengislaman Hang
Tuah telah mempengaruhi 3 orang rakan karibnya iaitu Hang Jee Fatt, Hang Lee Ker
dan Hang Lee Kiew. Keempat-empat sahabat baik ini juga bergaul rapat dengan

9


Kasturi, iaitu rakan sebaya mereka yang berbangsa Melayu. Mereka juga menggelar
Kasturi dengan gelaran Hang Kasturi sebagai tanda satu persahabatan yang abadi.

Kelima-lima sahabat ini mula masyhur di kalangan istana apabila mereka
menyelamatkan Bendahara dari serangan orang mengamuk. Mereka berlima
kemudiannya memeluk agama Islam. Nama-nama mereka mengikut loghat Melayu
telah tersebar dengan cepat dan meluas sama ada di kalangan istana atau orang-
orang Melaka ketika itu termasuk nama Hang Kasturi.

Tiada bantahan yang pernah dibuat ketika itu kerana masyarakat Melayu zaman itu
telah pun menganggap anak cucu dari rombongan puteri Hang Li Po sama seperti
saudara Melayu mereka. Demikianlah serba ringkas kisah Hang Tuah yang berasal
daripada keturunan puteri Hang Li Po dari kajian hipotesis ini.

Berdasarkan hipotesis ini juga bererti orang-orang Melayu telah kehilangan seorang
pahlawan legenda yang selama ini mereka bangga-banggakan. Walaupun demikian
orang-orang Melayu telah terselamat daripada tuduhan menderhaka kepada Sultan.
Hang Jebat atau nama asalnya Hang Jee Fatt yang telah menderhaka kepada
Sultan bukanlah daripada keturunan orang Melayu Jati.

10


Analisis golongan kata

berdasarkan petikan teks

11


GOLONGAN KATA
Penggolongan kata ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan
bentuk dan fungsi dengan anggota lain atau golongan yang sama.

Dalam Bahasa Melayu ada empat bentuk golongan kata :

Kata Nama
Kata Kerja
Kata Adjektif / Sifat
Kata Tugas

Golongan Kata

Kata Nama Kata Kerja Kata Adjektif Kata Tugas

Kata Nama
Kata nama menunjukkan nama benda, nama orang, nama tempat dan nama
perkara. Kata nama ialah sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti bagi
binaan frasa dan lazimnya perkataan demikian menamakan orang, tempat, benda
atau konsep.

Kata nama boleh dikelompokkan kepada tiga jenis :

Kata Nama Am
Kata Nama Khas
Kata Ganti Nama

12


Kata Nama Am

Kata nama yang merujuk kepada benda-benda atau perkara yang umum sifatnya.
Kata nama am boleh dibahagikan kepada kumpulan – kumpulan kecil berdasarkan
ciri makna perkataannya, iaitu :

Hidup atau tak hidup
Manusia atau bukan manusia
Institusi atau bukan institusi
Konkrit atau abstrak
Berbilang atau tak berbilang

Asraf (2007) menjelaskan bahawa kata nama am boleh digunakan untuk :

Sesuatu yang bernyawa seperti manusia, haiwan dan tumbuh-tumbuhan
Sesuatu yang tidak bernyawa atau tidak hidup, iaitu benda, tempat dan
sebagainya.

Bagi tujuan analisis, kata nama am hanya dibahagikan kepada dua bahagian iaitu :

Hidup (manusia dan bukan manusia)
Tak hidup ( Institusi, bukan institusi, konkrit, abstrak, berbilang, dan tak
berbilang)

13


Analisis penggolongan kata berdasarkan teks

Kata nama am Contoh
Kata nama am hidup Orang-orang Melayu
Pahlawan
Bangsa
Manusia
Raja-raja
Bendahara
Paduka Raja
Termengung
Laksamana
Syahbandar
Mandulika
Dayang
Puteri
Anak
Putera
Cucu
Rakan
Pengarang
Sultan

Kata nama am tak hidup Bilik darjah
Dewan kuliah
Seminar
Wilayah
Kaum
Buku
Agama
Istana
Bahasa

14


Kata Nama Khas

Kata nama yang merujuk kepada nama sesuatu benda yang khusus dan ejaannya
berpangkalkan huruf besar. Ia terbahagi kepada tiga :

Kata nama khas hidup manusia
Kata nama khas hidup bukan manusia
Kata nama khas tak hidup

Kata nama khas Contoh
Kata Nama Khas Hidup Manusia. Hang Tuah
Hang Jebat
Hang Lekir
Hang Kasturi
Hang Lekiu
Robin Hood
Mohd Yunus Ibrahim
W.G. Shellabear
Tun Pepatih Putih
Sultan Mansur Shah
Puteri Hang Li Po
Paduka Mamat
Ong Hak Ching
Hang Too Ah
Hang Jee Fatt
Hang Lee Kiew
Hang Lee Ker
Biduanda Cina
Sultan Melaka

Kata Nama Khas Hidup Bukan (tiada dalam teks)
Manusia

15


Kata Nama Khas Tidak Hidup. Bukit Cina
Jabatan Sejarah UKM
Sejarah Melayu
Malaya Publishing
China
Loghat Cina
Melayu
Loghat bahasa Melayu
Islam
Hikayat Hang Tuah

Kata Ganti Nama

Kata ganti nama terbahagi kepada :

i) Kata ganti nama tunjuk ialah kata ganti nama yang berfungsi
menunjuk pada sesuatu perkara atau benda. Terdapat hanya dua
kata ganti nama tunjuk, iaitu itu untuk menunjuk pada yang jauh,
dan ini untuk menunjuk pada yang dekat.

Kata ganti nama tunjuk Ini
Itu

ii) Kata ganti nama diri ialah kata nama yang menjadi pengganti
sesuatu benda, perkara atau manusia. Kata ganti nama diri
terbahagi kepada dua kumpulan, iaitu:

16


Kata ganti nama diri tanya – jenis kata yang berfungsi
menanyakan hal benda, perkara atau manusia. Terdapat tiga
bentuk kata ganti nama diri tanya, iaitu siapa yang merujuk
orang, apa yang merujuk benda atau perkara, dan mana
yang merujuk benda dan orang.

Kata ganti nama diri tanya (tiada dalam teks)

Kata ganti nama diri orang – jenis ganti nama yang merujuk
kepada manusia yang terdiri daripada tiga kategori iaitu
orang pertama, orang kedua dan orang ketiga.

Kata ganti nama diri orang Contoh
Pertama Kita

Kedua (tiada dalam teks)
Ketiga Mereka
Beliau
-nya
ia

17


Kata Kerja
Kata kerja berperanan untuk menunjukkan sesuatu perbuatan atau sesuatu
keadaan. Kata kerja dapat dibahagikan kepada dua kumpulan iaitu kata kerja
transitif dan kata kerja tak transitif.

Kata kerja transitif iaitu kata kerja yang menerima penyambut sesudahnya, yang
disebut objek. Kata kerja transitif juga dapat dibahagikan kepada dua, iaitu kata kerja
transitif aktif dan kata kerja transitif pasif. Kata kerja transitif aktif ialah kata kerja
yang menerima awalan meN- dengan atau tanpa akhiran –kan atau i-. Kata kerja
transitif pasif pula ialah kata kerja hasil daripada proses transformasi atau
perubahan ayat aktif menjadi ayat pasif.

Kata kerja transitif Contoh
Aktif Mengikut
Membawa
Memeluk
Menuduh
Menderhaka
Menggelar
Menganggap
Menghasilkan
Mengekalkan
Menggariskan
Menggunakan
Memberikan
Membuktikan
Mempengaruhi
Menyelamatkan

Pasif Dianugerahkan
Dilindungi

18


Kata kerja tak transitif ialah kata kerja yang tidak memerlukan penyambut atau objek
sesudahnya. Namun terdapat sejumlah kata kerja tak transitif yang mesti diikuti oleh
pelengkap, sementara yang lainnya tidak perlu diikuti oleh pelengkap. Oleh itu kata
kerja tak transitif dapat dipecahkan kepada dua subgolongan, iaitu kata kerja tak
transitif berpelengkap dan kata kerja tak transitif tak berpelengkap.

Kata kerja tak transitif Contoh
Berpelengkap Mengikut
Menghasilkan
Membawa
Memberikan
Memeluk
Mengekalkan
Menuduh
Menggunakan
Menggariskan
Membuktikan
Mempengaruhi
Menggelar
Menyelamatkan
Menganggap
Disandarkan
Dijalankan
Diberi
Menyentuh

Tak berpelengkap Berkahwin
Berkhidmat
Mengamuk
Menderhaka

19


Kata Adjektif

Kata adjektif ialah sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti dalam binaan
frasa adjektif. Ia boleh dikenal pasti dan dibezakan dari kata nama atau kata kerja
dengan cirinya yang boleh didahului atau diikuti oleh kata penguat. Kata sifat
menceritakan sifat benda (kata nama) dan sifat perbuatan (kata kerja). Kata sifat
dalam Bahasa Melayu dibahagikan kepada sembilan berdasarkan kriteria makna.

Kata adjektif Contoh
Kata adjektif sifat/ keadaan Kebijaksanaan
Kesetiaan
Ketaatan
Baik
Menderhaka
Masyhur

Kata adjektif warna (tiada dalam teks)
Kata adjektif ukuran Luas

Kata adjektif bentuk (tiada dalam teks)
Kata adjektif pancaindera (tiada dalam teks)
Kata adjektif waktu (tiada dalam teks)
Kata adjektif cara Rapat
Sukar
Cepat

Kata adjektif perasaan Terkeliru
Tertipu
Kemegahan
Dibangga-bangga
Keraguan
Bangga

Kata adjektif arah (tiada dalam teks)

20


Kata Tugas

Kata tugas ialah perkataan yang tergolong ke dalam golongan kata yang bersifat
pelbagai jenis atau heterogen, iaitu tidak boleh menjadi unsur bagi frasa-frasa
endosentrik : frasa nama, frasa kerja, dan frasa adjektif. Kata-kata tugas hadir dalam
ayat, klausa, atau frasa untuk mendukung sesuatu tugas sintaksis tertentu, sama
ada sebagai penghubung, penerang, penentu,penguat, pendepan, pembantu,
penegas, penafi, pembenar, pemeri, atau tugas-tugas lain.

Maka kata tugas dapat dikategorikan kepada jenis-jenis berikut :

1. Kata hubung
2. Kata seru
3. Kata tanya
4. Kata perintah
5. Kata pangkal ayat
6. Kata bantu
7. Kata penguat
8. Kata penegas
9. Kata nafi
10. Kata pemeri
11. Kata sendi nama
12. Kata arah
13. Kata bilangan
14. Kata adverba
15. Kata pembenar
16. Kata penekan
17. Kata pembenda

21


Untuk memudahkan analisis petikan ini atau penghuraian bagi teks petikan, kata
tugas boleh dikelompokkan kepada 4 kelompok iaitu:

Kata penyambung ayat
o Kata hubung gabungan
o Kata hubung pancangan
 Keterangan
 Komplemen
 Relatif
Kata praklausa
o Kata seru
o Kata tanya
o Kata perintah
o Kata pembenar
o Kata pangkal ayat
Kata prafrasa dan pascafrasa
o Kata bantu
o Kata penguat
o Kata penegas
o Kata nafi
o Kata pemeri
o Kata sendi nama
o Kata arah
o Kata bilangan
o Kata adverba
Kata pascakata
o Kata penekan
o Kata pembenda

22


Kata tugas Contoh
Kata penyambung ayat

-kata hubung gabungan Atau
Dan
Tetapi
Kemudian

-kata hubung pancangan Untuk
Semasa
-keterangan Kerana
Walaupun
Apabila

-komplemen
Bahawa

-relatif
Yang

Kata praklausa

-kata seru

-kata tanya Tiada dalam petikan

-kata perintah

-kata pembenar

-kata pangkal ayat

23


Kata tugas Contoh
Kata prafrasa

-kata bantu Telah (kata bantu)
Di
-kata penguat
Ke

-kata penegas Dari
Kepada
-kata nafi Pada kata sendi nama
Tentang
-kata pemeri
Dengan
-kata sendi nama Antara
Oleh
-kata arah
Atas ( kata arah)

-kata bilangan Ramai
Semua kata bilangan
-kata adverba Banyak
Adalah ( kata pemeri)
Bukan (kata nafi)

Kata pascakata

-kata penekan Terutamanya
Sebenarnya
-kata pembenda
Ringkasnya penekan
Biasanya
Contohnya
Memberikannya
Namanya
Asasnya
Bersamanya pembenda
Dayang-dayangnya
Rakan karibnya

24


Soalan 2

Dalam bahasa Melayu terdapat empat proses pembentukan kata iaitu pengimbuhan,
pemajmukan, penggandaan dan pengakroniman.

a) Huraikan setiap proses di atas dalam bentuk grafik dan serta contoh- contoh
yang sesuai.

25


Proses pembentukan kata

Proses pembentukan kata terdiri daripada jenis-jenis berikut :

Bentuk kata tunggal
Bentuk kata terbitan
Bentuk kata majmuk
Bentuk kata ganda

Bentuk Kata

Tunggal Terbitan Majmuk Ganda

Berdasarkan soalan yang diberikan, hanya jenis-jenis berikut sahaja yang perlu
dihuraikan setiap prosesnya dalam bentuk grafik dan disertakan dengan contohnya,
iaitu :

Pengimbuhan
Pemajmukan
Penggandaan
Pengakroniman

Proses Pembentukan Kata

Pengimbuhan Pemajmukan Penggandaaan Penggandaaan

26


Pengimbuhan

Pengimbuhan ialah proses membentuk perkataan melalui proses pengimbuhan. Ini
dilakukan dengan mencantumkan imbuhan kepada kata dasar.

Kata dasar ialah perkataan major yang menerima imbuhan. Kata dasar juga boleh
terdiri daripada morfem bebas atau terikat, atau satu perkataan terbitan hasil
daripada pengimbuhan, penggandaan dan pemajmukan.

Imbuhan merupakan morfem terikat, iaitu morfem yang tidak dapat berlaku sendiri.
Imbuhan mesti dicantumkan kepada kata dasar terlebih dahulu. Imbuhan terdiri
daripada awalan, akhiran, sisipan, dan apitan menurut kedudukannya dengan
bentuk dasar. Awalan dicantumkan pada pangkal kata dasar, akhiran pula
dicantumkan pada akhir kata dasar, sisipan disisip biasanya selepas konsonan
pertama kata dasar, dan apitan dicantumkan pada pangkal dan akhir kata dasar
serentak.

Pengimbuhan

Awalan Akhiran Apitan Sisipan

Awalan kata Akhiran kata Apitan kata Sisipan dalam
nama nama nama kata nama

Awalan kata Akhiran kata Apitan kata Sisipan dalam
kerja kerja kerja kata adjektif

Awalan kata Apitan kata
adjektif adjektif

27


Jenis Kata Awalan Akhiran Apitan Sisipan
Kata nama peN- -an peN-...-an -el-
(pe-, pem-,
pen-, peng-) Contohnya : Contohnya : Contohnya :
Kritik – kritikan Lari –pelarian Tapak – telapak
Contohnya: Laut – lautan Baca – pemasakan Kupas – kelupas
masak – pemasak Ratus – ratusan Dapat – pendapatan Tunjuk – telunjuk
baca – pembaca Batu – batuan Ukur –pengukuran
dapat – pendapat
ukur – pengukur
pe-...-an -er-

pe- Contohnya : Contohnya :
Sisir – pesisiran Gigi – gerigi
Contohnya : Dalam – pedalaman Suling – seruling
guam – peguam Kuping - keruping
labur – pelabur

peR-...-an -em-
peR-
Contohnya : Contohnya :
Contohnya : Satu – persatuan Kuning –kemuning
asap – perasap Kubur – perkuburan Gerlap – gemerlap
bara – perbara Air – perairan Kuncup-kemuncup
Bara – perbaraan

ke-
ke-...-an
Contohnya :
tua – ketua Contohnya :
kasih – kekasih Datang – kedatangan
hendak - kehendak Raja – kerajaan

28


juru-
Contohnya :
wang – juruwang
bahasa – jurubahasa

Kata kerja meN- -kan meN-...-kan
(me-, mem-,
men-, meng- Contohnya : Contohnya :
Cari – carikan baca – membacakan
Contohnya : Tidur – tidurkan beri – memberikan
Masak – memasak diri – mendirikan
Pesan – memesan gaya - menggayakan
Beri – memberi
Cari – mencari
Ambil – mengambil -i beR-...-kan

beR- Duduk – duduki alas – beralaskan
Ikut – ikuti bekal – berbekalkan
Contohnya :
Ekor – berekor
Baju – berbaju beR-...-an

Contohnya :
teR- Tabur – bertaburan
Rentet – berentetan
Contohnya :
Ikat – terikat
Pakai – terpakai

29


di- di-...-kan

Sapu – disapu Beri – diberikan
Tulis – ditulis Nafi – dinafikan

mempeR- meN-...-i

Alat – memperalat Waris – mewarisi
Isteri – memperisteri Baik – membaiki
Jumpa – menjumpai
Ubat – mengubati
dipeR-

Contohnya : di-...-i
oleh – diperoleh
Cepat – dipercepat Contohnya :
Kotor – dikotori
Yakin – diyakini

mempeR-...-
kan

Contohnya :
Lihat –
memperlihatkan
Bahas –
memperbahaskan

30


mempeR-...-i

Contohnya :
Ingat – memperingati

ke-...-an

Contohnya:
Curi – kecurian
Lihat - kelihatan

dipeR-...-kan

Contohnya :
Lihat – diperlihatkan
Dengar –
diperdengarkan

dipeR-...-i

Contohnya :
Ingat – diperingati

31


Kata adjektif ter- ke-...-an -em-

Contohnya : contohnya : Contohnya :
Kecil – terkecil barat – kebaratan Guruh – gemuruh
Muda – termuda cina - kecinaan Ketot – kemetot
Panjang – terpanjang Melayu – kemelayuan Gilang – gemilang

se- -el-

Tinggi – setinggi Serak – selerak
Buruk – seburuk Geman – geleman
Besar – sebesar Gembung –
gelembung

-er-

Contohnya :
Godak – gerodak
Kelip – kerlip

-in-

Contohnya :
Sambung –
sinambung

32


Penggandaan

Penggandaan ialah proses menerbitkan perkataan dengan menggandakan kata
dasar. Ada empat jenis penggandaan menurut Abdullah Hassan (2006),

Gandaan penuh
Gandaan separa
Gandaan rentak
Gandaan bebas

Proses penggandaaan dalam bahas Melayu ialah proses yang menggandakan
kata dasar.

Dalam proses demikian, kata dasar boleh mengalami penggandaan penuh atau
separa. Kata dasar juga boleh digandakan secara berentak, iaitu berdasarkan
bunyi tertentu.

Penggandaan

Penuh Separa Rentak Bebas

Menggandakan Menggandakan Berentak Bentuk kata
keseleluruhan sebahagian pengulangan dasar ada
kata dasar kata dasar. vocal tetapi
sama ada gandaannya
mengandungi Boleh berlaku Berentak wujub dalam
imbuhan atau di hadapan pengulangan bentuk
pun tidak atau di konsonan penggandaan
belakang kata sahaja
dasar

33


Contoh-contohnya :

Penggandaan

Penuh Separa Berentak Bebas
Kata nama Kata nama Rentak suku kata Contohnya :
Contohnya : Contohnya : awal Ipar-duai
Pokok-pokok Laki – lelaki Contohnya : Ipar-lamai
Meja-meja Langit – lelangit Batu – batu-batan Mentua-taya
Bukit – bukit-bukau Patah-riuk
Kata kerja Kata kerja Sampah – sampah-sarap Pinang-lanang
Main-main Lari – lelari Rentak suku kata
Lari-lari Tengok – tetengok akhir
Contohnya :
Kata adjektif Kata adjektif Anak – anak-pinak
Contohnya : Contohnya : Kuih – kuih-muih
Cantik-cantik Sedap – sesedap Lauk – lauk-pauk
Pandai-pandai Merah – memerah
Rentak bunyi
Kata adverba Kata adverba vokal
Contohnya : Contohnya : Contohnya :
Tiba-tiba Cepat – cecepat Gunung-ganang
Lama-lama Laju – lelaju Guruh-garah
Suku-sakat
Kata terbitan Cucu-cicit
Contohnya :
Pemain-pemain
Pengetua-pengetua

34


Pemajmukan

Kata majmuk ialah binaan perkataan yang lazimnya terdiri daripada dua kata. Setiap
kata tersebut terdiri daripada kata akar atau terbitan. Kata majmuk yang dihasilkan
bertaraf sebagai perkataan. Ini bermakna kata majmuk tersebut mempunyai ciri-ciri
kesatuan sebagai satu patah perkataan, mempunyai satu makan seperti satu
perkataan dan mempunyai fungsi sebagai satu perkataan.

Menurut Modul Pembelajaran Morfo Sintaksis Bahasa Melayu HBML2103 (2008),
kata majmuk ialah bentuk yang lahir melalui proses pemajmukan, iaitu proses yang
merangkaikan dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang ter hasil membawa makna
tertentu.

Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit.
Kata majmuk tidak boleh menerima sebarang penyisipan unsur lain.

Pemajmukan

Rangkaian kata Istilah khusus Maksud kiasan Bentuk yang
bebas mantap

nasi minyak Model linear Kaki ayam Antarabangsa

bom tangan Garis pusat Duit kopi Kakitangan

meja tulis Segi tiga Pilih kasih Matahari

Raja Muda Lut sinar Bulan madu Setiausaha

Perdana Urus setia Anak emas Sukarela
Menteri

35


Apabila kata-kata tersebut bergabung menurut hukum binaan sintaksis bahasa
Melayu, iaitu yang diterangkan mendahului yang menerangkan, maka kita katakan
binaan itu mematuhi hukum DM. Kata majmuk demikian dipanggil kata majmuk
sintaktik. Contohnya ialah kaji cuaca, ilmu bahasa, sebar luas, dan lain-lain.

Dalam kata majmuk kaji cuaca, kata kaji ialah inti yang diterangkan, dan cuaca
penerangnya. Begitulah dengan ilmu bahasa dan sebar luas. Apabila kata majmuk
itu bergabung dengan tidak menurut hukum DM, maka binaan kata majmuk
demikian dipanggil kata majmuk bukan sintaktik. Contohnya ialah bumiputera,
mahasiswa, perdana menteri, dan lain-lain.

Dalam kata majmuk bumiputera, kata bumi ialah penerang, dan putera ialah inti
yang diterangkan. Ini bermakna binaan ini menurut hukum MD, iaitu yang
menerangkan mendahului inti yang diterangkan.

36


Pengakroniman

Akronim ialah kata singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf awal
suku kata atau dengan menggabungkan huruf awal dan suku kata daripada satu
rangkai kata, dan ditulis serta dilafazkan sebagai perkataan yang utuh.

Akronimjuga merupakan singkatan dalam bahasa Melayu yang terbentuk dengan
cara menggabungkan huruf atau suku kata untuk membentuk perkataan baharu.
Lihat beberapa perkataan yang di bawah ini hasil daripada pembentukan kata
melalui akronim:

berdikari – berdiri di atas kaki sendiri
pawagam – panggung wayang gambar
proton – Perushaan Otomobil Negara
kugiran – kumpulan gitar rancak
Uniputra-Universiti Putra Malaysia.

Perkara menarik yang hendak diperkatakan di sini ialah banyak pengguna bahasa
Melayu yang tidak menyedari bahawa kata di bawah ini sebenarnya merupakan
akronim.

Cikgu
Awas
Bah

Kata `cikgu’ dikatakan akronim kerana kata ini berasal daripada ungkapan
Èncikguru?’ Hasil daripada gabungan suku kata cik+gu, maka terhasillah gelaran
atau panggilan `cikgu’.Selain itu, kata àwas’ yang bermaksud `berhati-hati’ juga
merupakan akronim. Kata ini berasal daripada ungkapan Ànda Waspada Anda
Selamat.Kita juga pernah menggunakan perkataan `bah’ yang bermaksud `banjir’.
Perkataan ini sebenarnya berasal daripada ungkapan `Bencana Air Hujan’.

37


Kita juga pernah mendengar perkataan `Tonto’ yang merujuk kepada sekumpulan
gengster yang melindungi peniaga daripada tindakan undang-undang oleh pihak
berkuasa. Tonto merupakan gabungan beberapa huruf daripada ungkapan `Tolong
Orang Nak Tipu Orang’.Demikianlah beberapa kata yang terdapat dalam bahasa
Melayu yang terbentuk melalui akronim.

Kata akronim boleh ditulis dengan empat cara, bergantung pada cara pembentukan
akronim tersebut. Antaranya ialah:

1. Kata nama akronim cantuman huruf awal perkataan.
2. Kata nama akronim cantuman huruf dan suku kata perkataan.
3. Kata nama akronim cantuman suku kata awal perkataan.
4. Kata nama akronim cantuman bahagian awal perkataan pertama
dengan bahagian lain perkataan yang mengikutinya.

Akronim
Huruf awal Huruf dan suku Suku kata awal Bahagian awal
perkataan kata perkataan perkataan perkataan dengan
bahagian lain
perkataan
ADUN – Perhilitan – Bernama – Asbut –
Ahli Dewan Perlindungan Berita Nasional Asap kabut
Undangan Negeri Hidupan Liar dan Malaysia
Taman Negara Jentolak –
ABIM – Kugiran – Jentera tolak
Angkatan Belia Proton – Kumpulan gitar
Islam Malaysia Perusahaan rancak Jenama –
Otomobil Nasional jenis nama
IPSMB – Cerpen –
Institut Perguruan Mara – Cerita pendek Purata –
Sultan Mizan Besut Majlis Amanah Pukul rata
Rakyat

38


Bibiliografi

Abdullah Hassan. (2006). Linguistik : Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa
Melayu. Kuala Lumpur : PTS Publishing Sdn Bhd.

Abdullah Hassan. (2006). Morfologi: Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa
Melayu. Kuala Lumpur : PTS Publishing Sdn Bhd.

Ali Mahmood, Musnsyi Zainal Abidin Kasim, Seman Salleh dan Mashuri Bahari.
(2008). HBML2103 Pembelajaran Morfo Sintaksis Bahasa Melayu.
Selangor : Open University Malaysia.

http://noraza79.blogspot.com/2009/03/salah-satu-proses-pembentukan-kata.html .
Diakses pada 16.3.2009.

http://www.freewebs.com/suaraanum/0305b02.htm. Diakses pada 16.3.2009

http://www.tutor.com.my/stpm/morfem/tatabahasa-morfem.htm . Diakses pada
16.3.2008

Siti Hajar Abdul Aziz. (1996). Tatabahasa Bahasa Melayu (Perkataan). Selangor :
Kumpulan Budiman Sdn Bhd.

Tatabahasa dewan Edisi Ketiga (2008). Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka

39

14660563 morfologi-bahasa-melayu

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 14660563 morfologi-bahasa-melayu

Similar to 14660563 morfologi-bahasa-melayu (20)

14660563 morfologi-bahasa-melayu