1. «Қарабалық ауданы білім бөлімінің М.Горький атындағы
№1 Қарабалық орта мектебі» ММ
ЫБЫРАЙ ӘҢГІМЕЛЕРІНДЕГІ ӨСИЕТ, НАҚЫЛ СӨЗДЕР МЕН МАҚАЛ –
МӘТЕЛДЕРДІҢ ҮЙЛЕСІМІ
Секциясы:қазақ әдебиеті
ШимпиисоваМилана
7 сыныпоқушысы
Қарабалық ауданы,
М.Горькийатындағы
№1 Қарабалық ортамектебі
Жетекшісі:КамаловаГ.М.
І санатты қазақ тілі мен әдебиет
пәні мұғалімі
Қарабалық -2017ж.
2. Мазмұны
Кіріспе .........................................................................................................................3-5
І. Негізгібөлім.
1.1. Ыбырайдыңотбасылықауыр кезеңдері .............................................................. 6
1.2.ЫбырайАлтынсариннің елеулі еңбектері......................................................... 7-8
ІІ. Зерттеу бөлімі.
2.1.Ыбырайәңгімелерінің тәрбиелік мәні .............................................................9-10
2.2.Ыбырайәңгімелеріндегі үлгі – өсиет, нақыл сөздер мен мақал мәтелдердің
үйлесімі ....................................................................................................................11-12
2.3. Ыбырайжазғаноқулықтар ..............................................................................13-15
ІІІ.Қорытынды ............................................................................................................16
Пайдаланылған әдебиеттер .........................................................................................17
3. Кіріспе
Қазақ даласында алғаш рет білім қоңырауын соққан ағартушы, ұстаз -
Ыбырай Алтынсариннің биыл туғанына 175 жыл. Ыбырай өмірі туралы мына
өлеңде айтылады.
Қостанай туған жеріңіз,
Затоболоның ауданы.
Жүз жетпіс бес жасқа толдыңыз,
Құтты болсынтуған күніңіз!
Атыңыз сіздің Ыбырай,
Орта жүзденболасыз,
Қыпшақ деген тайпаның,
Ұзын руынан шыққансыз.
Алтынсары – әкеңіз,
Айман сіздің анаңыз,
Ал Балқожа би сіздің,
Тәрбиелеген атаңыз.
Өр Торғайжерінде,
Алғаш мектеп аштыңыз.
Он төрт бала оқытып,
Білім шамын жақтыңыз.
Дала жұлдызы - қазақ халқының данасы, данышпан,
дарабоз, дара ұстазы - Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы
Қостанай облысы, Затоболауданында туған.
Ыбырайдарынды педагог, жазушы, ақын, аудармашы,
көрнекті ғалым, ағартушы, этнограф, фольклоршы, қоғам
қайраткер, балалар әдебиетінің атасы.
4. Ыбырайшығармалары қысқа мазмұнды, балалардың түсінуіне жеңіл. Маған
оның аз сөзбен көп мағынаны әңгімелерінде нақыл сөздермен жеткізу қабілеті
ұнайды. Сондықтан мен оның әңгімелеріндегі нақыл сөздердің мақал -
мәтелдермен байланыстыразерттегім келді. Сол себепті тақырыпты«Ыбырай
әңгімелеріндегі өсиет сөздер мен мақал – мәтелдердің үйлесімі» деп
алдым.Алдыма мынадай мақсаттар қойдым:
Мақсаты:
Әңгімелерінде айтылған өсиет, нақыл сөздерімен мақал – мәтелдер арқылы
болашақ жас өспірімдерге үлгі өнеге беру.
Қойылған мақсатқа сүйене отырып, зерттеу міндеттерін қарастырдым:
Міндеттері:
интернет желісін және әдебиеттерден әңгімелерін тауып оқып, мәлімет
жинастыру.
Ы.Алтынсариннің өмірі мен еңбегін жастарға үлгі-өнеге ету;
Қазіргі уақытта Ыбырай әңгімелерінің тәрбиелік мәні зор екенін көрсету.
Болжамы:
Егер, Ыбырай Алтынсариннің әңгімелеріндегі нақыл сөздерді мақал –
мәтелдермен салыстыратүсіндірсе, оқушылар Ыбырайдыңкөркем шығармаларын
аса қызығушылықпен оқыр еді.
Зерттеу объектісі:Ыбырайдың әңгімелері
Зерттеу жұмысының құрылымы. кіріспеден, негізгі бөлім, зерттеу бөлімі,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер.
Жаңалығы:
Зерттеу барысында интернет желісіннен мәліметтер алып, әңгімелерін оқу
арқылы нақыл сөздерін жазып жинадым. Оның әңгімесіндегі нақыл сөздерді
кестеге жазып, оны мақал – мәтелдермен салыстырдым. Нақыл сөздерінің
көбісінің«еңбек, достық, жалқаулық» тақырыптармен үйлесімдігі бар
екеніндәлелдедім.
5. Өзектілігі:
Еліміздегі болашақ жастар үшін Ы.Алтынсарин әңгімелерінің тәрбиелік
мәні өте зор. Көбінесе еңбек, жалқаулық тақырыбындағы әңгімелерді көп оқыту
керек. Әңгімелерінде айтылған нақыл сөздердің бүгінгі күнде өзектілігізор екенін
жан-жақты түсіндіру.
Зерттеу әдістері:жинақтау, талдау, салыстыру, зерттеу, суреттеу.
6. 1.1. Ыбырайдыңотбасылық ауыр кезеңі.
Әр заман, тарихи әр кезең әлеуметтік құбылыстар өзінің дарынды өкілдерін
жарыққа шығарып отыратыны мәлім. Қазақ халқының тарихында аса көрнекті
орын алған сондай тұлғалардың бірі - Ыбырай Алтынсарин. Ол жаңашыл,
дарынды ағартушы ғана емес, халқымыздың теңіздей толқып тасыған інжу –
маржан жырларын жақсы біліп, еңбегіне арқау еткен. Сүйтіп, өзі өмір сүрген
дәуірдің мұрат- мүдделеріннің кәдесіне, ұрпақ тәрбиесіне жарата білген тұлға.
Шеген Дәуітбайұлының қызы – Айман Ыбырайдың анасы. Әкесі –
Алтынсары қайтыс болғаннан кейін, атасы – Балқожа би тәлім-тәрбие берді.
Балғожа Жаңбыршыұлы (туған жылы белгісіз) - би. Ыбырай Алтынсариннің
атасы, Қостанайоблысындадүниегекелген. Ыбырайдыңжанұясында көпке дейін
бала болмайды, сондықтан ол қазақ арасында жиі кездесетін салт бойынша інісі
Оспанның Хамитбек деген баласын алып тәрбиелейді. (ол алты жасында қайтыс
болады).
Ыбырайдыңтұңғышбаласы Абдолла 1880 жылы дүниеге келеді. 1887 жылы
Әбдірахман деген екінші ұлы, 1888 жылы Шарипа атты қызы туды. Балалары
Әбдірахман мен Шарипа жас кезінде ауырып қайтыс болады. Әкесінен жастай
қалған Абдолла ұзақ уақыт оқи алмай, шаруашылығымен айналысады.
Балғожа би немересі Ыбырайды жасынан-ақ адалдыққа, тапқырлыққа,
турашылдыққа, шешендікке баулыған. Өзімен бірге жиын-тойларға алып жүріп,
билік айтқызып, қанатын қатайтқан. Ыбырайжасынан зерек болып, атасын жерге
қаратпай, алғырлық танытып, көпшілік құрметіне бөленеді. 1850 жылы Орынбор
қаласында мектепте тоғыз жасар Ыбырай оқып, 1857жылы бітіреді.
Жаппас руындағы Шолақ деген кісінің Айғаныс атты қызы – Ыбырайдың
әйелі (жары) Айғаныс өзіоқымаған адам болғанмен, Ыбырайдыңшығармашылық
жұмысына барлық уақытта да жағдай жасап отырды.
7. 1.2. Ыбырай Алтынсариннің елеулі еңбектері.
Қазақ балаларының надандықтан көзін ашып, білімнің нәрімен
сусындатуды ойлаған. Сөйтіп, Ыбырайдың бүкіл өміріндегі ағартушылық -
педагогтық қызметі мектеп ашудан басталды. Балалароқып білім алсын, деп
тұңғыш -педагог - Торғай жерінде 1964 жылы
8 қаңтарда алғаш мектеп ашқан.(1 сурет)
Ыбырай Алтынсарин өзі ашқан мектептерде
ана тілінің таза оқытылуына көңіл бөліп,
тілашар ретінде халықтың ауыз әдебиетін
пайдаланып, өзі де ұрпақ тәрбиесіне арналған
әдеби шығармалар жазды. Сол әдеби шығармалары 1- сурет
арқылы тіршіліктің өзекті мәселерін көтеруге бет бұрды.
Алтынсариннің елеулі еңбектері:
1857 – 1864ж Орынбордатілмаштық қызмет атқарған;
1879ж Орынборда«Қазақхрестоматиясын»жазды.
1860ж Торғайжерінде мұғалімдік қызмет атқарды.
1864ж. 8 қаңтарда Торғайдатұңғышмектеп ашты.
1887 ж. Ырғыздатұңғышқыздар мектебін ашты.
1983ж. «Мұсылмандықтұтқасы» оқу құралынжазады.
1987 ж. Қостанай уезі, Обаған және Жетіқарада бір сыныптық мектеп ашты;
Алтынсариннің осыелеулі қызметтері қазақ халқының тарихындағы
жарқын беттердің бірі болып саналады.
Ыбырай елеулі еңбек жолын педагогикалық - ағартушылық –қызметке
арнаған.Оның ағартушылық бағыты педагогикалық көзқарастың үш бірдей
саласын қамтыды.
Біріншіден, бүкіл өмір жолын мектеп ашуға, қазақ балаларын оқуға тартуға,
дүние ғылымдарын үйретуге және соған оқулықтар жазып шығаруға арнаса,
екіншіден, өнегелі ұстаз, тәлімгер күнделікті ғылыми-әдістемелік басшылық
жасауға көңіл бөлді. Үшіншіден, шығармаларындақазақ халқының ХІХ ғасырдағы
8. қоғамдық өмірінде болған саяси әлеуметтік оқиғаларды жан-жақты қамтып
жазуға жұмсады.
Ол елдің мұң – мұқтажын көре біліп, халқының сол мұқтажына перзеттік
махаббаттын арнаған, туған халқыныңигілігі үшін бар күш жігерін жұмсаған
ардақты азамат ретінде халық тарихынан орын алып отырған. Мұндай
азаматтардың игілікті дәстүрлері ұрпақтан- ұрпаққа жалғасып, елдің тарихи,
мәдени өміріне елеулі ықпал етіп келген.
9. ІІ. Негізгі бөлім.
2.1.Ыбырай әңгімелерінің тәрбиелік мәні.
Көркем әдебиеттің күрделі жанр– әңгіме. Ыбырай балалар әдебиетіне тән
көптеген әңгімелер жазды. Бұл шығармаларды жазуда алдына үлкен мақсат
қойды. «Мен қазақ балаларын ұқыптылыққа, тазалыққа, отырықшыл тұрмыстың
артықшылығына үйретудің өзі қазақ даласына тәрбиелік мәні бар жұмыс деп
білемін», - дейді.
Бұл тұрғыдан Ыбырай әңгімелерді түр мен мазмұн бірлігін сақтай отырып,
негізгі мәселені жинақы, тартымды, әсерлі жеткізеді. Өзінің озық идеяларын
жеткізуде жазушы халық тілінің байлығын шебер пайдалана білді. Оның
шығармаларының бұндай қасиеттері олардың жастарға да, үлкендерге де ортақ
екендігін көрсетеді.
Ыбырай қазақ балалары үшін мектеп ашқан ұлы ағартушы ғана емес, қазақ
жазба әдебиеті тарихында тұңғыш прозик ретінде де белгілі. Шынында да
Ыбырайға дейін көркем проза қазақ жазба әдебиетінде қалыптаспаған еді.
Ыбырай шығармаларының биік шыңы – проза жанры.Оның әңгімелерін
тақырып жағынан мынадай топтарға бөліп қарастыруғаболады. Біріншісі - еңбек
пен өнерге баулитын, екіншісі–адамгершілікке, еңбекті сүю,қадірлеуге
тәрбилейтін әңгімелер. Оның осы тақырыпта жазылған «Бай баласы мен жарлы
баласы», «Әке мен бала», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш»т.б. әңгімелері бар.
"Асан мен Үсен"- ( 2 сурет) атты әңгімесінде құрдас
екі баланың ескі жұртта қалып қойып, жаңа жерге көшкен
ауылды іздеп тапқандығы туралы айтылады. Ыбырай
еңбекке деген коғамдық, таптық көзкарасты бейнелейді.
Көшкен елдің жұртында қалған екі баланың бір тәулік
ішінде басынан кешкендерін суреттеу аркылы сол
балалардың өмір тануы, тіршілікке икемділігі жайлы
мәселеге әлеуметтік мән береді. 2 сурет
Жазушыны жасы құрбы екі баланы алып, оларды бай мен кедейдің өкілі
етіп суреттейді. Жарлы баласы -Үсен –еңбек адамы. Үсеннің тапқырлығы мен
10. еңбекқұмарлығын дәріптейді. Ал бай баласы -Асан – өмір үшін күресудің жолын
білмейтін, шыдамсыз, еңбекке икемі жоқ жан деп суреттеген. Сөйтіп, жастарға
өмірден еш нәрсе үйренбей, жалқау болып өскен бай баласындай болмауды,
қиыншылыққа төзімді, өнерге бейім, еңбек сүйгіш жарлы баласы Үсендей болып
өсуге тәрбиелейді.
"Әке мен бала"(3 сурет) әңгімесінде - сәл
нәрсені қомсынып, оған көңіл бөлмеушілік, аз
жұмысты қиынсынып, бойкүйездікке салынушылық
бұл – жақсы қасиет емес екенін айтады. Сондықтан
балалардың бойкүйез, жалқау болмауына, еңбекқор
болуына Ыбырай ерекше мән берген. 3 сурет
"Қарлығаш,өрмекші, құмырсқа"(4 сурет)
әңгімесінде Ыбырайең кішкентай жәндіктердің өзі
де тіршілік үшін тыным таппай еңбек етіп
жүргендігін көрсетекеліп, "қарлығаш, өрмекші
ғұрлы жоқпысың, сенде еңбек ет,босқа жатпа", –
деп балаларды еріншектік, жалқаулықтан бойларын
аулақ ұстауға, еңбек етуге шақырады.4 сурет
Ыбырай кез келген әңгімесінде шәкірттерді адал, шыншыл, еңбекті сүюге,
жаман мінезден бойын аулақ ұстауға тәрбиелейді.
Әңгімелерін идеялық нысанасы жағынан жүйелер болсақ, еңбекті сүю,
қадірлеу, жақсы мінез- құлыққа бағыттау, халқын сүю махаббат- мейірім (ана-
бала) перзенттін парыз, т.б. өмірдің өзекті мәселелері қамтиды.
Ол еңбек адамның өмірі үшін ерекше маңызды рөл атқарады, еңбексіз өнер
де, білім де қолға келмейді деп еңбекті бірінші орынға қойып, тәрбие негізі адал
еңбекте деп тұжырым жасайды.
Оның мазмұнды да мағыналы, қысқа да әсерлі әңгімелері қазақ әдебиетінің
тарихында өшпес орын алады.
11. 2.2.Ыбырай әңгімелеріндегі үлгі – өсиет, нақыл сөздер мен мақал
мәтелдердің үйлесімі.
Ыбырай әңгімелеріндегі ерекшелік - аз сөзге көп мағына сыйғызу, мақал-
мәтел мен нақыл (афоризмдерді)сөздерді орындықолдану, әр әңгіменің соңында
түйін тағылымдық сөздермен түйіндеу.
Мақалдар мен мәтелдердің ғибраттық, өсиеттік мәні дүниетану
қабілетіміздің дамуына баулумен және ұлтжандылыққа тәрбиелеумен қатар,
өмір шындығының көрінісі ретіндеұлтымыздың тарихымен танысуға да
септігін тигізеді.
7 сынып оқушыларына зерттеу кестесін бердім.Оған 17 оқушы қатысты.
12 оқушы нақыл, өсиет сөздердің мақал – мәтелмен ұқсастығын дұрыс тауып,
5 оқушы дұрыс байланысын таба алмады.
Зерттеу нәтижесі.
№ Әңгімелері Өсиет-нақыл сөздері Мақал – мәтелдермен
үйлесімі
1 «Әке мен бала» «Аз жұмысты қиынсынсаң,
көп жұмысқатап боларсың;
«Азға қанағат етпесең, көптен
құр қаларсың".
Еріншектік ерді аздырар.
Жалқаулық – жаман
ауру.
Қанағат қылсаң, қарның
тоқ.
2 "Өрмекші,
құмырсқа,
қарлығаш"
«Қарлығаш, өрмекші ғұрлы
жоқпысың, сенде еңбек ет,
босқажатпа».
Еңбек етсең емерсің.
Еңбектің наны тәтті,
Жалқаудың жаны – тәтті.
Ер дәулеті – еңбек.
3. «Жаман жолдас»
мысал
Л.Толстой
аудармасы
«Тар жерде жолдасынтастап
қашатын достарменжолдас
болма».
Жолдасынтастаған –
жолда қалар.
Жаман жолдастан
таяғым артық.
12. Зерттеу нәтижесінде нақыл сөздерінің көбісінің «еңбек, достық,
жалқаулық» тақырыптарындағы мақал-мәтелдермен үйлесімдігі бар екенін
оқушылар анықтады.
Біздің мектепте Ыбырайдың 175 жылдығына «Ағартушы дана» суреттер
көрмесі, шығармалар байқауы, әр сыныпта сынып
сағаттары, ашық сабақтар, әңгімесінен үзінді
көрсетілді. Біздің сыныпта қараша айында «Дала
жұлдызы - Ыбырай Алтынсарин» ашық сабақ
өтті. (5 сурет) Сабақта Ыбырай постер жасадық,
« Әке мен бала » әңгімесінен үзінді тамашаладық.
Ыбырайөлеңдерін қазақ, ағылшын тілінде айтып
бердік. 5 сурет
Қазақ әдебиетінен сабағын өткендеЫбырайдың«Әке мен бала» әңгімесінде
айтылған нақыл сөзді еңбек,жалқаулық тақырыбындағы мақал –мәтелдермен
байланыстыруғаболады.
Қазақ тілі мен әдебиеті пәніндерін оқыту кезінде нақыл сөздер мен
мақал – мәтелдер арқылы оқушылардың тіл байлықтарын дамытуына әсер етеді.
Оның қай әдеби шығармасы болса да, баланың тіл мәдениетін көркейтуге,
дамытуға әсері мол. Оны балалар сүйіп, ынтыға оқиды. Өзі өшсе де сөзі өшпейді
дегендей, өзі жоқ болса да біз үшін оның әңгімелеріндегі нақыл, өсиет сөздері
мәңгі өшпейтін мұра болып қалатыны туралы түсінік беруге тырыстым.
Ақылсыз достан -
ақымақ дұшпан артық.
4 "Атымтай
жомарт"
«Еңбекпен табылған дәмнің
тәттілігі өзгеше болады».
Еңбекпен тапқан дәм
тәтті.
Еңбек түбі - береке
13. Мұндағы мақсатым Ыбырай атамыздың әңгімелеріндегі рухани –
адамгершілік құндылықтар, нақыл сөздер туралы біле келіп, басқалар үшін де, аз
да болса көпке татыр мәліметтерді тауып топтастырып ұсынуға жұмыс жасадым.
Мен өз ғылыми - ізденістерім арқылы барлық балалалардың бойында
әдептілік, адамгершілік, еңбектенуқасиеттер болса, жалқаулықтан,
менсінбеушілік жаман қасиеттен аулақ болса деймін.
2.3.Ыбырай жазған оқулықтар.
Ыбырай оқу-ағарту жұмыстарына өз заманының ең озық әдістемелерін
қолдана отырып, білімнің балаларға ана тілінде берілуіне айрықша мән
береді.Балаларды тәрбиелеуде тағы бір қажет нәрсе – оқу құралын жазу деп
біледі. Ол балаларды оқу құралдарымен қамтамасыз ету жолында да біраз еңбек
етеді.
Мектеп кітапханасын ұйымдастырып, оқулықтар алдырып, орыс тіліндегі
құралдарды аударып, қазақ тілінде оқулық жазып, бұл салада да тынымсыз іс
қылады.«Қазақ хрестоматиясы» атты оқулық, «Қазақтарға орыс тілін үйретудің
бастауыш құралы», 1983жылы «Мұсылмандық тұтқасы» атты оқу құралдарын
жазады.
Бұл екі кітап та қазақ балаларын кириллица негізінде оқытуға арналған
тұңғыш оқу құралдары болды.Бұлкітаптары оқушыны Отан сүйгіштікке, еңбекке,
кісілікке — тәрбиелейтін ғибратты шығармалары ешқашан да өзінің мән-
мағынасын жоймаған. Оның, әсіресе, көркем еңбектері қазақ әдебиетінің
қалыптасуына айрықша ықпал етті.
1876 жылы Ыбырай Петербург, Қазан қалаларына барды. Орыстың
ағартушылық жүйесін, орыс ағартушыларының еңбектерін зерттейді. Қазақ
тілінде оқу құралдарын жазуды ойлайды.
Өзінің қатардағы әдеби шығармашылық еңбегінен басқа – «Қазақтарғаорыс
тілін үйретудің бастауыш құралы», «Қазақ хрестоматиясы» еңбектері ана тілінде
құрастырылған. Ыбырай балаларды мазмұны олардың білімін көтеретін,
14. тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптарды қазақтың өз тілінде басып шығару
керек деп білді.
Ыбырай Алтынсарин - «Қазақ хрестоматиясы» деп аталатын
ана тіліміздегі тұңғыш оқулықтың авторы. (6 сурет)
Бұл оқулықты жазуды 1876 жылы бастап,1879 жылы
Орынбор қаласында бастырып шығарды.Ағартушы оқулықты
жазудағы мақсатын хрестоматияның алғы сөзінде: 6 сурет
«Бұл кітапты құрастырғанда мен, біріншіден, осы біздің ана тілімізде тұңғыш рет
шыққалы отырған жалғыз кітаптың орыс - қазақ мектептерінде тәрбиеленіп
жүрген қазақ балаларына оқу кітабы бола алу жағын, сонымен қабат, жалпы
халықтың оқуына жарайтын кітап бола алу жағын көздедім...» - деп
тұжырымдаған.
Баршамызға таныс, әрі ыстық «Кел, балалар, оқылық!» өлеңі - «Қазақ
хрестоматиясының»бірінші бетінде жазылды. "Қазақ хрестоматиясы" балаларға
арналған өлеңдер мен шағын әңгіме-новеллалардан құрастырылды. Олардың
бірқатарын өзі жазды, біразын сол кездегі орыс оқулықтарынан еркін аударып
алды Бұл кітаптарда орыс графикасы негізінде жасалған жаңа қазақ алфавиті
пайдаланылды.
Хрестоматияға қазақтың халық әдебиетінің үлгілерін де іріктеп кіргізді.
«Қазақ хрестоматиясы" арқылы жеткен Ыбырайдың бүкіл әдеби мұрасы оның
көркем шығарма жазуды ағартушылық идеясына бағындырғанын айқын
көрсетеді. Ол әдебиетті бала санасына әсер ететін, оны жақсы, үлгілі істерге
үйрететін күшті құрал деп ұқты.
Алғашқы атауы“Киргизская хрестоматия” деп аталды.
Кітаптың тұңғыш редакторлары орыс азаматтары болғандықтан қазақ сөздерін
қалай естісе солай бұрмалап басқан. “Қалай болғанда да, бұл кітап қазақ кітап
бастыру тарихында таза қазақ тілінде алғаш рет жарияланған кітап. «Қырғыз
хрестоматиясының» кіріспе сөзінде Алтынсарин: «Жалпы біліммен пайдалы
мағлұмат беретін кітап Азия халықтарының бірде-бірінің тілінде жоқ, сондықтан
орыс тіліндегі кітаптан ізденуді мақұл көрді. Осы себептен біз хрестоматия өзінің
15. мақсатына сай келуі үшін оны орыс алфавитімен шығаруды қолайлы деп таптық»,
- деп жазған.Кітаптың ішінде Ы.Алтынсариннің өнер білімге шақыратын, табиғат
туралы өлеңдері енгізілді. Аударма әңгімелері мен қатар әңгімелері, мақал-
мәтелдер де жазылған.
Әңгімесін оқыған бала әрқашан пайдалы, өнегелі істерге үйренеді, өнегесіз
істерден жирене түседі. Ал баланың өзінің жауапкершілігін түсіну сеземін біле
бастауы еңбек етуге төселуден, еңбекті сүйе білуден пайда болады. Еңбек етсең
ғана ойлаған мұратыңа жетуге болатынын, өмір сүру жеңіл болатынын ескертеді.
Ыбырай Алтынсариннің еңбегі, әдеби шығармаларының бірден - бір
жинағы, қазақ жазба әдебиетінің төл басы «Қазақ хрестоматиясы» оқулығы деп
мақтанышпен айтамын.
16. ІІІ.Қорытынды
Ыбырай Алтынсарин өмірі жемісті, туған халқы үшін жасаған еңбегі елеулі
болды. Ыбырай жас буынды оқу-өнерге, еңбекке баулыды.Олардың бойындағы
асыл қасиеттерін жетілдіріп, ұнамсыз жақтардан аулақ болуға талмай еңбек етті.
Мен оқушымын, өмір тәжірибем де аз. Өзім сияқты балалардың,
достарымның бойында мәдениет, адами қасиеттер қалыптастыру мақсатында
айтылатын әрі әсерлі, әрі ойда сақталып қалатындай мәнді мақал-мәтелдер,
ақыл-насихат, өнеге-өсиет төл әдебиетімізден көптеп табылатынына
көзім жетті. Біз қоғамның қамын ойлайтын азамат болып өсуіміз керек.
Осы ЫбырайАлтынсариннің елеулі еңбегіне бізде қарыздармыз, өйткені ол
бізді білім алуға шақырып, қазақ балалары үшін мектеп ашып, қараңғылыққа күн
сәулесін шашуды, білімнің қажеттілігін көрсетті.
Біз бұрынғылардың ақыл-кеңесіне құлақ тоссақ, адаспай -абыржымай,
жаңылмай, жаза баспай, арман-тілегімізге неғұрлым тезірек жетуімізге жол
табылады. Халқымыздың сөз мәйегі мақал-мәтелдер бізді
ізгілікке,имандылыққа, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке, ұлтжандылыққа,
отаншылдыққа тәрбиелейді. «Мақал – сөздің атасы» дегендей, өмірде мақал-
мәтелдің қажеттілігін түсіне отырып, санамыздың өсуіне ықпал ететін ұлт-
тық мұраныңсақталуы біздің қолымызда. Халық педагогикасының қағидалары
қатарына қосылатын туған халқымыздың кез келген мақал-мәтелімен
сусындап өссек, жемісіміз молығады, толығады. Нақыл сөздер мен мақал –
мәтелдерді сусындап оқысақ, өмірде кездесетін оқиғалардың бәрінеде
лайықты жауап табамыз.
Осы зерттеу жұмысының қорытындысы ретінде өркениетті елдердің өрге
тартқан көшінде халқымыздың мерейін көтеруге, қасиеттіқызыл тіліміздің
үстемдігін көтеруге үлес қоссам деген тұжырымға келдім.
Ыбырай Алтынсарин туған халқы үшін жасаған ереулі еңбегі әр ұрпаққа
өсиет ретінде табылады, Ыбырай жаққан шам шырақ қазақ балаларына мәңгі
жарық сәулесін береді.
17. Пайдаланылған әдебиеттер
1. Айтқазинова Ш. Ы.Алтынсарин қазақ мәдениетінің көшбасшысы / Бала тәрбиесі-
2009. №4. Б. 33-34б.
2. Алтынсарин Ы. «Қазақ энциклопедия» Т.1-121 б.
3. Әлдіғазы Руфинат Бекдайырқызы. Ыбырай Алтынсарин шығармаларының
тәрбиелік мәні / Р.Б. Әлдіғазы // Әдіскер - 2010. №1.27 – 29б.
4. Сүйінкина, Пиалаш. Алтынсаринді асқақтату - алты алашқа аманат / Қазақстан
мектебі. - 2012. №2. Б. 48-52б.
5. Сарбаева А.М.«Қазақ мәдениетінің ұлы қайраткерлері » оқу – әдістемелік құрал.
Көкшетау «Келешек 2030», 2011ж 144-161 б.
6. WWW.kzhdbiti.kz
7. WWW.gmn.kz
