Modul ini memperkenalkan murid kepada pengayun sebagai penjana isyarat ac, jenis-jenis litar pengayun, dan cara mengesan kerosakan litar pengayun. Murid akan belajar mengenai fungsi pengayun, jenis-jenis pengayun seperti Hartley, Colpitts dan Armstrong, serta litar pengayun pemberbilang getar seperti astable dan monostable. Mereka juga akan belajar bagaimana menyambung, menguji dan menges

1. Modul ini memdedahkan murid kepada fungsi pengayun sebagai penjana isyarat ac, mengenal jenis-
jenis litar pengayun, memahami kendalian pengayun, boleh menyambung, menguji dan mengesan
kerosakan litar pengayun pemberbilang getar.
OBJEKTIF UMUM
• Memahami ciri, fungsi dan penggunaan alat kelengkapan, alat pengukuran dan pengujian elektronik.
• Membina dan menguji litar elektronik berpandukan perincian yang diberi.
• Mengesan dan membaiki kerosakan litar pengayun pemberbilang getar.
OBJEKTIF KHUSUS
Diakhir pembelajaran murid akan dapat:
• menerangkan kendalian litar pengayun
• menyambung dan menguji litar pengayun pemberbilang getar.
• mengesan kerosakan litar pengayun pemberbilang getar.
• mengamalkan peraturan keselamatan.
PENCAPAIAN KOMPETENSI
• Dapat menyatakan fungsi pengayun.
• Dapat melakar jenis-jenis pengayun dan menerangkan kendaliannya.
• Boleh menyambung dan menguji kefungsian litar pengayun pemberbilang getar.
• Boleh mengenalpasti kerosakan dalam litar pengayun pemberbilang getar dengan menggunakan
meter pelbagai dan osiloskop.
5.1 PENGAYUN.
APAKAH DIA PENGAYUN.
Pengayun bolih didefinasikan sebagai:
• Satu litar yang menukarkan kuasa arus terus kepada kuasa arus ulangalik pada frekuensi
yang tinggi.
• Satu litar elektronik yang mengeluarkan gelombang keluaran arus ulangalik tanpa
memerlukan gelombang masukan atau sumber dari luar.
• Satu penguat yang tidak stabil.
• Satu sumber arus atau voltan ulangalik yang mempunyai bentuk gelombang sinus,segiempat
atau bentuk gerigi.
• Satu litar yang digunakan sebagai sumber isyarat bagi pelbagai aplikasi secara meluas
didalam radio,tv atau sebarang pemancar dan penerima komunikasi.
Pengayun dibahagikan kepada DUA kelas bergantung kepada bentuk gelombang keluaran iaitu:
1
MODUL 5 PENGAYUN

2. i. Pengayun gelombang sinus (harmonik) – menghasilkan gelombang keluaran berbentuk
sinus.
ii. Pengayun bukan gelombang sinus (santaian) – menghasilkan keluaran berbentuk
segiempat, gerigi atau bentuk denyut.
Tiga peringkat asas bagi semua litar pengayun:
i. Penguat
ii. Suap balik positif
iii. Litar penjanaan frekuensi
Secara umumnya ada DUA syarat yang bolih menyebabkan berlakunya ayunan:
1. Mesti dikenakan suabalik positif.
2.  βA  = 1 ( bermaksud voltan suapbalik akan sama dengan voltan masukan ke
penguat ini adalah untuk mengekalkan ayunan)
Dimana
A Penguat
β Rangkaian suap balik positif
Pengayun gelombang sinus menggunakan prinsip suabalik positif dimana sebahagian daripada isyarat
keluaran daripada penguat akan disuapkan semula ke punca masukan dan seterusnya akan menghasilkan
suatu keluaran yang berterusan.(stabil).
Keperluan asas untuk membolihkan pengayunan berlaku ialah:
a) Rangkaian litar tertala/tangki (tuned circuit/tank circuit) adalah untuk mengawal dan
menghasilkan frekuensi (rangkaian penentu frekuensi).
• Litar tala ini biasanya ditempatkan dibahagian suapbalik.
• Litar tala terbahagi kepada TIGA jenis yang dikenalpasti:
i. Rangkaian litar LC-Pengayun yang menjanakan frekuensi audio iaitu berfrekuensi rendah.
ii. Rangkaian litar RC-Pengayun yang menjanakan frekuensi radio yang berfrekuensi tinggi dan
stabil
iii. Rangkaian yang menggunakan Hablur.
b) Suapbalik Positif (positive feedback).
• Berkeadaan dimana sebahagian daripada isyarat keluaran dibekalkan semula ke bahagian
masukan.
• Oleh sebab pengayun tidak mempunyai isyarat masukan maka isyarat suabalik merupakan
isyarat masukan bagi penguat dalam litar pengayun.
2
keluaran
PENGUAT
SUAPBALIK
LITAR
PENJANAAN
FREKUENSI
Rajah 5.1 : Rajah blok asas Pengayun

3. c) Penguat
• Bertujuan untuk menguatkan isyarat daripada masukan dan dibesarkan kekeluaran.
• Memerlukan sumber bekalan kuasa at untuk memincang transistor
JENIS –JENIS PENGAYUN GELOMBANG SINUS
5.1.1 PENGAYUN HARTLEY.
Rajah 5.2 menunjukkan satu litar pengayun hartely. Pengayun Hartely menggunakan tatarajah
pengeluar sepunya sebagai penguat.
• Gegelung yang ditap tengah L1, L2 dan C sebagai rangkaian penentu frekuensi iaitu litar
tala/tangki.
• Keluaran dari pemungut akan disalurkan ke masukan tapak transistor melalui C2, litar tala
dan C1.
.
Rajah 5.2: Litar Pengayun Hartley
Kendalian litar Pengayun Hartley:
• Gegelung yang ditap tengah menghasilkan beza fasa sebanyak 180ο
diantara L1 dan L2.
• Oleh kerana transistor akan menghasilkan beza fasa diantara masukan dan keluaran sebanyak
1800
maka anajakan fasa sebanyak 3600
akan terhasil dan menjadikan ianya isyarat suabalik
positif yang diperlukan oleh pengayun.
• Suablik positif yang terdapat dilitar tangki akan dijodohkan ke tapak Q melalui C1.
• R1 dan R2 adalah rangkaian pembahagi voltan untuk menghasilkan voltan pincang.
• R3 perintang pengeluar untuk kestabilan litar.
• C3 memiraukan segala voltan ac kebumi untuk mengelakkan gangguan dc.
• RFC menghasilkan beban dc untuk pemungut dan untuk mengelakkan ac mengganggu bekalan
dc VCC.
3

4. • Apabila VCC dikenakan pada litar, transistor Q akan mendapat pincang melalui perintang R1 dan
R2 menyebabkan pengayunan berlaku oleh komponen litar tala LC (L1, L2 dan C).
Frekuensi ayunan boleh dikira melalui formula
FO = 1
2π LC
Dimana : L = L1 + L2
5.1.2 PENGAYUN COLPITTS
Rajah 5.3 : Litar Pengayun Colpitts
Pengayun Colpitts adalah hampir sama dengan Pengayun Hartely cuma perbezaannya ialah
pengayun Colpitts menggunakan kapasitor yang ditap tengah sementara Hartely menggunakan
gegelung yang di tap tengah.
Kendalian litar Pengayun Colpitts:
• Litar tala / tangki mengandungi dua gang kapasitor C1 dan C2 dengan satu gegelung tetap.
• Transistor Q menghasilkan beza fasa sebanyak 1800
dan 1800
fasa yang lain dihasilkan oleh
litar tala / tangki (C1, C2 dan L) sebagai rangkaian suapbalik yang memberikan jumlah 3800
beza
fasa.
• Perintang R1 dan R2 adalah rangkaian pembahagi voltan untuk menghasilkan voltan
pincang pada pada transistor Q.
• R3 memberikan kestabilan litar dan RFC adalah beban dc bagi penguat tersebut serta
mengelakkan gangguan isyarat ac daripada mengganggu bekalan VCC.
• Kapasitor C5 kapasitor pirau serta C4 sebagai pengganding suapbalik positif.
• Apabila VCC dikenakan pada litar, kehadiran arus pemungut akan menyebabakan
pengayunan pada litar tangki terhasil melalui rangkaian suabalik positif dan penguatan daripada
transistor.
4

5. • Litar pengayun Colpitts digunakan secara meluas bagi alatan penjana isyarat sehingga
frekuensi 1 MHZ.
Frekuensi ayunan boleh dikira melaui formula.
FO = 1
2π LC
Dimana : C = jumlah C1 dan C2 sesiri
= C1 x C2
C1 + C2
5.1.3 PENGAYUN ARMSTRONG
Rajah 5.4 : Litar Pengayun Amstrong
Kendalian litar Pengayun Amstrong:
• Perintang R1 dan R2 adalah rangkaian pembahagi voltan untuk memberi pincang pada
transistor serta R3 sebagai mengawal kestabilan litar.
• Kapasitor C1 dan C2 digunakan untuk memintaskan isyarat ac.
• Corak sambungan penguat adalah jenis Pengeluar Sepunya maka akan menghasilkan beza
fasa sebanyak 180 ο
terhadap voltan keluaran.
• Pengubah T dipilih supaya menghasilkan anjakan fasa sebanyak 1800
untuk mendapatkan
voltan suabalik yang sefasa dengan masukan transistor.
• Frekuensi ayunan ditentukan oleh nilai L2 dan C2
Frekuensi ayunan diberi dengan formula:
5

6. FO = 1
2π 22CL
5.1.4 PENGAYUN PEMBERBILANG GETAR
Sebarang litar yang menghasilkan bentuk gelombang selain daripada gelombang sain dipanggil
bentuk gelombang bukan harmonik. Salah satu contoh litar adalah Litar Pemberbilang Getar..Litar
ini berguna untuk penghasilan denyut dan juga untuk litar pembilang.
Asas litar ini menggunakan dua peringkat penguat dengan suapbalik positif daripada keluaran
penguat pertama ke masukan penguat kedua.
Terdapat TIGA jenis Pemberbilang Getar yang dikenalpasti daripada jenis rangkaian jodohan litar
ialah:
i) Litar Astable
ii) Litar Monostable
iii) Litar Bistable.
Ia direka supaya salah satu transistor akan beroperasi pada takat tepu (saturation point)dan satu lagi
pada takat alihan.(cut off point).
i. LITAR PEMBERBILANG GETAR ASTABLE.
Ia juga dikenali sebagai free running relaxation oscillator.Ia tiada mempunyai bahagian yang stabil
tetapi separa stabil dimana ia menghasilkan proses pengayunan tanpa henti dengan tidak perlu
disuntik isyarat daripada luar. Rajah 5.5 adalah satu litar pemberbilang getar astable.
• Transistor Q1 dalam keadaan pincang depan oleh VCC melalui R1 sementara Q2 akan
berkeadaan pincang depan dari VCC melalui R2.
• Voltan pemungut akan terhasil melalui RL1, RL2 dan VCC.
• Keluaran Q1 dijodohkan ke masukan Q2 oleh C2 dan Keluaran Q2 dijodohkan ke Q1 oleh C1.
Rajah 5.5 : Litar Pemberbilang Getar Astable
Kendalian Litar Pemberbilang Getar Astable:
6

7. Bila VCC dikenakan pada litar, anggap Q1 akan beroperasi dahulu dibandingkan dengan Q2. Ini
bermaksud Q1 pada takat tepu (on) dan Q2 pada takat alihan (off).
• Oleh kerana Q1 tepu (on) seluruh VCC akan susut merentasi RL1 . Ini akan
menyebabkan VC Q1 = 0V (pada titik A).
• Oleh kerana Q2 dalam keadaan takat alihan (off) tiada arus mengalir. Oleh
itu tiada voltan susut merentasi RL2 maka titik B pada nilai VCC.
• Bila VC Q1 = 0V (titik A pada 0V), C2 mula menyimpan cas dari VCC
melalui R2.
• Bila voltan merentasi C2 meningkat Q2 mendapat pincamg hadapan dan
menyebabkan ia mula beroperasi sehingga takat tepu.
• VCQ2 akan menurun menghampiri 0V, bila Q2 sampai pada takat tepu. VCQ2
(Titik B) akan menurun dari nilai VCC ke 0V. Dengan penurunan ini pincang bagi tapak Q1
melalui C1 akan menuju ke takat alihan. Dengan yang demikian Q2 akan pada takat alihan (off),
manakala Q1 akan berada pada takat tepu (on). Rujuk rajah 5.6.
• VCQ2 (titik B) menjadi 0V. C1 akan mula mengecas melalui R1 ke nilai VCC.
• Bila cas C1 meningkat, Q1 akan dipincang hadapan dan mula beroperasi.
• Keadaan ini akan berterusan dimana Q1 dan Q2 akan on dan off berganti-
ganti.
Rajah 5.6 : Bentuk gelombang keluaran pemberbilang getar astable.
ii. LITAR PEMBERBILANG GETAR MONOSTABLE.
Rajah 5.7 menunjukkan satu litar Pemberbilang Getar Monostable.. Pemberbilang ini memerlukan
satu masukan berupa denyut picuan untuk menghasilakan satu keluaran berbentuk segiempat yang
mempunyai amplitud dan kelebaran yang bergantung pada nilai komponen.
7
Q2
off
Q1
off
Q2
Off
Q1
On
Pemungut Q1
Pemungut Q2
VCC
0
VCC
0

8. Rajah 5.7 : Litar Pemberbilang Getar Monostable
Kendalian litar Pemberblang Getar Monostable:
VCC hanya memberi pincang depan kepada Q2 melalui R2.
VBB memberi pincang songsang kepada Q2 melalui R3 dan Q2 akan sentiasa pada takat alihan (off).
Bila denyut picuan positif disuntik ke Q1 melalui C2. Q2 akan off manakala Q1 akan on dimana:
• Q1 akan mula beroperasi bila Q1 mendapat pincang hadapan dari denyut
picuan positif.
• Apabila Q1 on maka voltan pada titik A akan berkurang (isyarat ke arah
negatif). Voltan isyarat ke arah negatif tadi akan disuapkan ke Q2 melalui C1 dimana ia akan
mengurangkan voltan pincang depan Q2.
• Maka arus pemungut Q2 akan menurun menyebabakan voltan isyarat pada
titik B akan meningkat (isyarat kea rah positif) Q2 mula on.
• Voltan isyarat positif di titik B akan disuapkan ke tapak Q1 melalui R1 dan
akan meningkatkan pincangan hadapan Q1, menyebabkab Q1 beroperasi (on) iaitu titik A = 0V.
• Hasilnya Q1 padatakat tepu (on) dan Q2 pada takat alihan (off).
• Titik A = 0V C1 mula mengecas melalui Q1 ke bumi (sebab Q1dalam
keadaan on).
• Bila C1 nyahcas voltan negatif di tapak Q2 berkurang (iaitu menjadi lebih
positif) menyebabkan Q2 on sebab ia dipincang hadapan.
• Apabila Q2 on maka voltan ke arah negatif di titik B akan disuapkan ke
tapak Q1 menyebabkan Q1 off (takat alihan).
• Litar ini akan berbalik pada asal dengan Q2 on (takat tepu) dan Q1 off (takat
alihan).Keadaan ini akan berulang dengan hanya satu denyut positif trigger dikenakan
• Keluaran boleh diambil sama ada di pemungut Q2 atau Q1. Kelebaran denyut
keluaran bergantung pada tempoh masa C1R2 dengan menggunakani formula:
T = 0.69 C1R2
iii. PEMBERBILANG GETAR BISTABLE.
8

9. Terdiri daripada DUA peringkat penguat yang stabil.Bila litar ini menerima denyut picuan dari luar
barulah keadaan litar akan berubah. Litar ini juga dikenali sebagai litar Flip-Flop.
Rajah 5.8 menunjukkan satu litar pemberbilang getar bistable. Perintang R1 dan R2 merupakan
komponen yang akan menggandingkan isyarat suapbalik.
Rajah 5.8 : Litar Pemberbilang Getar Bistable
Kendalian litar Pemberbilang Getar Bistable:
• Jika Q1 on titik A = 0V menjadikan tapak Q2 negatif (oleh pembahagi voltan
RL1R2R4) dan mengekalkan Q2 off.
• Begitu juga dengan Q2 off pembahagi voltan daripada VCC ke -VBB
(RL2R1R3) akan memastikan tapak Q1 pada 0.7V untuk Q2 on.
• Menunjukkan bahawa Q1 membuatkan Q2 off dan sebaliknya.
• Apabila denyut picuan positif dikenakan pada titik R, Q2 akan on
menyebabkan voltan pemungut Q2 = 0V maka Q1 off. Begitu juga apabila denyut picuan positif
dikenakan pada titik S, ia akan mengubah kekeadaan asalnya.
Litar ini banyak digunakan dalam:
a. Litar pemasa sebagai pembahagi frekuensi.
b. Litar pembilang
c. Litar ingatan dalam komputer.
9

10. 5.1.5 PENGAYUN ANJAKAN FASA.
Rajah 5.9 : Litar Pengayun Anjakan Fasa
Rajah 4.9 menunjukkan satu litar pengayun anjakan fasa yang menggunakan TIGA peringkat
rangkaian RC untuk menghasilkan jumlah anjakan fasa sebanyak 1800
(setiap satu rangkaian RC
mempunyai anjakan fasa sebanyak 600
).
Kendalian litar Pengayun Anjakan Fasa:
• Oleh kerana litar corak sambungan penguat pengeluar sepunya digunakan maka
beza fasa antara masukan dan keluaran adalah sebanyak 1800
dan litar rangkaian RC mempunyai
anjakan fasa sebanyak 1800
maka jumlah anjakan fasa adalah sebanyak 3600
atau 00
iaitu untuk
penghasilan suapbalik positif (masukan dan keluaran adalah sefasa).
• Nilai rangkaian RC akan dipilih untuk menghasilkan fasa bagi satu rangkaian
sebanyak 600
.
• R5 R3 adalah rangkaian pembahagi voltan yang memberikan voltan pincang
bagi penguat beroperasi.
• R6 sebagai beban untuk menghadkan voltan dipemungut.
• Rangkaian R4 C4 adalah untuk kestabilan suhu serta mengelakkan gangguan isyarat
ac.
• Keluaran pengayun diambil melalui C5 sebagai pengganding.
Frekuensi ayunan boleh di kira melalui formula:
FO = 1 HZ = 0.065 HZ
2 π 6 RC RC
10

11. Keburukan litar ini adalah menghasilkan gangguan sebanyak 5% di keluaran.
AKTIVITI 1
5.1 PENGAYUN PEMBERBILANG GETAR – PEMBAZ ELEKTRONIK
TUGASAN
Mendawai, memasang dan memateri litar Pemberbilang Getar sebagai pembaz elektronik.
PENCAPAIAN KEKOMPITENAN
• Mengenal komponen dalam litar pembaz elektronik.
• Mengenal litar pemberbilang getar dan aplikasinya.
• Menggunakan alat tangan dengan betul.
• Membuat pendawaian, pemasangan komponen dan membuat pematerian dengan baik pada papan jalur.
• Menguji kefungsian litar bekalan kuasa boleh laras.
• Mengamalkan keselamatan diri dan alat semasa ditempat kerja
BAHAN / PERALATAN:
PERALATAN KUANTITI BAHAN KUANTITI
Set peralatan tangan kerja pematerian 1 set Transistor 2N3904 3 unit
Osiloskop 1 set Perintang 1KΩ ¼ W 2 unit
Meter pelbagai 1 set 10KΩ ¼ W 2 unit
Bekalan kuasa boleh laras 1 set 47KΩ ¼ W 1 unit
12KΩ ¼ W 1 unit
2.2 KΩ ¼ W 1 unit
560Ω ¼ W 1 unit
Perintang berubah 100KΩ 1 unit
Kapasitor 0.1uF 2 unit
10uF 16V 2 unit
100uF 16V 1 unit
LED 2 unit
Pembesar suara 0.5W / 8Ω 1 unit
Papan jalur 1 keping
Bahan pateri secukupnya
LANGKAH KERJA
1. Sediakan peralatan tangan dan bahan/komponen
11

12. 2. Rajah 5.10 adalah satu litar skema pembaz elektronik, dengan menggunakan
alatan pematerian sambungkan litar itu pada papan jalur.
3. Setelah semua komponen disambung, pastikan semua sambungan dibuat
dengan betul dan dapatkan pengesahan dari guru.
4. Laraskan unit bekalan kuasa kepada 12V dan sambungkan ke litar.
5. Uji kefungsian litar. Apabila bekalan kuasa dc 12V dikenakan kepada litar,
diod LED1 dan LED2 akan berfungsi menyala serta pembesar suara akan mengeluarkan bunyi nada
(tone).
6. Laraskan VR kepada minima dan maksima. Perhatikan kesan kepada LED1,
LED2 dan pembesar suara. Pastikan ada perubahan bunyi pada pembesar suara.
7. Laraskan VR kepada minima (VR = 0Ω), dengan menggunakan meter
pelbagai dan osiloskop, ukur voltan dc, bentuk gelombang, Vpp dan frekuensi. Lakar bentuk
gelombang dan catatkan keputusan dalam jadual 5.1.
8. Laraskan VR kepada maksima (VR = 100KΩ), dengan menggunakan meter
pelbagai dan osiloskop, ukur voltan dc, bentuk gelombang, Vpp dan frekuensi. Lakar bentuk
gelombang dan catatkan keputusan dalam jadual 5.1.
Catatan : Gunakan formula berikut untuk menghitung nilai frekuensi
Frekuensi(f) = 1 / T
Dimana : T adalah tempoh masa dalam satu kitar
9. Gunakan litar yang sama dan berfungsi dengan baik. Buat kerosakan seperti
berikut dan nyatakan kesannya :
i. Lakukan kerosakan berikut :
i) Kaki tapak dan pengeluar Q1 pintas
ii) Kapasitor C1 terbuka
iii) Perintang R4 terbuka
iv) LED1 terpintas
ii. Nyatakan kesan kepada:
a) Keluaran di pembesar suara.
b) LED.
c) Bentuk gelombang pada setiap titik ujian.
d) Voltan dc pada semua titik ujian.
iii. Catatkan semua keputusan dalam jadual 5.2
12

13. TITIK
UJIAN
VOLTAN DC BENTUK GELOMBANG
VR
minima
VR
maksima
VR minima
Vpp dan Frekuensi
VR maksima
Vpp dan Frekuensi
TP1
(VCEQ1)
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
TP2
(VBEQ1)
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
TP3
(VBEQ2)
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
TP4
(VCEQ2)
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
13

14. Tapak
Q3
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Pemungut
Q3
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Vpp = …………………………..
Frekuensi = …………………….
Jadual 5.1
Kesimpulan :
1. Terangkan kesan kepada LED apabila VR di laras kepada minima dan
maksima.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Terangkan kesan kepada pembesar suara apabila VR dilaras kepada
minima dan maksima.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
14

15. 1. Tapak dan pengeluar Q1
pintas
Simptom :
TP1 TP2 TP3 TP4
VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG
2. Kapasitor C1 terbuka Simptom :
TP1 TP2 TP3 TP4
VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG
3. R4 terbuka Simptom :
TP1 TP2 TP3 TP4
VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG
4. LED1 terpintas Simptom :
TP1 TP2 TP3 TP4
VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG VDC B.GELOMBANG
Jadual 5.2
15

16. Rajah 5.10 : Litar Pembaz elektronik
5.2 PENGUJIAN DAN KESELAMATAN
5.2.1 Mengesan kerosakan
Dalam litar pemberbilang getar ini ia mengandungi peringkat pengayun dan penguat untuk memacu
pembesar suara, kerosakan boleh berlaku dimana-mana peringkat. Pemerhatian yang khusus perlu
dibuat untuk mengenal pasti kesan (symptom) kerosakan. Pertama pastikan bekalan dc pada litar
disambung dengan kekutuban dan nilai yang betul.
Apabila litar pemberbilang getar mengalami kerosakan maka pengayun tidak akan berfungsi dengan
itu LED tidak akan mengeluarkan cahaya manakala pembesar suara tidak akan mengeluarkan bunyi
atau tidak seperti kesan yang terhasil pada langkah 7 dan 8 pada aktiviti yang lepas.
Terdapat tiga kaedah asas mengesan kerosakan :
a) Pemerhatian dengan pancaindera – melihat fizikal komponen jika ada yang hangus atau
sebagainya dan menghidu jika ada komponen terbakar.
b) Suntikan dan surihan isyarat.
o Litar pengayun hanya mengandungi satu peringkat sahaja maka hanya kaedah surihan
isyarat sahaja yang sesuai digunakan dimana litar pengayun adalah merupakan litar yang
menjana frekuensi / bentuk gelombang.
c) Sukatan voltan dan rintangan.
o Sukat voltan dc dan buat perbandingan antara voltan normal dan voltan semasa litar
dalam keadan rosak.
o Sukat kerintangan komponen untuk menentukan jenis kerosakan samada pintas, terbuka
atau bocor.
o Perlu diambil perhatian bahawa semasa menyukat rintangan, bekalan kuasa litar mesti
dioffkan terlebih dahulu.
16

17. AKTIVITI 2
MENGESAN KEROSAKAN DAN MEMBAIKPULIH
TUGASAN
Pelajar mengesan kerosakan litar pembaz elektronik.
ARAHAN KEPADA GURU :
Gunakan litar pembaz elektronik (projek aktiviti 5.1) yang berfungsi sepenuhnya dan sempurna.
Guru dikehendaki membuat satu kerosakan pada litar itu.
ARAHAN DAN TUGASAN PELAJAR:
Dengan menggunakan alat ujian yang disediakan, kesan kerosakan secara teratur pada litar pembaz
elektronik.
Dengan menggunakan Borang A
a) Tulis langkah-langkah yang dibuat untuk mengesan
kerosakan.
b) Nyatakan symptom kerosakan.
c) Tuliskan kesimpulan bagi setiap langkah-langkah yang
dibuat.
d) Nyatakan komponen yang rosak dan jenis kerosakannya
serta kesimpulannya.
5.2.2 Langkah-langkah keselamatan
i. Keselamatan diri
Anda merupakan individu yang melakukan tugas atau kerja. Kecuaian
semasa melakukan kerja boleh mengakibatkan kemalangan diri anda. Oleh yang
demikian dengan mematuhi peraturan keselamatan dengan betul amatlah penting
demi untuk mengelakkan diri daripada terlibat dengan sebarang kemalangan. Antara
peraturan yang perlu diikuti dan diamalkan adalah :
• Cara berpakaian
- Memakai pakaian bengkel
- Memakai kasut bertebat dan bertumit rendah
- Tidak memakai barang kemas
- Tidak memakai tali leher
• Sikap
- Sentiasa mematuhi arahan
- Merancang aktiviti sebelum memulakan kerja
- Melaporkan sebarang kerosakan
- Menggunakan alat yang betul
- Menggunakan alat mengikut prosedur yang ditetapkan
• Fizikal
- Sihat
17

18. - Tidak rabun warna
- Jelas penglihatan
ii. Keselamatan alat
Peralatan elektrik hendaklah sentiasa dalam keadaan baik dan dilengkapi dengan ciri-ciri
keselamatan yang ditetapkan. Antara ciri keselamatan yang perlu diperhatikan adalah:
• Penebatan
- Semua alat dan perkakasan elektrik hendaklah mempunyai penebat
yang baik dan sempurna.
• Penggunaan alat pematerian (soldering iron)
- Alat pemateri adalah satu alat untuk meleburkan bahan pemateri,
oleh yang demikian hujung alat peteri adalah panas dengan itu
elakkan dari meletakkannya dimerata-rata. Letakkan alat pemateri
di pemegangnya (holder).
- Elakkan dari mengetuk alat pateri untuk membersihkan hujung alat
pemateri dari bahan pateri sebab ia akan merosakkan elemen
pemanasnya. Gunakan span basah untuk membersihkannya.
• Penggunaan meter pelbagai (multimeter) dan osiloskop
- Gunakan julat yang betul
- Pastikan kekutuban yang betul
- Menggunakan prosedur penggunaan alat yang betul.
ii. Lain-lain
Bekalan kuasa hendaklan dibuka (off) apabila membuat pengukuran rintangan
18

19. BORANG A
NAMA PELAJAR
NO. KAD PENGENALAN
NAMA SEKOLAH
TINGKATAN TARIKH
SIMPTOM
Bi
l
Langkah-langkah kerja Keputusan / Kesimpulan
Komponen rosak dan jenis kerosakan Kesimpulan
19

20. Penilaia
n
kendiri
Jawab dengan sebaik mungkin. Sekiranya terdapat masaalah sila rujuk kerpada guru untuk penjelasan
lanjut.
1. Berikan perbezaan UTAMA bagi mengenalpasti pengayun
Colpitts, Hartely dan Anjakan Fasa.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Berikan takrifan pengayun.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
3. Nyatakan tiga keperluan bagi sesebuah litar pengayun supaya ia
boleh sentiasa beroperasi dan nyatakan fungsinya.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
4. Nyatakan dua kelas pengayun yang terdapat dalam barangan
pengguna. Lakarkan gambarajah bentuk gelombang.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………..
5. Kirakan nilai frekuensi ayunan bagi litar pengayun Colpitts
pada rajah 5.3 jika nilai C1 = 0.01µF , C2 =0.001µF dan nilai L = 15µH.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
20

21. 6. Lukiskan litar pengayun Armstrong.
7. Namakan pengayun jenis LC dan RC.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
8. Kirakan nilai frekuensi Hartely pada rajah 5.2 jika nilai L1 =
1H , L2 = 4H serta C1 = 0.01µF.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
9. Lukiskan litar pemberbilang getar astable.
10. Namakan litar yang dikenali sebagai free running relaxation
oscillator.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
11. Berikan perbezaan UTAMA litar pemberbilang getar jenis
astable , monostable dan bistable.
21

22. …………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
12. Satu litar pengayun anjakan mengayun frekuensi sebanyak 10
KHz dan nilai rintanganya adalah 1kΩ. Hitungkan nilai kapasitornya.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
13. Merujuk kepada litar pada rajah 4.10. Jika nilai kapasitor C1 dan
C2 bernilai 10uF, nyatakan kesan kepada LED dan nilai frekuensi ayunan.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
Selamat mencuba……
22

23. Lampiran
PENILAIAN
NAMA PELAJAR
NO. KAD PENGENALAN
NAMA SEKOLAH
TINGKATAN TARIKH
MODUL 5.1 LITAR PEMBAZ ELEKTRONIK
Bil
Perkara yang
dinilai
Pertama Kedua Ketiga Catatan
Kompeten
Belum
kompeten
Kompeten
Belum
kompeten
Kompeten
Belum
kompeten
MEMBINA LITAR
1
Susunatur
komponen
2
Kualiti
pematerian
3
Sambungan
betul
4
Kefungsian
litar
5
Melakukan
pengukuran
voltan dc
6
Melakukan
pengukuran
voltan p-p
7
Menerangkan
kesan kepada
litar apabila
berlaku
kerosakan
MENGESAN KEROSAKAN
8
Mengenal
Simptom
kerosakan
9
Langkah
mengesan
kerosakan
10
Menetukan
komponen
& jenis
kerosakan
KEPUTUSAN KOMPETEN BELUM KOMPETEN
NAMA GURU
23

24. TANDATANGAN TARIKH
24
GLOSARI
VCE - voltan susut antara pemungut dan pengeluar transistor
VBE - voltan antara tapak dan pengeluar / voltan pincang
LED - diod mengeluarkan cahaya
Fo - frekuensi ayunan
Hz - Hertz iaitu unit untuk frekuensi
T - tempoh masa
Kapasitor - kapasitor
Pembaz - buzzer