ввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввввв

1. 1
Батыс Қазақстан облысы, Шыңғырлау
ауданы, Шыңғырлау орта жалпы білім
беретін мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті
пәні мұғаліміБатыркайрова Ару Саматқызы
«ҚР Тілдер күні» мерекесіне арналған
сыныптан тыс шара
Тақырыбы:
«Мен – қазақтың тілімін,
ғажап үнді»
8а, 8б, 9а-сыныбы
Өткізген: Батыркайрова
Ару Саматқызы

2. 2
Мақсаты:
білімділік: оқушылардың тілін дамыту, сөзжасау,
сөйлемді дұрыс құру, дұрыс сөйлеу
тәсілдерін меңгерту, өз ойларын
жинақы, көркем тілмен жеткізе білуге ұмтылдыру;
Тәрбиелік: тіл туралы тағылымдар арқылы оқушыларды
адамгершілік қасиеттерге баулу, азаматтық бейнелерін
қалыптастырып,тілімізді сүюге көздің қарашығындай
қорғауға шақыру,еліміздің елдігін танытатын тілі бен
өнері екендігін ұғындыру;
Дамытушылық:Оқушылардың тілге деген
қызығушылықтарын арттыру, отансүйгіштік
қасиеттерін дамыту.
Түрі: сайыс.
Көрнекілігі: интерактивті тақта, компьютер, слайдтар,
тіл туралы нақыл сөздер.
Қатысушылар: 8а, 8б, 9а - сынып оқушыларынан құрылған үш топ.
Өту барысы: І Ұйымдастыру бөлімі
Сайысқа дайындық
ІІ мұғалімнің кіріспе сөзі
Тіл құдіреті ерекше. Оның бітпесті бітіретін, жетпесті жеткізетін, үзілгенді жалғайтын
мүмкіндігі бар. Бір ауыз сөз опық жегізіп, өмір бойы өзегіңді өртесе, бір ауыз орынды айтылған
сөз жадыңда жатталып, бақытқа жеткізеді. Құрметті оқушылар! 22-қыркүйек ҚР халықтарының
Тілдері күні мерекесі құтты болсын. Қашан да тілімізді ардақтап, тіліміздің мерейін аспандатып
жүруге бәріңізді үлес қосуға шақырамын. Ендеше, бүгінгі «Мен – қазақтың тілімін, ғажап үнді»
деп аталатын мерекелік сайысымызға қош келдіңіздер!
Сайысмазмұны
Сайыс 4 айналымнан тұрды:
1. «Кел, танысайық!»
2. «Өлең – сөздің патшасы»
3. «Тілге шешен»
4. «Қазақ тілі грамматикасы» /сұрақ-жауап/
5. «Кім шапшаң?»
6. «Сөз тапқыш»
Сайысты бастамас бұрын:
Шалқытып мерекеде ән салайық,
Өнерпаз өрендерге тамсанайық.
Әділдік пен шындықты арқа тұтқан,
Әділ - қазы алқасымен таныс болайық – деп, сарапшы ханымдармен таныстырып кетейін.
Жанар Талапқалиқызы, Әсем Орынғалиқызы.
- «Кел, танысайық!» атты бірінші айналымда «Өнерімен өр болуға» келген сайыскер
топтардың өздерін таныстыру өнері тамашаланады. Ендеше сайыскерлерге сөз берейік.
- «Тұз астың, өлең сөздің дәмін келтіреді» - демекші, «Өлең – сөздің патшасы» - деген
екінші айналымда қатысушылардың тілге арналған әдемі өлеңдерін тыңдамақпыз.
- Әрі қарай сайысымызды «Тілге шешен» бөлімі жалғайтын болады. Мұнда түрлі
тақырыптардың біреуін таңдап, сөзге шешендіктерін танытады. 2 минут уақыт ішінде
тақырыпты өрбітетін болады. «Өнер алды - қызыл тіл», «Туған елім - тұғырым», «Оқу -
инемен құдық қазғандай» негізгі тақырыптар.

3. 3
Қазақ дейтін қалың елде қыры кең,
Болды қашан қара сөздің құны кем.
Тіл еді ғой қайтарған да жау бетін
Қаз дауысты Қазыбектер үнімен – дегендей, «Қазақ тілі грамматикасы» атты
төртінші айналымда сайыскер топтардың қазақ тілінен білімдерін көрсететін сәт туады.
Қашан да білімді озатыны белгілі. Ендеше аянып қалмайық.
№1
1. Қазақ тілінде дыбыс саны 37. Ал дыбысқа жатпайтыны ше?
2. атын, етін, йтін, йтын – қандай қосымшалар?
3. Синтаксис нені зерттейді?
4. Арасынан қыл өтпейді. Тұрақты тіркестің мағынасы.
5. Синоним мен антонимнің айырмашылығы.
6. Буынның түрлері.
7. Қатыстық сын есімнің түбірі сын есім бола ма?
8. Құрмалас сөйлем неше түрге бөлінеді?
9. Жұрнақ көп пе, жалғау көп пе?
10. Жуан, езулік дыбыс
№2
1. Синоним деп нені айтамыз?
2. Қазақ тілінің салалары.
3. Жазылуы мен айтылуы бірдей, мағыналары мүлдем басқа сөздер.
4. Сөздердің дұрыс жазылу заңдылығы.
5. Бит қабығынан биялай тоқыған. Тұр. Тірк. Мағынасы.
6. Жалғаудың түрлері
7. Стильдің неше түрі бар?
8. Сөздердің байланысу тәсілдері.
9. Фонетика нені зерттейді?
10. а, ә дыбыстарын сипаттаңыз.
№3
1. Сөз таптарын ретімен атап беріңіз.
2. Қосымшаның түрлері.
3. Дыбысты таңбалау үшін алынған белгі.
4. Дауысты дыбыстар жақтың қатысына қарай қалай бөлінеді?
5. Жұрнақтың екі түрі бар. Қандай?
6. Нешеу? Сұрағы қай сан есімге тән?
7. ған-ген, қан-кен ненің жұрнақтары?
8. Қарсылықты салаласқа мысал келтіріңіз.
9. Сөйлемнің айтылу мақсатына қарайғы түрлері.
10. Біршама тиянақты ойды білдіретін сөздер тобы.
Өз тіліңсіз көрсең де өз күніңді,
Өз тіліңсіз болсаң да асқан білімді.
Өз халқыңа бола алмайсың азамат,
Білмей тұрып туған ана тіліңді - дей отырып, бесінші айналымға көшсек, «Сөз тапқыш»
деп аталады. Берілетін сөз «Ұлтжандылық». Түбір сөз болуы шарт.
- «Су жүрек»
«Қырғи қабақ болу».
«Ат төбеліндей».
«Қой аузынан шөп алмас».
«Қуанышы қойнына сыймау».
«Өгіз аяң».
«Түймедейді түйедей ету».

4. 4
«Қабағынан қар жауған».
«Қас пен көздің арасы».
«Санын соғып қалу».
«Төбе шашы тік тұру»
«Ат төбеліндей». «Қой аузынан шөп алмас» - «Қуанышы қойнына сыймау» «Су жүрек»
«Көзді ашып – жұмғанша» «Қас пен көздің арасындай»
«Ит өлген жер» «Мұзға отырғызып кетті»
«Қара жүрек»
«Мұрнын шүйірді»
«Төбемді көкке жеткізгендей болды»
- Тіл мәртебесін көтеруде, осындай іс-шараның нағыз «Тілдер күнінде» өтуіне,
жастарымыздың бойында ата-баба салт-дәстүрлерін білуге деген құштарлық сезімдерін
оята алды деп сенейік.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: «Дауға салса алмастай қиған, сезімге салса қырандай
қалқыған, ойға салса қорғасындай балқыған, өмірдің кез келген орайында әрі қару, әрі қалқан,
әрі байырғы, әрі мәңгі жас, отты да ойнақы Ана тілінен артық қазақ үшін бұл дүниеде артық не
бар екен!» - деген асыл сөздерін ұран ете отырып, осындай игі шараларда белсенділік
танытуымыз – тілімізге деген үлкен сүйіспеншілік, зор махаббат, жоғары жауапкершілік деп
білейік.
ТІЛ СЫРЫНА САЯХАТ
Дүние жүзінде халық та, соған орай тіл де көп. Ғалымдар соңғы кездерге дейін дүние жүзінде екі мыңнан астам
немесе үш мыңға жуық тіл бар деп келген еді.
1980 жылы Герман Федерациялық Республикасында жарияланған мағлұматтарға қарағанда 5661 тіл бар екен.
Қазір дүниеде 2796 түрлі тіл қолданылады. Қолданатын жан саны 50 миллионнан асатын тіл – 13. Егер бұл тілдерді
қолданатын жан санының аз-көптігіне қарай тізсек, реті мынандай болады: қытай тілі, һинді-ордо тілі, ағылшын
тілі, испан тілі, итальян тілі. Бұл тілдер 65 мемлекетте мемлекеттік тіл ретінде қолданылады.
Полиглоттар тарихынан қызықты деректер
Шығыс ғұламасы Әл-Фараби 70-ке жуық тілді меңгерген.
* * *
А.С.Пушкин француз, ағылшын, неміс, итальян, испан, латын, грек, славян тілдерін білген. Көне еврей тілін
зерттеген.
* * *
Ұлы Абай орыс-қазақ тілдерімен қатар парсы, араб тілдерін меңгерген. Орыс тілін орта жастан асып барып, кеш
меңгерген.
ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ САҢЛАҚТАРЫ
Қазақстан Республикасында Қоғамдық кеңестің шешімі бойынша тәуелсіз еліміздің тарихы негізінде ең таңдаулы
адамдарға “Мыңжылдық саңлағы” және “Ғасыр саңлағы” деген атақтар берілді.
“МЫҢЖЫЛДЫҚ САҢЛАҒЫ”
1. Қожа Ахмет Яссауи /1093-1166/ - исламдық діни әдебиеттің негізін салған ақын, кемеңгер ойшыл. Кейінгі
ұрпаққа “Диуани хикмет” /“Даналық кітап”/ атты өшпес мұра қалдырған, аты аңызға айналған қасиетті әулие.
“ҒАСЫР САҢЛАҒЫ”
1. Әлихан Бокейханов /1866-1937/ - Алашорда өкіметі мен “Алаш” партиясының негізін салушы әрі көсемі. Қазақ
халқының бостандығы мен тәуелсіздігі жолындағы ұлы күрескер, мемлекет, қоғам қайраткері, ғалым.