1. Szmulowizna czy Michałów? Dzieje terenów wokół Bazyliki
Najświętszego Serca Jezusowego na Pradze
Praski Otwarty Samozwańczy Uniwersytet Latający
Warszawa, 27 stycznia 2014 r.
3. Wszystko zaczęło się od Szmula…
Szmul Jakubowicz vel Józef Samuel
Sonnenberg zwany Zbytkowerem
(ur. 1729 lub 1756-zm. 1801)
Bankier i kupiec żydowski
Od 1764 r. bliski współpracownik króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego
Od 1775 r. „generalny liwerant dla wojsk
rosyjskich”
Trzykrotnie żonaty (najbardziej znaną
żoną Zbytkowera była Judyta, która
kierowała różnymi interesami męża po
jego śmierci)
Ryc. rp.pl (ze zbiorów A. Nieuważnego)
4. Szmul i Praga
Szmul prowadził rozległe interesy na
Pradze (m.in. młyn, garbarnię, rzeźnie,
cegielnię, tartak, gorzelnie)
W 1780 r. dzięki jego zabiegom powstał
cmentarz żydowski na części
Golędzinowa (dziś Bródno)
Ufundował na Pradze żydowski dom
modlitwy
Związany z targowiczanami, po wybuchu
powstania kościuszkowskiego uciekł ze
stolicy
Zasłużył się dla mieszkańców po rzezi
Pragi organizując pogrzeby poległych
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Jewish_cemetery_Warszawa_Brod
no_IMGP3586.jpg
5. Początki Szmulowizny
Płaskorzeźba z grobu Bera Sonnenberga, syna Szmula,
przedstawiająca włości ojca na prawym brzegu.
Fot. M. Jachura, polskiekrajobrazy.pl
W 1780 r. król Stanisław August
Poniatowski wydzierżawił Szmulowi na
40 lat cześć terenów znajdujących się
wówczas w granicach Targówka
Na części wydzierżawionych terenów
Szmul utworzył folwark Bojnówek
(którego centralna część znajdowała się
między dzisiejszą ul. Nieporęcką, a ul.
Markowską – tam gdzie Koneser)
Po rozbiorach tereny dzierżawy stały się
własnością rodziny Szmula
W 1834 r. dobra należące do rodziny
Szmula zostały sprzedane rodzinie Brühl
10. Szmulowizna – 1879 r. – plan Służby Inżynierskiej Miasta
Na Szmulowiźnie stoi wówczas 100 domów, w
których mieszka ok.. 1,8 tys. mieszkańców
http://www.mapywig.org/m/City_plans/PLAN_M._WARSZAWY_16.8K_1879.jpg
11. 1900 r. – plan Warszawy Williama H. Lindleya
W latach 1889/1891 r. Szmulowiznę wraz z Kamionkiem i Nową Pragą włączono do Warszawy
http://www.mapywig.org/m/City_plans/PLAN_GORODA_VARSHAVY_10K_1900.jpg
12. Początki Michałowa
Książę Michał Radziwiłł (1853-1903)
Księżna Maria Radziwiłłowa (1860-1930)
Małżeństwo filantropów (działali w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności)
Księżna ufundowała wiele kościołów w Warszawie (Pelcowizna, Bródno, Pl. Szembeka,
Michałów)
We wrześniu 1902 r. nabyli część Szmulowizny pomiędzy Otwocką, Siedlecką,
Objazdową, Wojnicką i torami kolejowymi
Odtąd dobra te od imienia właściciela będą nazywane Michałowem
Fot. twoja-praga.pl
13. Kalendarium budowy nowego kościoła na Pradze
1902 r. – powstaje pierwszy projekt budowlany aut. Stanisława
Grochowicza
30 marca 1904 r. – błogosławieństwo papieża Piusa X dla planowanego
kościoła
1907 r. – budowa drewnianej kaplicy na ul. Otwockiej (ks. Alojzy Volkmer,
wikariusz parafii Matki Boskiej Loretańskiej) oraz początek prac
budowlanych przy kościele (projekt aut. Łukasza Wolskiego)
22 października 1919 r. – niedokończony kościół wraz z placem na którym
był wznoszony przeszedł na własność archidiecezji warszawskiej (abp
Kakowski)
16. Erygowanie nowej parafii 30 października 1919 r.
Abp Kakowski dekretem z 30 października 1919 r. erygował
nową parafię, której administratorem został ks. Jan
Poskrobko
[…] erygowaliśmy nową parafię w Warszawie na
przedmieściu Praga, przy ulicy Kawęczyńskiej na Michałowie
(Szmulowizna) pod wezwaniem Najświętszego Serca
Jezusowego
obszar parafii zamyka się: w granicach ul. Lubelskiej wzdłuż
parkanu kolei Brzeskiej po stronie płn. - wsch. do nasypu
kolei Nadwiślańskiej granicząc z parafią Bożego Ciała na
Kamionku, dalej drogą żelazną Nadwiślańską do drogi
Petersburskiej, po czym biegnie przez Targówek do
przejazdu kolejowego i skręca w ulicę Nowożerańską, a tą
później do drogi Lampego na Targówku, wreszcie granicą
drogi Petersburskiej przez ulicę Markowską łączy się z
parkanem kolei Brzeskiej, granicząc w ten sposób z
pozostałych stron z parafią Matki Boskiej Loretańskiej
Fot. twoja-praga.pl
17. Dalsza budowa kościoła i tworzenie parafii
1919 r. – nowym budowniczym
kościoła zostaje Hugon Kudera
16 września 1923 r. konsekracja
kościoła przez kard. Kakowskiego
(papież Pius XI nadaje kościołowi
na Michałowie tytuł Bazyliki
Mniejszej)
18 listopad 1931 r. – przekazanie
parafii zakonowi salezjanów
Fot. twoja-praga.pl
23. Pierwszy wniosek o zmianę nazwy dzielnicy w 1920 r.
Dziennik Zarządu m. st. Warszawy,
nr 16 z 19 lutego 1920 r., s. 4
Z obrad magistratu dnia
10.02.1920 r. - O zmianę nazwy
Na petycję mieszkańców Pragi co do
przemianowania dzielnicy
„Szmulowizna” na „Michałów”
postanowił magistrat odpowiedzieć
odmownie
24. Promocja Michałowa w kręgach związanych z Bazyliką
Fot. za B. Kant,
Bazylika Serca
Jezusowego,
Warszawa 2008
29. Towarzystwo Przyjaciół Michałowa na Pradze
•
•
•
•
21 kwietnia 1934 r. do rejestru stowarzyszeń i
związków Komisariatu Miasta St. Warszawy
wpisano pod nr 342 Towarzystwo Przyjaciół
Michałowa na Pradze
Prezesem Piotr Ciesielski (dyrektor szkoły na
Kawęczyńskiej 2), wiceprezesami ks. Antoni Hlond
(proboszcz parafii) oraz Leopold Viroux (dyrektor
„Drucianki”)
„Terenem działalności jest dzielnica Michałów m.
st. Warszawy w granicach torów kolejowych
Wileńskiego, Wschodniego i Wału kolejowego”
Cele Towarzystwa to:
- rozbudzenie poczucia obywatelskiego
- podniesienia Michałowa pod względem
materialnym i kulturalnym
30. Towarzystwo Przyjaciół Michałowa na Pradze
•
Ks. Antoni Hlond
(1884-1962),
fot. wikipedia.org
•
•
Fot. Tomasz Hardej
Budowa ogródka jordanowskiego
przy ul. Siedleckiej
Organizacja festynów przy
Bazylice NSJ
Promocja Michałowa
31. Michałów pojawia się na planach miejskich…
Warszawa-Praga plan szkolny z 1938 r., aut. T. Garlej (źródło: rcin.org.pl)
32. …i na rozkładach tramwajowych
Fot. rcin.org.pl
Fot. pragagada.pl
33. Michałów na Targówku Fabrycznym?
Fragment planu
Miasta St.
Warszawy z
1939 r.
Fot. trasbus.com
34. Nazwa Michałowa dotrwała do okresu okupacji niemieckiej
Niemiecki plan
Warszawy z 1941 r.
Fot. trasbus.com
35. Orlęta z Michałowa
W latach 30-tych przy Państwowym Monopolu Spirytusowym
powstał hufiec „Michałów”, młodzieżowej organizacji „Orląt”
działającej w ramach Związku Strzeleckiego, jeden z
najliczniejszych i najaktywniejszych na prawym brzegu
W okresie okupacji hufiec działał w konspiracji – Stanisław
Srzednicki „Stach”, Józef Zbigniew Polak,
Główne działania: mały sabotaż, kolportaż prasy konspiracyjnej,
rozpoznanie i obserwacja jednostek niemieckich stacjonujących
na Pradze,
Walki w powstaniu warszawskim (m.in. krótkotrwałe zajęcie Avii)
36. Projekt Osiedla Michałów
1953 r. – powstaje wstępny projekt planu zagospodarowania
przestrzennego Michałowa
autorami Zygmunt Stępiński z Biura Urbanistyki Warszawy
wraz oraz Arnold Majorek z pracowni „Miastoprojekt Stolica”
plan przewidywał budowę socrealistycznego „Osiedla
Michałów”
37. Projekt Osiedla Michałów
Parametry techniczne projektowanego osiedla:
35 ha powierzchni osiedla
30 ha powierzchni przyosiedlowego parku między ul. Kawęczyńska i torami
kolejowymi
18 tys. mieszkańców miało mieszkać w projektowanych blokach
800 tys. m³ - kubatura nowych budynków mieszkalnych
8 tys. pomieszczeń mieszkalnych w 4- i 5- piętrowych blokach
150 tys. m³ - kubatura budynków socjalnych i usługowych
8 żłobków, 6 przedszkoli, 2 nowe szkoły podstawowe, 1 szkoła zawodowa
38. Projekt Osiedla Michałów
Oś. Osiedla stanowić miała aleja szerokości 40 metrów biegnąca od Bazyliki NSJ w kierunku
planowanego skrzyżowania Trasy W-Z z Trasą Płn.-Płd. (równolegle do Kawęczyńskiej)
Fot. Tyg.
Stolica
1953
39. Projekt Osiedla Michałów
Vis-a-vis Bazyliki, w miejscu przecięcia się tras powstać miał 25-piętrowy wysokościowiec,
podobny do Prudentialu
Fot. Tyg.
Stolica
1953
41. Projekt Osiedla Michałów
Nie wszystkim podobał się projekt Osiedla Michałów, o czym świadczyły listy wysyłane do
„Stolicy”
„Wspaniały projekt nowego osiedla napawa radością tych, którzy znają tę dzielnicę
nędznych walących się drewniaków, odrapanych, szpetnych czynszówek,
cuchnących rynsztoków. Pełen zachwytu dla wspaniałego projektu przebudowy
dzielnicy, w której spędziłem dzieciństwo i młodość, oburzony jestem, podobnie
zapewne jak większość robociarzy tej części miasta, nazwą Michałów, którą
projektanci nadali mającemu powstać osiedlu socjalistycznej Warszawy. (...) Otóż
nazwę Michałów dla okolic bazyliki wzniesionej tuż przed pierwszą wojną
światową zaczął forsować kler i koła klerykalne w okresie międzywojennym dla
uczczenia księcia Michała Radziwiłła, który był fundatorem bazyliki. (...)
Robotnicza ludność tej dzielnicy czuje instynktowną niechęć do tej nazwy
przypominającą jej czasy jaśniepańskiej dobroczynności (...)" „Stolica” nr 6 z 7
lutego 1954 r.
42. Stefan Wiechecki „Wiech” i Szmulki
Fot. W. Miernicki, NAC sygn.
20-113
Piewca gwary warszawskiej
W swoich felietonach przedstawiał
folklor i kulturę m.in. mieszkańców
praskiej Szmulowizny
43. Osiedle Kijowska (proj. Jana Kalinowskiego)
Szmulowizna A (Szmulowizna I) powstała w latach
1969-1972 (budynki Kijowska 11, Al. Tysiąclecia 151,
Ząbkowska 40, Korsaka 1 i Markowska 6).
Szmulowizna B powstała w latach 1973-1978 (budynki
Wiosenna 1, 2, 3 i Tarchomińska 10).
Szmulowizna Wschodnia i Szmulowizna II powstały
w latach 1972-1975 (budynki Wołomińska 19,
Radzymińska 54/58; 60/66; 68/72, Łomżyńska 15/25,
Łochowska 1/29, Siedlecka 1/15; 16/24 oraz
wybudowane w latach 1978 - 1984 budynki
Radzymińska 52a, Łochowska 34, Łomżyńska 22/24).
Kolonia Białostocka powstała w latach 1982-1986.
W skład tej części wchodzą budynki Białostocka 7, 9,
11 oraz wybudowany w 2001 roku budynek Białostocka
48.
Łącznie w 24 budynkach osiedla w 4199 mieszkaniach
zamieszkuje około 10 tys. mieszkańców.
Fot. twoja-praga.pl
44. Kto jeszcze pamięta Michałów? - lata dziewięćdziesiąte
Podział administracyjny Warszawy od 1994 r. – dzielnica Praga Północ składa się z
Golędzinowa, Michałowa, Pragi, Szmulowizny/Szmulek, Śliwic, za: K. Handke, Słownik
Nazewnictwa Warszawy, Warszawa 1998, s. 36. (Praga Północ zgodnie z Ustawą z dnia
25 marca 1994 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy wchodzi w skład Gminy
Warszawa-Centrum).
W przyszłą niedzielę zbiega się Święto Świętych Archaniołów: Michała, Gabriela i Rafała.
Św. Michał Archanioł jest, równocześnie z Sercem Jezusowym, Patronem naszej Parafii i
Patronem tej dzielnicy, tej części Pragi. Przed wojną ta część Pragi nosiła nazwę
„Michałów”. Istniało też Koło Przyjaciół Michałowa. Należy do tej nazwy powrócić, a
zaniechać pejoratywnej nazwy „Szmulki”. Cyt. za: „Bazylika-Biuletyn Informacyjny Parafii
NSJ”, 22 września 1996 r.
45. Miejski System Informacji
Uchwała nr 389/XXXVI/96 Rady Gminy Warszawa-Centrum z dnia 19 września 1996 r. w
sprawie Miejskiego Systemu Informacji w Gminie Warszawa-Centrum
§ 1 W celu uporządkowania przestrzeni publicznej i osiągnięcia ładu przestrzennego oraz dla poprawy
stanu porządku publicznej i bezpieczeństwa w Gminie Warszawa-Centrum wprowadza się Miejski
System Informacji […]
Zarządzenie Nr 804/96 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 21 października
1996 r. w sprawie ustalenia podziału Gminy Warszawa-Centrum na obszary dla potrzeb
Miejskiego Systemu Informacyjnego w Gminie Warszawa-Centrum
W załączniku do ww. Zarządzenia wymieniono obszary Gminy Warszawa-Centrum wraz ze
wskazaniem ich granic.
46. Miejski System Informacji
Podział Pragi Północ na 4 obszary MSI:
Pelcowizna
Nowa Praga
Szmulowizna
Stara Praga
Kontrowersje: gdzie Śliwice, Golędzinów, Michałów?
47. Miejski System Informacji
Szmulowizna to:
obszar pomiędzy linią kolejową biegnącą wzdłuż
Al. Solidarności, ul. Markowską, linią kolejową ze
stacją Warszawa-Wschodnia (wzdłuż granicy
dzielnic Praga Północ/Praga Południe) do
granicy gminy – linia kolejowa wzdłuż u.
Zabranieckiej i Naczelnikowskiej (granica gminy).
51. Michałów jest również obecny na współczesnych mapach
Warszawa Atlas Miasta, Wydawnictwo Demart, 2008
52. Praskie Stowarzyszenie Mieszkańców „Michałów”
27 listopada 2008 r. grupa mieszkańców nawiązując do
tradycji Towarzystwa Przyjaciół Michałowa powołała do
życia Praskie Stowarzyszenie Mieszkańców „Michałów”
Do głównych statutowych celów stowarzyszenia należy
podnoszenie jakości życia mieszkańców poprzez
wspieranie rewitalizacji rozwoju Pragi Północ,
współpracę z samorządem terytorialnym w zakresie
konsultacji społecznych oraz współtworzenia
programu rewitalizacji rejonu Pragi, w szczególności
Michałowa i Szmulowizny
6 marca 2009 r. PSM „Michałów” zostało wpisane do
Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem
0000324790
53. Przywrócenie nazwy
30 stycznia 2009 r. do Zarządu i Rady Dzielnicy
Praga Północ zostaje złożony wniosek
Stowarzyszenia o wyłączenie z rejonu
urbanistycznego „Szulowizna” i utworzenie rejonu
urbanistycznego pod nazwą „Michałów”
5 stycznia 2010 r. Rada Dzielnicy podejmuje
uchwałę nr II/338/2010 w sprawie utworzenia
rejonu urbanistycznego pod nazwą „Michałów”
Michałów obejmuje teren położony w granicach od
północy – ul. Radzymińska, od południowego
wschodu – linia kolejowa Warszawa Praga,
Warszawa Wschodnia, od zachodu – ul.
Folwarczna (od ul. Radzymińskiej, wzdłuż zajezdni
tramwajowej do terenów Dworca Wschodniego)
54. Przywrócenie nazwy
Uchwała nr XCIV/2810/2010 Rady
Miasta Stołecznego Warszawy z dnia
9 listopada 2010 r. w sprawie
przystąpienia do sporządzania
miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego
rejonów Michałowa i Szmulowizny
55. Michałów – budowa tożsamości
Dzień Michałowa – 28
września (św. Michała)
– do tej pory 4 edycje
56. Michałów – budowa tożsamości
Praski Rajd Pojazdów Zabytkowych – do tej pory 4 edycje
