2. Bogatynia – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie zgorzeleckim, siedziba gminy miejsko-
wiejskiej Bogatynia. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.
Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 19 169 mieszkańców, obecnie liczba ta wynosi 20
300 mieszkańców (2005)
BOGATYNIA
Bogatynia leży w Kotlinie Turoszowskiej, która
ograniczona jest od południa Granicznym
Wierchem (616 m n.p.m., Góry Izerskie), a od
północy wyniosłością Działoszyńską (ok. 340 m
n.p.m.). Najniższym punktem, a zarazem sztucznie
utworzonym jest kopalnia odkrywkowa BOT KWB
Turów, o wys. poniżej 100 m n.p.m.
3. Historia
Bogatynia – niewielkie miasteczko położone u styku trzech granic- polskiej czeskiej i
niemieckiej. Zakątek Polski najdalej wysunięty na zachód.
O Bogatyni jako o miejscowości w Polsce, możemy mówić dopiero po 1945 roku. Do
tego czasu Bogatynia, a właściwie Raichenau, jako wieś należała najpierw do Czech, potem do
Królestwa Saskiego. Dlatego też zabytki i znaleziska archeologiczne z terenów Bogatyni
można oglądać w Dreźnie, Goerlitz, czy Bautzen. A jest co oglądać, bo znajdują się tam m.in..
Monety z czasów rzymskich, czy ceramika starosłowiańska. Prawdopodobnie pierwsi osadnicy
pojawili się na terenach dzisiejszej gminy Bogatynia ponad 6000 lat temu. Kultura osadników
była jak najbardziej słowiańska a świadczą o tym np. nazwy rzek (Nysa) i miejscowości.
Bogatynia, to spolszczona nazwa Raichenau, jeśli wierzyć legendzie, pochodzi od
imienia słowiańskiego założyciela wsi Rycha, lub Rychło. Pierwsze zmianki o Bogatyni
pojawiły się w 1262r. Wiemy, że już w XIV wieku była to największa wieś w części Saksonii
leżącej po prawym brzegu Nysy. Zarówno pod względem ludności jak i terytorium zawsze
wyróżniała się wsród okolicznych wiosek, nie biorąc pod uwagęspustoszeń, jakie
pozostawawiła po sobie w XVIII w. epidemia czarnej biegunki, czy liczne powodzie.
Stosunkowo szybki rozwój gospodarczy wsi Raichenau był możliwy dzięki uczęszczanej
drodze handlowej z Drezna do Krakowa. Około 1300 roku w Bogatyni – idącej z duchem
chrześcijaństwa – powstaje pierwszy kościół katolicki
4. Jednak ponad 200 lat później (1565r.) okazuje się, że wszyscy mieszkańcy, idąc dalej z duchem
czasu, przechodzą na protestantyzm. Na tereny te, podobnie jak do ówczesnej Polski,
przybywają uciekinierzy – protestanci m.in.. z Czech.
Wśród nowych osadników było dużo dobrych rzemieślników – przede wszystkim
tkaczy. Zapoczątkowana w połowie XVII wieku produkcja tkanin lnianych trwała tu przez
ponad 200 lat. Tkaniny z Bogatyni trafiały głównie na eksport do Anglii, na Sycylię, czy na
Maltę. Ale w tych czasach tą obszerną wieś zamieszkiwali nie tylko tkacze. W XVIII wieku w
Bogatyni urodził się i mieszkał europejskiej sławy muzyk Johann Gottfryd Sch;icht. Był
skrzypkiem koncertmistrzem i śpiewakiem, dyrektorem centru, muzyki poważnej w Lipsku.
Skomponował ponad 300 utworów, w tym 2 msze i 4 oratoria.
Bogatynia nigdy nie leżała na uboczu historii. Większość istotnych dla Europy
wydarzeń historycznych ocierało się o tą wieś. Wystarczy wspomnieć, że w trakcie wojny
trzydziestoletniej (1618-1648), dokładnie w 1621, przez kilkadziesiąt dni stacjonowały tu
oddziały saskie dowodzone przez Hohenzollerna. Później w czasach wojny północnej, którą
prowadził August Mocny ze Szwedami (1716) bogatynianie zmuszeni byli żywić wojska
szwedzkie. Również okres wojen napoleońskich dobrze zapamiętali ówcześni mieszkańcy.
Latem 1813 polskie oddziały dowodzone przez Krasińskiego zatrzymały się w Bogatyni. Sam
Napoleon – możliwe, że też bawił tu parę dni. Na pewno stacjonował w Żytawie. Ponad sto
lat później w 1939 roku z Sieniawki na Polskę ruszyły szkolne tam oddziały niemieckich wojsk
pancernych.. Sama II Wojna Światowa nie poczyniła większych strat w Bogatyni.
5. Warte odnotowania jest również to, że w 1944 roku powstał tu obóż pracy dla jeńców
wojennych.
Wielka Reformacja, napływ rzemieślników hugenotów do Bogatyni, rozkwit
tkactwa doprowadził do tego, że Bogatynia stała się znanym ośrodkiem tkacjkim. Ostatni
zakład bawełniany „Frotex” upadł w 2001 roku. Inny zakład, z którego znana była Bogatynia
na całą Polskę, Centralne Piwnice Win Importowanych upadłe pod koniec lat 90, również mają
głębokie korzenie. Zaczęło się skromnie, w 1855 roku, kiedy to pewnie przedsiębiorca założył
destylatornię. Jako że sady owocowe w Bogatyni dawały obfite plony, ze skromnej destylatorni
powstała przetwórnia owoców i winiarnia. Już pod koniec XIX wieku fabryka ta była
największą w Saksonii.
Z kolei czasy powojenne Bogatynii, to czasy wielkiej budowy. Oprócz kopalni i
elektrowni skupiono się na infrastrukturze worka turoszowskiego. Początkowo Bogatynia była
niemal całkowicie odcięta od reszty Polski. Jednak szybki rozwój gospodarczy wylansował w
latach 60. i 70. worek turoszowski na pierwsze strony gazet.
6. Zabudowa
Bogatynia nie posiada wprawdzie zbyt wielu okazałych
zabytków architektury, ponieważ przez co najmniej siedem stuleci
była jedynie dobrze rozwiniętą wsią, a jak wiadomo we wsiach
poza kościołami nie buduje się wspaniałych i kosztownych
gmachów, czy też pięknych pałaców. Bogatynia może się jednak
poszczycić, w przeciwieństwie do innych regionów, dużą ilością
zabytków równie cennych dla historyka, architekta, czy też
miłośnika ciekawych zakątków.
7. Zabudowa Łużycka
Chodzi o budynki mieszkalne, o konstrukcji przysłupowej. Świetnym ich przykładem jest co drugi dom starej
części Bogatyni. Również w samym mieście znajduje się wiele budynków tego typu, a cała gmina skupia ich
dużo więcej. Należy zaznaczyć, że jest to najliczniejsze w Polsce skupisko architektury przysłupowej. Tak
duża ich ilość w Bogatyni potwierdza o jej tkackim rodowodzie, ponieważ właśnie w siedemnastowiecznej
Bogatyni rozwinęło się to rzemiosło. podstawowym elementem budowlanym architektury łużyckiej jest
przysłup i stąd właśnie wywodzi się nazwa domu przysłupowego. Domy te w większości są dwupiętrowe.
Wszystkie budynki kryte są dwuspadowymi dachami. Pierwotnie pokrywano je słomą, natomiast na początku
XIX w. dachówką, a później również blachą. Posiadają elementy zdobnicze, portale drzwiowe, opaski okienne i
dekorowane słupy.
Największe skupisko domów łużyckich znajduje się na terenie dawnej wsi Markocice, a dzisiejszej dzielnicy
Bogatyni. Dla przykładu można podać zagrodę z 1812r. przy ulicy Głównej 6, która należy do najcenniejszych
tego typu obiektów. Stanowi ona klasyczny przykład gospodarstwa zabudowanego w czworobok, o
prostopadłym usytuowaniu stodoły względem domu mieszkalnego. Idąc wzdłuż ulicy Głównej można
zobaczyć bardzo wiele podobnych budynków, między innymi dom numer 41, który należał do faktora tkackiego
z połowy XIX w. Zachował się tam bogato zdobiony portal oraz stare okiennice z zawiasami wykutymi przez
miejscowego kowala.
W każdym z budynków łużyckich można odnaleźć wiele interesujących i pięknych szczegółów, zachowanych
mimo dziejowych przeciwności. Warto również przekroczyć granice z Czechami i Niemcami, aby i tam obejrzeć
podobną, przepiękną zabudowę łużycką, stanowiącą o walorach krajobrazowych niewielkich miejscowości
położonych tuż przy granicach gminy Bogatynia. Domy łużycki, wtapiające się w krajobraz gminy, nadają jej
niepowtarzalny charakter, są wizytówką tego regionu, przyciągają coraz więcej turystów zainteresowanych tą
niezwykłą architekturą.
8. Etapy budowy domu szachulcowo-przysłupowego:
1. ogólna bryła domu.
2. murowana (najczęściej
kamienna, tynkowana) część
gospodarcza wraz z sienią,
kominem i piecem, w której
mieściła się spiżarnia i
pomieszczenie na żywy
inwentarz.
3. drewniana, skrzynkowej
budowy, izba.
4. stół ciesielski opasający
przysłupami izbę i stanowiący
podstawę piętra.
5. piętro z kratownicy
drewnianej wypełnionej
szachulcem.
6. dom nakryty dwuspadowym
dachem.
28. Zabudowa Górnicza
Co do drugiego typu budownictwa to jest on nie tylko ciekawy ale też bardzo
oryginalny w tej części Europy. Na początku lat 30. XX wieku wraz z
rozbudową kopalni oraz budową elektrowni Hirschfelde, wybudowano dla
robotniczych rodzin osiedle zwane dziś Zatonie-Kolonia. Wzdłuż kilku ulic
posadowiono szeregowe domki z niewielkimi schodkami przed wejściem,
tudzież niezabudowanymi gankami we wnękach. Może i nic w tym
osobliwego, lecz jest to styl zachodnioeuropejskiego budownictwa w rejonach
silnie uprzemysłowionych takich jak Pn. Anglia, Zagłębie Rhury, czy Alzacja.
W Polsce praktycznie niespotykane - nawet na Górnym Śląsku. I właśnie te
domki stanowią dobry przykład zastosowania nie otynkowanego "pruskiego
muru".
30. Kościoły
Dekanat Bogatynia:
W skład dekanatu wchodzi 8 parafii:
Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP → Bogatynia
Parafia Św. Maksymiliana M. Kolbe → Bogatynia
Parafia Św. Marii Magdaleny → Bogatynia
Parafia Św. Piotra i Pawła → Bogatynia
Parafia Św. Bartłomieja → Działoszyn
Parafia Św. Jana Chrzciciela → Krzewina
Parafia Narodzenia NMP → Opolno Zdrój
Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa → Porajów
64. Inne
Choć najciekawsze miejsca i obiekty zostały już
omówione należy wspomnieć o tych skromniejszych
i niekiedy przez samych mieszkańców
zapominanych. Nie są one dużymi atrakcjami,
aczkolwiek warto na nie zwrócić uwagę spacerując
po mieście i okolicy.
65. Jeden z dawnych pensjonatów w Bad Oppelsdorf -
dziś dom wielorodzinny w Opolnie Zdrój.
91. Uczestnictwo mieszkańców Bogatyni w życiu publicznym przyjmowało
różne formy. Najczęściej była to działalność w stowarzyszeniach o charakterze
towarzyskim, sportowym, kulturalnym, religijnym i charytatywnym.
Pierwszą znaną organizacją powstałą pod koniec XVI wieku, było
bractwo strzeleckie. Była to organizacja towarzysko-sportowa skupiająca
miłośników sportu strzeleckiego. Zajmowała się organizacją konkursów
strzeleckich, które odbywały się 2 razy w roku. Jej członkowie mieli własne
uniformy, które nosili w czasie zawodów i świąt. W drugiej połowie XVIII wieku
wybudowali dom, który od 1789 roku był siedzibą związku. Budynek, obecnie
wyremontowany, znajduje się przy ulicy Daszyńskiego 16.
W drugiej połowie XVII wieku w Bogatyni działały dwie kapele wiejskie.
W roku 1841 powstała pierwsza stała orkiestra.
W 1885 roku z inicjatywy Oscara Preibischa, powstało w Bogatyni koło
stowarzyszenia „Lusatia” które zajmowało się m.in. gromadzeniem zbiorów
historyczno-etnograficznych. Zbiory w latach 30-stycb XX wieku stały się
podstawą zasobów miejscowego muzeum.
92. Wśród stowarzyszeń działających na ziemi bogatyńskiej w tym okresie
źródła wymieniają też Związek Górski oraz Związek Żołnierzy i Inwalidów
Wojskowych, powstały w 1862r.
Także w 1862r. Powstała w Bogatyni jedna z pierwszych organizacji o
czysto sportowym charakterze – „Tunverien”. Organizacja liczyła około 60
członków. Był to zarazem klub sportowy, którego zawodnicy, wśród nich
najbardziej znany – Reinhold Herbert. Dzięki „Tunverien” w Bogatyni powstała
hala sportowa.
Swoje organizacje mieli też przedstawiciele przemysłu i handlu. Na ziemi
bogatyńskiej działała Żytawska Izba Handlowo-Przemysłowa oraz związek
„Herkules”, który skupiał przedstawicieli małych szybów węglowych.
