Багш: Н. Цэдэвсүрэн /Ph.D/

1. ХИЧЭЭЛ, ТҮҮНИЙХИЧЭЭЛ, ТҮҮНИЙ
АНГИЛАЛАНГИЛАЛ
ДОКТОР, ДЭД ПРОФ.ДОКТОР, ДЭД ПРОФ.
Н.ЦЭДЭВСҮРЭНН.ЦЭДЭВСҮРЭН

2. Хичээлийн тухай ойлголт.Хичээлийн тухай ойлголт. Хичээл ньХичээл нь
сургалт хүмүүжлийн ажлын зорилгыгсургалт хүмүүжлийн ажлын зорилгыг
хэрэгжүүлэх зориулалттай, урьдаасхэрэгжүүлэх зориулалттай, урьдаас
тогтоосон цаг хугацаанд тодорхойтогтоосон цаг хугацаанд тодорхой
бүрэлдэхүүнтэйгээр явагддаг багшбүрэлдэхүүнтэйгээр явагддаг багш
сурагчдын хамтын үйл ажиллагаа юм.сурагчдын хамтын үйл ажиллагаа юм.
Хичээл нь бүх шатны сургуулийнХичээл нь бүх шатны сургуулийн
сургалт хүмүүжлийн ажлыг зохионсургалт хүмүүжлийн ажлыг зохион
байгуулах үндсэн хэлбэр болдог.байгуулах үндсэн хэлбэр болдог.

3. Хичээлийн онцлог нь:Хичээлийн онцлог нь:
 Ойролцоо ба ижил насны хүүхдийгОйролцоо ба ижил насны хүүхдийг
хамтад нь сургаж хүмүүжүүлдэг Ж:7-хамтад нь сургаж хүмүүжүүлдэг Ж:7-
8,18-20 г.м8,18-20 г.м
 Тогтмол тооны сурагчидтай байдагЖ:Тогтмол тооны сурагчидтай байдагЖ:
25 сурагч 20 оюутан гэх мэт25 сурагч 20 оюутан гэх мэт
 ЦагЦаг хугацааны хязгаартай, Ж:4хугацааны хязгаартай, Ж:400мин,90мин,90
минутминут

4.  Багш болон сурагчид гэсэн 2 субъектБагш болон сурагчид гэсэн 2 субъект
хамтран ажилладагхамтран ажилладаг
 Зориулалтын анги танхимд явагддагЗориулалтын анги танхимд явагддаг
 Урьдчилан боловсруулсан хичээлийнУрьдчилан боловсруулсан хичээлийн
хуваарийн дагуу явагддаг гэх. Мэтхуваарийн дагуу явагддаг гэх. Мэт
Хичээл нь хэд хэдэн давуу талтай. БагшХичээл нь хэд хэдэн давуу талтай. Багш
олон хүүхдийг нэгэн зэрэг сургажолон хүүхдийг нэгэн зэрэг сургаж
хүмүүжүүлэх нь эдийн засгийн хувьдхүмүүжүүлэх нь эдийн засгийн хувьд
хэмнэлттэй.хэмнэлттэй.

5. Өнөө үедӨнөө үед хичээлийг боловсронгуйхичээлийг боловсронгуй
болгох чиглэлээр “Суралцагч төвтэй”болгох чиглэлээр “Суралцагч төвтэй”
сургалт хүмүүжлийн технологийгсургалт хүмүүжлийн технологийг
боловсруулж, хэрэгжүүлэх өргөн ажилболовсруулж, хэрэгжүүлэх өргөн ажил
өрнөж байна.Хичээлийн үр дүнгөрнөж байна.Хичээлийн үр дүнг
сайжруулахын тулд түүнд дараахсайжруулахын тулд түүнд дараах
ерөнхий шаардлага тавигдана.Үүнд:ерөнхий шаардлага тавигдана.Үүнд:
- Сэтгэл судлал, СХУ-ны болон сургалт- Сэтгэл судлал, СХУ-ны болон сургалт
хүмүүжлийн ажлын практикийнхүмүүжлийн ажлын практикийн

6. Ололт амжилт, тэргүүн туршлагыгОлолт амжилт, тэргүүн туршлагыг
оновчтой ашиглахоновчтой ашиглах
- СХҮЯ-ын түгээмэл зүй тогтлууд дээрСХҮЯ-ын түгээмэл зүй тогтлууд дээр
үндэслэн хичээлээ зохион байгуулахүндэслэн хичээлээ зохион байгуулах
- Сурагчдад бие дааж суралцахСурагчдад бие дааж суралцах
өөрийгөө хүмүүжүүлэх арга барилөөрийгөө хүмүүжүүлэх арга барил
эзэмшүүлэхэзэмшүүлэх
- Ээлжит хичээлийн уян хатанЭэлжит хичээлийн уян хатан
технологийг урьдчилан боловсруулахтехнологийг урьдчилан боловсруулах

7. Хичээлд дидактик, хөгжүүлэх, хүмүүжүүлэх,Хичээлд дидактик, хөгжүүлэх, хүмүүжүүлэх,
болон зохион байгуулалт эрүүл ахуйнболон зохион байгуулалт эрүүл ахуйн
шаардлага тавигдана. Эдгээр шаардлага тусшаардлага тавигдана. Эдгээр шаардлага тус
бүрийг авч үзье.бүрийг авч үзье.
а/Хичээлийн дидактик шаардлага:а/Хичээлийн дидактик шаардлага:
-Ээлжит хичээлийн зорилго, зорилтыг-Ээлжит хичээлийн зорилго, зорилтыг
оновчтой зөв тодорхойлохоновчтой зөв тодорхойлох
-Тухайн хичээлээр сурагчдад олгох шинэ-Тухайн хичээлээр сурагчдад олгох шинэ
мэдлэг, чадварын хэмжээг зөв сонгож авахмэдлэг, чадварын хэмжээг зөв сонгож авах

8. --Хичээлийн явцад сурагчдыг бие даасанХичээлийн явцад сурагчдыг бие даасан
бүтээлч үйл ажиллагаанд идэвхтэйбүтээлч үйл ажиллагаанд идэвхтэй
оролцуулахоролцуулах
-Хичээлийн явцад сурагчдаас шуурхай-Хичээлийн явцад сурагчдаас шуурхай
үнэн зөв хариу мэдээлэл байнга авахүнэн зөв хариу мэдээлэл байнга авах
-Хичээлийн бүтэц уян хатан оновчтой-Хичээлийн бүтэц уян хатан оновчтой
байхбайх
--

9. Хичээлийн хүмүүжүүлэх шаардлага:Хичээлийн хүмүүжүүлэх шаардлага:
-Тухайн хичээлийн хүмүүжүүлэх нөлөөг-Тухайн хичээлийн хүмүүжүүлэх нөлөөг
зөв тодорхойлохзөв тодорхойлох
- Сурагчдыг нийт хүн төрөлхтний үнэтСурагчдыг нийт хүн төрөлхтний үнэт
зүйлс дээр хүмүүжүүлэхзүйлс дээр хүмүүжүүлэх
- Сурагчдад бие хүний хичээнгүй,Сурагчдад бие хүний хичээнгүй,
нямбай бие даах,хариуцлагатай байх,нямбай бие даах,хариуцлагатай байх,
үнэнч шударга,хамтач байх чанарыгүнэнч шударга,хамтач байх чанарыг
төлөвшүүлэхтөлөвшүүлэх

10. --Хичээл дээр сурагчдад ухаалагХичээл дээр сурагчдад ухаалаг
шаардлага тавихшаардлага тавих
Хичээлийн хөгжүүлэх шаардлага:Хичээлийн хөгжүүлэх шаардлага:
-Сурагчдад сурч танин мэдэх үйл-Сурагчдад сурч танин мэдэх үйл
ажиллагаанд хандахажиллагаанд хандах үйл ажиллагаандүйл ажиллагаанд
хандах эерэг хандлага сэдэл тэмүүлэлхандах эерэг хандлага сэдэл тэмүүлэл
төлөвшүүлэхтөлөвшүүлэх
-сурагчдын идэвхийг өрнүүлж-сурагчдын идэвхийг өрнүүлж
хөгжүүлэххөгжүүлэх

11. Сурагчдын сэтгэлзүйн онцлог, тэднийСурагчдын сэтгэлзүйн онцлог, тэдний
хөгжлийн түвшинд тохируулж, тэднийхөгжлийн түвшинд тохируулж, тэдний
оюун ухааныг хөгжүүлэхоюун ухааныг хөгжүүлэх
Хичээлийн зохион байгуулалт эрүүлХичээлийн зохион байгуулалт эрүүл
ахуйн шаардлага:ахуйн шаардлага:
-хичээлийн технологийг урьдчилан-хичээлийн технологийг урьдчилан
боловсруулж бүтээлчээр хэрэгжүүлэхболовсруулж бүтээлчээр хэрэгжүүлэх
-хичээлийн дэг журмыг сурагчдад-хичээлийн дэг журмыг сурагчдад
танилцуулж мөрдөхтанилцуулж мөрдөх

12. -Анги танхимын агааржилт гэрэлтүүлэг,-Анги танхимын агааржилт гэрэлтүүлэг,
тоосжилт дулааны хэмжээ нь зохихтоосжилт дулааны хэмжээ нь зохих
хэмжээндээ байх гэх мэт эрүүл ахуйнхэмжээндээ байх гэх мэт эрүүл ахуйн
шаардлагыг сахин биелүүлэхшаардлагыг сахин биелүүлэх
Хичээл нь олон талт төвөгтэй үзэгдэлХичээл нь олон талт төвөгтэй үзэгдэл
учир түүний тодорхой шинжүүдийгучир түүний тодорхой шинжүүдийг
үндэс болгон янз бүрээр ангилсанүндэс болгон янз бүрээр ангилсан
байдаг.байдаг.

13. С.В. Казанцевийн ангилал/С.В. Казанцевийн ангилал/энэ ангилалэнэ ангилал
сурагчдын хийх ажлын логик дараалалсурагчдын хийх ажлын логик дараалал
болон тэдний танин мэдэх үйлболон тэдний танин мэдэх үйл
ажиллагааны шинжийг үндэс болгосонажиллагааны шинжийг үндэс болгосон
байдаг/байдаг/
а/Оршил хичээла/Оршил хичээл
б/Сурагчдыг шинэ материалтай анхб/Сурагчдыг шинэ материалтай анх
танилцуулах хичээлтанилцуулах хичээл
в/Шинэ мэдлэг олгох хичээлв/Шинэ мэдлэг олгох хичээл

14. -Шинэ мэдлэгийг практикт хэрэглэх хичээл-Шинэ мэдлэгийг практикт хэрэглэх хичээл
- Чадвар дадал төлөвшүүлэх хичээлЧадвар дадал төлөвшүүлэх хичээл
- Бататгах хичээлБататгах хичээл
- Хянах хичээлХянах хичээл
- Холимог хичээлХолимог хичээл
Багш судлаачдын дунд дэлгэрсэн дараагийнБагш судлаачдын дунд дэлгэрсэн дараагийн
ангилалд дидактик зорилгыг гол үндэсангилалд дидактик зорилгыг гол үндэс
болгосон байдаг. Үүнд:болгосон байдаг. Үүнд:
а/ Шинэ мэдлэг олгох хичээла/ Шинэ мэдлэг олгох хичээл

15. б/ Мэдлэгийг бататгах хичээлб/ Мэдлэгийг бататгах хичээл
в/Мэдлэгийг эмхлэн цэгцлэх хичээлв/Мэдлэгийг эмхлэн цэгцлэх хичээл
г/Чадвар дадал төлөвшүүлэх хичээлг/Чадвар дадал төлөвшүүлэх хичээл
д/Шалгах хичээлд/Шалгах хичээл
е/Холимог хичээл Эдгээрийн заримыге/Холимог хичээл Эдгээрийн заримыг
тодруулбал:тодруулбал:
Шинэ мэдлэг олгох хичээл:Шинэ мэдлэг олгох хичээл:
Энэ хичээлээр сурагчдын насны болонЭнэ хичээлээр сурагчдын насны болон
сэтгэлзүйн онцлогийг харгалзансэтгэлзүйн онцлогийг харгалзан

16. Тэдэнд шинжлэх ухааны үндэстэй мэдлэгТэдэнд шинжлэх ухааны үндэстэй мэдлэг
чадвар олгодогчадвар олгодог
Шинэ мэдлэгийг багш товч тодорхойШинэ мэдлэгийг багш товч тодорхой
оновчтой ярьж тайлбарлах үзүүлэх гэх мэтоновчтой ярьж тайлбарлах үзүүлэх гэх мэт
аргыг хэрэглэн олгохаргыг хэрэглэн олгох
Шинэ зүйлийг 1-3 удаа янз бүрийн хүрт ээвэлШинэ зүйлийг 1-3 удаа янз бүрийн хүрт ээвэл
мэдлэг бат бэх болдог. Ж: Эхний удаа шинэмэдлэг бат бэх болдог. Ж: Эхний удаа шинэ
зүйлийг багш өөрөө ярьж тайлбарлах эцэстзүйлийг багш өөрөө ярьж тайлбарлах эцэст
нь шинэ зүйлийн тухай ярилцахнь шинэ зүйлийн тухай ярилцах

17. Сурагчдад шинэ мэдлэг олгоход багшСурагчдад шинэ мэдлэг олгоход багш
таниулж буй зүйлийн үндсэнтаниулж буй зүйлийн үндсэн
ухагдахууны утга агуулгыг зөвухагдахууны утга агуулгыг зөв
ойлгуулж, материалын логикойлгуулж, материалын логик
дарааллыг баримтлах нь чухалдарааллыг баримтлах нь чухал
Сурагчдад чадвар дадал төлөвшүүлэхСурагчдад чадвар дадал төлөвшүүлэх
хичээл:хичээл: Үүнийг ихэнх тохиолдолдҮүнийг ихэнх тохиолдолд
бататгах хичээл гэж нэрэлдэг. Багшбататгах хичээл гэж нэрэлдэг. Багш
сурагчдаар олон янзын дасгалсурагчдаар олон янзын дасгал
даалгавар хийлгэдэг.даалгавар хийлгэдэг.

18. Багш сурагчдын сурах чадавхи, оюуныБагш сурагчдын сурах чадавхи, оюуны
хөгжлийн түвшинг харгалзанхөгжлийн түвшинг харгалзан
ялгавартай дасгал даалгавар ашиглахялгавартай дасгал даалгавар ашиглах
нь илүү үр өгөөжтэй. Мөн заримнь илүү үр өгөөжтэй. Мөн зарим
тохиолдолд хэсэгчилсэн даалгавар өгчтохиолдолд хэсэгчилсэн даалгавар өгч
болно. Шаардлагатай тохиолдолд бүхболно. Шаардлагатай тохиолдолд бүх
сурагчдад ижил даалгавар өгчсурагчдад ижил даалгавар өгч
болно.Сурагч бүрт тохирсон дасгалболно.Сурагч бүрт тохирсон дасгал
даалгаварыг ашиглаж болно.даалгаварыг ашиглаж болно.

19. Сурагчдын мэдлэгийг шалгах хичээл:Сурагчдын мэдлэгийг шалгах хичээл:
СХҮЯ-г хэрэгжүүлэхэд сурагчдынСХҮЯ-г хэрэгжүүлэхэд сурагчдын
мэдлэг чадварыг байнга хянаж шалгахмэдлэг чадварыг байнга хянаж шалгах
хэрэгцээ байдаг.Үүнийг нягт нямбайхэрэгцээ байдаг.Үүнийг нягт нямбай
хийхгүй бол сурлагаар хоцрох үзэгдэлхийхгүй бол сурлагаар хоцрох үзэгдэл
гарч ирдэг.Хичээл болгон дээргарч ирдэг.Хичээл болгон дээр
сурагчдын мэдлэгийг амаар бичгээрсурагчдын мэдлэгийг амаар бичгээр
тестийн хэлбэрээр шалгаж байх ньтестийн хэлбэрээр шалгаж байх нь
зүйтэй.зүйтэй.

20. Хичээлийн бүтцийн тухай ойлголт:Хичээлийн бүтцийн тухай ойлголт:
Хичээлийг бүхэл бүтэн зүйл болгодогХичээлийг бүхэл бүтэн зүйл болгодог
дотоод зохион байгуулалт хэсгүүдийндотоод зохион байгуулалт хэсгүүдийн
дарааллыг хичээлийн бүтэц гэдэг.дарааллыг хичээлийн бүтэц гэдэг.
Хичээлийн бүтэц нь маргаантайХичээлийн бүтэц нь маргаантай
асуудлын нэг.ЕБС-ийн практикт өргөнасуудлын нэг.ЕБС-ийн практикт өргөн
хэрэглэдэг холимог хичээлийнхэрэглэдэг холимог хичээлийн
бүтцийг авч үзье.бүтцийг авч үзье.

21. 1.Зохион байгуулах1.Зохион байгуулах
2.Үзсэн зүйлийг сэргээн давтах2.Үзсэн зүйлийг сэргээн давтах
3.Гэрийн даалгавар шалгах3.Гэрийн даалгавар шалгах
4.Шинэ мэдлэг олгох4.Шинэ мэдлэг олгох
5.Шинэ мэдлэгийг бататгах5.Шинэ мэдлэгийг бататгах
6.Шинэ мэдлэг чадварыг хянаж шалгах6.Шинэ мэдлэг чадварыг хянаж шалгах
7.Гэрийн даалгавар өгөх7.Гэрийн даалгавар өгөх
8. Дүгнэлт хийх гэсэн хэсэгтэй8. Дүгнэлт хийх гэсэн хэсэгтэй

22. Хичээлийн бүтцийг уян хатан болгохынХичээлийн бүтцийг уян хатан болгохын
тулд дараах зүйлүүдийг мөрдөнө.тулд дараах зүйлүүдийг мөрдөнө.
а/Тухайн хичээлийн зорилго агуулгыга/Тухайн хичээлийн зорилго агуулгыг
харгалзан дээрхи 8 хэсгийн зайлшгүйхаргалзан дээрхи 8 хэсгийн зайлшгүй
хэрэгтэй хэсгийг нь авч ашиглаххэрэгтэй хэсгийг нь авч ашиглах
б/Дээрхи 8 хэсэг нь янз бүрийнб/Дээрхи 8 хэсэг нь янз бүрийн
дараалалтай байх /чөлөөтэй солигдождараалалтай байх /чөлөөтэй солигдож
болно гэсэн үг/болно гэсэн үг/

23. -Сургалт хүмүүжлийн хэрэгсэл тоног-Сургалт хүмүүжлийн хэрэгсэл тоног
төхөөрөмжийг оновчтой зөв ашиглахтөхөөрөмжийг оновчтой зөв ашиглах
Холимог хичээлийн үед сурагчид жигдХолимог хичээлийн үед сурагчид жигд
ажиллах талаар сайнгүй учир, түүнийгажиллах талаар сайнгүй учир, түүнийг
боловсронгуй болгохын тулд нэгдмэлболовсронгуй болгохын тулд нэгдмэл
хэлбэрийн хичээл хийгдэххэлбэрийн хичээл хийгдэх
болсон.Нэгдмэл хичээлийн онцлогболсон.Нэгдмэл хичээлийн онцлог
бүтцийн хэсгүүд тодорхой ялгаагүй,бүтцийн хэсгүүд тодорхой ялгаагүй,
сурагчдыг жигд идэвхтэйсурагчдыг жигд идэвхтэй
ажиллуулдаг.ажиллуулдаг.

24. Семинарын хичээл:Семинарын хичээл: Энэ хичээл ньЭнэ хичээл нь
сурагчдын бие даасан үйл ажиллагаагсурагчдын бие даасан үйл ажиллагааг
хөгжүүлэх ач холбогдолтой. Сурагчидхөгжүүлэх ач холбогдолтой. Сурагчид
онолын мэдлэгээ бататгахонолын мэдлэгээ бататгах
гүнзгийрүүлэх, мэдлэгээ өөрийнгүнзгийрүүлэх, мэдлэгээ өөрийн
болгож санаа бодлоо илэрхийлэх,болгож санаа бодлоо илэрхийлэх,
түүнийгээ хамгаалах маргахтүүнийгээ хамгаалах маргах
боломжтой.Багш семинарын хичээлдболомжтой.Багш семинарын хичээлд
урьдчилан бэлтгэсэнээр түүний үрурьдчилан бэлтгэсэнээр түүний үр
өгөөжийг дээшлүүлэх боломжтой.өгөөжийг дээшлүүлэх боломжтой.

25. Практик лабораторын хичээл:Практик лабораторын хичээл:
ЕБС-ийн болон их дээд сургуулийн
сургалтад байгалийн шинжлэх ухааны
хичээлээр олж авсан сурагчдын мэдлэг
чадварыг бататгах практикт
хэрэглэх,чадвар олгох зорилгоор
тусгайлан бэлдсэн анги танхим,
кабинет цех, туршлагын талбайд
практик лабораторын хичээлийг
зохион байгуулдаг.

26. Сонгон суралцах хичээл:Сонгон суралцах хичээл: ЕБС-ийн дунд болон
ахлах ангийн сурагчдад зориулж, тусгай
боловсруулсан хөтөлбөрийн дагуу сонгон
суралцах хичээл зохион явуулдаг. Түүнд
сурагчид сайн дураар оролцдог. Энэ нь
тодорхой нэг чиглэлээр гүн бат мэдлэг олж
авдаг ач холбогдолтой. Ийм хэлбэрийн
хичээл нь сурагчдад чиг баримжаа олгох
төдийгүй тэд бие дааж ном зохиол судлах
тодорхой асуудлаар судалгаа хийх арга
барил эзэмшүүлдэг.

27. Анхаарал тавьсандАнхаарал тавьсанд
баярлалаабаярлалаа