εφαρμοσμένη πρόταση διδασκαλίας του ποιήματος μέσα στην τάξη

1. Ο Δαρείος
«Ο Δαρείος»
Κ. Π. Καβάφης

2. Ὁ ποιητής Φερνάζης τό σπουδαῖον μέρος
τοῦ ἐπικοῦ ποιήματός του κάμνει.
Τό πῶς τήν βασιλεία τῶν Περσῶν
παρέλαβε ὁ Δαρεῖος Ὑστάσπου. (Ἀπό αὐτόν
κατάγεται ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ). Ἀλλ' ἐδῶ
χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν' ἀναλύσει
τά αἰσθήματα πού θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος:
ἴσως ὑπεροψίαν καί μέθην· ὄχι ὅμως — μᾶλλον
σάν κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων.
Βαθέως σκέπτεται τό πρᾶγμα ὁ ποιητής.

3. Ἀλλά τόν διακόπτει ὁ ὑπηρέτης του πού μπαίνει
τρέχοντας, καί τήν βαρυσήμαντην εἴδησι ἀγγέλλει.
Ἄρχισε ὁ πόλεμος μέ τούς Ρωμαίους.
Τό πλεῖστον τοῦ στρατοῦ μας πέρασε τά σύνορα.
Ὁ ποιητής μένει ἐνεός. Τί συμφορά!
Ποῦ τώρα ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ,
μ' ἑλληνικά ποιήματα ν' ἀσχοληθεῖ.
Μέσα σέ πόλεμο — φαντάσου, ἑλληνικά ποιήματα.

4. Ἀδημονεῖ ὁ Φερνάζης. Ἀτυχία!
Ἐκεῖ πού τό εἶχε θετικό μέ τόν «Δαρεῖο»
ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του,
τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει.
Τί ἀναβολή, τί ἀναβολή στά σχέδιά του.
Καί νά 'ταν μόνο ἀναβολή, πάλι καλά.
Ἀλλά νά δοῦμε ἄν ἔχουμε κι ἀσφάλεια
στήν Ἀμισό. Δέν εἶναι πολιτεία ἐκτάκτως ὀχυρή.
Εἶναι φρικτότατοι ἐχθροί οἱ Ρωμαῖοι.
Μποροῦμε νά τά βγάλουμε μ' αὐτούς,
οἱ Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;
Εἶναι νά μετρηθοῦμε τώρα μέ τές λεγεῶνες;
Θεοί μεγάλοι, τῆς Ἀσίας προστάται, βοηθῆστε μας. —

5. Ὅμως μές σ' ὅλη του τήν ταραχή καί τό κακό,
ἐπίμονα κ' ἡ ποιητική ἰδέα πάει κ' ἔρχεται—
τό πιθανότερο εἶναι, βέβαια, ὑπεροψίαν καί μέθην·
ὑπεροψίαν καί μέθην θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος.

6. Πρώτα στοιχεία για κεντρικό ήρωα:
Ὁ ποιητής Φερνάζης τό σπουδαῖον μέρος
τοῦ ἐπικοῦ ποιήματός του κάμνει.
Τό πῶς τήν βασιλεία τῶν Περσῶν
παρέλαβε ὁ Δαρεῖος Ὑστάσπου. (Ἀπό αὐτόν
κατάγεται ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ).

7. Ἀλλ' ἐδῶ
χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν' ἀναλύσει
τά αἰσθήματα πού θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος:
ἴσως ὑπεροψίαν καί μέθην· ὄχι ὅμως — μᾶλλον
σάν κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων.
Βαθέως σκέπτεται τό πρᾶγμα ὁ ποιητής.
Ποιο είναι το
δίλημμα του Φερνάζη;

8. Το δίλημμα του Φερνάζη
→ Με τι ισοδυναμεί κάθε επιλογή;

9. Με τι ισοδυναμεί κάθε επιλογή;

10. Τι μεσολαβεί πριν τελικά αποφασίσει;
Πώς κλιμακώνονται οι αντιδράσεις του;
Ἀλλά τόν διακόπτει ὁ ὑπηρέτης του πού μπαίνει
τρέχοντας, καί τήν βαρυσήμαντην εἴδησι ἀγγέλλει.
Ἄρχισε ὁ πόλεμος μέ τούς Ρωμαίους.
Τό πλεῖστον τοῦ στρατοῦ μας πέρασε τά σύνορα.
Ὁ ποιητής μένει ἐνεός. Τί συμφορά!
Ποῦ τώρα ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ,
μ' ἑλληνικά ποιήματα ν' ἀσχοληθεῖ.
Μέσα σέ πόλεμο — φαντάσου, ἑλληνικά ποιήματα.
Ἀδημονεῖ ὁ Φερνάζης. Ἀτυχία!
Ἐκεῖ πού τό εἶχε θετικό μέ τόν «Δαρεῖο»
ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του,
τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει.
Τί ἀναβολή, τί ἀναβολή στά σχέδιά του.
Καί νά 'ταν μόνο ἀναβολή, πάλι καλά.
Ἀλλά νά δοῦμε ἄν ἔχουμε κι ἀσφάλεια
στήν Ἀμισό. Δέν εἶναι πολιτεία ἐκτάκτως ὀχυρή.
Εἶναι φρικτότατοι ἐχθροί οἱ Ρωμαῖοι.
Μποροῦμε νά τά βγάλουμε μ' αὐτούς,
οἱ Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;
Εἶναι νά μετρηθοῦμε τώρα μέ τές λεγεῶνες;
Θεοί μεγάλοι, τῆς Ἀσίας προστάται, βοηθῆστε μας. —

11. Τελικά πώς αίρει το αρχικό του δίλημμα;
Ὅμως μές σ' ὅλη του τήν ταραχή καί τό κακό,
ἐπίμονα κ' ἡ ποιητική ἰδέα πάει κ' ἔρχεται—
τό πιθανότερο εἶναι, βέβαια, ὑπεροψίαν καί μέθην·
ὑπεροψίαν καί μέθην θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος.

12. Τι είδους ποίημα είναι o Δαρείος;
→ ΙΣΤΟΡΙΚΟ;
→ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ;
→ ΗΔΟΝΙΚΟ;
Εκ πρώτης όψης είναι ιστορικό
"Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός· ποτέ μου
δεν θα μπορούσα να γράψω μυθιστόρημα ή
θέατρον. Αλλά αισθάνομαι μέσα μου 125 φωνές να
με λέγουν ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορίαν".

13. Ιστορικό, γιατί έχει ιστορικό υπόβαθρο:
 Αναφέρεται στον 1ο αι. π.Χ., κατά τη διακυβέρνηση του βασιλιά του
ελληνικού Πόντου Μιθριδάτη Στ’ Ευπάτορος και στους πολέμους του
εναντίον των Ρωμαίων(4 Μυθριδατικοί πόλεμοι )
 Eιδικότερα μας μεταφέρει στην ελληνική πόλη του Εύξεινου Πόντου,
την Αμισό, γύρω στο 74 π.Χ., όταν άρχισε ο Γ΄ Μιθριδατικός πόλεμος,
λίγο πριν από την καταστροφή της (71 π.Χ.).
O Μας μεταφέρει ήδη από τον τίτλο σε προγενέστερη εποχή και σε γνωστό
ιστορικό πρόσωπο, τον Δαρείο ,βασιλιά της Περσίας που διαδέχτηκε τον
Κύρο στο θρόνο των Αχαιμενιδών (521-486 π.Χ)
O Αναφέρεται σε ιστορικούς λαούς: Πέρσες, Ρωμαίους, Καππαδόκες
O Ο ήρωάς του, ο Φερνάζης, γράφει ένα ιστορικό ποίημα

14. Αρχαία Αμισός, σύγχρονη Σαμψούντα
(τουρκική Samsun: εις Αμισόν → σ’Αμισόν → σ’Αμσόν → Σαμψούν)

15. Κατηγοριοποίηση καβαφικών ιστορικών ποιημάτων
 Ιστοριογενή (Μιχ. Πιερής)
O ποιήματα που γεννήθηκαν από άμεσο ιστορικό υλικό.
 Ψευδοϊστορικά (Γ. Σεφέρης)
O ποιήματα που χρησιμοποιούν το ιστορικό υλικό μεταφορικά, αλληγορικά
δημιουργώντας ψεύτικες ιστορίες
→ «Μελαγχολία Ιάσονος Κλεάνδρου...»
 Ιστορικοφανή (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος)
O φανταστικά πρόσωπα εμπλέκονται σε ιστορικό πλαίσιο που
επενδύει την πλοκή.
→ «Ο Δαρείος»

16. «Ο Δαρείος»:
βρίθει ιστορικών στοιχείων, προβάλλει κατά την συνήθη τακτική του Καβάφη
και σχολιάζει μια μεταβατική/παρακμιακή εποχή (από ελληνιστική σε ρωμαϊκή)
και ιστορικά πρόσωπα εξουσίας: Μυθριδάτη και Δαρείο («υπεροψία-μέθη»)
ΑΛΛΑ κυρίως αξιοποίηση ιστορικού πλαισίου
α) για έμμεσο σχολιασμό σύγχρονης εποχής
Εποχή συγγραφής ποιήματος το 1917 [δημοσίευση το 1920]
1917: στην Αίγυπτο αγγλική κατοχή, σε Ευρώπη/κόσμο
ταραγμένη εποχή Α’ Παγκοσμίου, σε Ελλάδα Εθνικός Διχασμός
→αντίστοιχη μεταβατικής/παρακμιακής εποχής Μυθριδάτη
β) κυρίως αφορμή για φιλοσοφικό στοχασμό :
- σχολιασμός διαχρονικής αλαζονείας εξουσίας(ύβρις→τιμωρία)
- μεταβολή ιστορικών συνθηκών ανατρέπει ζωές, προσδοκίες,
οδηγεί σε περισυλλογή, λήψη κρίσιμων αποφάσεων
- Φερνάζης, σύμβολο διαχρονικό:
ποιητής που γράφει ποίηση σε καιρό πολέμου
→ προβληματισμοί για ρόλο τέχνης/ ποίησης και σχέση της με ιστορία

17. →προβληματισμοί ποιητή Καβάφη για ρόλο τέχνης/ποίησης:
α) για τη σχέση του καλλιτέχνη με την εξουσία:
αυλοκόλακας/ωφελιμιστής ή ανεξάρτητος;
β) για την ποιητική δραστηριότητα και την επιρροή της από την
εχθρική πραγματικότητα (όπως π.χ. ο πόλεμος)
Διακύβευμα: η αυτονομία της τέχνης
από κάθε μορφής εξουσία και από τις ιστορικές συνθήκες.
Ο πόλεμος και η μεγάλη αναστάτωση που προκαλεί δεν κάνει τον καλλιτέχνη
να εγκαταλείπει το ποιητικό του λειτούργημα.
Ίσως μόνο να το προσαρμόζει και να μετασχηματίζει την ποιητική ιδέα…

18. άρα ΠΟΙΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΕ ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ/ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
μάλιστα ΠΟΙΗΜΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ:
-προβληματισμοί για ρόλο ποίησης
-ταυτόχρονα παρουσίαση «ποιητικού εργαστηρίου»:
διαδικασία σύνθεσης ποιήματος
[μέσω φανταστικού ποιητή Φερνάζη: του ίδιου του Καβάφη]

19. «Ο ΔΑΡΕΙΟΣ» ΚΑΒΑΦΗ
«Δαρείος»
Φερνάζη
Αυτό το στόχο εξυπηρετεί και η ιδιότυπη τεχνική:
ποίημα μέσα στο ποίημα (εγκιβωτισμός)

20. Είναι ο Φερνάζης προσωπείο του Καβάφη;

21.  Η κοινή ποιητική ιδιότητά τους.
 Ο κοινός τίτλος των ποιημάτων τους.
 Ιστορικά και τα δύο ποιήματα.
 Η "ελληνικότητά" τους.
 Ο ανατολικός παρακμιακός κόσμος στον οποίο ζουν (Πόντος- Αλεξάνδρεια)
 Οι ανθρώπινες αδυναμίες τους.
Α) Πολλά συνηγορούν στην ταύτιση Καβάφη- Φερνάζη:

22.  Η επίπονη περιπέτεια της ποίησής τους.
«Δεν μπορούν να κάνουν ποίηση δίχως να πουν την αλήθεια, όσο
πικρή κι αν είναι. Αυτή είναι η υπεροψία τους» (Μαρωνίτης) .
 Κοινός προβληματισμός: σχέση τέχνης με ιστορική
πραγματικότητα.
 Γράφουν σε δύσκολες συγκυρίες, «μέσα σε πόλεμο»:
Γ’ Μυθριδατικός πόλεμος- Α’ Παγκόσμιος:
Η παρέμβαση των Ρωμαίων μετατρέπει το ποιητικό δίλημμα του
Φερνάζη σε υπαρξιακό, αντίστοιχο με του Καβάφη που, αν και
φιλοβασιλικός, πιέστηκε από Άγγλους και υπέγραψε δήλωση
προσχώρησης στο Κίνημα της Θεσσαλονίκης. Έτσι περνάει, «μέσα
σε πόλεμο», στο αντίπαλο στρατόπεδο, στους βενιζελικούς, με
αντάλλαγμα προαγωγή και αύξηση μισθού

23.  Τεχνική απόκρυψης/ταύτισης:
Φωνητική ομοιότητα ονομάτων υποδηλώνει ψυχολογική ταύτιση:
κΑβΑφΗς – φερνΑζΗς – φΑρνΑκΗς (γιος και προδότης Μυθριδάτη)
Επιπλέον η -υποτιθέμενη- περσική καταγωγή του Φερνάζη υπενθυμίζει
τη φημολογούμενη περσική καταγωγή του Καβάφη, που τη σχολιάζει κι ο
ίδιος στην «Γενεαλογία» του, αλλά και την περσική προέλευση του
ονόματός του (Καβάφης = τσαγκάρης).

24. Β) Έχουν όμως και ουσιαστικές διαφορές:
-στο είδος ποίησης: επική/ρητορική(Φερνάζη)-ρεαλιστική/λιτή(Καβάφη)
-στο ποιητικό ήθος: ο Καβάφης ανιδιοτελής υπηρέτης τέχνης.
Ενδεικτική η στάση του Καβάφη απέναντι στον ήρωά του:
του ασκεί κριτική μέσω της ειρωνείας.

26. Ειρωνικές λέξεις-φράσεις
Ὁ ποιητής Φερνάζης τό σπουδαῖον μέρος
τοῦ ἐπικοῦ ποιήματός του κάμνει.
Τό πῶς τήν βασιλεία τῶν Περσῶν
παρέλαβε ὁ Δαρεῖος Ὑστάσπου. (Ἀπό αὐτόν
κατάγεται ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ). Ἀλλ' ἐδῶ
χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν' ἀναλύσει
τά αἰσθήματα πού θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος:
ἴσως ὑπεροψίαν καί μέθην· ὄχι ὅμως — μᾶλλον
σάν κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων.
Βαθέως σκέπτεται τό πρᾶγμα ὁ ποιητής.
Ἀλλά τόν διακόπτει ὁ ὑπηρέτης του πού μπαίνει
τρέχοντας, καί τήν βαρυσήμαντην εἴδησι ἀγγέλλει.
Ἄρχισε ὁ πόλεμος μέ τούς Ρωμαίους.
Τό πλεῖστον τοῦ στρατοῦ μας πέρασε τά σύνορα.
Ὁ ποιητής μένει ἐνεός. Τί συμφορά!
Ποῦ τώρα ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ,
μ' ἑλληνικά ποιήματα ν' ἀσχοληθεῖ.
Μέσα σέ πόλεμο — φαντάσου, ἑλληνικά ποιήματα.

27. Ἀδημονεῖ ὁ Φερνάζης. Ἀτυχία!
Ἐκεῖ πού τό εἶχε θετικό μέ τόν «Δαρεῖο»
ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του,
τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει.
Τί ἀναβολή, τί ἀναβολή στά σχέδιά του.
Καί νά 'ταν μόνο ἀναβολή, πάλι καλά.
Ἀλλά νά δοῦμε ἄν ἔχουμε κι ἀσφάλεια
στήν Ἀμισό. Δέν εἶναι πολιτεία ἐκτάκτως ὀχυρή.
Εἶναι φρικτότατοι ἐχθροί οἱ Ρωμαῖοι.
Μποροῦμε νά τά βγάλουμε μ' αὐτούς,
οἱ Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;
Εἶναι νά μετρηθοῦμε τώρα μέ τές λεγεῶνες;
Θεοί μεγάλοι, τῆς Ἀσίας προστάται, βοηθῆστε μας. —
Ὅμως μές σ' ὅλη του τήν ταραχή καί τό κακό,
ἐπίμονα κ' ἡ ποιητική ἰδέα πάει κ' ἔρχεται—
τό πιθανότερο εἶναι, βέβαια, ὑπεροψίαν καί μέθην·
ὑπεροψίαν καί μέθην θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος.

28. Ποιον/ποιους αφορά η «υπεροψία και μέθη»;
Α. Αφορά το Δαρείο και κάθε εκπρόσωπο της εξουσίας
[Μυθριδάτη,Ρωμαίους, Άγγλους..]
→ Οι νέες συνθήκες απελευθερώνουν τον ποιητή από
ιδιοτελή σχέδια , τον βοηθούν να ακολουθήσει την ποιητική
(και ιστορική) του συνείδηση και να εκφραστεί
απερίφραστα και ειλικρινά.
Τελικά οι εξωτερικές συνθήκες όχι μόνο δεν ματαιώνουν την
καλλιτεχνική δημιουργία αλλά της προσφέρουν έμπνευση.

29. Β. Ίσως όμως να υπαινίσσεται ο Καβάφης και την αλαζονεία
του ίδιου του ποιητή Φερνάζη και κάθε ποιητή, που
→ είτε αδιαφορώντας για τις ιστορικές συνθήκες ασχολείται
αποκλειστικά με το έργο του και αισθάνεται πως με το
δημιούργημά του έχει συλλάβει την τελειότητα
→ είτε προσαρμόζει το έργο του στις νέες ιστορικές συνθήκες
για να εξυπηρετήσει τα προσωπικά του σχέδια: να πάρει ήδη το
μέρος των νέων εξουσιαστών, των Ρωμαίων =οπορτουνιστής

30. Ο τίτλος: Ο Δαρείος
O Είναι μονολεκτικός με το οριστικό άρθρο
O Προκαλεί απορία: είναι απλώς ο Πέρσης βασιλιάς
ή ο τίτλος του ποιήματος του Φερνάζη που εγκιβωτίζεται;
διότι:
O Ο Δαρείος: τίτλος ποιήματος Καβάφη χωρίς εισαγωγικά
«Ο Δαρείος»: τίτλος ποιήματος Φερνάζη σε εισαγωγικά
O Ο Καβάφης σπάνια χρησιμοποιεί το οριστικό άρθρο στα κύρια
ονόματα των τίτλων και το κάνει μόνο για γνωστά ιστορικά
πρόσωπα, όχι για τα φανταστικά
O Σε κάθε περίπτωση, τα πρόσωπα του τίτλου: σύμβολα

31. Ο Δαρείος ή «Ο Δαρείος»;
Αν είναι το ιστορικό πρόσωπο
→ θίγεται η αλαζονεία της εξουσίας
Αν είναι το ποίημα μέσα στο ποίημα
→ θίγεται ο εγωκεντρισμός (ή και η αφοσίωση)
του καλλιτέχνη
Είναι πολύ πιθανό ο τίτλος να υποδεικνύει και τα δύο.

32. ΕΙΔΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ Αφηγηματικό /Δραματικός μονόλογος
→ πλάγιος σκηνικός μονόλογος
=σκέψεις και λόγια ήρωα Φερνάζη τα μεταφέρει ένας παντογνώστης
αφηγητής, σαν υποβολέας θεάτρου που απογυμνώνει/κριτικάρει ήρωα
Εναλλαγή και συνύπαρξη*:
τριτοπρόσωπη - πρωτοπρόσωπη αφήγηση
μηδενική - εσωτερική εστίαση
πλάγιος λόγος - ευθύς λόγος (εσωτερικός μονόλογος)
φωνή αφηγητή - φωνή Φερνάζη
* υφομιμητικός / ελεύθερος πλάγιος λόγος
Ὁ ποιητής Φερνάζης τό σπουδαῖον μέρος
τοῦ ἐπικοῦ ποιήματός του κάμνει.
Τό πῶς τήν βασιλεία τῶν Περσῶν
παρέλαβε ὁ Δαρεῖος Ὑστάσπου. (Ἀπό αὐτόν
κατάγεται ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ). Ἀλλ' ἐδῶ
χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν' ἀναλύσει
τά αἰσθήματα πού θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος:
ἴσως ὑπεροψίαν καί μέθην· ὄχι ὅμως — μᾶλλον
σάν κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων.
Βαθέως σκέπτεται τό πρᾶγμα ὁ ποιητής

33. Ἀλλά τόν διακόπτει ὁ ὑπηρέτης του πού μπαίνει
τρέχοντας, καί τήν βαρυσήμαντην εἴδησι ἀγγέλλει.
Ἄρχισε ὁ πόλεμος μέ τούς Ρωμαίους.
Τό πλεῖστον τοῦ στρατοῦ μας πέρασε τά σύνορα.
Ὁ ποιητής μένει ἐνεός. Τί συμφορά!
Ποῦ τώρα ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ,
μ' ἑλληνικά ποιήματα ν' ἀσχοληθεῖ.
Μέσα σέ πόλεμο — φαντάσου, ἑλληνικά ποιήματα.
Ἀδημονεῖ ὁ Φερνάζης. Ἀτυχία!
Ἐκεῖ πού τό εἶχε θετικό μέ τόν «Δαρεῖο»
ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του,
τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει.
Τί ἀναβολή, τί ἀναβολή στά σχέδιά του.

34. Καί νά 'ταν μόνο ἀναβολή, πάλι καλά.
Ἀλλά νά δοῦμε ἄν ἔχουμε κι ἀσφάλεια
στήν Ἀμισό. Δέν εἶναι πολιτεία ἐκτάκτως ὀχυρή.
Εἶναι φρικτότατοι ἐχθροί οἱ Ρωμαῖοι.
Μποροῦμε νά τά βγάλουμε μ' αὐτούς,
οἱ Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;
Εἶναι νά μετρηθοῦμε τώρα μέ τές λεγεῶνες;
Θεοί μεγάλοι, τῆς Ἀσίας προστάται, βοηθῆστε μας. —
Ὅμως μές σ' ὅλη του τήν ταραχή καί τό κακό,
ἐπίμονα κ' ἡ ποιητική ἰδέα πάει κ' ἔρχεται—
τό πιθανότερο εἶναι, βέβαια, ὑπεροψίαν καί μέθην·
ὑπεροψίαν καί μέθην θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος.

35. Θεατρικά στοιχεία
→σκηνικό: Ο Καβάφης δεν το περιγράφει λεπτομερώς, όμως η
πομπώδης αναφορά στον ένδοξο βασιλιά με την επίσημη προσωνυμία,
η αναφορά στα μεγαλεία (στ.10), η ύπαρξη του υπηρέτη και των
αυλικών ποιητών-ανταγωνιστών , υποβάλλουν την ατμόσφαιρα της
αυλής ενός ανακτόρου.
→ δράση και πλοκή:
α) εξωτερική-σκηνική: ξαφνική είσοδος υπηρέτη - ο πόλεμος
β) εσωτερική-ψυχική δράση:
δίλημμα Φερνάζη, ψυχικές μεταπτώσεις, ανατροπές
→ η φωνή ενός αφηγητή, που κάνει ειρωνικά σχόλια.
→ συνεχής εναλλαγή τριτοπρόσωπης και πρωτοπρόσωπης αφήγησης
=είδος δραματικού /εσωτερικού μονόλογου : πλάγιος σκηνικός
→ρητορικές ερωτήσεις
→ αναφωνήσεις, επίκληση
→χρήση δραματικού ενεστώτα

36. Πεζολογικός τόνος/στοιχεία μοντερνισμού:
→στίχος: ελεύθερος,ανομοιοκατάληκτος,ανισοσύλλαβος,διασκελισμοί
→λεξιλόγιο: αντιλυρικό/αντιποιητικό/καθημερινό/προφορικότητα:
«σκέπτεται το πράγμα..πού τώρα..το είχε θετικό..
ν’ αποστομώσει...πάλι καλά...να δούμε..να τα βγάλουμε..
να μετρηθούμε...πάει κι έρχεται»
→ γλώσσα δημοτική με ιδιωματισμούς («κάμνει», «γένεται»)
→ ρεαλισμός: «ο ποιητής μένει ενεός. Τι συμφορά!...
τους φθονερούς τελειωτικά ν’ αποστομώσει»
→ ειρωνεία
→ λιτότητα εκφραστική και ακριβολογία: «άρχισε ο πόλεμος με τους Ρωμαίους»
→ κοφτός, παρατακτικός λόγος: «Αδημονεί ο Φερνάζης. Ατυχία!»
ταυτόχρονα ποιητική αίσθηση/ρυθμός:
χαλαρό ιαμβικό μέτρο,
καθαρεύουσα (κυρίως ειρωνική): βασιλεύς, υπεροψίαν
πληθώρα εκφραστικών μέσων:
επαναλήψεις, αντιθέσεις,
εικόνες, κλιμακωτό σχήμα, αναφωνήσεις, ρητορικές ερωτήσεις,
επίκληση, ποικιλία σημείων στίξης

37. ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
(Ἀπό αὐτόν
κατάγεται ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,
ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ)
→Παρένθεση: μεταδίδει φωνή Φερνάζη με ειρωνική διάθεση
7 χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν' ἀναλύσει
τά αἰσθήματα πού θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος:
9 ἴσως ὑπεροψίαν καί μέθην· ὄχι ὅμως — μᾶλλον
σάν κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων.
→ Άνω τελεία: δημιουργεί μικρή αλλά αναγκαία συναισθηματική παύση,
ώστε να μεταδώσει τον προβληματισμό και τις ταλαντεύσεις του ποιητή : στο στ. 7
ακολουθεί επεξήγηση, στο στ. 9 ισχυρή αντίθεση με τη φωνή του ίδιου του Φερνάζη.
Χρήση και στους 2 τελευταίους στίχους για συμπλήρωση και επαύξηση/βεβαιότητα:
τό πιθανότερο εἶναι, βέβαια, ὑπεροψίαν καί μέθην·
ὑπεροψίαν καί μέθην θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος.
→ Οι τελείες: οριοθετούν το τέλος μιας μικρής ή μεγάλης ενότητας/σκηνής/
συναισθηματικής κατάστασης για να μεταβούμε σε κάποια άλλη (συνήθως αντιθετική).
16 Ὁ ποιητής μένει ἐνεός. Τί συμφορά!
21 Ἀδημονεῖ ὁ Φερνάζης. Ἀτυχία!
→ Θαυμαστικά και αρηματικές επιφωνηματικές προτάσεις:
μαρτυρούν αφενός την απελπισία του Φερνάζη και αφετέρου την ειρωνεία του
Καβάφη προς το Φερνάζη.

38. Μποροῦμε νά τά βγάλουμε μ' αὐτούς,
οἱ Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;
Εἶναι νά μετρηθοῦμε τώρα μέ τές λεγεῶνες;
→ Ερωτηματικό /ρητορικές ερωτήσεις: αποδίδουν αγωνία Φερνάζη για τη
μοίρα του έθνους του πια κι όχι μόνο για το δικό του μέλλον, ενώ εκφράζεται
και η ειρωνεία του Καβάφη.
→ Παύλες:
ἴσως ὑπεροψίαν καί μέθην· ὄχι ὅμως — μᾶλλον [ειρωνεία]
σάν κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων.
...Μέσα σέ πόλεμο — φαντάσου, ἑλληνικά ποιήματα. [ειρωνεία]
...Θεοί μεγάλοι, τῆς Ἀσίας προστάται, βοηθῆστε μας. —
[κορύφωση απόγνωσης/αναγκαία παύση για αλλαγή
ατμόσφαιρας/ειρωνεία]
... ἐπίμονα κ' ἡ ποιητική ἰδέα πάει κ' ἔρχεται—
τό πιθανότερο εἶναι, βέβαια, ὑπεροψίαν καί μέθην·
[αισθητοποιεί αλλαγή ποιητικής ιδέας και αφήνει στον αναγνώστη
περιθώρια προβληματισμού]

39. https://www.youtube.com/watch?v=E2bNlLE-2jY
Παράλληλα κείμενα
Ας φρόντιζαν
Κριτική της εξουσίας και όσων συναλλάσσονται μαζί της
Νέοι της Σιδώνος (400 μ. Χ. )
Το «φανατικό για γράμματα παιδί» αγανακτεί που ο μεγάλος τραγικός ποιητής
Αισχύλος θεωρεί πιο τιμητική τη συμμετοχή του στη μάχη του Μαραθώνα από
το ποιητικό του έργο:
«Δώσε - κηρύττω - στο έργον σου όλην την δύναμή σου
όλην την μέριμνα, και πάλι το έργον σου θυμήσου
μες στην δοκιμασίαν»
http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-
A111/262/1919,6416/

40. σημείωμα του Καβάφη για την αφοσίωση στην ποίηση:
Ένας νέος ποιητής μ’ επεσκέφθηκε. Ήταν πολύ πτωχός, εζούσε από την φιλολογική του
εργασία, και με φαίνονταν σαν κάπως να λυπούνταν βλέποντας το καλό σπίτι που κατοι-
κούσα, τον δούλο μου που τον έφερε ένα καλό σερβιτό τσάι, τα ρούχα μου τα καμωμένα σε
καλό ράπτη. Είπε: «Τι φρικτό πράγμα να έχη κανείς να παλεύη να βγάζη τα προς το ζην, να
κυνηγάς συνδρομητάς για το περιοδικό σου, αγοραστάς για βιβλίο σου».
Δεν θέλησα να τον αφήσω στην πλάνη του και τον είπα μερικά λόγια, περίπου σαν τα
εξής. Δυσάρεστη και βαρυά η θέσις του – αλλά τι ακριβά που με κόστιζαν εμένα η μικρές μου
πολυτέλειες. Για να ταις αποκτήσω βγήκα απ’ την φυσική μου γραμμή κ’ έγινα ένας κυβερνη-
τικός υπάλληλος (τι γελοίο), και ξοδιάζω και χάνω τόσες πολύτιμες ώρες την ημέρα (στες
οποίες πρέπει να προστεθούν και η ώρες καμάτου και χαυνώσεως που τες διαδέχονται). Τι
ζημιά, τι ζημιά, τι προδοσία. Ενώ εκείνος ο πτωχός δεν χάνει καμμιά ώρα· είναι πάντα εκεί,
πιστό και του καθήκοντος παιδί της Τέχνης.
Πόσες φορές μες στην δουλειά μου μ’ έρχεται μια ωραία ιδέα, μια σπάνια εικόνα, σαν
ετοιμοκαμωμένοι αιφνίδιοι στίχοι, και αναγκάζομαι να τα παραμελώ, διότι η υπηρεσία δεν
αναβάλλεται. Έπειτα σαν γυρίσω σπίτι μου, σαν συνέλθω κομμάτι, γυρεύω να τ’ ανακαλέ-
σω αλλά πάνε πια. Και δικαίως. Μοιάζει σαν η Τέχνη να με λέγη «Δεν είμαι δούλα εγώ· για
να με διώχνης σαν έρχομαι, και νάρχομαι σαν θες. Είμαι η μεγαλήτερη Κερά του κόσμου. Και
αν με αρνήθηκες – προδότη και ταπεινέ – για το ελεεινά σου καλό σπίτι, για τα ελεεινά σου
καλά ρούχα, για την ελεεινή καλή σου κοινωνική θέσι, αρκέσου μ’ αυτά λοιπόν (αλλά πού
μπορείς ν’ αρκεσθής), και με τες λίγες στιγμές που όταν έρχομαι συμπίπτει να ήσαι έτοιμος
να με δεχθής, βγαλμένος στην πόρτα να με περιμένης, όπως έπρεπε να ήσαι κάθε μέρα».

41. Πολύτιμο υλικό αντλήθηκε από
-Παρουσίαση της Αγάθης Γεωργιάδου
http://agathi-yliko.blogspot.gr/2013/11/blog-post.html
-Σημειώσεις αναρτημένες στην ιστοσελίδα του 2ου Λ. Μοσχάτου
http://2lyk-mosch.att.sch.gr/autosch/joomla15/images/stories/eggrafa/mixop/dareios.pdf