Қазақ ұлттық шешендік өнерінің тарихы

1. Сабақтың тақырыбы :
Қазақ ұлттық шешендік
өнерінің тарихы
Пәні: Қазақ тілі
Сыныбы: 11 «А»
Пән мұғалімі: Дамира Абдуллаева
Мақтарал ауданы
«№121 жалпы орта мектебі»
коммуналдық мемлекеттік мекемесі

2. Сабақтың мақсаты:
1.Қазақтың ұлттық шешендік өнері туралы
кеңінен түсінік бере отырып, оқушыларды
шебер сөйлеуге, шешендік өнерді өмірде
қолдана білуге, тіл тазалығын сақтауға
баулу.
2.Оқушыларды тұжырымды ой айтуға,
шаршы топ алдында қысылмай сөйлеуге
жетелеу.
3. Ұлттық қадір-қасиеттерімізді
құрметтеуге, Отанды
сүйіп, әрқашанда қорғауға, адамгершілікке
тәрбиелеу.

3. Сабақтың түрі: Аралас сабақ
(деңгейлік тапсырмалар беру арқылы)
Сабақтың әдісі:
Іздендіру,топтастыру, сұрақ-жауап,
баяндау,түсіндіру,талдау, жинақтау
Көрнекілігі: Проектор, сызба-
кесте, суреттер топтамасы,
бүктемелер, оқу құралдары
Пәнаралық
байланыс: Тарих,әдебиет.

4. Мұғалімнің кіріспе сөзі.
1989 жылы 22 қыркүйек күні- тіліміз
мемлекеттік мәртебе алған күн.Тіліміздің
мәртебе алғанына 27 жыл толуына орай «Тіл-
халықтың алтын қазынасы» тақырыбында
өткізіліп жатқан апталығымыз мұғалімдердің
ашық сабақтарымен жалғасуда.
1. Елбасымыз қай жылы 22 қыркүйек күнін
«Қазақстан халықтарының тілдері күні» деп
жариялап, қол қойды?
2. «ҚР-ң Тілдер туралы» Заңы қай жылы
қабылданды? Ол Заң неше бап,қанша тараудан
тұрады?
3. Тіл білімінің атасы деп кімді айтамыз?

5. ІІ.Үй тапсырмасын сұрау (топтық жұмыс
арқылы)
1-топ. «Сөз шеберлері» тобының
сұрақтары:
1-сұрақ. Сөз мәдениеті дегеніміз не?
2-сұрақ.Әдеби тілдің нормаларын ата.
3-сұрақ. «Ата-анаңа не істесең, алдыңа
сол келеді» деген аталы сөз мағынасын
көркем сөзбен түсіндір.
4- сұрақ. Шешендік өнер дегеніміз не?
5-сұрақ. Сөз мәдениеті мен шешендік
өнердің байланысы бар ма?

6. 2-топ. «Шешендер» тобының
сұрақтары:
1-сұрақ. Шешендік сөз дегеніміз не?
2-сұрақ. Шешендік сөздің
талаптарын ата.
3-сұрақ. Шешендіктің отаны қай
елдер болып табылады?
4-сұрақ. Софистер дегеніміз кімдер?
5-сұрақ. Дүние жүзіне әйгілі
шешендерді ата.

7. 3-топ. «Зерттеушілер» тобының
сұрақтары:
1-сұрақ. Шешендік өнерге стильдердің
қай түрі қажет?
2- сұрақ.Қазақтың шешендік өнерін
алғаш жинап, зерттеушілер кім болған?
3-сұрақ. Шешендік өнерді зерттеуші-
Әуезовтің зерттеу түрлерін ата.
4-сұрақ. 1930 жылы шешендік сөздерді
жинауда қай жазушы үлкен үлес қосты?
5- сұрақ. Қазақ шешендік өнерінің неше
саласы бар.

8. Шешендіктану-
сөз бен өнерді
үйретуші ғылым
Шешендік сөз-
көркем тілмен
кестеленген ұтымды,
шындық сөз
Шешен-
дік
Шешендік өнер-сөз
мәдениетінің жоғарғы
сатысы
Үй тапсырмасын
қорытындылау:

9. ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру
1-слайд
Қазақтың ұлттық шешендік өнерінің
бастауы
Көш бастау қиын емес
Қонатын жерде су бар.
Қол бастау қиын емес
Шабатын жерде жау бар.
Шаршы топта сөз бастау қиын
Шешуін адам таппас дау бар,-деп Бұхар
жырау шешендік өнердің қиындығы жайлы
айтып өткен екен.

10. Ұлттық шешендік
өнердің бастаулары
Ү-ҮІІ ғасырлар аралығы. Орхон-
Енисей
ескерткіштері мен шешендіктің алтын
бастауы Әл-Фараби бабамыздан
басталған.
Х-ХІ ғасырлар.Түркі тектес
халықтарының орта ғасырлар жазба
ескерткіштері
ХІ-ХІІІ ғасырларда Майқы би,
Аязбилер
ХІҮ-ХҮІ ғасырлардағы шешендер:
Асан қайғы, Жиренше шешендер
ХҮІІІ ғасырдағы шешендер: Төле би,
Қазыбек би,Әйтеке билер
ХҮІІІ-ХІХ ғасырлар Байдалы
би,Сырым Датұлы, Тіленші билер
Ұлттық шешендік өнерінің кезеңдері

11. Шешендік толғау, шешендік
арнау, шешендік дау
мәселелерін шешкенде
шешеннің сөзінде қандай сөз
сапаларының қолданылғаны
дұрыс ?

12. 2. Шешендік сөздің сапалары.
Сөз сапалары
Сөздің мазмұндылығы
Сөз қысқалығы
Сөз түсініктілігі
Сөз әуезділігі
Сөз байлығы
Сөз анықтылығы
Сөз дұрыстығы
Ой жүйелілігі
Сөз дәлдігі
Тілдің тазалығы

13. № Шешендік сөздің
түрлері
Шешендік сөздердің
қолданылуы
Стильдері Негізгі тілдік құралдар
1 Әлеуметтік -саяси
шешендік сөздер
Мәжіліс, конференция,
парламенттегі,
митингідегі сөз. Әскери-
патриот., үгіт-насихаттық
саяси шолу, дипломат.сөз
Публицистикалық,
ресми, ғылыми
Афоризмдер,терминдер,
фактілер,сілтемелер,
қаратпа,қыстырма сөздер
2 Академиялық
шешендік сөздер
оқу орынд. лекция,
ғылыми баяндама,
ғылыми лекция
Ғылыми, ресми,
публицистикалық
Фактілер, терминдер,
сілтемелер, салыстырулар
3 Әлеуметтік-
тұрмыстық
шешендік сөздер
Мерейтойдағы
салтанатты
дастарқандағы, қабір
басындағы сөйленетін
сөздер.
Көркем әдебиет,
публицистикалық
сөйлеу
Мақал-мәтелдер,
афоризмдер, тұрақты
тіркестер, оқшау сөздер,
метафоралар,
ажарлау,ритор.
4 Сот ісінде
қолданылатын
сөздер
прокурорд.айыптау сөзі,
адвокаттың қорғау сөзі,
айы
Публицистикалық,
сөйлеу, ресми
Іскерлік қатынасқа тән сөз
орамдары, мақал-мәтел.
риторик. сұр.
5 Діни қызметтегі
шешендік сөздер
Уағыздар, иман сөздер Сөйлеу,
публицистикалық
Дінге қатысты терминдер,
имандылыққа үндейтін сөз
орамдары
4-слайд
3. Шешендік сөздердің түрлері

14. 4. Топтық жұмыс жүргізу
Шешендік сөздердің жанрлық
түрлері
І топ. Шешендік арнауларға мысал
келтір. Бата,тілек, ақыл
насихатты сөздер
ІІ топ. Шешендік толғауларға мысал
келтір.Өсиет, нақыл,қанатты
сөздер
ІІІ топ. Шешендік дауларға. Жер
дауы, жесір дауы, құн дауы

15. Ауыз әдебиетіміз
қалыптасқан
кезеңнен
Түркі тектес
халықтары дәуірінен
Орта ғасырлар
дәуірі
кезеңінен
Майқы би, Аяз
билерденАсан қайғы,
Жиренше
шешеннен
Төле би,Әйтеке
би, Қазыбек
билерден
Шешендік сөздің
бастаулары
Сабақты қорытындылау

16. Үйге тапсырма:
«Шешендік сөз—халық
даналығы» тақырыбында
шығарма жазып келу

17. Тындағандарынызға рахмет