Nhận viết luận văn đại học, thạc sĩ trọn gói, chất lượng, LH ZALO=>0909232620 Tham khảo dịch vụ, bảng giá tại: https://vietbaitotnghiep.com/dich-vu-viet-thue-luan-van Download luận văn thạc sĩ ngành luật hiến pháp với đề tài: Pháp luật quản lý về hộ tịch - từ thực tiễn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội, cho các bạn làm luận văn tham khảo

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ
HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA
NGUYỄN THỊ HẠNH
PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH -
TỪ THỰC TIỄN QUẬN HAI BÀ TRƢNG,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH
HÀ NỘI – 2016

2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ
HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA
NGUYỄN THỊ HẠNH
PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH -
TỪ THỰC TIỄN QUẬN HAI BÀ TRƢNG,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH
Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số: 60380102
NGƢỜI HƢỚNG DẪN:TS. NGUYỄN MINH SẢN
HÀ NỘI – 2016

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà Nội, ngày tháng năm 2016
Tác giả
Nguyễn Thị Hạnh

4. LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng gửi
lời cảm ơn tới:
Ban giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia cùng các Thầy giáo, Cô
giáo, đã trang bị những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình
học tập và nghiên cứu tại Học viện Hành chính Quốc gia.
Tiến sĩ Nguyễn Minh Sản, ngƣời thầy trực tiếp hƣớng dẫn khoa học,
tận tình chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành Luận
văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng năm 2016
Tác giả
Nguyễn Thị Hạnh

5. MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ
TỊCH.................................................................................................................. 7
1.1. Hộ tịch và quản lý về hộ tịch.................................................................. 7
1.1.1. Khái niệm hộ tịch............................................................................. 7
1.1.2.Quản lý về hộ tịch ...........................................................................11
1.2. Pháp luật quản lý về hộ tịch..................................................................14
1.2.1. Khái niệm pháp luật quản lý về hộ tịch .........................................14
1.2.2. Đặc điểm pháp luật quản lý về hộ tịch...........................................16
1.2.3. Nội dung pháp luật quản lý về hộ tịch ...........................................17
1.2.4. Thẩm quyền quản lý về hộ tịch......................................................20
1.2.5. Vai trò pháp luật quản lý về hộ tịch ...............................................23
1.3. Những yếu tố ảnh hƣởng đến pháp luật quản lý về hộ tịch..................30
1.3.1. Ý thức pháp luật .............................................................................30
1.3.2. Chất lƣợng của văn bản pháp luật quản lý về hộ tịch ....................31
1.3.3. Công tác tổ chức bộ máy và công chức thực hiện pháp luật
quản lý về hộ tịch .....................................................................................32
1.3.4. Kinh phí và cở sở vật chất..............................................................33
Tiểu kết Chƣơng 1 .......................................................................................33
CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ
HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HAI BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ
HÀ NỘI...........................................................................................................35
2.1. Sự hình thành và phát triển của pháp luật quản lý về hộ tịch...............35

6. 2.1.1. Giai đoạn trƣớc năm 1945..............................................................35
2.1.2. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1975 ...........................................36
2.1.3. Giai đoạn từ năm 1975 đến nay .....................................................38
2.2. Phân tích thực trạng thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa
bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội.................................................41
2.2.1. Tổng quan về quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội ...................41
2.2.2. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật quản lý về hộ tịch.....................43
2.2.3. Pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn Quận Hai Bà Trƣng,
thành phố Hà Nội .....................................................................................45
2.2.4. Thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi
phạm pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng,
thành phố Hà Nội .....................................................................................48
2.3. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa
bàn Quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội................................................50
2.3.1. Những kết quả đạt đƣợc .................................................................50
2.3.2. Những hạn chế................................................................................52
2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ...................................................55
Tiểu kết Chƣơng 2 .......................................................................................58
CHƢƠNG 3 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN
PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HAI
BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...........................................................60
3.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa
bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội.................................................60
3.1.1. Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch phải quán triệt các quan
điểm của Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam về xây dựng Nhà nƣớc pháp
quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân .........61

7. 3.1.2. Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch phải đề cao quyền con
ngƣời, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân...........................................63
3.1.3. Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch phải bảo đảm phù hợp
với các quy định pháp luật có liên quan...................................................65
3.2. Giải pháp chung bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch .......66
3.2.1. Rà soát, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản pháp
luật phù hợp với Luật Hộ tịch và các văn bản hƣớng dẫn thi hành .........66
3.2.2. Tổ chức tuyên truyền, phổ biến, quán triệt Luật Hộ tịch và các
văn bản hƣớng dẫn thi hành với nội dung và hình thức phù hợp, nâng
cao nhận thức, hiểu biết của nhân dân .....................................................70
3.2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong đăng ký và quản lý hộ tịch..72
3.2.4. Kiện toàn đội ngũ công chức làm công tác Hộ tịch bảo đảm đủ
tiêu chuẩn đƣợc quy định trong Luật Hộ tịch ..........................................73
3.2.5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong đăng ký và quản lý hộ
tịch ............................................................................................................75
3.2.6. Tăng cƣờng phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong pháp luật
quản lý về hộ tịch .....................................................................................77
3.2.7. Đẩy mạnh công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm
trong pháp luật quản lý về hộ tịch............................................................78
3.3. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa
bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội.................................................80
Tiểu kết Chƣơng 3 .......................................................................................84
KẾT LUẬN.....................................................................................................86
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................88

8. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đăng ký và quản lý hộ tịch là nhiệm vụ quan trọng luôn đƣợc các quốc
gia quan tâm thực hiện. Hoạt động này còn là cơ sở để Nhà nƣớc công nhận
và bảo hộ quyền con ngƣời, quyền, nghĩa vụ công dân, đồng thời có biện pháp
quản lý dân cƣ một cách khoa học, phục vụ thiết thực cho việc xây dựng,
hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của đất
nƣớc. Tại hầu hết các nƣớc, các sự kiện hộ tịch của con ngƣời từ khi sinh ra
đến khi chết nhƣ khai sinh, kết hôn, ly hôn, nuôi con nuôi, giám hộ, thay đổi,
cải chính hộ tịch, khai tử… đều đƣợc đăng ký và đƣợc quản lý chặt chẽ.
Ở Việt Nam, quản lý hộ khẩu, hộ tịch đƣợc xác định là khâu trung tâm
của toàn bộ hoạt động quản lý dân cƣ. Với những giá trị tiềm tàng nhƣ vậy,
công tác quản lý hộ tịch đã khẳng định vai trò vô cùng quan trọng của nó
trong tiến trình phát triển của xã hội. Nhận thức đƣợc vấn đề này, thời gian
qua Đảng và Nhà nƣớc đã ban hành nhiều chính sách, pháp luật về quản lý hộ
tịch bƣớc đầu tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động này. Đặc biệt ngày
20/11/2014, tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam khóa XIII đã thông qua Luật Hộ tịch. Luật Hộ tịch có hiệu lực thi hành
từ ngày 01/01/2016 đánh dấu một bƣớc phát triển mới trong lịch sử pháp luật
quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở nƣớc ta.
Thực tiễn cho thấy, thời gian qua công tác đăng ký và quản lý hộ tịch ở
nƣớc ta đã có những bƣớc phát triển ổn định, đạt đƣợc những kết quả quan
trọng. Công tác xây dựng thể chế đƣợc tăng cƣờng; việc phổ biến, giáo dục
pháp luật về hộ tịch ngày càng đƣợc coi trọng. Trình tự, thủ tục đăng ký hộ
tịch cũng từng bƣớc đƣợc đơn giản hóa, ngày càng tạo thuận lợi cho ngƣời
dân...Với những kết quả đã đạt đƣợc, công tác hộ tịch ngày càng khẳng định

9. 2
vị trí, vai trò và tầm quan trọng đối với quản lý nhà nƣớc và xã hội, góp phần
bảo đảm ngày một tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt đƣợc quản lý hộ tịch còn có nhiều
hạn chế nhƣ: Thủ tục quản lý hộ tịch chƣa khoa học, chƣa phù hợp thực tế, trình
độ, năng lực của đội ngũ công chức làm công tác quản lý hộ tịch; việc tuyên
truyền, giáo dục pháp luật về hộ tịch chƣa đƣợc quan tâm đúng mức…Những
hạn chế này đã làm giảm đi hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. Thực
trạng này do nhiều nguyên nhân, trong đó có những nguyên nhân xuất phát từ
chính các quy định của pháp luật về đăng ký, quản lý hộ tịch.
Là một Quận trung tâm của thành phố Hà Nội, trong những năm qua,
quận Hai Bà Trƣng đã có nhiều cố gắng, nỗ lực trong quản lý nhà nƣớc về hộ
tịch trên địa bàn quận.Với sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp uỷ, chính quyền
quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội từng
bƣớc đƣợc thực hiện nghiêm túc đầy đủ, chính xác. Tuy nhiên, thực trạng
quản lý hộ tịch trên địa bànquận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội cho thấy
những bất cập của quản lý hộ tịch về hành lang pháp lý. Với thực trạng đó và
những đòi hỏi của tình hình mới, để luận giải những vấn đề lý luận và thực
tiễn về hộ tịch, tôi đã lựa chọn đề tài “Pháp luật quản lý về hộ tịch - từ thực tiễn
quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn tốt nghiệp thạc sĩ
ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính của mình.
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
Đã có nhiều công trình nghiên cứu, các luận án, luận văn, bài báo tạp chí
đề cập đến hộ tịch và các chính sách thực hiện hộ tịch, trong thời gian qua:
Bài “Cơ quan nhà nƣớc cần tôn trọng quyền yêu cầu cấp phiếu lý lịch
tƣ pháp của công dân” tác giả Vũ Đình Tuấn Phƣơng, Tạp chí Dân chủ và
Pháp luật, tháng 6 năm 2005;

10. 3
Bài “Kỳ vọng về một nề nếp mới trong công tác hộ tịch” tác giả Phạm
Trọng Cƣờng, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, tháng 6 năm 2006;
Bài “Nâng cao năng lực đội ngũ công chức Tƣ pháp - Hộ tịch trong giai
đoạn hiện nay”Tác giả Trần Văn Quảng, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật tháng
9 năm 2006;
Số chuyên đề về “Công chứng, Hộ tịch và Quốc tịch” phần 2 Hộ tịch và
Quốc tịch, Bộ Tƣ pháp, Hà Nội, 2007;
Bài “Tƣ pháp Hà Nội không vì khó khăn mà từ chối đăng ký khai sinh”
tác giả Đàm Thị Kim Hạnh, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, tháng 3 năm 2008;
Giáo trình“Quản lý Hành chính - Tƣ pháp” của Học viện hành chính, nhà
xuất bản khoa học kỹ thuật năm 2008 (dành cho đào tạo trung cấp hành chính);
Chuyên đề “Quản lý Hành chính-Tƣ pháp” trong chƣơng trình bồi
dƣỡng kiến thức quản lý quản lý nhà nƣớc ngạch chuyên viên chính của Học
viện Hành chính;
Bài báo “Hộ tịch và pháp luật về hộ tịch” tác giả Trần Duy Rô Nin, tạp
chí Nhà nƣớc và Pháp luật số 5/2008;
Bài “Thực trạng đội ngũ công chức Tƣ pháp- Hộ tịch và yêu cầu chuẩn
hóa” của tác giả Trần Thị Lệ Hoa, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số chuyên đề
pháp luật Hộ tịch năm 2013;
Bộ Tƣ pháp (2006) “Hƣớng dẫn nghiệp vụ Đăng ký và quản lý hộ
tịch”, NXB Tƣ pháp, Hà Nội;
Bộ Tƣ pháp (2007), “Nghiệp vụ đăng ký hộ tịch”, NXB Tƣ pháp, Hà Nội;
Sách chuyên khảo “Từ quản lý đinh đến quản lý hộ tịch” của tác giả
Phạm Trọng Cƣờng, NXB Tƣ pháp, Hà Nội, 2007;
Số chuyên đề “Công chứng, hộ tịch và quốc tịch”, Bộ Tƣ pháp, Hà Nội,
2007;

11. 4
Bộ Tƣ pháp (2010) “Tài liệu Hƣớng dẫn nghiệp vụ Tƣ pháp xã,
phƣờng, thị trấn”, NXB Tƣ pháp;
Đề tài nghiên cứu cấp cơ sở “Nâng cao chất lƣợng, hiệu quả công tác
đăng ký và quản lý hộ tịch ở tỉnh Hòa Bình – Thực trạng và giải pháp” của Sở
Tƣ pháp tỉnh Hòa Bình, tác giả Trần Việt Hƣng chủ nhiệm đề tài, Viện Khoa
học Pháp lý, Bộ Tƣ pháp, 2010;
Luận văn thạc sĩ quản lý hành chính công “Quản lý nhà nƣớc về hộ tịch
ở cấp xã, huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội”, tác giả Phạm Hồng Hoàn,
Học viện Hành chính Quốc gia, 2010.
Các công trình khoa học nói trên đã đề cập từng khía cạnh của quản lý
về hộ tịch. Tuy nhiên, cho đến nay, chƣa có công trình khoa học nào nghiên
cứu trực tiếp về pháp luật quản lý về hộ tịch - từ thực tiễn quận Hai Bà Trƣng,
thành phố Hà Nội
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là các vấn đề lý luận, lịch sử pháp luật
quản lý về hộ tịch, thực tiễn pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận
Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội
Phạm vi nghiên cứu của đề tài về không gian đƣợc giới hạn trên địa bàn
quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội; về thời gian đƣợc giới hạn từ năm 2010
đến nay.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm rõ lý luận về quản lý hộ tịch, pháp
luật quản lý về hộ tịch, thực tiễn pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận
Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội. Từ đó đánh giá thực trạng pháp luật quản lý
về hộ tịch cũng nhƣ pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà
Trƣng, thành phố Hà Nội. Trong thời gian qua, những kết quả đạt đƣợc và hạn
chế cũng nhƣ nguyên nhân của chúng.

12. 5
Trên cơ sở xây dựng lý luận và phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật
quản lý về hộ tịch luận văn hƣớng tới việc đề xuất những giải pháp bảo đảm
thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch nói chung, những giải pháp bảo
đảmthực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng,
thành phố Hà Nội nói riêng góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quản lý
nhà nƣớc về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội trong
thời gian tới.
Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có những nhiệm
vụ cụ thể sau:
Thứ nhất, xây dựng cơ sở lý luận của pháp luật quản lý về hộ tịch thông
qua việc xác định các khái niệm có liên quan nhƣ: Khái niệm Hộ tịch; khái
niệm quản lý Hộ tịch; khái niệm pháp luật quản lý về Hộ tịch; xác định đặc
điểm, nội dung, vai trò và các yếu tố ảnh hƣởng đến việc pháp luật quản lý về
hộ tịch.
Thứ hai, phân tích thực trạng pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn
quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội đƣa ra những đánh giá về kết quả đạt
đƣợc, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong pháp luật quản
lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội.
Thứ ba, đề xuất phƣơng hƣớng, hệ thống giải pháp đủ cơ sở khoa học để
bảo đảm pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành
phố Hà Nội.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận của việc nghiên cứu đề tài là những luận điểm trong học
thuyết Mác- Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về quản lý hành chính nhà nƣớc;
các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về quản lý hộ tịch, xây dựng
pháp luật quản lý hộ tịch.

13. 6
Các phƣơng pháp đƣợc tác giả sử dụng trong luận văn gồm: Phƣơng
pháp phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp, phƣơng pháp lịch sử, phƣơng
pháp hệ thống, phƣơng pháp so sánh...
6. Đóng góp của Luận văn
Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp luật quản lý về hộ
tịch; đánh giá thực trạng pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà
Trƣng, thành phố Hà Nội trong thời gian qua. Từ đó đề xuất những giải pháp
bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu
quả của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành
phố Hà Nội.
Các kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm cơ sở để các cấp chính
quyền ở quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội nghiên cứu, vận dụng vào
thực tế quản lý hộ tịch. Luận văn cũng có thể là tài liệu nghiên cứu về quản lý
hộ tịch cho các học viên, sinh viên của Học viện Hành chính Quốc gia.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn
đƣợc kết cấu gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của pháp luật quản lý về hộ tịch
Chƣơng 2: Thực trạng thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên
địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội
Chƣơng 3: Quan điểm và giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật
quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội

14. 7
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH
1.1. Hộ tịch và quản lý về hộ tịch
1.1.1. Khái niệm hộ tịch
“Hộ tịch” là thuật ngữ quen thuộc trong đời sống xã hội, từ trƣớc đến
nay, vẫn tồn tại khá nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm “Hộ tịch”.
Dƣới góc độ ngôn ngữ, khái niệm “Hộ tịch” đƣợc giải thích trong
nhiều Từ điển Hán - Việt của nhiều tác giả khác nhau dƣới đây là một số
cách giải nghĩa:
Theo tác giả Đào Duy Anh trong cuốn Giản yếu Hán - Việt từ
điển:“Hộ tịch: Quyển sổ của Chính phủ biên chép số người, chức nghiệp và
tịch quán của từng người”
Tác giả Nguyễn Văn Khôn trong cuốn Hán - Việt từ điển lại cho rằng: “Hộ
tịch: Sổ biên dân số có ghi rõ tên họ, quê quán và chức nghiệp của từng người”
Tác giả Hoàng Thúc Trâm trong cuốn Hán - Việt tân từ điển viết “Hộ
tịch: Sổ biên nhận số một địa phương hoặc cả toàn quốc, trong có ghi rõ tên
họ, quê quán và chức nghiệp của từng người”;
Tác giả Bửu Kế trong cuốn Từ điển Hán - Việt từ nguyên giải thích
“Hộ tịch: Sổ sách ghi chép tên, họ, nghề nghiệp dân cư ngụ trong xã
phường”.
Theo Từ điển từ và ngữ Hán Việt của Nguyễn Lân chủ biên viết: "Hộ
tịch: Quyển sổ ghi chép tên tuổi, quê quán, nghề nghiệp của mọi người trong
một địa phương”.
Nhƣ vậy, xét về góc độ ngôn ngữ nghĩa của từ "Hộ tịch" còn tồn tại
nhiều cách hiểu khác nhau, thậm chí, có cuốn từ điển giải nghĩa còn thể hiện
sự nhầm lẫn cơ bản giữa hai khái niệm hộ tịch và hộ khẩu. Điều này phản ánh

15. 8
một thực tế là sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm “Hộ tịch” và “Hộ khẩu” trong
nhận thức xã hội là khá phổ biến.
Về khía cạnh pháp lý
Thuật ngữ “Hộ tịch” lần đầu tiên đƣợc định nghĩa trong các giáo trình
giảng dạy của Đại học Luật khoa Sài Gòn dƣới chế độ Việt Nam Cộng hoà,
trong đó nổi lên quan điểm của một số tác giả sau:
Tác giả Phan Văn Thiết có thể coi là ngƣời đầu tiên trình bày quan
niệm “hộ tịch” trong cuốn tài liệu chuyên khảo xuất bản năm 1958 nhƣ sau:
“Hộ tịch - còn gọi là nhân thế bộ - là cách sinh hợp pháp của một công
dân trong gia đình và trong xã hội. Hộ tịch căn cứ vào ba hiện tượng quan
trọng nhất của con người: sinh, giá thú và tử”.
Các tác giả Vũ Văn Mẫu - Lê Đình Chân lại trình bày một định nghĩa
khác về khái niệm “Hộ tịch”:
"Hộ tịch là sổ biên chép các việc liên hệ đến các người trong nhà. Hộ
tịch gồm ba sổ để ghi chép các sự khai giá thú, khai sinh và khai tử".
Tác giả Trần Thúc Linh, tác giả cuốn Danh từ pháp luật lƣợc giải - vốn
đƣợc đánh giá là một trong những từ điển chuyên ngành pháp lý đầu tiên -
không đƣa ra định nghĩa về khái niệm “Hộ tịch” mà chỉ định nghĩa khái niệm
“Chứng thƣ Hộ tịch”:
“Chứng thư Hộ tịch là những giấy tờ công chứng dùng để chứng minh
một cách chính xác thân trạng người ta như ngày tháng sanh, tử, giá thú, họ
tên, con trai con gái, con chính thức hay con tư sanh, tư cách vợ chồng... tóm
lại tình trạng xã hội của con người từ lúc sinh ra đến khi chết.
Các sổ sách hộ tịch ghi lại mọi việc sanh, tử, giá thú và các việc thay
đổi về thân trạng người ta nhìn nhận con ngoại hôn, chính thức hoá con tư
sinh, khước từ phụ hệ, ly thân...”.

16. 9
Khái niệm “Hộ tịch” cũng là một trƣờng hợp đặc biệt trong hệ thống
khái niệm pháp lý tiếng Việt. Bản thân khái niệm này hoàn toàn không dễ
định nghĩa một cách minh bạch. Trên thực tế, đã từng có những cuộc thảo
luận trong giới chuyên môn về việc thay thế khái niệm này bằng một khái
niệm khác thông dụng hơn, dễ hiểu hơn. Tuy nhiên, do khái niệm này, trải
qua một quá trình lịch sử đã dần trở thành ngôn ngữ phổ thông, ăn sâu trong
nhận thức nhân dân nên các nhà xây dựng pháp luật đã sử dụng khái niệm này
với tƣ cách là một thuật ngữ chuyên môn và định nghĩa trong văn bản.
Tại Điều 1 Điều lệ đăng ký hộ tịch ban hành kèm theo Nghị định số
764/TTG ngày 08/5/1956 của Thủ tƣớng Chính phủ quy định “Bản điều lệ
này quy định những nguyên tắc và thủ tục đăng ký các việc sinh, tử, kết hôn,
sửa chữa các điều đã đăng ký; ghi chú các việc thay đổi về hộ tịch cấp phát
giấy chứng nhận các việc ấy”. Điều lệ đăng ký hộ tịch ban hành kèm theo
Nghị định số 04/CP ngày 16/01/1961 của Hội đồng Chính phủ năm 1961
cũng quy định “đăng ký hộ tịch là ghi vào sổ của Ủy ban hành chính cơ sở
những việc sinh, tử, kết hôn và những việc có liên quan nhƣ nuôi con nuôi,
nhận con ngoài giá thú, nhận cha mẹ đẻ, thay đổi quốc tịch, thay đổi họ, tên,
chữ đệm, cải chính ngày, tháng, năm sinh...”.Tiếp đó, Nghị định số
83/1998/NĐ-CP và Nghị định số 158/2005/NĐ-CP cũng quy định hộ tịch là
những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh
ra đến khi chết. Cách định nghĩa này, thực chất chỉ là một sự ƣớc định. Về giá
trị biểu đạt, với cách định nghĩa nhƣ vậy, sẽ chính xác hơn nếu coi đây là định
nghĩa cho thuật ngữ “sự kiện hộ tịch” chứ không phải thuật ngữ “Hộ tịch”.
Bên cạnh đó, bản thân cách định nghĩa này cũng chƣa xác định đƣợc rõ ràng
nội hàm của khái niệm nên cùng với khái niệm “Hộ tịch”
Kế thừa khái niệm về hộ tịch trong các văn bản trƣớc đó, Luật Hộ tịch
năm 2014 ra đời quy định: “Hộ tịch là những sự kiện được quy định tại Điều

17. 10
3 của Luật này, xác định tình trạng nhân thân của cá nhân từ khi sinh ra đến
khi chết” (Khoản 1 Điều 2).
Điều 3 của Luật Hộ tịch năm 2014 quy định:
Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch gồm: Khai sinh; kết hôn;
giám hộ; nhận cha, mẹ, con; thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc,
bổ sung thông tin hộ tịch; khai tử.
Ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết
định của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền: thay đổi quốc tịch; xác định cha,
mẹ, con; xác định lại giới tính; nuôi con nuôi, chấm dứt việc nuôi con nuôi; ly
hôn, hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhận việc kết hôn; công nhận giám
hộ; tuyên bố hoặc huỷ tuyên bố một ngƣời mất tích, đã chết, bị mất hoặc hạn
chế năng lực hành vi dân sự.
Ghi vào Sổ hộ tịch sự kiện khai sinh; kết hôn; ly hôn; hủy việc kết hôn;
giám hộ; nhận cha, mẹ, con; xác định cha, mẹ, con; nuôi con nuôi; thay đổi hộ
tịch; khai tử của công dân Việt Nam đã đƣợc giải quyết tại cơ quan có thẩm
quyền của nƣớc ngoài.
Xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ tịch các việc hộ tịch khác theo quy định
của pháp luật.
Nhƣ vậy, Luật Hộ tịch đã quy định cụ thể hơn về khái niệm hộ tịch so
với Nghị định 158/2005/NĐ-CP. Điều này là cần thiết bởi cần phải có sự
thống nhất trong cách hiểu và áp dụng pháp luật.
Từ quan niệm trên về hộ tịch, có thể thấy, hộ tịch có những đặc điểm
chủ yếu sau:
Thứ nhất, hộ tịch là một giá trị nhân thân, gắn chặt với cá nhân con
ngƣời, bởi vì, mỗi ngƣời chỉ có một thời điểm sinh, một thời điểm chết. Các
dấu hiệu về cha đẻ, mẹ đẻ, dân tộc, giới tính là những dấu hiệu giúp ngƣời ta

18. 11
phân biệt từng cá nhân con ngƣời. Do đó, đây là các giá trị nhân thân gắn với
một con ngƣời cụ thể từ khi sinh ra đến khi chết
Thứ hai, hộ tịch là những giá trị, về nguyên tắc không chuyển đổi cho
ngƣời khác. Đặc điểm này là hệ quả của của đặc điểm thứ nhất. Do đó, việc
thực hiện các sự kiện hộ tịch phải do trực tiếp cá nhân ngƣời đó thực hiện, trừ
trƣờng hợp pháp luật có quy định khác (nhƣ: khai sinh có thể do bố, mẹ đi
đăng ký khai sinh; khai tử do ngƣời thân của ngƣời chết đăng ký khai tử).
Thứ ba,hộ tịch là những sự kiện nhân thân không lƣợng hoá đƣợc thành
tiền. Chính vì vậy, hộ tịch không phải là một loại hàng hóa có thể trao đổi trên
thị trƣờng.
1.1.2.Quản lý về hộ tịch
Quản lý là hoạt động mang tính đặc thù của con ngƣời, là sự tác động
có mục đích của các chủ thể quản lý đối với các đối tƣợng quản lý. Quản lý
xuất hiện ở bất kỳ nơi nào, lúc nào nếu ở nơi đó có hoạt động chung của con
ngƣời. Mục đích và nhiệm vụ của quản lý là điều khiển, chỉ đạo hoạt động
chung của con ngƣời, phối hợp hoạt động riêng lẻ của từng cá nhân thành một
hoạt động chung thống nhất của cả tập thể và hƣớng hoạt động chung đó theo
những phƣơng hƣớng thống nhất, nhằm đạt đƣợc mục tiêu đã định trƣớc.
Khi Nhà nƣớc xuất hiện thì phần lớn các công việc của xã hội do nhà
nƣớc quản lý. Khái niệm quản lý nhà nƣớc theo nghĩa rộng: Là hoạt động tổ
chức, điều hành của cả bộ máy nhà nƣớc, nghĩa là bao hàm cả sự tác động, tổ
chức của quyền lực nhà nƣớc trên các phƣơng diện lập pháp hành pháp và tƣ
pháp. Theo cách hiểu này, quản lý nhà nƣớc đƣợc đặt trong cơ chế "Đảng
lãnh đạo, Nhà nƣớc quản lý, nhân dân lao động làm chủ.
Theo nghĩa hẹp, Quản lý nhà nƣớc chủ yếu là quá trình tổ chức, điều
hành của hệ thống cơ quan hành chính nhà nƣớc đối với các quá trình xã hội
và hành vi hoạt động của con ngƣời theo pháp luật nhằm đạt đƣợc những mục

19. 12
tiêu yêu cầu nhiệm vụ quản lý nhà nƣớc. Đồng thời, các cơ quan nhà nƣớc nói
chung còn thực hiện các hoạt động có tính chất chấp hành, điều hành, tính
chất hành chính nhà nƣớc nhằm xây dựng tổ chức bộ máy và củng cố chế độ
công tác nội bộ của mình. Chẳng hạn ra quyết định thành lập, chia tách, sát
nhập các đơn vị tổ chức thuộc bộ máy của mình; đề bạt, khen thƣởng, kỷ luật
cán bộ, công chức, ban hành quy chế làm việc nội bộ... Quản lý nhà nƣớc theo
nghĩa hẹp này còn đồng nghĩa với khái niệm quản lý hành chính nhà nƣớc.
Là một nội dung trong quản lý hành chính nhà nƣớc về Hành chính –
Tƣ pháp, quản lý về hộ tịch có thể hiểu là một hình thức hoạt động của nhà
nước, do các chủ thể có thẩm quyền thực hiện trên cơ sở và để thi hành pháp
luật trong lĩnh vực hộ tịch, góp phần vào bảo đảm, bảo vệ quyền con người,
quyền công dân, phục vụ cho công cuộc phát triển kinh tế- xã hội.
Quản lý về hộ tịch ở nƣớc ta có những đặc điểm sau đây:
Thứ nhất, quản lý về hộ tịch là hoạt động mang quyền lực nhà nƣớc.
Quyền lực nhà nƣớc trong quản lý về hộ tịch trƣớc hết thể hiện ở việc
các chủ thể có thẩm quyền thể hiện ý chí nhà nƣớc thông qua phƣơng tiện
nhất định, trong đó phƣơng tiện cơ bản và đặc biệt quan trọng đƣợc sử dụng
là văn bản quản lý hộ tịch. Bằng việc ban hành văn bản, chủ thể quản lý hộ
tịch thể hiện ý chí của mình dƣới dạng các hoạt động áp dụng pháp luật; dƣới
dạng các mệnh lệnh cá biệt nhằm áp dụng pháp luật vào thực tiễn, trực tiếp
thực hiện quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia quan hệ quản lý; dƣới
những dạng mệnh lệnh chỉ đạo trong hoạt động, nhằm tổ chức thực hiện pháp
luật trong thực tiễn; dƣới dạng những thông tin hƣớng dẫn ngƣời dân để thực
hiện việc đăng ký hộ tịch thông qua hệ thống của bộ máy quản lý hộ tịch của
Nhà nƣớc. Bên cạnh đó, quyền lực nhà nƣớc còn thể hiện trong việc các chủ
thể có thẩm quyền tiến hành những hoạt động cần thiết để bảo đảm thực hiện
ý chí nhà nƣớc, nhƣ các biện pháp về tổ chức, tuyên truyền giáo dục, thuyết

20. 13
phục, hòa giải… Chính những biện pháp này là sự thể hiện tập trung và rõ nét
của sức mạnh nhà nƣớc, một bộ phận tạo nên quyền lực nhà nƣớc, nhờ đó ý
chí của chủ thể quản lý hộ tịch đƣợc bảo đảm thực hiện.
Thứ hai, quản lý về hộ tịch là hoạt động đƣợc tiến hành bởi những chủ
thể có quyền năng hành pháp là các công chức trong bộ máy nhà nƣớc.
Chủ thể chủ yếu thực hiện quản lý về hộ tịch là các cơ quan quản lý
hành chính nhà nƣớc (Chính phủ, Bộ, Ủy ban nhân dân, cơ quan chuyên môn
thuộc Ủy ban nhân dân, đội ngũ công chức làm công tác Tƣ pháp - Hộ tịch).
Thứ ba, quản lý về hộ tịch là hoạt động có tính thống nhất, đƣợc tổ
chức chặt chẽ.
Để bảo đảm tính pháp chế trong hoạt động hộ tịch, bộ máy các cơ quan
hộ tịch đƣợc tổ chức thành một khối thống nhất từ Trung ƣơng tới địa
phƣơng, nhờ đó các hoạt động của bộ máy đƣợc chỉ đạo, điều hành thống
nhất, bảo đảm lợi ích chung của cả nƣớc, bảo đảm sự liên kết, phối hợp nhịp
nhàng giữa các địa phƣơng tạo ra sức mạnh tổng hợp của cả nƣớc, tránh đƣợc
sự cục bộ phân hóa giữa các địa phƣơng hay vùng miền khác nhau. Tuy
nhiên, do mỗi địa phƣơng đều có những nét đặc thù riêng về điều kiện kinh tế
- xã hội, nên để có thể phát huy tối đa những yếu tố của từng địa phƣơng, tạo
sự năng động sáng tạo trong quản lý điều hành, bộ máy quản lý hộ tịch còn
đƣợc tổ chức theo hƣớng phân cấp, trao quyền tự quyết, tạo sự chủ động sáng
tạo cho chính quyền địa phƣơng.
Thứ tư, quản lý về hộ tịch có tính chấp hành và điều hành.
Tính chấp hành và điều hành của quản lý về hộ tịch thể hiện trong việc
những hoạt động này đƣợc tiến hành trên cơ sở pháp luật và nhằm mục đích
thực hiện pháp luật, cho dù đó là hoạt động chủ động sáng tạo của chủ thể
quản lý thì cũng không đƣợc vƣợt quá khuôn khổ pháp luật, điều hành cấp

21. 14
dƣới, trực tiếp áp dụng pháp luật hoặc tổ chức những hoạt động thực tiễn…,
trên cơ sở quy định pháp luật nhằm hiện thực hóa pháp luật.
Tính điều hành của quản lý về hộ tịch thể hiện trong việc chủ thể có
thẩm quyền tổ chức thực hiện pháp luật trong đời sống xã hội. Trong quá trình
đó, các chủ thể này, không chỉ tự mình thực hiện pháp luật mà quan trọng hơn
cả chúng đảm nhận chức năng chi đạo nhằm vận hành hoạt động của các cơ
quan, đơn vị trực thuộc theo một quy trình thống nhất; tổ chức để mọi đối
tƣợng có liên quan thực hiện pháp luật nhằm hiện thực hóa các quyền và
nghĩa vụ của các bên trong quan hệ quản lý.
Thứ năm, quản lý về hộ tịch là hoạt động mang tính liên tục.
Quản lý về hộ tịch luôn cần có tính liên tục, kịp thời và linh hoạt để đáp
ứng sự vận động không ngừng của đời sống xã hội. Chính điểm đặc thù này
đƣợc coi là một cơ sở quan trọng trong việc xác lập quy định về tổ chức và
hoạt động, quy chế công chức của bộ máy quản lý hộ tịch; tạo ra bộ máy quản
lý hộ tịch gọn nhẹ, có sự linh hoạt trong tổ chức, có đội ngũ công chức quản
lý hộ tịch năng động sáng tạo, quyết đoán và chịu sự ràng buộc trách nhiệm
đối với hoạt động của mình.
1.2. Pháp luật quản lý về hộ tịch
1.2.1. Khái niệm pháp luật quản lý về hộ tịch
Quản lý về hộ tịch là một trong những hoạt động của quản lý Nhà
nƣớc, thông qua việc quản lý về hộ tịch Nhà nƣớc nắm đƣợc tình hình biến
động dân cƣ và sự biến động của xã hội, giúp Nhà nƣớc có cơ sở khoa học để
xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng và trật tự
an toàn xã hội.
Trong bối cảnh đất nƣớc bƣớc sang giai đoạn phát triển mới, tiến trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế diễn ra ngày càng sâu rộng,
việc dịch chuyển dân cƣ trong nƣớc và quốc tế ngày càng gia tăng, quyền con

22. 15
ngƣời, quyền công dân đòi hỏi đƣợc ghi nhận và bảo đảm thực hiện ở mức
cao hơn. Để tạo cơ sơ pháp lý lâu dài, ổn định, thống nhất cho công tác đăng
ký, quản lý hộ tịch, nhất là trong việc triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013
với nhiều quy định mới đề cao quyền con ngƣời, quyền, nghĩa vụ cơ bản của
công dân; đồng thời tạo sự chuyển biến mạnh mẽ công tác quản lý, đăng ký
hộ tịch theo hƣớng từng bƣớc chuyên nghiệp, phù hợp với yêu cầu phát triển
của đất nƣớc trong thời kỳ mới cần có hệ thống các quy định pháp luật tạo
thành cơ sở pháp lý vững chắc cho quản lý về hộ tịch.
Hiện nay, trong các văn bản pháp luật và các tài liệu, sách báo pháp lý,
thuật ngữ “pháp luật về hộ tịch” đƣợc sử dụng khá phổ biến. Tuy nhiên, việc
sử dụng thuật ngữ này trong các nghiên cứu chỉ mang tính ƣớc định và tuỳ
từng trƣờng hợp, nội hàm của nó đƣợc xác định theo nghĩa rộng hoặc nghĩa
hẹp có sự khác nhau cơ bản. Theo những cách hiểu khác nhau đó, việc xác
định các quy phạm pháp luật và các quan hệ pháp luật về hộ tịch cũng có sự
khác nhau.
Hiểu theo nghĩa rộng thì pháp luật về hộ tịch bao gồm toàn bộ hệ thống
quy phạm điều chỉnh các vấn đề về hộ tịch, theo đó, nguồn chủ đạo của pháp
luật về hộ tịch bao gồm Luật Hộ tịch 2014, Bộ luật Dân sự 2015, Luật Hôn
nhân và Gia đình 2014. Cũng trong cách hiểu này, các quan hệ pháp luật về
hộ tịch đƣợc phân thành hai nhóm cơ bản, đó là nhóm quan hệ mang tính chất
dân sự và nhóm quan hệ về quản lý. Cách hiểu này đã làm nổi bật điểm đặc
trƣng cơ bản của sự điều chỉnh pháp luật về hộ tịch, đó là các quan hệ pháp
luật về hộ tịch cùng lúc đƣợc điều chỉnh bởi hai nhóm quy phạm pháp luật cơ
bản, đó là quy phạm luật dân sự và quy phạm luật hành chính. Hai nhóm quy
phạm này có mối liên hệ hết sức mật thiết, trong đó, nhóm quy phạm về hộ
tịch do luật dân sự điều chỉnh luôn đóng vai trò là tiền đề để xây dựng các quy
phạm hành chính về hộ tịch.

23. 16
Hiểu theo nghĩa hẹp thì pháp luật về hộ tịch chỉ bao gồm các quy phạm
hành chính về quản lý hộ tịch. Điều đó cũng có nghĩa là đối tƣợng điều chỉnh
của pháp luật về hộ tịch chỉ bao gồm các quan hệ mang tính chất chấp hành -
điều hành phát sinh trong lĩnh vực quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. Mặc dù hai
quan niệm trên đây có sự khác nhau cơ bản những cần thấy rằng chúng không
mâu thuẫn và loại trừ nhau. Về mặt khoa học, điều đó cho phép có thể sử
dụng thuật ngữ này với sự ƣớc định về nội hàm của nó. Trong mục đích
nghiên cứu của đề tài này, chúng tôi xin đƣợc hiểu thuật ngữ “pháp luật về hộ
tịch” theo nghĩa hẹp.
Nhƣ vậy, pháp luật quản lý về hộ tịch là hệ thống các quy tắc xử sự do
cơ quan có thẩm quyền ban hành điều chỉnh quản hệ xã hội phát sinh trong
việc quản lý nhà nước về hộ tịch nhằm bảo đảm thực hiện quyền con người,
quyền công dân.
1.2.2. Đặc điểm pháp luật quản lý về hộ tịch
Thứ nhất, pháp luật quản lý về hộ tịch điều chỉnh các quan hệ phát sinh
trong quản lý về hộ tịch bao gồm: Quy định về hộ tịch; quyền, nghĩa vụ,
nguyên tắc, thẩm quyền, thủ tục đăng ký hộ tịch; Cơ sở dữ liệu hộ tịch và
quản lý nhà nƣớc về hộ tịch.
Thứ hai, pháp luật quản lý về hộ tịch là cơ sở pháp lý trực tiếp và quan
trọng trong việc bảo đảm quyền con ngƣời về nhân thân của cá nhân từ khi
sinh ra đến khi chết.
Thứ ba, pháp luật quản lý về hộ tịch quy định chủ thể quản lý nhà nƣớc
về hộ tịch là các Bộ, Ngành và Ủy ban nhân dân các cấp nhƣ: Bộ Tƣ pháp, Bộ
Công an, Bộ ngoại giao, UBND cấp tỉnh, UBND cấp huyện và UBND cấp xã.
Thứ tư, pháp luật quản lý về hộ tịch quy định trách nhiệm của công
chức làm công tác hộ tịch. Công chức làm công tác hộ tịch bao gồm công
chức Tƣ pháp - Hộ tịch ở cấp xã; công chức làm công tác Hộ tịch ở Phòng Tƣ

24. 17
pháp thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện; viên chức ngoại giao, lãnh sự làm
công tác Hộ tịch tại Cơ quan đại diện.
Thứ năm, nhà nƣớc bảo đảm pháp luật quản lý về hộ tịch bằng việc
quy định rõ quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ đăng ký và quản lý các sự kiện
hộ tịch phát sinh.
1.2.3. Nội dung pháp luật quản lý về hộ tịch
Nội dung pháp luật quản lý về hộ tịch là các quy định về đăng ký hộ
tịch; cơ sở dữ liệu hộ tịch và trách nhiệm quản lý nhà nƣớc về hộ tịch.
1.2.3.1. Đăng ký hộ tịch
Đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền xác nhận hoặc
ghi vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch của cá nhân, tạo cơ sở pháp lý để Nhà
nƣớc bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, thực hiện quản lý về dân
cƣ. Bao gồm các nội dung cụ thể sau:
Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch
Khai sinh:Đăng ký khai sinh là biện pháp đầu tiên của quản lý hành
chính nhà nƣớc trong lĩnh vực đăng ký hộ tịch. Thông qua quản lý hành chính
trong lĩnh vực đăng ký khai sinh đã giúp cho Nhà nƣớc theo dõi đƣợc sự biến
động tự nhiên của dân số, từ đó, đề ra các chính sách phát triển kinh tế - xã
hội trên phạm vi cả nƣớc cũng nhƣ trong từng địa phƣơng; mặt khác đăng ký
khai sinh một cách đầy đủ, chính xác là bảo vệ quyền của trẻ em đƣợc đăng
ký khai sinh ngay từ khi sinh ra theo quy định của pháp luật và phù hợp với
thông lệ quốc tế.
Kết hôn: Quyền kết hôn là một trong những quyền đầu tiên trong lĩnh
vực hôn nhân và gia đình của mỗi con ngƣời. Từ đó phát sinh ra những quan
hệ pháp lý giữa vợ, chồng, cha, mẹ, con, giữa ông bà nội, ngoại và cháu.Từ
xƣa đến nay, quan hệ hôn nhân thƣờng chỉ phát sinh trong phạm vi làng xã
hoặc quận, huyện liền kề hoặc trong phạm vi của một quốc gia. Ngày nay, do

25. 18
nhu cầu giao lƣu kinh tế, xã hội nên các quan hệ hôn nhân đã vƣợt ra ngoài
phạm vi địa hạt của một xã, huyện, tỉnh, thậm chí là quốc gia. Do vậy, nếu
nghiên cứu đầy đủ về chế độ hôn nhân, phải nghiên cứu các mối quan hệ hôn
nhân không những phát sinh trong phạm vi lãnh thổ quốc gia mà còn phải
nghiên cứu cả những quan hệ hôn nhân có yếu tố nƣớc ngoài.
Giám hộ: Là việc cá nhân, pháp nhân đƣợc luật quy định, đƣợc Ủy ban
nhân dân cấp xã cử, đƣợc Tòa án chỉ định hoặc đƣợc quy định để thực hiện
việc chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của ngƣời chƣa thành niên,
ngƣời mất năng lực hành vi dân sự, ngƣời có khó khăn trong nhận thức, làm
chủ hành vi.
Nhận cha, mẹ, con
Thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc, bổ sung thông tin hộ
tịch: thay đổi đổi hộ tịch là việc thay đổi họ, tên, chữ đệm đã đƣợc đăng ký
đúng trong Sổ đăng ký khai sinh và bản chính Giấy khai sinh nhƣng cá nhân
có yêu cầu thay đổi khi có lý do chính đáng theo yêu cầu của cá nhân đó khi
có lý do chính đáng theo quy định của Bộ luật Dân sự.
Khai tử: Đăng ký khai tử là một trong những lĩnh vực quản lý của nhà
nƣớc ta về đăng ký hộ tịch nhằm theo dõi sự biến động tự nhiên dân số. Đăng
ký khai tử là việc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền xác nhận sự kiện chết của
một ngƣời và ghi vào Sổ đăng ký khai tử. Trên cơ sở đó, chấm dứt quan hệ
của ngƣời đó đối với gia đình, xã hội đồng thời phát sinh quyền và nghĩa vụ
của thân nhân ngƣời chết.Mục đích của việc đăng ký khai tử là nhằm giúp nhà
nƣớc theo dõi sự biến động tự nhiên về dân số, tạo cơ sở xây dựng, phát triển
kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng và các chính sách dân số, kế
hoạch hoá gia đình.
Ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết
định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền các sự kiện:Thay đổi quốc tịch;

26. 19
Xác định cha, mẹ, con; Xác định lại giới tính;Nuôi con nuôi, chấm dứt việc
nuôi con nuôi; Ly hôn, hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhận việc kết
hôn; Công nhận giám hộ; Tuyên bố hoặc huỷ tuyên bố một ngƣời mất tích, đã
chết, bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự;
Ghi vào Sổ hộ tịch sự kiện khai sinh; kết hôn; ly hôn; hủy việc kết hôn;
giám hộ; nhận cha, mẹ, con; xác định cha, mẹ, con; nuôi con nuôi; thay đổi
hộ tịch; khai tử của công dân Việt Nam đã được giải quyết tại cơ quan có
thẩm quyền của nước ngoài
1.2.3.2. Cơ sở dữ liệu hộ tịch
Cơ sở dữ liệu hộ tịch là tài sản quốc gia, lƣu giữ toàn bộ thông tin hộ
tịch của mọi cá nhân, làm cơ sở để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá
nhân, phục vụ yêu cầu tra cứu thông tin, quản lý, hoạch định chính sách phát
triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Cơ sở dữ liệu hộ tịch bao gồm Sổ hộ tịch
và Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử là căn cứ để cấp bản sao trích lục hộ tịch.
Sổ hộ tịch là căn cứ pháp lý để lập, cập nhật, điều chỉnh thông tin hộ
tịch của cá nhân trong Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử.
Mỗi loại việc hộ tịch phải đƣợc ghi vào 01 quyển sổ, các trang phải đóng
dấu giáp lai; Sổ hộ tịch đƣợc lƣu giữ vĩnh viễn theo quy định của pháp luật.
Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử đƣợc lập để lƣu giữ, cập nhật, quản lý, tra
cứu thông tin hộ tịch, phục vụ yêu cầu đăng ký hộ tịch trực tuyến; đƣợc kết
nối để cung cấp, trao đổi thông tin hộ tịch cơ bản của cá nhân cho Cơ sở dữ
liệu quốc gia về dân cƣ.
Chính phủ quy định sự phối hợp giữa các bộ, cơ quan ngang bộ và
trách nhiệm của Ủy ban nhân dân các cấp trong việc quản lý, sử dụng Cơ sở
dữ liệu hộ tịch điện tử; thủ tục, trình tự đăng ký hộ tịch trực tuyến; việc kết
nối, cung cấp, trao đổi thông tin giữa Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử và Cơ sở
dữ liệu quốc gia về dân cƣ.

27. 20
1.2.3.3. Trách nhiệm quản lý nhà nước về hộ tịch
Việc quản lý nhà nƣớc về hộ tịch đƣợc thực hiện bởi nhiều cơ quan
khác nhau trong bộ máy nhà nƣớc, pháp luật về hộ tịch quy định về trách
nhiệm của các cơ quan đó trong việc quản lý nhà nƣớc về hộ tịch gắn với
nhiệm vụ quyền hạn riêng biệt của mỗi cơ quan. Theo đó:
Chính phủ thống nhất quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. Bộ Tƣ pháp giúp
Chính phủ thực hiện quản lý nhà nƣớc về hộ tịch.
Bộ Tƣ pháp thực hiện quản lý nhà nƣớc về hộ tịch.
Bộ Ngoại giao phối hợp với Bộ Tƣ pháp thực hiện quản lý nhà nƣớc về
hộ tịch tại Cơ quan đại diện.
Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Bộ Tƣ pháp, Bộ Ngoại giao và các
bộ, ngành liên quan thực hiện bảo đảm kết nối Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân
cƣ với Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử theo quy định của pháp luật; Bảo đảm an
ninh, an toàn thông tin trong Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử.
Ủy ban nhân dân các cấp thực hiện việc quản lý về hộ tịch trên địa bàn
địa phƣơng theo phân cấp.
1.2.4. Thẩm quyền quản lý về hộ tịch
Căn cứ vào chức năng cơ bản của từng hệ thống cơ quan trong tổ chức
bộ máy nhà nƣớc, sát với tình hình thực tế hiện nay, có tính đến yêu cầu cải
cách hành chính, Luật hộ tịch 2014 đã phân cấp thẩm quyền quản lý về hộ
tịch theo hƣớng:
Một là, phân biệt giữa nhiệm vụ quản lý nhà nƣớc và nhiệm vụ đăng ký
các sự kiện hộ tịch. Theo đó, các nhiệm vụ quản lý nhƣ: xây dựng pháp luật,
tổ chức thực hiện pháp luật, hƣớng dẫn, kiểm tra, thanh tra công tác hộ tịch,
xử lý vi phạm... thuộc nhiệm vụ của Bộ Tƣ pháp, Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh;
nhiệm vụ đăng ký các sự kiện hộ tịch tập trung cho chính quyền cơ sở nhƣ Ủy
ban nhân dân cấp xã, Ủy ban nhân dân cấp huyện.

28. 21
Hai là, trong hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch có sự điều chỉnh
nhiệm vụ giữa các cấp, tránh sự trùng lặp, chồng chéo về nhiệm vụ quản lý
giữa các cấp. Theo đó, thẩm quyền quản lý về hộ tịch đƣợc quy định nhƣ sau:
Chính phủ thống nhất quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. Nội dung quản lý
nhà nƣớc về hộ tịch bao gồm: ban hành hoặc trình cơ quan nhà nƣớc có thẩm
quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật về đăng ký và quản lý hộ tịch; tổ
chức triển khai thực hiện pháp luật về hộ tịch; ứng dụng công nghệ thông tin
trong đăng ký và quản lý hộ tịch; xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu hộ tịch
điện tử; thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp
luật về đăng ký và quản lý hộ tịch; thống kê hộ tịch và hợp tác quốc tế về hộ
tịch (Điều 65).
Bộ Tƣ pháp là cơ quan giúp Chính phủ thực hiện chức năng quản lý
nhà nƣớc về hộ tịch và có nhiệm vụ, quyền hạn: quy định, hƣớng dẫn, chỉ
đạo, bồi dƣỡng nghiệp vụ về đăng ký, quản lý hộ tịch cho công chức làm công
tác hộ tịch ở trong nƣớc; ban hành, hƣớng dẫn sử dụng, quản lý Sổ hộ tịch,
Giấy khai sinh, Giấy chứng nhận kết hôn, trích lục hộ tịch và các biểu mẫu hộ
tịch khác; quy định cụ thể điều kiện, trình tự đăng ký khai sinh, kết hôn, khai
tử lƣu động; xây dựng và quản lý thống nhất cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử;
hƣớng dẫn, chỉ đạo địa phƣơng trong việc quản lý, sử dụng phần mềm đăng
ký và quản lý hộ tịch, Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử, cung cấp thông tin hộ tịch
cơ bản của cá nhân cho Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cƣ; tổng hợp tình hình,
phân tích, đánh giá, thống kê hộ tịch báo cáo Chính phủ (Điều 66).
Bộ Ngoại giao trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách
nhiệm phối hợp với Bộ Tƣ pháp thực hiện quản lý nhà nƣớc về công tác đăng ký
hộ tịch tại các Cơ quan đại diện Việt Nam ở nƣớc ngoài (khoản 1 Điều 67).
Cơ quan đại diện thực hiện quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của công dân
Việt Nam cƣ trú ở nƣớc ngoài, đăng ký hộ tịch cho công dân Việt Nam cƣ trú

29. 22
ở nƣớc ngoài theo quy định; quản lý, sử dụng sổ sách, hồ sơ, biểu mẫu hộ
tịch; quản lý, cập nhật và khai thác cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử theo quy định
Viên chức ngoại giao, lãnh sự làm công tác hộ tịch có trách nhiệm giúp Cơ
quan đại diện thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn này (khoản 2 Điều 67).
Bộ Công an: Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách
nhiệm phối hợp với Bộ Tƣ pháp, Bộ Ngoại giao và các bộ ngành liên quan
xây dựng và vận hành Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cƣ bảo đảm việc kết nối
giữa Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cƣ với Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử; bảo
đảm an toàn, an ninh thông tin trong Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử và thực
hiện các nhiệm vụ khác liên quan đến công tác hộ tịch (Điều 68).
Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh: Tập trung thực hiện chức năng quản lý nhà
nƣớc, chịu trách nhiệm tổ chức hệ thống đăng ký và quản lý hộ tịch tại địa
phƣơng; bảo đảm nguồn nhân lực và cơ sở vật chất để phục vụ hoạt động đăng
ký và quản lý hộ tịch; quản lý, cập nhật, khai thác Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử
theo quy định; chỉ đạo thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi
phạm pháp luật về hộ tịch theo thẩm quyền; tổ chức, đào tạo, bồi dƣỡng nghiệp
vụ cho công chức Tƣ pháp – Hộ tịch, công chức đảm nhiệm công tác hộ tịch của
Phòng Tƣ pháp. Sở Tƣ pháp giúp Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện các nhiệm
vụ, quyền hạn trong quản lý nhà nƣớc về hộ tịch (Điều 69).
Ủy ban nhân dân cấp huyện: Thực hiện chức năng quản lý nhà nƣớc
trên địa bàn, chỉ đạo, hƣớng dẫn, kiểm tra về công tác đăng ký hộ tịch tại cấp
xã; thực hiện việc đăng ký hộ tịch có yếu tố nƣớc ngoài theo phân cấp; quản
lý, lƣu trữ, cập nhật, khai thác Sổ, hồ sơ hộ tịch, Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử
theo quy định;Thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi
phạm pháp luật về hộ tịch theo thẩm quyền; Thu hồi, hủy bỏ giấy tờ hộ tịch
do Ủy ban nhân dân cấp xã cấp trái quy định của pháp luật, trừ trƣờng hợp kết
hôn trái pháp luật; Tổng hợp tình hình và thống kê hộ tịch báo cáo Ủy ban

30. 23
nhân dân cấp tỉnh theo quy định của Chính phủ; Lƣu trữ Sổ hộ tịch, hồ sơ
đăng ký hộ tịch. Phòng Tƣ pháp giúp Ủy ban nhân dân cấp huyện thực hiện
các nhiệm vụ, quyền hạn trong quản lý nhà nƣớc về hộ tịch (Điều 70).
Ủy ban nhân dân cấp xã: Thực hiện chức năng quản lý nhà nƣớc về hộ
tịch tại địa bàn xã mình; tuyên truyền, vận động nhân dân chấp hành pháp luật
về hộ tịch, quản lý, lƣu trữ, bảo quản sổ sách, hồ sơ hộ tịch, đăng ký các việc
hộ tịch trong nƣớc theo thẩm quyền; quản lý, cập nhật, khai thác Cơ sở dữ
liệu hộ tịch điện tử theo quy định... Công chức Tƣ pháp – Hộ tịch giúp Ủy
ban nhân dân cấp xã thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn này (Điều 71).
1.2.5. Vai trò pháp luật quản lý về hộ tịch
Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một
ngƣời từ khi sinh ra đến khi chết, nên, đăng ký, quản lý hộ tịch là một vấn đề
quan trọng đối với mỗi cá nhân trong xã hội. Đăng ký hộ tịch thể hiện việc
nhà nƣớc công nhận một cá nhân con ngƣời tồn tại với tất cả đầy đủ tính pháp
lý của nó. Đăng ký và quản lý hộ tịch là nhiệm vụ quan trọng luôn đƣợc các
quốc gia quan tâm thực hiện. Hoạt động này còn là cơ sở để Nhà nƣớc công
nhận và bảo hộ quyền con ngƣời, quyền, nghĩa vụ công dân, đồng thời có biện
pháp quản lý dân cƣ một cách khoa học, phục vụ thiết thực cho việc xây
dựng, hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh
của đất nƣớc.
Để công tác quản lý về hộ tịch đạt hiệu quả cần có hệ thống các quy
định pháp luật tạo nền tảng pháp lý cho hoạt động của các chủ thể có trách
nhiệm quản lý về hộ tịch. Pháp luật quản lý về hộ tịch thể hiện vai trò của
mình ở các khía cạnh sau:
Thứ nhất, pháp luật quản lý về hộ tịch tạo hành lang pháp lý bảo đảm
cho sự quản lý của Nhà nước về công tác hộ tịch.

31. 24
Nếu nhƣ hoạt động quản lý dân cƣ đƣợc coi là nội dung quan trọng
hàng đầu trong tổng thể hoạt động quản lý xã hội thì quản lý hộ tịch với các
giá trị, lợi ích tiềm tang của nó đƣợc coi là khâu nằm ở vị trí trung tâm của
hoạt động quản lý dân cƣ. Hoạt động quản lý hộ tịch là lĩnh vực thể hiện sâu
sắc chức năng xã hội của Nhà nƣớc trên ba phƣơng diện cơ bản đó là:
Quản lý hộ tịch là cơ sở để Nhà nƣớc hoạch định các chính sách phát
triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng…và tổ chức thực
hiện có hiệu quả các chính sách đó. Một hệ thống quản lý dữ liệu hộ tịch đầy
đủ, chính xác, đƣợc cập nhật kịp thời, thƣờng xuyên sẽ là nguồn tài sản thông
tin hết sức quý giá luôn sẵn sang hỗ trợ đắc lực cho việc hoạch định các chính
sách xã hội một cách chính xác, có tính khả thi, tiết kiệm chi phí xã hội.
Hoạt động quản lý và đăng ký hộ tịch thể hiện tâp trung nhất, sinhđộng
nhất sự tôn trọng của Nhà nƣớc đối với việc thực hiện một số quyền nhân
than có bản của công dân đã đƣợc ghi nhận trong Hiến pháp 2013, Bộ luật
Dân sự 2015 nhƣ quyền đối với họ tên, quyền thay đổi họ tên, quyền xác định
dân tộc, quyền đối với quốc tịch, quyền đƣợc kết hôn, quyền đƣợc nhận nuôi
con nuôi ở phƣơng diện này, đăng ký hộ tịch chính là phƣơng tiện để ngƣời
dân thực hiện, hƣởng thụ các quyền nhân than đó. Các dữ liệu về căn cƣớc
của mỗi cá nhân thể hiện trên chứng thƣ hộ tịch là sự khẳng định có giá trị
pháp lý về đặc điểm nhân than của mỗi ngƣời, mà qua đó các cơ quan, tổ
chức, cá nhân khác có thể đánh giá ngƣời đó có khả năng điều kiện để tham
gia vào các quan hệ pháp luật nhất định hay không.
Hành vi đăng ký khai sinh của cơ quan đăng ký hộ tịch đánh dấu điểm khởi
đầu của hoạt động quản lý nhà nƣớc đối với từng ngƣời dân, đồng thời cũng là
điểm khởi đầu cho mối quan hệ giữa công dân với Nhà nƣớc. Giấy khai sinh là
giấy tờ hộ tịch gốc của mỗi cá nhân. Mọi hồ sơ, giấy tờ của cá nhân có nội dung
ghi về họ, tên, chữ đệm, ngày tháng năm sinh, giới tính, dân tộc, quốc tịch, quê
quán, quan hệ cha, mẹ, con phải phù hợp với giấy khai sinh của ngƣời đó.

32. 25
Quản lý nhà nƣớc về hộ tịch có giá trị to lớn đối với việc bảo đảm trậttự
xã hội. Hệ thống sổ hộ tịch có thể giúp việc truy nguyên nguồn gốc của cá
nhân một cách dễ dàng. Các chứng thƣ hộ tịch do ngƣời có thẩm quyền lập
theo thủ tục chặt chẽ có giá trị là sự khẳng định chính thức của Nhà nƣớc về
vị thế của mỗi cá nhân trong gia đình và xã hội. Trong lĩnh vực hoạt động tƣ
pháp khi cần đánh giá năng lực chủ thể của mỗi cá nhân các cơ quan tiến hành
tố tụng luôn cần đến giấy khai sinh của cá nhân đó. Giấy khai sinh chứa đựng
các dữ liệu quốc gia của cá nhân nhƣ ngày, tháng, năm, sinh, nơi sinh, dân
tộc, quốc tịch, họ tên cha, mẹ… do đó khi đƣợc sử dụng với tính cách là
chứng cứ, các thông tin thể hiện trên giấy khai sinh giúp cơ quan tiến hành
tố tụng đánh giá nhiều vấn đề trong các vụ án hình sự, dân sự, hành
chính…Bởi giá trị quan trọng nhƣ vậy, nên trong sự phát triển của mỗi
quốc gia, vấn đề xây dựng và khai thác hiệu quả hệ thống quản lý hộ tịch
phục vụ cho công tác quản lý Nhà nƣớc luôn đƣợc quan tâm.
Thứ hai, pháp luật quản lý về hộ tịch bảo đảm sự thống nhất trong
toàn quốc và các Cơ quan đại diện trong việc thực hiện các văn bản pháp
luật về hộ tịch;
Pháp luật và thực hiện pháp luật là hai mặt của một chỉnh thể thống
nhất, có mối quan hệ gắn bó không thể tách rời. Pháp luật chỉ có ý nghĩa đích
thực khi đƣợc thực hiện, các quy định của pháp luật trở thành những hành vi
hoạt động thực tế của các chủ thể pháp luật. Thực hiện pháp luật là “cầu nối”
để pháp luật đi vào cuộc sống, là sự tiếp tục ý chí của Nhà nƣớc thể hiện trong
pháp luật. Với mục tiêu xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN, nhà nƣớc
quản lý xã hội bằng pháp luật, chúng ta cần có một hệ thống pháp luật đầy đủ
và hệ thống pháp luật đó phải đƣợc mọi thành viên trong xã hội tôn trọng,
đƣợc chấp hành nghiêm chỉnh, triệt để. Ở góc độ pháp lý, thực hiện pháp luật

33. 26
là hành vi hợp pháp, phù hợp với quy định pháp luật, có lợi cho Nhà nƣớc,
cho xã hội, cho mọi cá nhân và tổ chức.
Thực tế cho thấy, để thực hiện pháp luật hiệu quả thì một trong những
yếu tố quan trọng là pháp luật phải đƣợc thực hiện một cách thống nhất. Việc
pháp luật đƣợc thực hiện thống nhấtnhằm tạo dựng môi trƣờng pháp lý an
toàn, minh bạch là một trong những yêu cầu tất yếu để xây dựng Nhà nƣớc
pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
Quản lý về hộ tịch là hoạt động của nhiều cơ quan khác nhau trong bộ
máy nhà nƣớc, mỗi cơ quan có nhiệm vụ, quyền hạn giới hạn bởi các quy
định pháp luật. Tính thống nhất trong thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch đòi
hỏi tất cả các chủ thể đó phải đƣợc nhận thức thống nhất và thực hiện thống
nhất pháp luật quản lý hộ tịch trong phạm vi cả nƣớc. Đây là điều kiện quan
trọng để thiết lập một trật tự quản lý về hộ tịch. Giúp loại trừ tƣ tƣởng cục bộ
bản vị địa phƣơng, tự do vô chính phủ. Tạo điều kiện để thiết lập trật tự pháp
luật và góp phần củng cố nguyên tắc tập trung dân chủ. Đảm bảo cho việc thực
hiện các đƣờng lối chính trị của Đảng trong thực tế đạt hiệu quả cao.
Thứ ba, pháp luật quản lý về hộ tịch bảo đảm công khai, minh bạch về
thẩm quyền, trình tự, thủ tục, thời gian giải quyết các yêu cầu đăng ký hộ tịch;
Theo từ điển tiếng Việt, công khai “là việc không giữ kín, mà để cho
mọi ngƣời đều có thể biết”. Minh bạch là “rõ ràng, rành mạch”. Trong hoạt
động của bộ máy nhà nƣớc, công khai nghĩa là mọi hoạt động của nhà nƣớc
phải đƣợc công bố hoặc phổ biến, truyền tải trên các phƣơng tiện thông tin đại
chúng, làm cho mọi ngƣời dân có thể tiếp cận đƣợc các quyết định của nhà
nƣớc một cách dễ dàng; minh bạch nghĩa là không những phải công khai mà
còn phải trong sáng, không khuất tất, không rắc rối, không gây khó khăn cho
công dân trong tiếp cận thông tin.

34. 27
Nhƣ vậy, có thể hiểu công khai, minh bạch trong quản lý hộ tịch là việc
làm cho mọi ngƣời dân có thể biết và hiểu cơ quan nhà nƣớc có chức năng,
nhiệm vụ gì, hoạt động nhƣ thế nào trong khuôn khổ phù hợp với thực tiễn và
các quy định của pháp luật. Với hệ thống các cơ quan hành chính nhà nƣớc,
một trong những chức năng chủ yếu là cung cấp dịch vụ hành chính (dịch vụ
công) cho công dân, tổ chức, doanh nghiệp. Hoạt động này mang tính chất
phục vụ nhân dân nhiều hơn, hiệu quả của hoạt động hành chính xét dƣới góc
độ cung cấp dịch vụ công đƣợc đánh giá bằng mức độ hài lòng của ngƣời dân
và chất lƣợng, hiệu quả cung cấp dịch vụ.
Ở Việt Nam, quản lý hành chính nhà nƣớc là một quá trình đƣợc xác
định từ khâu ra quyết định quản lý nhà nƣớc, chỉ đạo việc tổ chức thực hiện
đến khâu thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định đó. Trong hoạt động
hành chính vẫn mang tính chất xin-cho; đội ngũ cán bộ, công chức trong các
cơ quan hành chính nhà nƣớc còn nhiều biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa
quyền. Điều này gây khó khăn, phiền hà cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân
mỗi khi có công việc cần giải quyết tại các cơ quan hành chính nhà nƣớc. Sự
quan liêu cùng với những thủ tục hành chính rƣờm rà, chồng chéo chính là
những kẽ hở để một số cán bộ, công chức lợi dụng nhằm mƣu lợi ích riêng.
Chính vì thế, pháp luật quản lý về hộ tịch đã quy định rõ ràng về thẩm
quyền, trình tự, thủ tục, thời gian giải quyết các yêu cầu đăng ký hộ tịch.
Thông qua đó, cá nhân có điều kiện sử dụng pháp luật nhƣ một công cụ hữu
hiệu để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Chẳng hạn theo quy định tại Luật Hộ tịch năm 2014, thủ tục đăng ký hộ
tịch gồm các bƣớc sau:
Bƣớc 1: Công dân điền vào tờ khai đối với từng việc đăng ký hộ tịch,
nộp tại cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền.

35. 28
Bƣớc 2: Tại bộ phận tiếp nhận và trả kết quả hồ sơ hành chính, cán bộ
tiếp nhận kiểm tra hồ sơ. Hƣớng dẫn công dân hoàn thiện hồ sơ còn thiếu.
Trƣờng hợp hồ sơ đầy đủ, đúng theo quy định thì viết phiếu hẹn trả kết quả cho
công dân.
Bƣớc 3: Bộ phận tiếp nhận và trả kết quả hồ sơ hành chính chuyển hồ
sơ tới bộ phận chuyên môn xử lý theo quy định.
Bƣớc 4: Bộ phận chuyên môn xử lý hồ sơ, trả kết quả theo đúng thời
gian quy định. Trƣờng hợp cần xác minh hoặc cần bổ sung hồ sơ, bộ phận
chuyên môn thông báo để bộ phận tiếp nhận hồ sơ thông tin cho công dân
hoặc hẹn lại thời gian trả kết quả (nếu cần) cho công dân.
Bƣớc 5: Sau khi nhận kết quả từ bộ phận chuyên môn, bộ phận tiếp
nhận và trả kết quả hồ sơ hành chính trả kết quả cho công dân theo phiếu hẹn.
Thứ tư, pháp luật quản lý về hộ tịch tạo điều kiện thuận lợi cho công
dân khi có yêu cầu đăng ký hộ tịch;
Hộ tịch gắn liền với quyền nhân thân của công dân, nhiệm vụ của các
cơ quan nhà nƣớc là bảo đảm cho quyền đó thành hiện thực. Pháp luật quản lý
về hộ tịch đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc để công dân thực hiện quyền của
mình. Đặc biệt sự ra đời của Luật Hộ tịch 2014 có nhiều điểm mới tích cực và
đƣợc đánh giá là một "cuộc cách mạng” trong công tác đăng ký, quản lý hộ
tịch nói riêng và quản lý dân cƣ nói chung".
Luật có những quy định cải cách mạnh mẽ về trình tự, thủ tục đăng ký
hộ tịch, tạo thuận lợi tối đa cho ngƣời dân (nhƣ: đơn giản hóa và cắt giảm
nhiều giấy tờ không cần thiết khi đăng ký hộ tịch; cải tiến phƣơng thức nộp
hồ sơ để ngƣời dân lựa chọn - nộp trực tiếp, gửi qua bƣu chính hoặc qua hệ
thống đăng ký hộ tịch trực tuyến khi điều kiện cho phép; giảm thời hạn giải
quyết đối với hầu hết các việc hộ tịch). Cùng với đó, Luật hộ tịch cũng đã quy
định cá nhân có quyền lựa chọn cơ quan đăng ký hộ tịch cho mình mà không

36. 29
phải phụ thuộc vào nơi cƣ trú nhƣ trƣớc đây. Theo quy định của Luật thì cá
nhân có thể đƣợc đăng ký hộ tịch tại cơ quan đăng ký hộ tịch nơi thƣờng trú,
tạm trú hoặc nơi đang sinh sống. Đồng thời, Luật quy định khi đăng ký hộ
tịch, ngƣời dân đƣợc cấp trích lục hộ tịch. Đối với một số việc hộ tịch quan
trọng liên quan trực tiếp đến đời sống hàng ngày của ngƣời dân là khai sinh,
kết hôn, Luật Hộ tịch quy định sau khi đăng ký ngƣời dân vẫn đƣợc cấp bản
chính Giấy khai sinh, Giấy chứng nhận kết hôn.
Đây là điểm mới theo hƣớng đơn giản hóa thủ tục hành chính, minh
bạch, hiện đại nhằm bảo đảm lợi ích của ngƣời dân. Thủ tục đăng ký hộ tịch
đơn giản, cắt giảm tối đa các giấy tờ không cần thiết và tạo điều kiện thuận lợi
cho ngƣời có quyền lựa chọn nơi đăng ký và phƣơng thức đăng ký các sự kiện
hộ tịch. Theo đó, Luật quy định chỉ cấp 02 loại bản chính Giấy khai sinh và
Giấy chứng nhận kết hôn, còn các sự kiện hộ tịch khác sau khi hoàn tất thủ
tục đăng ký ngƣời yêu cầu đăng ký hộ tịch đƣợc cấp Trích lục hộ tịch tƣơng
ứng với từng sự kiện hộ tịch đã đăng ký. Bản chính trích lục hộ tịch đƣợc
chứng thực bản sao.
Cá nhân có quyền lựa chọn cơ quan đăng ký hộ tịch cho mình mà
không phải phụ thuộc vào nơi cƣ trú nhƣ trƣớc đây. Theo quy định của Luật,
cá nhân có thể đƣợc đăng ký hộ tịch tại cơ quan đăng ký hộ tịch nơi thƣờng
trú, tạm trú hoặc nơi đang sinh sống và có quyền lựa chọn phƣơng thức đăng
ký nhƣ nộp hồ sơ trực tiếp, qua bƣu chính hoặc thông qua hệ thống đăng ký
trực tuyến trong điều kiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin cho phép.
Luật đề cao vai trò hết sức quan trọng của công tác đăng ký hộ tịch,
nhất là đăng ký khai sinh, cấp Giấy khai sinh và Số định danh cá nhân cho
ngƣời đƣợc khai sinh khi đăng ký khai sinh. Theo quy định của Luật hộ tịch
thì cá nhân có quyền lựa chọn cơ quan đăng ký hộ tịch cho mình tại nơi

37. 30
thƣờng trú, tạm trú hoặc nơi đang sinh sống mà không phải phụ thuộc vào nơi
cƣ trú nhƣ trƣớc đây.
1.3. Những yếu tố ảnh hƣởng đến pháp luật quản lý về hộ tịch
Pháp luật quản lý về hộ tịch trong thời gian qua cho thấy, mặc dù pháp
luật đã quy định trách nhiệm của các cơ quan nhà nƣớc và công dân trong việc
đăng ký và quản lý hộ tịch, đã có nhiều biện pháp nhằm tăng cƣờng hiệu quả của
công tác hộ tịch, nhƣng trên thực tế hoạt động này còn gặp rất nhiều khó khăn,
hạn chế. Do vậy, cần xác định rõ những yếu tố cơ bản ảnh hƣớng tới việc thực
hiện pháp luật về hộ tịch để xây dựng những giải pháp hiệu quả cho công tác
đăng ký và quản lý hộ tịch trong tình hình hiện nay. Đó là các yếu tố:
1.3.1. Ý thức pháp luật
Ý thức pháp luật là “một hình thái ý thức xã hội, gồm những quan
điểm, khái niệm, học thuyết pháp lý, tình cảm của con người thể hiện thái độ,
sự đánh giá của họ đối với pháp luật hiện hành, trật tự pháp luật, pháp chế,
về tính công bằng, hay không công bằng, đúng đắn hay không đúng đắn của
pháp luật hiện hành, pháp luật đã qua và pháp luật trong tương lai, về hành
vi hợp pháp, hành vi vi phạm pháp luật của cá nhân, các cơ quan nhà nước,
tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế” [12, tr382]. Đây là yếu tố quan trọng ảnh
hƣởng sâu sắc tới việc thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch. Yếu tố này
đƣợc nhìn nhận từ phía chủ thể có thẩm quyền đăng ký và quản lý hộ tịch
cũng nhƣ ý thức tự giác, chủ động đăng ký hộ tịch của ngƣời dân.
Cùng với xu thế toàn cầu hóa và sự phát triển của kinh tế tri thức,
ngƣời dân và các cơ quan, tổ chức ngày càng coi trọng hơn những giá trị của
các giấy tờ hộ tịch và tầm quan trọng của công tác đăng ký và quản lý hộ tịch.
Ý thức thực hiện trách nhiệm đăng ký các sự kiện hộ tịch và giữ gìn giấy tờ
hộ tịch đƣợc nâng lên rất nhiều. Mỗi ngƣời dân đã hiểu rõ sự cần thiết của
việc đăng ký các sự kiện hộ tịch để đƣợc Nhà nƣớc bảo hộ các quyền công

38. 31
dân cơ bản. Các cơ quan nhà nƣớc đƣợc giao quyền cũng xác định rõ trách
nhiệm của mình trong công tác hộ tịch, coi đó là cơ sở cần thiết để thực hiện
quản lý dân cƣ và xây dựng các chính sách xã hội phù hợp.
Mặc dù vậy, hiện nay tình trạng vi phạm pháp luật trong đăng ký và quản
lý hộ tịch vẫn xảy ra, nhất là trong lĩnh vực khai sinh, khai tử, kết hôn, nhận nuôi
con nuôi… Đối tƣợng vi phạm cũng khá đa dạng, từ cá nhân có trách nhiệm đi
đăng ký đến công chức thực hiện việc đăng ký hộ tịch. Có nhiều nguyên nhân để
lý giải tình trạng này trong đó có nguyên nhân xuất phát từ ý thức pháp luật của
những chủ thể liên quan nhƣ do hạn chế về hiểu biết pháp luật, xuất phát từ cách
nghĩ đơn giản của ngƣời dân không tự giác đi đăng ký khai sinh hoặc khai tử
đúng thời hạn quy định vì cho rằng không liên quan đến các chế độ thanh toán
nên cũng chẳng cần phải thực hiện đăng ký ngay; hoặc công chức tùy tiện sửa
chữa, cải chính làm sai lệch nội dung đăng ký hộ tịch nhƣ khai tăng tuổi để đi
học sớm, khai giảm tuổi để đủ tuổi đƣợc nhận làm con nuôi…
1.3.2. Chất lượng của văn bản pháp luật quản lý về hộ tịch
Chất lƣợng của văn bản pháp luật là điều kiện cần thiết để đảm bảo cho
pháp luật đƣợc triển khai có hiệu quả. Hiện nay hệ thống văn bản pháp luật
quản lý về hộ tịch đã phát huy hiệu quả, góp phần tích cực cho công tác đăng
ký và quản lý về hộ tịch, cụ thể:
Pháp luật quản lý về hộ tịch đã tạo hành lang pháp lý cho công tác quản
lý Nhà nƣớc về hộ tịch;
Pháp luật quản lý về hộ tịch bảo đảm sự thống nhất trong việc thực hiện
các văn bản về hộ tịch;
Pháp luật quản lý về hộ tịch bảo đảm công khai, minh bạch về thẩm
quyền, trình tự, thủ tục, thời gian giải quyết các yêu cầu đăng ký hộ tịch;
Pháp luật quản lý về hộ tịch tạo điều kiện thuận lợi cho công dân khi có
yêu cầu đăng ký hộ tịch;

39. 32
Pháp luật quản lý về hộ tịch góp phần định hƣớng lành mạnh hóa quan
hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nƣớc ngoài, phù hợp thuần phong mỹ tục
của dân tộc, góp phần hội nhận quốc tế.
Bên cạnh những mặt đạt đƣợc đó, pháp luật quản lý về hộ tịch ở nƣớc
ta hiện nay còn nhiều bất cập nhƣ: các quy định về quản lý hộ tịch còn tản
mát trong nhiều văn bản khác nhau, gây khó khăn khi áp dụng để giải quyết
các yêu cầu đăng ký hộ tịch của công dân.
Cơ chế điều chỉnh của pháp luật về hộ tịch vẫn mang tính bị động, giải
quyết sự vụ, nhiều tình huống phát sinh trên thực tế chƣa có quy phạm điều chỉnh,
Bộ Tƣ pháp phải hƣớng dẫn các địa phƣơng bằng công văn hƣớng dẫn nghiệp vụ.
Vì vậy, để pháp luật quản lý về hộ tịch đƣợc thực hiện có hiệu quả
trong thực tiễn thì văn bản pháp luật quản lý về hộ tịch cần phải có chất lƣợng
cao thể hiện ở tính đồng bộ, thống nhất trong nội dung của văn bản; không
mâu thuẫn, chồng chéo, phù hợp với thực tiễn, có tính khả thi, đồng thời đáp
ứng đƣợc yêu cầu quản lý nhà nƣớc về hộ tịch.
1.3.3. Công tác tổ chức bộ máy và công chức thực hiện pháp luật quản lý về
hộ tịch
Đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc có ảnh
hƣởng sâu sắc tới mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có vấn đề đăng ký và
quản lý hộ tịch thể hiện qua các biện pháp, chính sách mà Nhà nƣớc ban hành
để có thể đăng ký kịp thời, đầy đủ, chính xác các sự kiện hộ tịch phát sinh.
Bên cạnh đó, hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, hƣớng dẫn
thực hiện pháp luật về hộ tịch cũng nhƣ trách nhiệm tổ chức thực hiện pháp
luật về hộ tịch của các cơ quan nhà nƣớc, tổ chức chính trị, hệ thống chế tài
xử lý nghiêm minh, kịp thời mọi vi phạm pháp luật quản lý về hộ tịch cũng là
yếu tố ảnh hƣởng sâu sắc tới công tác đăng ký và quản lý hộ tịch.

40. 33
Trình độ, năng lực quản lý và phẩm chất chính trị, đạo đức, tinh thần
trách nhiệm, tính chủ động của công chức là những yếu tố quyết định đảm
bảo việc tổ chức thực hiện pháp luật đúng đắn, có hiệu quả.
1.3.4. Kinh phí và cở sở vật chất
Pháp luật nói chung, pháp luật quản lý về hộ tịch nói riêng đòi hỏi
những điều kiện về cơ sở vật chất và kinh phí nhất định phục vụ triển khai tổ
chức thực hiện từ khâu tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật đến các hoạt
động phục vụ việc triển khai thực hiện pháp luật, kiểm tra, xử lý vi phạm
trong quá trình thực hiện. Việc đầu tƣ kinh phí, cơ sở vật chất đóng vai trò
quan trọng, ảnh hƣởng rất lớn tới hiệu quả pháp luật quản lý về hộ tịch ở các
địa phƣơng.
Tiểu kết Chƣơng 1
Có thể nói, hộ tịch đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống xã
hội, liên quan trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Là một
giá trị nhân thân, gắn chặt với cá nhân con ngƣời. Việc quản lý hộ tịch là
nhiệm vụ quan trọng và thƣờng xuyên của cơ quan nhà nƣớc có thẩm
quyềnnhằm theo dõi thực trạng và biến động về hộ tịch, trên cơ sở đó bảo hộ
các quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân và gia đình, đồng thời góp phần xây
dựng các chính sách về kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng và dân số kế
hoạch hóa gia đình.
Để tạo cơ sơ pháp lý lâu dài, ổn định, thống nhất cho công tác đăng ký,
quản lý hộ tịch, đồng thời tạo sự chuyển biến mạnh mẽ công tác quản lý, đăng
ký hộ tịch theo hƣớng từng bƣớc chuyên nghiệp, phù hợp với yêu cầu phát
triển của đất nƣớc trong thời kỳ mới cần có hệ thống các quy định pháp luật
tạo thành cơ sở pháp lý vững chắc cho quản lý về hộ tịch.
Pháp luật quản lý về hộ tịch là hệ thống các quy tắc xử sự do cơ quan
có thẩm quyền ban hành điều chỉnh quản hệ xã hội phát sinh trong việc quản

41. 34
lý nhà nƣớc về hộ tịch nhằm bảo đảm thực hiện quyền con ngƣời, quyền công
dân. Với vai trò tạo hành lang pháp lý bảo đảm cho sự quản lý của Nhà nƣớc
về công tác hộ tịch; bảo đảm sự thống nhất trong toàn quốc và các Cơ quan
đại diện trong việc thực hiện các văn bản pháp luật về hộ tịch; bảo đảm công
khai, minh bạch về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, thời gian giải quyết các yêu
cầu đăng ký hộ tịch; tạo điều kiện thuận lợi cho công dân khi có yêu cầu đăng
ký hộ tịch. Pháp luật quản lý về hộ tịch quy định các nội dung khác nhau
nhằm hiện thực hóa các quyền con ngƣời, quyền công dân. Thực tiễn hiện
nay, việc thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch bị ảnh hƣởng bởi nhiều yếu tố
nhƣ ý thức pháp luật; chất lƣợng của văn bản pháp luật quản lý về hộ tịch;
công tác tổ chức bộ máy và công chức thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch;
cơ sở vật chất.

42. 35
CHƢƠNG 2
THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH
TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HAI BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
2.1. Sự hình thành và phát triển của pháp luật quản lý về hộ tịch
2.1.1. Giai đoạn trước năm 1945
Ở nƣớc ta, vấn đề đăng ký và quản lý hộ tịch đƣợc thực hiện từ rất sớm
(thời nhà Trần). Trải qua các thời kỳ phong kiến, thực dân, hộ tịch luôn gắn
với vấn đề quản lý con ngƣời (“đinh”) bên cạnh vấn đề quản lý đất đai
(“điền”) - là hai vấn đề đã từng đƣợc thực hiện một cách bài bản, có hệ thống.
Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, công tác đăng ký và quản lý hộ tịch
đƣợc Nhà nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tiếp tục duy trì và phát triển.
Theo tinh thần Sắc lệnh số 47/SL ngày 10/10/1945 của Chủ tịch Hồ Chí
Minh, các thể lệ đăng ký hộ tịch đã đƣợc quy định trong Bộ Dân luật giản yếu
đƣợc áp dụng ở Nam kỳ, Hoàng Việt hộ luật đƣợc áp dụng ở Trung kỳ và Dân
luật Bắc kỳ tiếp tục đƣợc áp dụng ở Việt Nam. Điều đó cho thấy công tác hộ
tịch đóng vai trò quan trọng và luôn đƣợc duy trì trong bất cứ hoàn cảnh nào.
Dƣới thời Pháp thuộc, với bản chất thống trị và nô dịch, thực dân Pháp
xây dựng hộ tịch nhằm phục vụ cho việc cai trị thuộc địa, chủ yếu đảm bảo
thực hiện việc binh dịch, thuế khóa vả đặc biệt qua hộ tịch tiến hành các biện
pháp kiểm soát chặt chẽ dân tình để trấn áp lực lƣợng yêu nƣớc đấu tranh
giành độc lập. Do đó, ngay từ rất sớm hộ tịch đã đƣợc xây dựng thành Luật
khắp cả 3 miền: Bắc, Trung và Nam. Quá trình thực hiện các văn bản này
không ngừng đƣợc củng cố, phát triển phù hợp với mục đích đăng ký và quản
lý hộ tịch của chế độ. Biểu hiện bằng việc quy định các chƣơng mục rất cụ thể
bởi các bộ Dân luật Bắc kỳ, Hoàng Việt Trung kỳ hộ luật và Dân Luật giản
yếu Nam kỳ. Sau mỗi giai đoạn thực hiện lại ban hành tiếp các văn bản dƣới
luật hoặc luật mới để điều chỉnh, bổ sung kịp thời theo yêu cầu của chính

43. 36
quyền thực dân. Ngay cả Bộ Hoàng Việt Trung kỳ hộ luật, các nội dung hộ
tịch tuy đƣợc nhà vua ban hành, nhƣng cũng phải phụ thuộc hoàn toàn vào ý
chỉ cai tri của thực dân Pháp, cho dù đó chỉ là những vẩn đề mang tính thủ tục
hành chính.
Công tác đăng ký và quản lý hộ tịch về cơ bản đƣợc phân thành 2 chế
độ trách nhiệm rõ ràng: cơ quan hành chính ở cơ sở (ủy ban hành chính cấp
xã) chịu trách nhiệm đăng ký và quản lý bƣớc đầu; các cơ quan tƣ pháp (tòa
án, biện lý) chịu trách nhiệm kiểm tra, giám sát và giải quyết các hậu quả phát
sinh. Điều này thể hiện nguyên tắc chế ƣớc đƣợc khai thác tối đa. Nhân sự hộ
tịch đƣợc bố trí ổn định mang tính chuyên trách nhƣ hộ lại hay ủy viên hộ
tịch. Việc quản lý, sử dụng sổ hộ tịch đƣợc quy định rất nghiêm ngặt gắn liền
với trách nhiệm pháp lý của ngƣời có thẩm quyền đăng ký và quản lý hộ tịch.
Quan hệ trách nhiệm trong việc thông tin, điều chỉnh, bổ sung nội dung hộ
tịch cũng đƣợc quy định rõ ràng. Hình thức về biểu mẫu, sổ hộ tịch đƣợc quy
định rất chi tiết.
2.1.2. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1975
Nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa đã nhận thức đúng đắn về tầm
quan trọng của công tác đăng ký và quản lý hộ tịch, nhƣng suốt một thời gian
dài từ 1945 đến 1975 đất nƣớc ngập chìm trong chiến tranh bởi hai cuộc
kháng chiến giải phóng dân tộc và thống nhất đất nƣớc nên việc xây dựng và
hoàn thiện pháp luật về hộ tịch gần nhƣ không có sự chuyển biến đáng kể.
Việc quản lý nhân thân con ngƣời trong giai đoạn này vừa phải đáp ứng đƣợc
yêu cầu của đời sống xã hội; vừa phải đảm bảo phục vụ nhu cầu chiến tranh
giải phóng, đảm bảo an ninh trật tự và an toàn xã hội.
Tổ chức thực hiện hộ khẩu chủ yếu tập trung cho ngành công an, chỉ
phù hợp những yêu cầu nhất thời trong chiến tranh, không phù hợp trong thời
bình. Có thể nói trong giai đoạn này, các quy định của Nhà nƣớc Việt Nam

44. 37
dân chủ cộng hòa thể hiện việc đăng ký và quản lý hộ tịch bằng biện pháp
hành chính đơn thuần tập trung ở đầu vào; tức là chỉ tập trung vào các cơ
quan hành chính có thẩm quyền thực hiện việc đăng ký và quản lý hộ tịch, cơ
quan tƣ pháp (Tòa án, Kiểm sát) chỉ tham gia khi hậu quả phát sinh và có thể
làm chuyển biến, chấm dứt hoặc tái lập một sự kiên hộ tịch phát sinh mới. Về
tổ chức nhân sự, Nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa không quy định cơ
chế chuyên trách hộ tịch (nhƣ hộ lại hoặc ủy viên hộ tịch), chỉ quy định chung
về ngƣời đƣợc phân công phụ trách và cán bộ thực hiện.
Ngày 08/5/1956, Chính phủ ban hành Nghị định số 764/TTg kèm theo
Bản Điều lệ hộ tịch. Ngày 16/01/1961, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị
định số 04/CP kèm theo Bản Điều lệ đăng ký hộ tịch mới thay thế Nghị định
số 764/TTg. Bƣớc vào thời kỳ đổi mới, căn cứ vào quy định của Bộ luật dân
sự, Luật hôn nhân và gia đình và các luật liên quan khác, Chính phủ đã ban
hành 8 Nghị định điều chỉnh lĩnh vực hộ tịch.
Thực hiện các văn bản nêu trên, công tác đăng ký và quản lý hộ tịch ở
nƣớc ta đã có những bƣớc phát triển ổn định, đạt đƣợc những kết quả quan
trọng. Công tác xây dựng thể chế đƣợc tăng cƣờng; việc phổ biến, giáo dục
pháp luật về hộ tịch ngày càng đƣợc coi trọng. Hệ thống cơ quan quản lý,
đăng ký hộ tịch, đội ngũ công chức làm công tác hộ tịch từ Trung ƣơng đến
cơ sở không ngừng đƣợc củng cố, kiện toàn, nhờ đó đã giải quyết đƣợc số
lƣợng lớn yêu cầu đăng ký hộ tịch của ngƣời dân, trong đó nhiều việc có yếu
tố nƣớc ngoài. Trình tự, thủ tục đăng ký hộ tịch cũng từng bƣớc đƣợc đơn
giản hóa, ngày càng tạo thuận lợi cho ngƣời dân. Dữ liệu hộ tịch đƣợc hình
thành với hệ thống sổ sách hộ tịch đƣợc lƣu trữ, sử dụng lâu dài. Việc ứng
dụng công nghệ thông tin trong đăng ký hộ tịch đƣợc triển khai ở nhiều địa
phƣơng... Với những kết quả đã đạt đƣợc, công tác hộ tịch ngày càng khẳng

45. 38
định vị trí, vai trò và tầm quan trọng đối với quản lý nhà nƣớc và xã hội, góp
phần bảo đảm ngày một tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.
2.1.3. Giai đoạn từ năm 1975 đến nay
Sau khi giải phóng miền Nam và thống nhất đất nƣớc mặc dù Nhà nƣớc
có quan tâm đến hộ tịch nhƣng những văn bản quy định về hộ tịch chủ yểu
nhằm để xây dựng, củng cố hệ thống tổ chức và thực hiện hộ tịch ở miền
Nam. Bản Điều lệ hộ tịch năm 1961 vẫn tiếp tục đƣợc thi hành suốt một
thời gian dài gần 40 năm, mãi cho đến 1998 mới ban hành Nghị định số
83/1998/NĐ-CP thay thế. Có thể nói giai đoạn từ sau giải phóng đến 1998,
công tác hộ tịch chƣa đƣợc quan tâm đúng mức. Biểu hiện qua các vấn đề
sau đây:
Chƣa ban hành văn bản quy phạm pháp luật thống nhất để kịp thời thay
thế Bản điều lệ hộ tịch năm 1961. Các quy định trƣớc đây về quản lý, sử dụng
hồ sơ, sổ hộ tịch chƣa đƣợc chặt chẽ; các loại biểu mẫu hộ tịch chƣa hợp lý.
Vấn đề hộ tịch ở miền Nam có thể coi là đặc thù, bởi phần do chiến tranh hủy
hoại, phần do chế độ cũ trƣớc khi tan rã cố ý đốt phá, phần do trong chiến
tranh cách mạng chủ trƣơng chống phá sự quản lý của chế độ cũ và phần khác
do thiên tai, lũ lụt tàn phá, hoặc do không đƣợc bảo quản tốt.
Nghị định số 83/1998/NĐ-CP mở ra một bƣớc ngoặc mới cho việc
chấn chỉnh công tác hộ tịch; bổ sung và xóa bỏ một bƣớc các thiếu sót và bất
hợp lý trên đây. Tuy nhiên, Nghị định số 83/1998/NĐ-CP vẫn còn những hạn
chế nhất định, trong đó chƣa giải quyết thông thoáng đƣợc về thủ tục, phân
cấp đăng ký và quản lý, biểu mẫu hộ tịch chƣa hợp lý... Nghị định số
83/1998/NĐ-CP vẫn còn quy định rƣờm rà vả bất hợp lý, trái với Hiến pháp
(quyền cơ bản của công dân), trái với một số đạo luật khác (quyền nhân thân:
con sinh ra là phải đăng ký khai sinh); ví dụ tại Điều 19 khoản 1 Nghị định số
83/1998/NĐ-CP quy định "Nếu có đủ các giấy tờ hợp lệ thì Chủ tịch UBND