Lekts 1
- 2. Агуулга
Удирдлагын бүртгэлийн үүсэл хөгжил
Зардлын бүртгэл, санхүүгийн ба удирдлагын
бүртгэлийн хоорондын уялдаа
Урирдлагын бүртгэлийн үүрэг, мэдээлэл
хэрэглэгчид, удирдлагын шийдвэр гаргах хүрээ,
удирдлагын үндсэн функцууд
Зардлын бүртгэлийн үүрэг,удирдлагын нягтлан
бодогчийн ёс зүй
2
- 4. Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí òóõàé îéëãîëò
Çàðäëûí á¿ðòãýë íü óäèðäëàãûí
á¿ðòãýëèéí ñàëøã¿é õýñýã áîëäîã.
Çàðäëûí á¿ðòãýë íü ÍÁÁ-í íýã
òºðºë áîëîâ÷, ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí
óäèðäëàãûí á¿ðòãýëòýé ñàëøã¿é
õîëáîîòîé áàéäàã. Òóõàéëáàë:
Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëòýé- äóóñààã¿é
¿éëäâýðëýë áîëîí áýëýí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàëààðõ ìýäýýëýë,
ºð òºëáºð, ýçíèé ºì÷èéí ìýäýýëýë
çýðýã àñóóäëààð õîëáîîòîé.
4
- 5. Óäèðäëàãûí á¿ðòãýëòýé- òºñºâ
òºëºâëºãºº áýëòãýõ, ã¿éöýòãýëä õÿíàëò
òàâèõ ¿éë àæèëëàãààíû íîðì
íîðìàòèâèéã òîãòîîí ìºðäºõ,
á¿òýýãäýõ¿¿í àæèë ¿éë÷èëãýýíèé
ºðòºãòýé õîëáîîòîéãîîð ¿íèéí òàëààð
øèéäâýð ãàðãàõ, ¿éë àæèëëàãààíû
çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýñýí
ã¿éöýòãýëä õÿíàëò òàâèõ ãýõ çýðýã
àñóóäëààð õîëáîîòîé.
5
- 6. Удирдлагын бүртгэлийн òóõàé îéëãîëò
Удирдлагын үндсэн ажил үүргийг
/шийдвэр гаргах, тушаал заавар өгөх,
бодлого боловсоруулах, ажлаар хангах,
шагнал урамшил олгох / үндсэн 4 ажил
үүрэгт хувааж өгнө.
1.Төлөвлөлт. Òасралтгүй өөрчлөгдөн
хөгжиж байгаа эдийн засгийн тухайн
орчинд аж ахуйн нэгж байгууллагаас
тавьж байгаа зорилго зорилт тэдгээрийг
хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон арга зам
шийдвэрүүдийн нийлбэр цогц юм.
6
- 7. Төлөвлөгөөг цаг хугацааны 3 үеээр
зохион байгуулдаг.
а. Урт хугацааны төлөвлөлт буюу
хэтийн төлөвлөгөө. Энэ төлөвлөгөөг
нь 5 жилээс цааших хугацааг харуулдаг.
б. Дунд хугацааны төлөвлөгөө. 2-5
жилийн хугацааг хамарна.
в. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө буюу
төсөв. Нэг жилээрх хугацааг хамарсан
шууд үйл ажиллагаандаа мөрдөх тоон
төлөвлөгөө юм.
7
- 8. 2. Дотоод үйл ажиллагаанаас зохион
байгуулах. Аж ахуйн нэгж байгууллагын
дотоод үйл ажиллагаанаас явуулах
дотоод салбар нэгжүүдийн бүтцийг
тодорхойлж мөрдөнө. Аж ахуйн нэгжүүд
шугаман болон функциональ бүтцийг
илүү хэрэглэдэг.
Шугаман гэвэл босоо дээрээсээ
удирдах нэг чиглэлтэй.
Функциональ гэдэг нь нэг салбар нэгж
олон удирдлагатай. Мөн
8
- 9. Төвлөрсөн гэдэг нь удирдлагын бүх
шийдвэрийг зөвхөн дээд шатанд
гаргадаг, доод шатны удирдлагууд нь
зөвхөн шийдвэрийг гүйцэтгэдэг.
Төвлөрсөн бус гэдэг нь удирдлагын бүх
шатанд шийдвэр гаргадаг бүтэц юм.
Орчин үед энэ бүтэц зонхилох
хандлагатай болсон.
3. Үйл ажиллагааны явцад хяналт тавих
гэдэг нь төлөвлөгдсөн үйл ажиллагаа
хэрхэн хэрэгжиж байгааг тодорхойлох
үйл ажиллагаа юм
9
- 10. 4. Удирдлагын шийдвэр гаргах гэдэг
нь ашиглаж болох олон боломжууд
дотроос хамгийн оновчтойг нь сонгон
хэрэгжүүлнэ гэсэн үг юм.
Удирдлагын бүртгэлийн зорилго
нь:
Аж ахуйн нэгж байгууллагын дотоод
үйл ажиллагаагаа удирдан зохион
байгуулж, үйл ажиллагаагаа үр
ашигтай явуулахад чиглэгдсэн
мэдээллийг гаргаж өгөх бүртгэлийн
үйл ажиллагаа юм.
10
- 11. Аж ахуйн нэгж байгууллага гэдэг
нь тодорхой зорилгоор нэгдсэн
хүмүүсийн нэгдэл юм. Дэлхий
нийтээр улс орон бүр аж ахуйн нэгж
байгууллагууд нь хууль
тогтоомжийн дагуу олон төрөл
/компани, нөхөрлөл, хоршоо, ХЭАА/
байхаас гадна үйл ажиллагааны
олон статустай байна.
11
- 12. 1. Ашиг олоход чиглэгдсэн
бизнесийн байгууллага. /хувийн
байгууллагууд багтана./
2. Ашгийн бус байгууллага. / төрийн ба
хувийн их дээд сургууль, олон улсын
байгууллагууд, /
3. Төрийн мэдээлийн үйлчилгээний
байгууллагууд. / батлан хамгаалах
байгууллага, улсын их дээд сургуулиуд/
12
- 13. 2. ÇÁ-èéí ñóäëàõ ç¿éë
Çàðäëûí ìýäýýëýë íü ÀÀÍÁ-èéí ¿éë
àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã èëýðõèéëýõ õàìãèéí
÷óõàë ìýäýýëýë áàéäàã áà òóõàéí
áàéãóóëëàãûã õóâüä çàðäëûí áîëîí
óäèðäëàãûí á¿ðòãýëä 2-ëàíä íü àøèãëàãäàõ
ÍÁÁ-èéí áèå äààñàí òºðºë þì. Èéì ó÷ðààñ
ÑÁ, ÇÁ áîëîí ÓÁ íü õîîðîíäîî õîëáîîòîé þì.
ÇÁ-èéí ñóäëàõ ç¿éë íü ÇÁ-èéí îáúåêò áîëîí
çàðäëûí ç¿éëýýð íü õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ,
ººðèéí ºðòºã òîîöîõ àðãà þì. ªºðººð õýëáýë
á¿ðòãýëèéí ýíý òºð뺺ð äàðààõûã ñóäàëíà.
13
- 14. Çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ á¿ðòãýëèéí àðãà
ç¿éã ñóäàëíà.
¯éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿ç¿¿ëñýí àæèë,
¿éë÷èëãýýíèé ººðèéí ºðòãèéã òîîöîõ àðãà,
ò¿¿íèé õóâèëáàðûã ñóäàëíà.
¯éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäëûã
õóðèìòëóóëàõ áà õóâèàðëàõûã ñóäàëíà.
¯éë÷èëãýýíèé õýñãèéí çàðäëûã òîîöîæ,
ò¿¿íèéã õóâèàðëàõ àðãà ç¿éã ñóäëàíà.
ªðòºã çàðäëûí õýòðýëò, õýìíýëòèéã
òîäîðõîéëîí øèíý÷èëæ, øàëòãààíûã
èëð¿¿ëæ, õîëáîãäîõ øèéäâýð ãàðãàíà.
Ñòàíäàðò çàðäëààð ºðòºã òîîöîæ áàéãàà
íºõöºëä çàðäëûí õýëáýëçëèéã òîäîðõîéëæ,
ò¿¿íèéã á¿ðòãýõ àðãà ç¿éã ñóäàëíà.
14
- 15. Óäèðäëàãûí á¿ðòãýëèéí ñóäëàõ
ç¿éë
Тºñºâ òºëºâëºãºº áýëòãýõ,
ã¿éöýòãýëä õÿíàëò òàâèõ ¿éë
àæèëëàãààíû íîðì íîðìàòèâèéã
òîãòîîí ìºðäºõ, á¿òýýãäýõ¿¿í àæèë
¿éë÷èëãýýíèé ºðòºãòýé
õîëáîîòîéãîîð ¿íèéí òàëààð
øèéäâýð ãàðãàõ, ¿éë àæèëëàãààíû
çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýñýí
ã¿éöýòãýëä õÿíàëò òàâèõ çýðýã
ç¿éëèéã ñóäàëíà.
15
- 16. Санхүүгийн болон удирдлагын
бүртгэлийн ялгаа
1. Зорилго
-санхүү гадаад мэдээлэл хэрэглэгч
-Удирдлага дотоод мэдээлэл хэрэглэгч
2. Хамрах цаг үе
- Санхүү-өнгөрсөн
- Удирдлага- ирээдүйн
3. Удирдлагын бүртгэлийн мэдээлэл тухайн
үеийн хэрэгцээндээ зохицон уян хатан шинж
чанартай байна.
4. Удирдлагын бүртгэлийн мэдээлэл нь заавал
туйлын болон харьцангуй үнэнд ойртсон
мэдээлэл шаардахгүй.
16
- 17. 5. Удирдлагын бүртгэлийн мэдээлэл
тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын
бүх хэсэгчлэлээр харуулж чадах
дэлгэрэнгүй үзүүлэлтээр гарсан
байх шаадлагатай.
6. Удирдлагын бүртгэл санхүүгийн
бүртгэл шиг нийтээр хүлээн
зөвшөөрсөн зарчимуудыг
баримтлахыг шаарддаггүй. Энэ нь
тухайн байгууллагын дотоод үйл
ажиллагааны нууцтай холбоотой.
17
- 18. 7. Удирдлагын бүртгэл харьцангуй
эдийн засгийн бус шинжлэх ухааны
арга зүй теором, аксиомуудыг өргөн
ашигладаг. Энэ шинж чанараараа
олон шинжлэх ухаануудын
харицангуй нэгдэл байдалтай
байна. Гэтэл санхүүгийн бүртгэл нь
бие даасан шинж чанартай.
8. УБ бол албадлагын бус шинж
чанартай.
18
- 19. Çàðäàë áà ºðòãèéí òóõàé
åðºíõèé îéëãîëò
Çàðäàë ãýäýã íü àëèâàà íýã ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëàõòàé õîëáîîòîé ãàð÷
áàéãàà õºðºíãº, õºäºëìºðèéí
çàðöóóëàëò, ò¿¿íèé ìºí㺺ð õýìæñýí
õýìæýý þì. Çàðäëûã ¿éë àæèëëàãààíû
òîäîðõîé îáúåêòòîé íü õîëáîí òîäîðõîé
õóãàöààãààð çààãëàí õóðèìòëóóëàõûã
ºðòºã ãýíý.
19
- 20. Çàðäàë íü àøèã îëîõòîé
õîëáîîòîéãîîð òîäîðõîé íýð
òºð뺺ð èëýð÷ ãàðäàã. ªðòºã íü
çààâàë ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé
îáúåêòòîé õîëáîîòîé ãàðäàã.
ªºðººð õýëáýë òîäîðõîé
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ áà
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä ãàðñàí ÿíç
á¿ðèéí çàðäëààñ ºðòºã á¿ðäýíý.
20
- 21. ªðòãèéí îáúåêò
Òîäîðõîé íýð òºðëèéí
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé ºðòãèéã
òîäîðõîéëîõûí òóëä áîëîëöîîòîé
îáúåêòîîð íü çàðäëûã
õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ áà èéíõ¿¿
çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýæ
áàéãàà îáúåêòèéã ºðòãèéí îáúåêò
ãýíý.
21
- 22. Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ¿¿ðýã
1.¯éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ çàðäëûí
òºñºâ òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ,
õýðýãæ¿¿ëýõýä зардлын бүртгэлийн
ìýäýýëýë àøèãëàíà.
2.¯éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ãàðñàí
çàðäëûã òºëºâëºãººòýé íü
çýðýãö¿¿ëýõ çàìààð ò¿¿íèé
ã¿éöýòãýëä õÿíàëò òàâèíà.
22
- 23. 3. ¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã çºâ
òîäîðõîéëæ, õºðºíãèéí ¿íýëãýýã
áîäèòîé òîãòîîõ çîðèëãîîð
¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ã¿éöýòãýñýí
àæèë ¿éë÷èëãýý òóñ á¿ðýýð ºðòãèéã
òîäîðõîéëîõ
4. Îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ, çàðäëûã
áóóðóóëàõ çàìààð àøãèéã íýìýãä¿¿ëýõ
õóâèëáàð áàéãàà ýñýõýýð ñóäàëãàà õèéæ,
àëü àøèãòàéã ñîíãîí õýðýãæ¿¿ëíý.
23
- 24. Çàðäëûí àíãèëàë
Çàðäëûí ìýäýýëëèéã áîëîâñðîíãóé
áîëгîõîä çàðäëûí àíãèëàë
øààðäëàãàòàé áà àíãèëàë òóñ á¿ð íü
òîäîðõîé ìýäýýëýëä áóþó áàðèìò
ìàòåðèàëààð õóðèìòëàãäñàí çàðäëûã
õóðèìòëóóëàõ ìýäýýëýõ, ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàí áýëòãýõ çàðäàë áà ºðòãèéã
òºëºâëºõ, õÿíàõ, òºëºâëºãºº
áîëîâñðóóëàõ, òîäîðõîé øèéäâýð ãàðãàõ
çýðýã à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã.
24
- 25. Çàðäëûã ¿íäñýí 7 àíãèëíà.
1. Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõòýé õîëáîîòðîé
2. ¯éëäâýðëýëèéí õýìæýýòýé õîëáîîòîé
3. Çàðäëûí òºâòýé íü óÿëäóóëàí
4. ªðòãèéã íü îáúåêòîîñ íü õàìààðóóëàí
5.¯éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäëûí àíãèëàë
6.Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õóãàöààòàé íü
õàìààðóóëàí
7.¯éë ÿâö áîëîí àøèãëàõòàé íü
õîëáîîòîéãîîð àíãèëíà.
25
- 27. Мэргэжлийн ёс зүй
“Мэргэжил нь зөвхөн мэргэжлийн мэдлэг, чадвар, дадал дүйд
хамаарах тухайлсан дүрэм журам ба стандартыг даган
мөрдөх явдал төдий бус, энэхүү тогтсон хэм хэмжээг
практикт нийцүүлж хэрэгжүүлэх явдал юм”
Мэргэжлийн зайлшгүй чанарууд:
1. Хариуцлагтай, хүнлэг, тэсвэр хатуужилтай, нийтэч
2. Задлан шинжлэх нэгтгэн дүгнэх, сэтгэн бодох хэтийг харж
төсөөлөх
3. Хичээнгүй нямбай, ажигч гярхай, шуурхай байх
4. Шийдэмгий, бие даасан
5. Аливаа ажилд ямагт ажил хэрэгч байдлаар хандах
Эдгээр нь мэргэжлийн ёс зүйн үндсэн ухагдахууныг
тодорхойлдог.
- 28. Мэргэжлийн ёс зүй
Мэргэжил бүхний эрхэмлэдэг зүйл бол ёс зүй.
Ёс зүйн асуудлыг хэрэгжүүлэх үндсэн хоёр арга зам байдаг.
1т Өөрийгөө хянах хяналтын дотоод механизм,
2т Гадны хязгаарлал
Өөрийгөө хянах хяналтын дотоод механизмд ёс зүйн дүрэм
багтдаг бол гадны хязгаарлал нь төрийн зохицуулалт байдаг.
- 29. НЯГТЛАН БОДОГЧ МЭРГЭЖИЛД
МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙН ШААРДЛАГА
Нягтлан бодогчид тулгарч буй асуудлаас:
Cанхүүжүүлэгч, зээлдүүлэгч нарыг төөрөгдүүлэх зорилгоор
санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтийг өөрчилж өгөөч гэсэн
үйлчлүүлэгчийн хүсэлттэй тулгарах,
Санхүүгийн тайланг хуурмаг болгохыг шаардсан
удирдлагынхаа шахалтанд орох, жишээ: 2 тайлан гаргах
Нягтлан бодогч мэргэжлийг бүхэлд нь хамарсан ёс зүйн олон
асуудал хөндөгдөх болсон.