PTON111-Хичээл-3

1. Бие хүний тухай
Доктор дэд проф. Н.Цэдэвсүрэн

2. Хүн бол байгаль нийгэм сэтгэхүйн түн
түмэн холбоо харилцаанд, тодорхой
орон зай цаг хугацаанд оршин байдаг.
Ийм учраас хүн гэдэг ерөнхий
ухагдахууныг тодорхой нэг хүний бие
нас сэтгэлийнх нь онцлогоор хувь хүн
хүмүүжил боловсрол хөгжил, төлөвшил
болон өөрийгөө удирдан дасан
зохицохуйн байдал, түвшин цар
хүрээгээр нь бие хүн гэдэг
ухагдахуунаар тодруулан авч үздэг.

3. • Хувь хүн бол бодгаль хүн давтагдашгүй
тусгай онцлогтой хүн, тодорхой орон
зайг эзлэн цаг хугацаанд оршин
байна.тухайлбал нэг айлын хүүхдүүд
өөр өөр ааш зантай, авъяас билэгтэй
сонирхол нь бас адилгүй, эрүүл
мэндийн байдал болон бие гальбир янз
бүр байдаг. Ийм учраас хүүхэд бүр хувь
хүн байна. Хүүхэд бүр төрөлхийн болон
удамшлын ондооших шинж чанартай
төрдөг.

4. • Хувь хүн бол бие хүнээс үлэмж
явцуу,удамшлын биологийн эволюци
хөгжлийн бүтээгдэхүүн, хувь хүний
амьдралын хөгжлийн эхний шатанд үүсч бий
болдог тодорхой сүбъектийн бүхэл бүтэн
чанар онцлогуудыг илэрхийлсэн ухагдахуун
юм.Субъект гэдэг нь сэтгэл судлалын нэр
томъёогоор авч үзвэл хүн бүрийн танин
мдэхүйн харьцаа хандлагын үйл явц, бодит
байдлыг хувирган өөрчллллөгч үйл
ажиллагааг үүсгэгч, юмс үзэгдэлд идэвхтэй
харилцан ханддаг, хүсэл тэмүүлэл бүхий ибөе
сэтгэл ухааны хөгжил, төлөвшлийн орон зайн
агуулгаюм.

5. Ж: хичээл дээр сурагчид сонсоод, хараад
бичиж тэмдэглэж байгаа нь объектив
зүйл бөгөөд харин сурагч бүр харилцан
адилгүй харж сонсож тэмдэглэж , бас
ярьж тайлбарлаж байгаа нь субъектив
зүйл болно. Бие хүн гэдэг нь нэг талаас
ухамсартай хэл яриатай, байгаль
орчныг танин мэдэж түүни йг идэвхтэй
хувьсган өөрчлөх,чадвартай биологийн
амьтан юм.

6. • Ийм учраас дээд зэргийн зохион
байгуулалттай амьтан хөл дээрээ цэх шулуун
явж, ертөнцийг танин мэдэж түүнийг хувьсган
өөрчлөх чадвартай, түүний хэрэглүүр болсон
өндөр хөгжилтэй гар болон уураг тархитай,
бие махбодын тодорхой зохион байгуулалт
нарийн бүтэцтэй амьтан юм. Нөгөө талаас
хүн нь нийгмийн бүтээгдэхүүн, хүний энэхүү
чанар нь түүний хамгшийн гол шинж бөгөөд
тийм ч учраас нийгмийн амьдрал түүний
нийгмийн харилцаа,хамтын хөдөлмөр нь
хүний биологийн шинж чанар

7. • Биологийн бүтцийг хувьсган өөрчилж
хөгжүүлдэг.Бие хүн нь нийгэм түүхийн
бүтээгдэхүүн бөгөөд бие хүний тухай
өгүүлэхэд түүний биологийн болоод
төрөлхийн шинжүүд хийсвэрлэгдэн
ойлгогддог.Бие хүн бол нийгмийн
доторхи хүн, түүхэн процессын объект
ба сүбъект мөн. Зөвлөлтийн нэрт сэтгэл
зүйч А.Н.Льеотьев “Бие хүн бол нийгэм
түүхийн хожмын бүтээгдэхүүн, хүний
нийгэм залгамжлалын бүтээгдэхүүн гэж
бичсэн байна.

8. • Нийгэм түүхээс гадуур орших бие хүн
байдаггүй. Бие хүний төлөвшил хөгжилт
нь тухайн нийгмийн нийгэм эдийн
засгийн хөгжлөөр тодорхойлогдоно. Бие
хүнийг тодорхойлох сэтгэл зүйн үндсэн
онцлог шинжүүд нь:
1. Бие хүний тогтвортой шинж:
Ямарч нөхцөлд бие хүний дотоод
агуулга нь түүний сэтгэцийн бүрдлийн
харьцангуй тогтвортой чанараар
иллэрхийлэгдэж байдаг.

9. 2,Бие хүний шинж чанаруудын нэгдэл:
Бие хүний сэтгэцийн процесс сэтгэциийн
шинжүүд нь хоорондоо нягт харилцан
холбоотой хөгжиж байдгаараа тодорхой
бие хүнийг төлөвшүүлэн хөгжүүлэх
процесс нь сургалт хүмүүжлийн иж
бүрэн ажлын үр дүн юм.
3,Бие хүний идэвхт чанар: хүрээлэн
байгаа орчин болон хүн өөрөө хувийн
төрөлх чанараа танин мэдэж тэдгээрийг

10. • Хувьсган өөрчлөхөд чиглэгдсэн олон
янзын олон талт үйл ажиллагаагаар бие
хүний идэвхтэй чанар илэрхийлэгдэж
байна. Бие хүн бол нийгмийн
харилцааны болон ухамсартай үйл
ажиллагааны сүбъект болон ухамсар
ухаантай хувь хүн, улс нийгмийн үнэ
цэнэтэй гишүүн, төлөвшсөн бодит бие
хүн юм.

11. • Бие хүн төлөвшихөд нөлөөлөх
хүчин зүйлс: Хүний биеийн ддундаж
жин 70 кг,гадарга 1,8 кв м, 10 кг араг яс,
5,4 л цус, 2 кг хоол боловсруулах
эрхтэн,1,7кг элэг, 1,5 кг тархи, 1 кг
уушиг, 300 г зүрх, 240 г дэлүү,70 г нойр
булчирхай, 40 г төмсөг/эр хүнд/,5-6
өндгөвч /эмэгтэй хүнд/ 30 г нугас, 30г
хоёр нүд, 20г бамбай булчирхай гэх мэт
эрхтнүүд байдаг бөгөөд, 216-218 ширхэг
хэлхээ яс, 600 гаруй булчин байх ба

12. 1 булчин нь 2-3 холбон хөдөлгөөнд
оруулж байдаг билээ. Бие хүний дотоод
бодол сананы орчлонг бүрдүүлж буй
бодит байгалийн тусгал, мэдрэх эрхтэн,
уураг тархины үйл ажиллагааны үйл
ажиллагааны нэгэн бүтээгдэхүүн
объектив юмс үзэгдлийн сүбъектив
дүрийг сэтгэл гэнэ. Ажил хичээлд хүний
бие нь байвч сэтгэл нь өөр газар
байвал цаг дэмий үрэгдэнэ. Биеиийг
сэтгэлтэй нь холбон жолоодож байдаг
чухал байгууламж бол ухаан юм.

13. Бие хүний чиг зорилт, сэтгэцийн буюу
танин мэдэхүйн процесс, бэлтгэл хүч,
сэтгэцийн үндсэн шинж дүр байдал,
темперамент зан төрх, сэтгэлийн
хөдөлгөөн, сэтгэл санааны байдал,
/амрах, ядрах, өлсөх цангах, баярлах,
гомдох, уйдах, уйлах гэх мэт/сэтгэл зүйн
бүрдлүүдэд нөлөөлөх олон хүчин зүйл
бий.

14. Төрөлхийн шинж чанар: Удамшил, энд
эрүүл мэнд, мэдрэлийн тогтолцооны
тодорхой чанар, ген ба хромсомын
бүтэц зэргийг дурьдаж болно. Тодорхой
авъяас билэгтэй төрөх нь бий. Түний 30
орчим хувь нь эцэг эх эмээ өвөө, элэнц
хуланцын хүмүүсээс ч удамшдаг гэсэн
нотолгоо бий. Удамшил нь биологийн
нийгмийн гэсэн 2 янз. Эцэг эхтэй нь
биологийн хувьд адил төсөө бий
болгогч бие махбодын дамжин очих
холбоо,буюу эцэг эхийн шинж чанар

15. Үр хүүхдэд нь давтагдах үзэгдлиийг
биологийн удамшил гэнэ. Харин улс
орны буюу ард түмний амьдрал, ажлын
арга туршлагын хойч үедээ өвлүүлэхийг
нийгмийн удамшил гэнэ.Эцэг эхээс
дамжин удамшдаг 3000 шахам өвчин
байдаг ажээ. Эрүүл эрхтэй хүн
44+ху,эмэгтэй хүн 44-хх буюу 46
хромсомтой байх ёстой. Хромсомын
илүү дутуугаас өвчин эмгэгтэй байдаг.

16. Хромсоммын дотор ген бий Хүнд олон
мянган ген байдаг. Ген бол
удамшлллллыг агуулагч бөгөөд
зөөвөрлөгч биологийн нэгж юм.Удам
угсаа овгоо сайн судалж, гэр бүл
болохдоо дагаж мөрдөж байвал
хүмүүсийн цус ойртохгүй, эрүүл чийрэг
байхыг онцлон анхаарах шаардлагатай.
2,Хувь хүний идэвх чармайлт: Хүн бүр
өөртөө эзэн болж тодорхой зорилго

17. Тавин ажиллавал жинхэнэ төгөлдөр бие
хүн болон төлөвшиж чадна. Ажил
хөлөмөр хичээл сургалтад суралцагч
өөрөө идэвхтэй оролцохгүй бол амжилт
гарахгүй.
3,Сурган хүмүүжүүлэх нэгдмэл үйл
явц: Боловсрол бол оюун ухааны
дасгал, хүмүүжил бол сэтгэл ба итгэл
төлөвшил, сургалт хүмүүжил боловсрол
дутсанаас алдаа дутагдал гаргах,

18. өөрийгөө удирдах чадвар тааруухан
байдаг юм.
4,Орчин: Хүнийг тойрон хүрээлэн
буй бүх зүйлс, хүний бие махбодь
болон хувийн шинж чанартай
харилцан холбогдож байгаа хүчин
зүйлс, нөхцлүүдийг орчин гэнэ.
Орчин нь их бага 2 янз. Мөн ахуйн
орчин /гэр орон өмч хөрөнгө/

19. Мөн ахуйн орчин: /гэр орон өмч
хөрөнгө/,нийгмийн орчин /Нийгмийн
байгуулал хууль цааз, ёс суртахуун,
эдийн засаг гэх мэт/ газарзүйн орчин
гэж ялгаж болно.Хүүхэд залуучуудыг
хөдөлмөрийн орчинтой холбон
хөгжүүлэхийн зэрэгцээ өмч хөрөнгөтэй
болгож, амьдрах арга ухаанд сургах нь
чухал. Бас эхийн хэвлий удамшил гэх
мэт биологийн орчин бий.

20. Хүн өмнөө тавьсан тодорхой чиглэлтэй,
тэмүүлэл эрмэлзлэлтэйгээр ажил
үйлсэд татагдан орох сэдэлтэй байх нь
бие хүний чухал шинж мөн. Идэвхт
чанар нь бие хүний ерөнхий чухал
шинж бөгөөд энэхүү шинж нь хүний үйл
ажиллагаа болон хүрээлэн байгаа
орчинтой харьцах явцад илэрч гардаг
юм. Хүн өөртөө ямар нэгэн тодорхой
чиг зорилготой байж, тэрхүү зорилгодоо
хүрэхэд түүнд юу нөлөөлж байна вэ?
гэвэл тэр нь хүний хэрэгцээ юм.

21. Хүн гачигдал дутагдал шаардлагатай
зүйлээ хангахын тулд идэвхтэй үйл
ажиллагаанд орохыг хэрэгцээ гэнэ. Бие
хүний идэвхт чанар нь хэрэгцээг
хангахад чиглэгддэг юм. Хүний
хэрэгцээ нь түүний оршин амьдрахын
үндэс болдог. Хүн амьдхүний
хэрэгцээгээ хангах арга нь рахын тулд
хоол унд идэж уух, унтаж амрах орон
байр, хувцас хунар хэрэглэх
шаардлагатай байдаг.

22. Хүний энэхүү хэрэгцээ нь биологийн
хэрэгцээнээс үндсээрээ ялгаатай юм.
Хүний хэрэгцээгээ хангах арга нь түүний
амьдран байгаа нийгэм болон нийгмийн
сургалт хүмүүжлийн агуулгаас
шалтгаална.Жишээ нь амьтан орон
байрны хэрэгцээгээ байгалийн бэлэн
зүйлээр хангадаг бол хүн байшин
барилга барьж, гэр орон сууц босгож
хэрэгцээгээ хангадаг юм.

23. • Хүний төрөлхийн хэрэгцээнээс гадна
хүнд оюун санааны хэрэгцээ байна.
Хүний оюун санааны буюу нийгмийн
хэрэгцээ нь мэдлэг эзэмших, бусад
хүмүүстэй хэл яриагаар харилцах,
нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцох,
эрүүл ахуй соёлын хэрэгцээг /ном сонин
унших, радио телевиз сонсох буюу
харах, кино театрт очиж юм үзэх буюу
дуухөгжим сонсох/ хангах хэлбэрээр
илэрч байдаг юм.

24. • Хөдөлмөрлөх хэрэгцээ бол хүний
хамгийн чухал бөгөөд хүнд ихээхэн ач
холбогдолтой хэрэгцээ юм. Хүний
хэрэгцээ нь хүний нийгмийн нийгэм
түүхийн бүтээгдэхүүн юм. Хүмүүсийн
төрөлхийн буюу оюун санааны хэрэгцээ
нь хүн төрөлхтний түүхт хөгжлийн явцад
үүсэж хөгжиж цаашид улам нарийсаж
боловсронгуй болж, хөгжиж ирсэн
түүхтэй.хүний танин мэдэх хэрэгцээ нь
сонирхлоо илэрч гардаг байна.

25. Хүний сонирхол нь түний нийгэм түүхийн
нөхцлөөр тодорхойлогдоно.Сонирхол
нь хүнийг мэдэлг эзэмших өөрийн оюун
санаагаа хөгжүүлэх, бэрхшээлийг давж
тодорхой амжилтанд хүрэх, идэвхтэ
йүйл ажиллагаанд татан оруулна.Хүний
сонирхол нь өөрийн агуулга далайц,
тогтворгүй гүн чанар үйлчлэх хүрээгээр
тодорхойлогдоно.Хүний сонирхлын
агуулга нь сонирхол чухамд юунд
чиглэгдэж байгаагаар тодорхойлогдоно.

26. Сонирхолыг түүний агуулга чиглэлээр нь
материаллаг сонирхол, нийгмийн
сонирхол, оюун санааны сонирхол гэж
ангилна.
Хүмүүсийн хоорондын харицааны
сэтгэл зүйн зарим асуудал
Бие хүнийгтөлөвшүүлэх хүчин зүйлүүд нь
хөдөлмөр ба хүмүүсийн хоорондын
харилцаа юм. Харилцаа нь хүмүүсийн
хооронддын мэдээлэл солилцох хүмүүс

27. Нь бие биедээ харилцан нөлөөлөх бие
биеэ харилцах ойлголцох, санаа
сэтгэлээ мэдэлцэх явцад тогтож байгаа
холбоог харилцаа гэнэ. Харилцаа бол
хзүмүүсийн хооронд сэтгэлзүйн
харилцаа холбоо тогтоох, бие биеэ
харилцан ойлголцох, мэдэлг чадвар
дадлага харилцан солилцоход
нөлөөлдөг идэвхтэй процесс юм.
Хүмүүсийн хооронд тогтоогдох
харилцан холбоо нь бие хүн хувь

28. хүмүүсийн оршин амьдрахын зайлшгүй
нөхцөл юм. Сэтгэл судлалын шинжлэх
ухаанд харилцаа гэдэг ухагдахуунаас
гадна коммуникация буюу харилцан
дамжуулах гасэн ухагдахуун байдаг.
Энэ бол харилцаанаас өргөн хүрээтэй
ухагдахуун юм. Хүмүүс бие биетэйгээ
шууд нүүр нүүрээр учирч амьд холбоо
тогтоохгүйгээр харилцах харилцааг
шууд биш харилцаа гэнэ.

29. Харилцааны мөн чанар нь мэдээллийг
дамжцуулах явдал юм. Эдгээр
мэдээллийг хүмүүс бие биедээ мэдлэг
чадвар дадал болгон хувиргаж
харилцан дамжуулдаг юм.харилцааны
агуулга нь хүн өөрөө болдог бөгөөд
хүний гадаад байдал, зан раншингийн
онцлог, биеэ авч явах байдал төрх
төлөв зэрэг нь цөм харилцааны
агуулгыг тодорхойлдог.

30. Харилцааны хэрэглүүр: Харилцааны
агуулгын тал нь тодорхой арга
хэрэглүүрээр илэрхийлэгдэнэ.Хүн
төрөлхтний нийгмийн доторхи
харилцааны гол хэрэглүүр нь хэл юм.
Гэвч хэлнээс гадна гадаад төрх байдал,
нүүр гар биеийн хөдөлгөөн, хүмүүс бие
биедээ хандаж байгаа харьцангуй
хандлага, болон ззураг дүрслэлээр
хүмүүсийн хоорондын харилцааны
байдал, өргөн илэрхийлэгддэг юм.

31. Харилцааны хэлбэр: Харилцаанд оролцож
байгаа хүмүүсийн бүрэлдэхүүн харилцааны
үргэлжлэх хугацаа, шууд биш харилцааны
шинж болон харилцааны төгсгөлийн
байдлаар харилцааг хэд хэдэн хэлбэрт
хуваана. Үүнд: Бие хүмүүсийн хоорондын
харилцаа, бие хүн болон хэсэг бүлгийн
хоорондын харилцаа, бүлэг хэсгийн
хоорондын шууд ба шууд биш харилцаа,
богино болон удаан хугацааны харилцаа,
дууссан ба дуусаагүй харилцаа гэх мэтээр...

32. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА