Жай және күрделі эфирлер

1. Т-44 топ студенті
Б кір Арайлымә

2. Алкан Алкен Алкин Спирт Альдегид Карбон
қышқылы
Ароматты
көмірсутек
СН2 =CН-СН3 С М Ж Л А П Р
СН3СН2СН2ОН Д О Э Е М С И
СН3СН2СН2СН2СН3
Н В П О Х М Д
СН≡СН Р М Д Е П З Ж
СН3СООН В С Х К Э Е Э
СН3СН2СН2СН2СОН Ш Т М В Л Ш Ю
С6Н6 Ж О Л Ф Т Р Е
СН2-СН =CН-СН3 У Е Э Ж М Б П
СН3СН2СОН З Д И А В Ж Х

4. Жай эфирлер молекуласындағы екі көмірсутек
радикалы оттек атомы арқылы байланысқан
қосылыстар. Жай эфирлердің жалпы формуласы:
R – O - R'
.
С2Н5 – О – СН3
( метилэтил эфирі)
Жай эфирлерді су молекуласындағы екі сутек
атомының орнын алкил топтары басқан
қосылыстар деп қарауға болады. Формулада екі
радикал бірдей немесе әр түрлі болуы мүмкін. Әр
түрлі радикалдары бар эфирлерді аралас эфирлер
деп атайды.

5. Атаулары Изомерлері
Жай эфирлер оттек
атомымен байланысқан
көмірсутектердің аттары
бойынша аталады. Егер
екі бірдей радикал болса,
ди- қосымшасы
қосылады.
СН3 – О – СН3
диметил эфирі
С2Н5 – О – СН3
метилэтил эфирі
Жай эфирлердің оттекпен
байланысқан радикалдар бой-
ынша изомерлері болады.
Сонымен қатар жай эфирлер
жалпы формуласы СпН2п+2О
бойынша спирттерге изомер
болып келеді. С4Н10О – ның
изомерлері:
СН3 – О – СН2 – СН2 - СН3
метилпропил эфирі
СН3 – СН2 - О – СН2 – СН3
диэтил эфирі
С4Н9ОН
бутанол

6. Жай эфирлер табиғатта кездеспейді, оларды
синтездік жолдармен алады.
1. Минерал қышқылы қатысында спирттерді
молекулаарвлық дегидратациялап алады:
C2Н5ОН + НОС2Н5→ С2Н5 – О - С2Н5 + Н2О
диэтил эфирі
2. Алкоголяттарды галогеналкилдермен әрекет-
тестіріп алады:
C2Н5ОNa + СН3I → С2Н5 – О –CH3 + NaI
диметил эфирі

8. Формуласы Атауы Балқу
тем-
сы, 0
С
Қайнау
т ем-
сы, 0
С
d4
20
СН3ОСН3
СН3СН2ОСН2СН3
СН3 – СН – О – СН – СН3
СН3 СН3
СН3СН2СН2ОСН2СН2СН3
Диметил эфирі
Диэтил эфирі
Диизопропил
эфирі
Ди-н-пропил
эфирі
-138,5
-116,3
-60
-122
-23,7
34,6
69
90
0,714
0,726

9. Жай эфирлер – инертті қосылыстар. Олар гидро-
лизденбейді. Концентрациялы күкірт қышқылын
қосып алып қыздырғанда, олар сульфат түзеді:
C2Н5 OC2H5 +H2SO4(конц) → С2Н5OSО2 –OС2Н5
+Н2О
диэтилсульфаты
Металл натрийді жай эфирмен қосып қыздыр-
ғанда, эфир ыдырайды
C2H5– О – C2H5 + 2Na→ С2Н5ONa + C2H5Na

10. Диэтил эфирі – түссіз сұйықтық, өзіне тән иісі
бар, ұшқыш, тез оталғыш. Жұмыс істегенде сақ
болу керек. Оны сақтаған кезде пероксидтер
түзіледі. Суда нашар ериді. Әр түрлі органикалық
қосылыстар диэтил эфирінде жақсы ериді,
сондықтан еріткіш ретінде қолданылады.
Медицинада диэтил эфирі наркоз ретінде және
жүрек қызметін күшейту үшін пайдаланылады.
Өндірісте жасанды талшық алуда және түтінсіз
оқ-дәрі жасауда қолданылады.

11. Күрделі эфирлерде R – O - R'
формуласында
бір радикал көмірсутек те екіншісі қышқыл
болады. Егер қалдық карбон қышқылынікі болса,
карбон қышқылының күрделі эфирі, ал минерал
қышқыл қалдығынан құралса, минерал
қышқылдың күрделі эфирі алынады:
С2Н5 – О - СО – СН3
(этилацетат, сірке қышқылының метил эфирі)
С2Н5 – О – NO2
(этилнитрат)

12. Атаулары Изомерлері
Күрделі эфирлердің аттары
олардың құрамына кіретін
қышқылдар мен спирттердің
қалдығынан құралады.
Халықаралық номенклатура
бойынша қышқылдың атына
спирт радикалының атын
қосымша етіп, -оат жалғауын
жалғап атайды.
Н-СООС2Н5
құмырсқа қышқылының этил
эфирі
(этилформиат)
Күделі эфирлердің изомерлер-
ін оны құруға қатысқан
қышқыл мен спирттің
радикалдарына байланысты
топтардың изомерленуі бойын-
ша анықтайды. Кұрделі эфир-
лер карбон қышқылдарымен
класаралық изомерлер.
Мысалы, С3Н6О2 изомерлері:
Н-СООС2Н5 СН3СООСН3
этилформиат метилацетат
С2Н5СООН
пропан қышқылы

13. 1. Күрделі эфирлер көбіне табиғи өнімдерден алынады.
2. Этерификация реакциясында карбон қышқылдары
мен спирттерді минерал қышқылдар қатысында
әрекеттестіріп, күрделі эфирлер алады.
СН3СООН + С2Н5ОН → СН3СООС2Н5 +Н2О
3. Күрделі эфирлерді қышқылдың галогенангидридтер-
ін және ангидридтерін спирттермен әрекеттестіріп
алады:
СН3СОCL + С2Н5ОН → СН3СООС2Н5 +НCL

15. Формуласы Аты Қайнау
Тем-сы
Иістері
НСООС2Н5
HCOOC4H9
HCOOC5H11
CH3 COOC2H5
C3H7COO С2Н5
HCOOCH2-CH(CH3)2
этилформиат
бутилформиа
т
амилформиат
этилацетат
этилбутират
изоамилфор-
миат
54,0
107
130
77,1
120
86
ромның
шиенің
шиенің
сергітетін
өріктің
өріктің

16. Күрделі эфирлердің маңызды химиялық қасиеті
-олардың сумен әрекеттесуі. Егер, кез келген эфирді,
мысалы, сірке қышқылының этил эфирін
бейорганикалық қышқылдың қатысында сумен
қосып қыздырса, онда сірке қышқылы мен этил
спирті түзіледі:
CH3 COOC2H5 + H2O → СН3СООН + С2Н5ОН
Бүл реакцияны гидролиз процесіне жатқызады. Ол
– күрделі эфир түзілу реакциясына кері реакция.

18. Жай эфир: Күрделі эфир: