Төрийн санхүү

1. Улаанбаатар хот 2013 он
МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛЬ
ЭДИЙН ЗАСГИЙН СУРГУУЛЬ
САНХҮҮГИЙН ТЭНХИМ
Санхүү, Эдийн засаг мэргэжлийн
хөтөлбөрийн үйлдвэрлэлийн
дадлагын тайлан
Удирдсан багш: ..........................Э. Жавхлан /МУИС-ЭЗС, Санхүүгийн
тэнхимийн багш/
Удирдсан мэргэжилтэн: ..........................С. Солонго /Нийслэлийн Санхүү, төрийн
сангийн хэлтэс, Ерөнхий нягтлан бодогч/
..........................Л. Номин /Нийгмийн даатгалын үндэсний
зөвлөл, Эрүүл мэндийн салбар зөвлөлийн нарийн бичгийн
дарга/
Тайлан боловсруулсан: ........................Д.Мөнхтөр/МУИС-ЭЗС,Санхүү-Эдийн засаг 3/

2. -- 1 --
АГУУЛГА 1
I. УДИРТГАЛ 2
II. НИЙСЛЭЛИЙН САНХҮҮ ТӨРИЙН САНГИЙН ХЭЛТЭС 3
2.1Байгууллагын танилцуулга 3
2.1.1 .Байгууллагын зорилго тодорхойлол 3
2.1.2 Удирдлага бүтэц, бүрэлдэхүүн 3
2.1.3 Үүрэг үйл ажиллагаа 4
2.2Дадлагын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл 5
2.2.1 Нийслэлийн төсвийн орлого зарлагын бүтэц
Бүрэлдэхүүн 5
2.2.2 Нийслэлийн төсвөөс санхүүжүүлж байгаа
зарлагын бүтэц бүрэлдэхүүн 6
2.2.3 Төсвийн төлөвлөлтийн арга зүй, хэлбэрүүд,
оролцогч байгууллагуудын эрх үүрэг 6
2.2.4 Төсвийн төлөвлөлтийн аргууд, тэдгээрийн давуу
болон сул талууд, онцлог ялгаа 7
2.3Дүгнэлт Шинжилгээний хэсэг 9
III. НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛ 15
3.1Байгууллагын танилцуулга 15
3.1.1 Байгууллагын зорилго, тодорхойлолт 15
3.1.2 Удирдлага бүтэц бүрэлдэхүүн 16
3.1.3 Үүрэг үйл ажиллагаа 17
3.2Дадлагын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл 18
3.2.1 Нийгмийн даатгал 18
3.2.2 Нийгмийн даатгалын орлого эх үүсвэр 20
3.2.3 Нийгмийн даатгалын төсвийн
зардал санхүүжилт 20
3.2.4 Эрүүл мэндийн даатгал 21
3.2.5 Төрөөс баримталж буй бодлого 22
3.3Дүгнэлт Шинжилгээний хэсэг 22
IV. ДҮГНЭЛТ, САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ 29
V. АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ 30
VI. ХАВСРАЛТ 31

3. -- 2 --
I. УДИРТГАЛ
Оюутан танхимын сургалтаар эзэмшсэн онолын мэдлэг, чадвараа практик
үйл ажиллагаатай холбон бататган гүнзгийрүүлж, ажиглалт, судалгаа,
боловсруулалт хийх чадвар, дадал эзэмших, өөрийн мэргэжлийн салбарт
тавигдаж буй зорилт, тулгамдсан асуудлын талаар тодорхой мэдээлэл олж авах,
хөдөлмөр эрхлэхэд шаардлагатай ур чадваруудыг эзэмших зорилготой суралцах
үйл ажиллагааг дадлага гэнэ.
Оюутны танхимд эзэмшсэн онолын мэдлэг, чадварыг практик мэдлэг,
чадвар, дадлаар баяжуулах зорилгоор аж ахуйн нэгж, байгууллага дээр зохион
байгуулах дадлагыг үйлдвэрлэлийн дадлага гэнэ. Энэ төрлийн дадлага нь
танилцах эсвэл мэргэшүүлэх зорилготой байна.
Миний хувьд сургуулиас гаргасан томилолтоор Нийслэлийн Санхүү төрийн
сангийн хэлтэст 14 хоног, Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлд 12 хоногийн
хугацаанд Санхүү, эдийн засаг мэргэжлийн хөтөлбөрийн үйлдвэрлэлийн
дадлага-1 буюу танилцах дадлагын удирдамжийн дагуу дадлагын ажлын
төлөвлөгөө зохиож, батлагдсан төлөвлөгөөний дагуу онолын мэдлэгээ
өргөжүүлэн практик ур чадвар эзэмшихийг зорьсон. Дадлага хийж байх
хугацаандаа дадлага удирдагчийн өгсөн үүрэг даалгаварыг тухай бүрт нь
гүйцэтгэж байгууллагын дотоод дүрэм журмыг чанд баримталсан.
Дадлагын хугацаанд хийж гүйцэтгэсэн ажил үүргийг онолын мэдлэгтээ
тулгуурлан тухай бүрт тэмдэглэн бүртгэж нэгдсэн тайланд тусгасан.
Тайланд Нийслэлийн төсвийн орлого, зарлагын бүтэц бүрэлдэхүүн болон
нийгмийн даатгалын сан, эрүүл мэндийн даатгалын сангийн тухай аль болох
сүүлийн үеийн мэдээллээр баяжуулан шинжилгээ хийж өөрийн зүгээс үнэлэлт
дүгнэлт өгсөн.

4. -- 3 --
II. НИЙСЛЭЛИЙН САНХҮҮ, ТӨРИЙН САНГИЙН ХЭЛТЭС
2.1Байгууллагын танилцуулга
2.1.1 Байгууллагын зорилго, тодорхойлолт
Санхүү, төрийн сангийн хэлтэс нь нийслэлийн нутгийн захиргааны
байгууллага үндсэн чиг үүргээ хэрэгжүлэхэд шаардагдах санхүүгийн эх үүсвэрийг
төлөвлөх, хуримтлуулах, хуваарилах, гүйцэтгэлийг хангах, төрийн сангийн
нэгдсэн дансаар төлбөр тооцоо гүйцэтгэх, нийслэлийн мөнгөн хөрөнгийн урсгалд
хяналт тавих, улсын болон орон нутгийн төсвийн гүйцэтгэлийн мэдээ, тайлан
гаргах, орон нутгийн өмчийн бүртгэл, тайлагналд бүртгэлээр хяналт тавих,
санхүү төсвийн холбогдолтой хууль, тогтоомжийг нийслэлд хэрэгжүүлэх,
санхүүгийн үнэн болит мэдээллээр шуурхай хангах ажлийг нийслэлийн төсвийн
ерөнхийлөн захирагчийн өмнө хариуцан гүйцэтгэх үүрэг бүхий Засаг даргын
Тамгын газрын нэгж мөн.
2.1.2 Удирдлага бүтэц, бүрэлдэхүүн
Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын Санхүү, төрийн сангийн хэлтэс
нь Төлөвлөлт, Бүртгэл, тайлан мэдээ, Төрийн сан банкны хэсэг гэсэн үндсэн
ажил үүргийн 3 хэсэгт 17 хүний орон тоотойгоор ажиллаж байна. Үүнд:
- Хэлтсийн дарга,
- Ерөнхий нягтлан бодогч,
- Төсвийн Ерөнхий мэргэжилтэн,
- Банкны ахлах мэргэжилтэн,
- Төлбөр тооцоо хариуцсан мэргэжилтэн 4,
- Бүртгэлийн мэргэжилтэн 2,
- Орлогын эдийн засагч.
- Хөрөнгө оруулалтын гүйцэтгэл хариуцсан мэргэжилтэн 2,
- Хөрөнгө оруулалт хариуцсан мэргэжилтэн.
- Төсвийн зарлагын эдийн засагч,
- Варрөнт хариуцсан мэргэжилтэн,
- Тайлан мэдээ сургалт хариуцсан мэргэжилтэн багтаж байна.

5. -- 4 --
2.1.3 Үүрэг үйл ажиллагаа
Нийслэлийн Санхүү төрийн сангийн хэлтэс нь Төсвийн тухай хууль
тогтоомж, Төрийн сангийн үйл ажиллагааны журам зэргээр зохицуулагддаг.
Санхүү, төрийн сангийн хэлтэс нь холбогдох хууль эрх зүйн орчны хүрээнд
үйл ажиллагаагаа зохион байгуулж, нийслэлийн төсвийн орлогын эх үүсвэрийг
нэмэгдүүлэх, орлогын бааз суурийг өргөтгөх чиглэлээр тодорхой ажил зохион
байгуулж, төсвийн зардлыг бууруулах, төсвийн зарцуулалтад тавих хяналтыг
сайжруулах замаар төсвийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, төрийн сангийн нэгж.
төсөвт байгууллагууд, орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн газрууд, аж ахуй
нэгжүүдэд элдэв чирэгдэлгүй, түргэн шуурхай үйлчлэхэд гол анхаарлаа
хандуулан ажилладаг.
Санхүү, төрийн сангийн хэлтэс нь 2013 онд нийслэлийн Засаг даргын үйл
ажиллагааны хөтөлбөр, нийслэлийн 2013 оны эдийн засаг, нийгмийн зорилтод
тусгагдсан болон нийслэлийн хэмжээнд санхүү, төсөв, бүртгэлийн бодлогыг
хэрэгжүүлэх чиглэлээр нийт 4 бүлэгт хамаарагдах 40 ажил, үйлчилгээг хийж
гүйцэтгэхээр төлөвлөөд байгаа.
Нийслэлийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн үндсэн чиглэлд тулгуурлан
нийслэлийн дунд хугацааны төсвийн төслийг үндэслэл сайтай боловсруулах,
нийслэлийн 2013 оны төсвийн тодотгол, 2014 оны төсвийн төслийг
боловсруулан, Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн барьж,
хэлэлцүүлнэ. Мөн төсвийн гүйцэтгэлд тавих хяналтыг төрийн сангийн нэгдсэн
дансаар дамжуулан тавих, нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх
замаар төсвийн тэнцлийг хангах үндсэн гол зорилтоо хэрэгжүүлэн ажиллана.
Нийслэлийн төсвийг төлөвлөх, хянах, хэлэлцүүлэх, батлах, хуваарилах,
зарцуулах, тайлагнах үйл ажиллагааг иргэдэд нээлттэй болгох, ил тод байдлыг
хангах зорилгоор, www.mayor.mn, www.ulaanbaatar.mn вэб сайтуудад тусгай
булан тогтмол ажилуулж, иргэдийн санал, хүсэлтийг хүлээн авч, хэрэгжүүлэх
ажлыг үргэлжлүүлэн зохион байгуулдаг.

6. -- 5 --
2.2Дадлагын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл
2.2.1 Нийслэлийн төсвийн орлого зарлагын бүтэц
бүрэлдэхүүн
/сая.төгрөгөөр/
Орлого, зарлагын нэр
2009 оны
гүйц
2010 оны
гүйц
2011 оны
гүйц
2012 оны
төл
2012
оны ХБГ
Нийт орлого 133381.0 164274.4 246496.1 327 374.2 332064.2
Урсгал орлого 131724.1 159079.3 236800.6 318766.2 323203.9
Татварын орлого 117635.8 143070.5 217123.1 298759.1 300751.4
Татварын бус орлого 14088.2 16008.7 19677.5 20007.1 22452.5
Хөрөнгийн орлого 1656.9 5195.2 9695.5 8608.1 8860.3
Нийт зарлага 61327.3 103523.9 179458.2 388 694.6 342988.3
Урсгал зарлага 40767.8 65794.9 69794.8 130673.5 125782.1
Татаас ба урсгал
шилжүүлэг
12321.1 28177.5 7138.2 4332.6 4224.2
Хөрөнгийн зардал 20559.4 37729.1 110354.2 258021.1 216613.7
Улсад төвлөрүүлэх орлого 62751.2 56158.6 20898.1 70000.0 70000.0
/сая төгрөг/
ОРЛОГЫН НЭР ТӨРӨЛ 2011 гүйц
2012 оны 2013 оны
төсөлТөл ХБГ
НИЙТ ОРЛОГЫН ДҮН 246496.2 327374.2 332064.2 671871.9
ТӨСВИЙН ОРЛОГЫН ДҮН 246496.2 327374.2 332064.2 406554.3
Хувь хүний орлогын албан
татвар
158166.3 227896.6 230557.5 281691.5
ХХОАТ-ын буцаан олголт -4882.7 -9830.0 -9830.0 -16420.0
Өмчийн албан татвар 10405.4 12136.4 12146.3 18113.0
Бараа ба үйлчилгээний албан
татвар
11497.7 14632.9 14636.2 16360.7
Бусад татвар 41936.5 53923.1 53241.5 75593.9
Татварын бус орлого 19677.5 20007.1 22452.5 21527.3
Хөрөнгийн орлого 9695.5 8608.1 8860.3 9688.0
ТУСЛАМЖИЙН ОРЛОГЫН ДҮН 265317.5
ОНХНС-аас шилжүүлгийн
орлого
41546.7
Тусгай зориулалтын
шилжүүлэг
223770.8

7. -- 6 --
2.2.2 Нийслэлийн төсвөөс санхүүжүүлж байгаа зарлагын
бүтэц бүрэлдэхүүн
Нийслэлийн төсвийн нийт зарлагын хэмжээг эдийн засгийн ангиллаар
харуулбал:
Үзүүлэлт
2009 2010 2011 2012 оны
Гүйц Гүйц Гүйц Төл ХБГ
Нийт зардал 61327.3 103523.9 179458.2 388694.6 342395.8
Урсгал зардал 40767.9 65794.8 69104.0 130673.5 125782.1
Бараа үйлчилгээний зардал 28446.8 24550.7 55286.5 130673.5 125782.1
Цалин 9199.6 11272.9 13929.2 21880.8 21916.3
НДШ 980.3 1793.7 1766.1 2399.8 2403.8
Бараа үйлчилгээний
бусад зардал 18266.8 11484.1 39591.2 106392.9 101462.0
Татаас ба урсгал
шилжүүлэг 11074.3 28177.5
7138.2 4332.6 4224.2
Хөрөнгийн зардал 20559.5 37729.0 110354.2 258021.1 216613.7
2.2.3 Төсвийн төлөвлөлтийн арга зүй, хэлбэрүүд, оролцогч
байгууллагуудын эрх үүрэг
Нийслэлийн 2013 оны төсвийн орлого бүрдүүлэлт, орлого бүрдүүлэгч
байгууллагаар /хувийн жин/
Нийслэлийн 2013 оны төсвийн орлого бүрдүүлэлтийг орлого бүрдүүлэгч
байгууллагаар харуулбал нийслэл, дүүргүүдийн татварын алба нийт төсвийн
орлогын 89,0 хувийг, Нийслэлийн Газрын алба 7 хувийг, Нийслэлийн Өмчийн
харилцааны газар 1 хувийг, бусад орлого бүрдүүлэгч албад 3 хувийг тус тус
бүрдүүлэхээр байна.
Нийслэл, дүүргийн
Татварын алба
89%
Газрын алба
7%
Өмчийн
харилцааны газар
1%
Бусад байгууллага
3%

8. -- 7 --
Нийслэлийн 2013 оны төсвийн орлогын төсөл,байгууллагаар
/сая төгрөгөөр/
№
Орлого бүрдүүлэгч
байгууллагууд
2011 оны
гүйцэтгэл
2012 он
2013 оны
төсөлБатлагдсан
төлөвлөгөө
ХБГ
1 Нийслэл, дүүргийн Татварын
алба 216,388,2
300,283,5
302,861,9 377,740,3
2 Нийслэлийн Газрын алба 20,647,3 24,439,2
25,016,3 30,402,3
3 Нийслэлийн Өмчийн
харилцааны газар
2,568,3 1,963,0
2,001,8 2,888,5
4 Нийслэлийн Байгаль
хамгаалах газар
144,2 202,0
286,6 165,0
5 Бусад байгууллага 11,630,8 10,316,5 11,727,6 11,778,2
6 ХХОАТ-ын буцаан олголт 4,882,7.0) (9,830,0) (9,830,0) (16,420,0)
Нийт дүн 246,496,2 327,374,2 332,064,2 406,554,3
2.2.4 Төсвийн төлөвлөлтийн аргууд, тэдгээрийн давуу болон
сул талууд, онцлог ялгаа
1 Зүйл-заалтын төсөв
Давуу тал Сул тал
-Төсвийн
хөрөнгийн
зарцуулалтанд
тавих
хяналтыг
сайжруулдаг
-Бэлтгэхэд
хялбар
-Маш хязгаарлагдмал хэрэглэгддэг
-Өмнөх жилд ашигласан зардлаа дараа жилд өсгөн өмнөх
жилийн хэрэглээнд тулгуурлан тооцдог ч нэмэгдэж
батлагдах боломж багатай
-Зарлагыг зорилготой харьцуулахад хүндрэл учруулдаг,
чухам ямар гаргасан зардал нь үйлчилгээ болон үр дүнг бий
болгосныг тодорхойлох боломжгүй
-Хэрэгжүүлж буй бодлогын боломжит хувилбаруудыг
үгүйсгэдэг
-Төсөв зохиох, хянах, төлөвлөх үйл ажиллагааны нэгдлийг
хангаж чаддаггүй
-Урт болон дунд хугацаанд төлөвлөх Боломжгүй
2 Гүйцэтгэлд суурилсан төсөв
Давуу тал Сул тал
-Байгууллагын удирдлагын
хяналт сайжирснаар ажлын үр
дүн нэмэгддэг.
-Төсвийн зарлагыг үр ашгийн
шалгуур үзүүлэлтээр хянадаг.
-Санхүүгийн хариуцлага
нягтлан бодогчдын гараас
менежерүүдэд шилждэг.
-Нөөцийг үр ашигтай байршуулсан эсэхийг
үнэлэх шалгуур тодорхой бус
-Хамгийн сайн сонголт хийх боломжит
хувилбарууд байхгүй.
-Санхүүгийн албаны ажилтнуудын хувьд
ажлийн чанарыг үнэлэхэд хүндрэл учирдаг
-Урт хугацааны асуудлыг шийдвэрлэхэд
чиглэдэггүй
-Өмнөх үеийн гүйцэтгэлд тулгуурладаг

9. -- 8 --
3 Хөтөлбөрт төсөв
Давуу тал Сул тал
-Төсвийн зарлагын ирээдүйн
үнэлгээний үндсийг
бүрдүүлдэг зорилго эцсийн үр
дүнд голлон анхаардаг
-Хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагаа
хөтөлбөрийн үр дүн үр
дагаварыг харгалзан үздэг
-Төсвийн шийдвэр гаргахад
төлөвлөлтийн гүйцэтгэх
үүргийг тодотгож өгдөг
-Төсөвтэй холбоо бүхий бусад олон салбарт
нөлөөлдөг бодит өөрчлөлтүүдийг харгалзах
хэрэгтэй болдог
-Зардал-үр дүнгийн шинжилгээ нь хийхээр
төлөвлөсөн үйл ажиллагааны үр нөлөө шууд
бус үр дагаваруудыг тэр бүр тооцож чаддаггүй
-Үр дүнгийн тоон шинжилгээ хийх боломжгүй
-Хэдийгээр хөтөлбөрийг янз бүрийн хүмүүс
хэрэгжүүлж байдаг ч энэ арга нь төвлөрсөн
зохицуулалтыг шаарддаг.
4 Төлөвлөгөө-хөтөлбөр-төсвийн тогтолцоо
Давуу тал Сул тал
-Оновчтой шийдвэр гаргахад
чиглэдэг
-Зарлагыг хуваарилахдаа
юунд тэргүүлэх ач холбогдол
өгөхийг чухалчилдаг
-Санал болгож буй хөтөлбөр
тус бүрийн тэргүүлэх ач
холбогдлийн дарааллыг
судалж тодорхой
илэрхийлэхэд анхаардаг
-Зорилго тодорхойлох зардал ашгийн
шинжилгээ хийх буюу тухайн тогтолцооны
бүтэцтэй холбоотой хүндрэл гардаг
-Шийдвэр гаргах төвлөрсөн тогтолцоог
шаарддаг.
5 Тэг суурьт төсөв
Давуу тал Сул тал
-Төлөвлөх зорилго тодорхойлох
төсөв боловсруулах шийдвэр
гаргах үйл явцыг нэгтгэн
төлөвлөлт төсөвлөлтийг
сайжруулахад тусладаг
-Тэргүүлэх чиглэлүүдийг
тогтоох зорилтыг нарийвчлан
тодорхойлох тэдгээрт
нийцүүлэн төсвийн зарлагыг
бууруулах нөхцлийг бүрдүүлдэг
-Байгууллагыг үйл ажиллагааны үнэлгээний
системээ байнга сайжруулахыг шаарддаг
-Бичиг цаасны ажлыг ихэсгэж агуулгын ач
холбогдлыг үгүйсгэж болно
-Хөтөлбөрийг харьцуулан тэргүүлэх ач
холбогдлоор нь зэрэглэх шаарлагатай
болдгоос маш их хөрөнгө цаг хугацаа
шаарддаг
-Улс орны хэмжээний хөтөлбөрт илүү
тохирдог тул орон нутгийн түвшинд ашиглах
боломж бага
6 Тэнцвэрт төсөв
Давуу тал Сул тал
-Зорилгоо тодорхойлж урт
хугацааны төлөвлөлт хийх
боломжтой
-Зардал ашгийн үзүүлэлтүүдийг цэвэр
мөнгөн дүнгээр илэрхийлэн хооронд нь
харьцуулахад төвөгтэй байдаг

10. -- 9 --
-Байгууллагын үйл ажиллагааг
урьдчилан таамаглах тогтвортой
байдлыг хангах баталгаа болдог
-Хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй цаг хугацаа
хүч хөдөлмөр их шаарддаг
Төсвийн төлөвлөлтийн үндсэн аргуудын онцлог шинж
Төлөвлөлтийн
арга
Онцлог шинж Асуулт Шалгуур
Зүйл заалтын
төсөв
Зарлагын нэр төрлийг
бараа үйлчилгээтэй
холбож өгдөг
Юу худалдан
авах вэ?
Хяналт
Гүйцэтгэлийн
төсөв
Зарлага нь ажлын
нормтой холбоотой
байдаг
Юу хийх вэ? Удирдлагын үр
ашиг
Хөтөлбөрт төсөв Зарлага нь нийтийн
зорилготой холбоотой
байдаг
Юунд хүрэх вэ? Төлөвлөлт үр
нөлөө
Төсвийн төлөвлөлтийн аргуудын ялгаа
Зүйл заалтын
төсөв
Гүйцэтгэлийн төсөв Хөтөлбөрт төсөв
Чухалчлах зүйл Зардлын зүйл Үр ашиг Бодлогын үр
нөлөө
Ажилчдын ур
чадвар
Нягтлан бодох
бүртгэл
Удирдах арга барил Эдийн засагч
Мэдээллийн
чиглэл
Зардлын зүйл Үйл ажиллагаа Зорилт
Шийдвэрийн
урсгал
Дороос дээшлэх Дороос дээш Дэрээс доош
Төсвийн
мэргэжилтний
үүрэг
Хуулийг
дээдлэх
Үр ашиг Бодлого
төлөвлөлт Төвлөрсөн бус Төвлөрсөн бус Төвлөрсөн
2.3Дүгнэлт шинжилгээний хэсэг
Нийслэлийн 2013 оны төсвийн талаар
Нийслэлийн 2013 оны төсөвт 412,1 тэрбум төгрөгийн төсвийн орлого
төвлөрч, 185,3 тэрбум төгрөгийн урсгал зардлыг санхүүжүүлж , 235,4 тэрбум
төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын ажлыг хэрэгжүүлэн, 3,6 тэрбум төгрөгийг Монгол
Улсын орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн санд төвлөрүүлнэ. Мөн улсын төсвийн
тусгай шилжүүлгээр нийслэлийн боловсрол, соёл, биеийн тамир, эрүүл мэндийн
анхан шатны үйлчилгээний зардалд 223,7 тэрбум төгрөг зарцуулагдана.

11. -- 10 --
Шинэчлэгдэн батлагдсан Төсвийн тухай хуулийн дагуу Орон нутгийн
хөгжлийн нэгдсэн сангаас нийслэлд олгосон шилжүүлгийн орлого 41 тэрбум
546,7 сая төгрөгийн 60 хувьтай тэнцэх 24,9 тэрбум төгрөгийг есөн дүүрэгт, 16,6
тэрбум төгрөгийг нийслэлийн хөрөнгө оруулалт, тохижилтын зардалд иргэд олон
нийтийн саналыг тусгаж, зарцуулахаар батлуулсан.
Нийслэлийн төсвөөс 2013 онд 203 тэрбум 258.3 сая төгрөгийн, нийслэлийн
замын сангийн хөрөнгөөр 15 тэрбум 527,9 сая төгрөгийн, орон нутгийн хөгжлийн
нэгдсэн сангийн орлогын шилжүүлгээр 16 тэрбум 618,6 сая төгрөгийн нийт 235
тэрбум 404.8 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын 108 төсөл арга хэмжээг
хэрэгжүүлнэ.
Нийслэлийн төсвийн орлого, зарлагын хандлага /сая төгрөгөөр/
Дээрхи графикаас харахад нийслэлийн төсвийн орлогын өсөлт 2009-
2010 онд 30,9 тэрбум төгрөг, 2010-2011 онд 82,2 тэрбум төгрөг, 2011 - 2012 онд
78,3 тэрбум төгрөгөөр тус тус өссөн байна.
Төсвийн зарлагын хувьд 2009-2010 онд 42,2 тэрбум төгрөг, 2010-2011 онд
75,9 тэрбум төгрөг, 2011-2012 онд 209,2 тэрбум төгрөгөөр тус тус өссөн дүн гарч
байна.
Нийслэлийн төсвийн орлогын 2009-2011 оны гүйцэтгэл,
2012 оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэл
2011 оны жилийн эцсийн төсвийн гүйцэтгэлийн тайлангаар нийслэлийн
төсөвт 246,5 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрч, нийслэлийн төсвийн орлого
төлөвлөснөөс 19,4 тэрбум төгрөгөөр буюу 8.5 хувиар давж биелсэн дүнтэй
байна.
2012 онд нийслэлийн төсөвт 327,4 тэрбум төгрөгийн орлого
төвлөрүүлэхээр төлөвлөж ажилласнаас хүлээгдэж буй гүйцэтгэлээр 332,1
тэрбум төгрөгт хүрч төсвийн орлогын төлөвлөгөө 4,7 тэрбум төгрөгөөр буюу
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
400000
2009 оны
гүйц
2010 оны
гүйц
2011 оны
гүйц
2012 оны төл 2012 оны ХБГ
Нийт орлого
Нийт Зарлага

12. -- 11 --
101,4 хувиар давж биелэх урьдчилсан тооцоо гарч байна. Нийт орлогын 300,8
тэрбум төгрөг буюу 90,6 хувь нь татварын орлогоос, 22,5 тэрбум төгрөг буюу 6,8
хувь нь татварын бус орлогоос, 8,9 тэрбум төгрөг буюу 2,6 хувь нь хөрөнгийн
орлогоос тус тус бүрдэж байна.
Нийслэлийн төсвийн орлогын 2009-2012 оны гүйцэтгэл
/сая төгрөгөөр/
Орлогын нэр, төрөл 2009 2010 2011 2012 ХБГ
Нийт орлого 133 381.0 164 274.4 246 496.1 332 064.2
1 Урсгал орлого 131 724.1 159 079.3 236 800.6 323203.9
1,1 Татварын орлого 117 635.8 143 070.5 217 123.1 300751.4
1,2 Татварын бус орлого 14 088.2 16 008.7 19 677.5 22452.5
2 Хөрөнгийн орлого
1 656.9 5 195.2
9 695.5 8860.3
Нийслэлийн төсвийн орлогын 2012 оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэлийг орлого
бүрдүүлэгч байгууллагаар нь авч үзвэл нийслэл, дүүргийн Татварын алба
төсвийн нийт орлогын 88,6 хувийг буюу 302,9 тэрбум төгрөгийг, Нийслэлийн
Газрын алба 7,3 хувийг буюу 25,0 тэрбум төгрөгийг, Өмчийн харилцааны газар
0,6 хувийг буюу 2,0 тэрбум төгрөгийг, үлдэх 3,5 хувийг буюу 12,0 тэрбум төгрөгийг
Замын цагдаагийн газар, Мэргэжлийн хяналтын газар, Авто замын газар,
Байгаль хамгаалах газар, Бүртгэлийн газар, Цагдаа, Онцгой байдлын газар гэх
мэт хүү торгууль болон авто замын хураамж төвлөрүүлэгч байгууллагууд мөн
төсөвт байгууллагуудын өөрийн үйл ажиллагааны орлогоос тус тус бүрдүүлж
байна.
Нийслэлийн төсвийн орлогоос Хувь хүний орлогын албан татварын тухай
хуулийн дагуу татварын хөнгөлөлт чөлөөлөлтөд хамрагдах нийт 16662 иргэнд
9,8 тэрбум төгрөгийн татварын буцаан олголтыг хуулийн дагуу олгоод байна.
Нийслэлийн дүүргүүд жил тутам төсвийн орлогын төлөвлөгөөгөө биелүүлж
тухайн жилд нийслэл, дүүргээс дэвшүүлсэн эдийн засаг, нийгмийн зорилтын
хүрээнд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн хөтөлбөр, төсөл арга хэмжээг санхүүжүүлэх
хөрөнгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэн ажиллаж байна.

13. -- 12 --
Дүүргүүдийн 2009-2012 онуудын төсвийн орлогын гүйцэтгэл /сая төгрөгөөр/
Дүүргийн нэр
Гүйцэтгэл
2009 2010 2011 2012 ХБГ
Дүн
Хувийн
жин
Дүн
Хувийн
жин
Дүн
Хувийн
жин
Дүн
Ху
ж
Хотын шууд 115133.2 86.32 138883.5 84.54 195093.1 79.15 270742.0 81
Баянгол 2817.4 2.11 3508.7 2.14 5872.6 2.38 6775.9 2
Баянзүрх 2950.1 2.21 4108.3 2.5 7706.2 3.13 9221.1 2
Хан-уул 1956.1 1.47 7109.8 4.33 12568.7 5.1 15961.7 4
Сүхбаатар 6001.7 4.5 4790.8 2.92 10272.7 4.17 12183.0 3
Чингэлтэй 2413.1 1.81 3056.5 1.86 10995 4.46 12872.4 3
Сонгинохайрхан 1241.6 0.93 1768.2 1.08 2499.9 1.01 2887.8 0
Багануур 512.8 0.38 708 0.43 950.4 0.39 886.3 0
Налайх 323.4 0.24 309.6 0.19 463.9 0.19 425.1 0
Багахангай 31.1 0.02 31 0.02 73.7 0.03 108.9 0
Дүн 133380.5 100.0 164274.4 100.0 246496.2 100.0 332064.2 1
Нийслэлийн төсвийн орлогын бүрдүүлэлтийг хот дүүргийн бүтцээр нь
задлан авч үзвэл 2008 онд нийт төсвийн орлогын 81,7 хувийг хотын шуудын
орлогоор, үлдэх 18,3 хувийг дүүргүүд бүрдүүлж байсан бол 2009, 2010 онуудад
энэ харьцаа харьцангуй нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж байгаад 2011 онд буцаад
буурч 79,2 хувьд хүрч, дүүргүүдийн нийслэлийн төсөвт бүрдүүлэлтэд оролцох
оролцоо харьцангуй сайжирсан дүнтэй байна. 2012 оны хүлээгдэж буй
гүйцэтгэлээр энэ харьцаа 81:19 болох урьдчилсан гүйцэтгэл гарч байна.
Нийслэлийн төсвийн зарлагын 2009 -2011 оны гүйцэтгэл,
2012 оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэл
Нийслэлийн төсвийн нийт зарлагын хэмжээ өнгөрсөн 4 жилийн хугацаанд
6,3 дахин өсөж, 2012 оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэлээр 388,3 тэрбум төгрөгт
хүрэхээр байна. Төсвийн зарлагын хэмжээг эдийн засгийн ангиллаар харуулбал:

14. -- 13 --
Үзүүлэлт
2009 2010 2011 2012 оны
Гүйц Гүйц Гүйц Төл ХБГ
Нийт зардал 61327.3
103523.
9
179458.2 388694.6 342395.8
Урсгал зардал 40767.9 65794.8 69104.0 130673.5 125782.1
Бараа үйлчилгээний
зардал 28446.8 24550.7
55286.5 130673.5 125782.1
Цалин 9199.6 11272.9 13929.2 21880.8 21916.3
НДШ 980.3 1793.7 1766.1 2399.8 2403.8
Бараа үйлчилгээний
бусад зардал 18266.8 11484.1 39591.2 106392.9 101462.0
Татаас ба урсгал
шилжүүлэг 11074.3 28177.5
7138.2 4332.6 4224.2
Хөрөнгийн зардал 20559.5 37729.0 110354.2 258021.1 216613.7
Дүүргүүдийн төсвийн зарлагын гүйцэтгэл /сая төгрөгөөр/
д/
д
Дүүргийн нэр
2009 2010 2011 2012 оны
Гүйц Гүйц Гүйц Төл ХБГ
1 Хотын шууд 46653.2 81629.9 141924.5 333496.2 288261.7
2 Баянгол 1743.7 2577.1 4516.5 6870.2 6545.4
3 Баянзүрх 2307.4 3933.8 6493.4 8656.6 8617.4
4 Хан - Уул 1691.8 3266.3 5370.6 7021.9 7021.9
5 Сүхбаатар 3039.7 3796.1 7206.7 7331.5 7496.5
6 Чингэлтэй 1627.9 2802.2 5932.3 11556.5 11400.7
7 Сонгинохайрхан 1789.1 2148.9 3696.1 6785.8 6707.7
8 Багануур 876.6 1350.1 1563.9 2581.0 2581.2
9 Налайх 1063.3 1402.3 1763.1 2934.9 2911.9
10 Багахангай 534.6 617.1 990.8 1459.8 1443.6
Дүн 61327.3 103523.9 179458.2 388694.6 342988.3
Дүүргүүд жил тутам төсвийн орлогын төлөвлөгөөгөө биелүүлж, зардлын эх
үүсвэрээ ханган ажиллаж байна. Дүүргийн төсвөөс нийслэлийн төсөвт
төвлөрүүлэх орлого, санхүүгийн дэмжлэгийн гүйцэтгэлийг дүүрэг тус бүрээр
задлан харуулбал:
Дүүргийн төсвөөс нийслэлийн төсөвт төвлөрүүлэх орлогын гүйцэтгэл
/сая төгрөгөөр/
Дүүргийн нэр
2009 2010 2011 2012 оны
Гүйц Гүйц Гүйц Төл ХБГ
1 Баянгол 684.9 684.9 1172.5 507.8 507.8
2 Баянзүрх 297.1 297.1 1130.6 812.5 812.5
3 Хан - Уул 288.3 2988.3 5806.9 10122.5 10122.5
4 Сүхбаатар 1663.8 1779.9 3785.9 4806.4 4806.4
5 Чингэлтэй 491.0 154.1 926.8 5992.5 5992.5
Дүн 3425.3 5904.4 12822.8 22241.9 22241.9

15. -- 14 --
Дүүргийн төсвөөс нийслэлийн төсөвт төвлөрүүлэх орлогын гүйцэтгэл /сая
төгрөгөөр/
Нийслэлийн төсвөөс дүүргийн төсөвт олгох санхүүгийн дэмжлэг
/сая төгрөгөөр/
д/д Дүүргийн нэр
2009 2010 2011 2012 оны
Гүйц Гүйц Гүйц Төл ХБГ
1 Багануур 392.6 565.7 721.7 1464.8 1464.8
2 Налайх 806.9 961.7 1311.5 2521.5 2521.5
3 Багахангай 497.0 579.4 916.5 1328.4 1328.4
4 Сонгинохайрхан 572.6 796.3 1109.9 3467.9 3467.9
Дүн 2269.2 2903.3 4059.7 8782.7 8782.7
Нийслэлийн төсвөөс дүүргийн төсөвт олгох санхүүгийн дэмжлэг
/сая төгрөгөөр/
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
2009 гүйц 2010 гүйц 2011 гүйц 2012 төл 2012 ХБГ
Баянгол
Баянзүрх
Хан - Уул
Сүхбаатар
Чингэлтэй
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
2009 гүйц 2010 гүйц 2011 гүйц 2012 төл 2012 ХБГ
Багануур
Налайх
Багахангай
Сонгинохайрхан

16. -- 15 --
Нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтын 2009-2011 оны гүйцэтгэл,
2012 оны ХБГ
/сая төг/
Эх үүсвэрээр
2009
оны
гүйц
2010
оны
гүйц
2011
оны
гүйц
2012 оны
төл
2012
оны ХБГ
Нийслэлийн төсөв 12,449.2 21,525,9 85,148,7 243,511,1 202,120,4
Өмч хувьчлалын
орлого
1,468.8 989,8 - - -
Нийслэлийн замын
сан
5,272.0 6,350,8 11,137,1 14,510,0 14,493,3
Нийт дүн 19,190,0 28,866,5 96,285,8 258,021,1
216,613,7
Нийслэл хотод хийгдэж байгаа хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын
ажил төсөл арга хэмжээ жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан
мөн төвлөрлийг сааруулах, орон нутгийн болон төрийн захиргааны
байгууллагуудын оролцоог нэмэгдүүлэх, үүрэг, хариуцлагыг дээшлүүлэх
зорилгоор хэрэгжүүлэгч агентлаг, харъяа газрууд, дүүргүүдийн төсвийн
ерөнхийлөн захирагчдад 2012 онд 120,3 тэрбум төгрөгийн 239 төсөл, арга
хэмжээний худалдан авах ажиллагааны эрхийг шилжүүлсэн нь нийт хөрөнгө
оруулалтын ажлын 36,4 хувийг эзэлж байна.
III. НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛ
3.1Байгууллагын танилцуулга
3.1.1 Байгууллагын зорилго, тодрхойлолт
Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл нь Нийгмийн даатгалын удирдах
дээд байгууллага бөгөөд гурван талын тэгш оролцоотойгоор нийгмийн
даатгалын үйл ажиллагааг удирдах, хяналт тавих, нийгмийн даатгалын хууль
тогтоомж, нийгмийн даатгалын тогтолцоо, үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох,
хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангуулах, сангийн орлого, зарлагын байдалд
хяналт тавих, үйл ажиллагаа, боловсон хүчний хангалт, санхүүгийн асуудлаар
нийгмийн даатгалын байгууллагын тайлан, мэдээллийг хэлэлцэн, санал дүгнэлт
гаргаж, холбогдох арга хэмжээ авах, нийгмийн даатгалын байгууллагын техник,
технологи, програм хангамж, үйлчилгээний байдлыг хянаж, үнэлэлт дүгнэлт өгөх,
Нийгмийн даатгалын төв байгууллагын бүтцийг батлах, нийгмийн даатгалын

17. -- 16 --
сангийн төсвийн төслийг хянан хэлэлцэх, батлагдсан төсвийн нарийвчилсан
хуваарийг баталж, гүйцэтгэлд хяналт тавих зэрэг нийгмийн даатгалын тухай
хуулиар олгогдсон бүрэн эрхтэйгээр үйл ажиллагаа явуулдаг юм.
НДҮЗөвлөлийн дэргэдэх Эрүүл мэндийн даатгалын салбар зөвлөл нь анх
Засгийн газрын дэргэдэх Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөл нэртэйгээр
1993 онд байгуулагдсан бөгөөд 2001 оноос НДҮЗ-ийн дэргэдэх ЭМДСЗ болон
өөрчлөгдсөн байна. ЭМДСЗ нь Засгийн газар, даатгуулагч, ажил олгогчийг
тэнцүү тоогоор тус бүр 3 хүнээр төлөөлсөн бүрэлдхүүнтэй бөгөөд эрүүл мэндийн
даатгалын сангийн ашиглалт, зарцуулалтанд хяналт тавих, зайлшгүй
шаардлагатай эмийн жагсаалтанд орсон даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт
үзүүлэх эмийн үнийн дээд хязгаар тогтоох, эрүүл мэндийн даатгалын тухай
хууль, тогтоомж, даатгалын үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлаар санал
боловсруулж, холбогдох байгууллагаар шийдвэрлүүлэх,эрүүл мэндийн
даатгалтай холбогдсон асуудлаар ажлын хэсэг байгуулах, тогтоол зөвлөмж
гаргах, эрүүл мэндийн даатгалын гэрээний болон гэрчилгээний загварыг батлах
зэрэг хуулиар олгосон эрхийн дагуу үйл ажиллагаа явуулдаг.
3.1.2 Удирдлага бүтэц бүрэлдэхүүн
Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын дарга,
НД-ын улсын байцаагч
Тэргүүн дэд дарга
Дэд дарга Дэд дарга
НДЕГ-ын дэргэдэх
Эрүүл мэндийн даатгалын газар
Тамгын газар
Эрүүл мэндийн даатгалын бодлогын
хэрэгжилтийн хэлтэс
Тусламж үйлчилгээний чанары хэлтэс
Санхүү бүртгэлийн хэлтэс
Хяналт, шинжилгээ үнэлгээний
хэлтэс
Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны хэлтэс
Сургалт сурталчилгаа, олон нийттэй харилцах хэлтэс
Нийгмийн даатгалын бодлогын хэрэгжилтийн газар
Төлөвлөлт, санхүү бүртгэлийн газар
Өмчийн харилцааны хэлтэс
БНСУ дахь төлөөлөгчийн алба
НДЕГ-ын дэргэдэх
Мэдээлэл технологийн
НДЕГ-ын дэргэдэх
Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах төв комисс
Хяналт шинжилгээ, үнэлгээний газар

18. -- 17 --
“Нийгмийн даатгалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай” 2008 оны 05
сарын 08-ны өдрийн хуулиар нэмэлт өөрчлөлт орж, НДҮЗ нь 4 хүний орон
тоотойгоор ажлын алба байгуулагдаж, 2009 оны УИХ-ын Нийгмийн бодлого
боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны 09 тоот тогтоолоор НДҮЗ-
ийн дүрэмд өөрчлөлт оруулан
- ажлын албаны дарга,
- ЭМДСЗ-ийн нарийн бичгийн дарга,
- хянан шалгагч-5, нийт 7 хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байжээ.
Харин УИХ-ын байнгын хорооны 2012 оны 11 сарын 02-ны өдрийн 07 тоот
тогтоолоор “Ажлын алба нь 10 орон тоотой,
1. Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн ажлын албаны дарга
2. Эрүүл мэндийн даатгалын салбар зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга
3. Хуулийн зөвлөх, Аудитор
4. Ажилгүйдлийн даатгалын сан хариуцсан Аудитор
5. Тэтгэврийн даатгалын сан хариуцсан Аудитор
6. Тэтгэмжийн даатгалын сан хариуцсан Аудитор
7. Эрүүл мэндийн даатгалын сан хариуцсан Аудитор
8. Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжилээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сан
хариуцсан Аудитор
9. Архив бичиг хэрэг хариуцсан ажилтан
10. Үйл ажиллагааны нягтлан бодогч Аудитор гэсэн бүрэлдэхүүнтэй байхаар
шинэчлэн батлагдаж уг бүтцийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
3.1.3 Үүрэг үйл ажиллагаа
НДҮЗ-ийн Ажлын алба нь Нийгмийн даатгалын багц хуулийн хэрэгжилтэнд
хяналт тавих, нийгмийн даатгалын сангийн төсвийн төсөлд дүн шинжилгээ хийх,
нийгмийн даатгалын сангийн орлого, зарлага, үйл ажиллагааны болон хөрөнгө
оруулалтын зардлын гүйцэтгэлд хяналт тавьж, үнэлэлт дүгнэлт гаргах, нийгмийн
даатгалын орон нутгийн байгууллагад болон ажил олгогч, ажил олгогч, аж ахуйн
нэгж байгууллагад хяналт шалгалт хийх, Төв, орон нутгийн нийгмийн даатгалын
байгууллагуудын төсвийн төслүүдийн боловсруулалтанд дүн шинжилгээ хийж,
НДҮЗ-ийн хурлаар хэлэлцүүлэх, ХАХНХЯ-нд хүргүүлэх, улирал тутамд нийгмийн
даатгалын сангийн орлого, зарлага, үйл ажиллагаа болон хөрөнгө оруулалтын
зардлын гүйцэтгэлд хяналт тавьж, үнэлэлт дүгнэлт гарган, НДҮЗ-ийн хурлаар
хэлэлцүүлэх, ажил олгогч даатгуулагчаас ирүүлсэн санал, мэдээлэл, гомдлын
дагуу хяналт шалгалтыг хийж шийдвэрлэх зэрэг үндсэн чиг үүрэгтэй ажиллах юм.
ЭМДСЗ нь 21 аймаг, нийслэлд 3 талын оролцоог хангасан 9 гишүүнтэй
орон тооны бус салбар зөвлөлтэй. Салбар зөвлөлүүд нь орон нутагт хуулийн
хэрэгжилтийг хангаж, сангийн зарцуулалтанд хяналт тавих, сангийн хуваарилалт
хийх үндсэн үүрэгтэй ажилладаг.

19. -- 18 --
3.2Дадлагын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл
3.2.1 Нийгмийн даатгал
Нийгмийн даатгал гэж даатгалын сан бүрдүүлж, уг сангаас даатгуулагч
өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвараа алдах, ажилгүй болоход өөрт нь,
даатгуулагч нас барахад түүний асрамжинд байсан хөдөлмөрийн чадваргүй
гишүүдэд нь тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр өгч эрсдлээс хамгаалах арга хэмжээг
хэлнэ.
НД-ын сангаас дараахь тэтгэвэр тэтгэмжийг олгоно.Үүнд:
- Тэтгэвриин даатгалын сангаас:
- Өндөр насны тэтгэвэр
- Тахир дутуугийн тэтгэвэр
- Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр
Тэтгэмжийн даатгалын сангаас:
- Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж
- Жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж
- Оршуулгын тэтгэмж
Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас:
- Тахир дутуугийн тэтгэвэр
- Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр
- Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж
- Хөдөлмөрийн чадвар нөхөн сэргээхтэй холбогдсон төлбөр
- Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас тахир дутуу
болсон даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл
- Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас тахир дутуу
болсон даатгуулагчийг сувилах сувиллын газрын даатгуулагчийг сувилахад
ногдох тусламж, үйлчилгээний хувьсах зардал
- Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх
арга хэмжээний зардал

20. -- 19 --
Ажилгуйдлийн даатгалын сангаас:
- Ажилгүйдлийн тэтгэмж
- Сургалтын зардал
Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас:
- Даатгуулагчид үзүүлэх амбулаторийн болон хэвтэн эмчлуулэх тусламж,
үйлчилгээний зардал
- Эмийн үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх зардал
Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх журам
• Ажил олгогч нь даатгуулагчийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг түүнд
хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого олгох бүртээ тооцон суутгаж
тухайн сард нь багтаан нийгмийн даатгалын санд шилжүүлнэ.
• Хуанлийн жилд 7 сараас доошгуй хугацаагаар улирлын чанартай ажил ,
үйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгуулллагад гэрээгээр ажилладаг
ажилтныг жилийн туршид нийгмийн даатгалд даатгуулсанд тооцно.
Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээ:
Нийгмийн даатгалын
төрөл
Ажил олгогчийн
хөдөлмөрийн
хөлсний сан,түүнтэй
адилтгах
орлогоос төлөх
шимтгэлиин хувь хэмжээ
/хувиар/
Даатгуулагчийн хөдөлмөрийн
хөлс, түүнтэй адилтгах
орлогоос төлөх шимтгэлиин
хэмжээ /хувиар
Тэтгэвриин даатгал 7.0 7.0
Тэтгэмжийн даатгал 0.5 0.5
ҮОМҮӨ-ний даатгал 1.0,2.0,3.0 -
Ажилгүйдлийн
даатгал
0.5 0.5
Эрүүл мэндийн
даатгал
2.0 2.0
Бүгд 11.0, 12.0, 13.0 10.0

21. -- 20 --
3.2.2 Нийгмийн даатгалын орлого эх үүсвэр
Нийгмийн даатгалын тухай хуульд зааснаар Нийгмийн даатгалын сангийн
орлого дор дурдсан эх үүсвэрээс бүрдэнэ:
1/ даатгуулагчийн төлсөн нийгмийн даатгалын шимтгэл;
2/ ажил олгогчийн төлсөн нийгмийн даатгалын шимтгэл;
3/ сангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсны хүү, үнэт цаасны
арилжаанаас олсон орлого;
4/ нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх хугацаа хэтрүүлсэнд оногдуулсан алданги
5/ улсын төсвөөс олгох хөрөнгө;
6/ бусад эх үүсвэр.
3.2.3 Нийгмийн даатгалын төсвийн зардал санхүүжилт
Нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгийг хууль тогтоомжид заасан болзол
журмын дагуу дор дурдсан зориулалтаар зарцуулна:
1/ тэтгэвэр, тэтгэмж олгох;
2/ нийгмийн даатгалын байгууллага, үндэсний болон салбар зөвлөлийн
үйл ажиллагааны зардлыг санхүүжүүлэх;
3/ хууль тогтоомжид заасан бусад төлбөр, зардлыг санхүүжүүлэх.
2. Хууль тогтоомжид өөрөөр заагаагүй бол нийгмийн даатгалын сангийн
хөрөнгийг сан хооронд шилжүүлэн зарцуулах, зориулалтын бус чиглэлээр
ашиглах, байршуулахыг хориглоно.
3.Хуримтлалын сангийн хөрөнгийг Засгийн газрын бонд болон
Монголбанкнаас гаргасан үнэт цаас худалдан авах, арилжааны банкинд
байршуулах замаар нэмэгдүүлж болно.

22. -- 21 --
4.Хуримтлалын сангаас Засгийн газрын бонд, Монголбанкны үнэт цаас
худалдан авах хөрөнгийн хэмжээг нийгмийн даатгалын сангийн жил бүрийн
төсөвт тусгаж, Улсын Их Хурал батална.
5.Хуримтлалын сангаас арилжааны банкинд байршуулах хөрөнгийн хэмжээг
санхүүгийн болон нийгмийн хамгааллын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын
гишүүн, Монголбанк, Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл хамтран
тогтооно.
3.2.4 Эрүүл мэндийн даатгал
Иргэний эрүүл мэндийн даатгал тухай хуульд зааснаар эрүүл мэндийн
даатгал нь заавал, сайн дурын гэсэн хоёр хэлбэртэй. Монгол Улсын иргэн бүр
эрүүл мэндийн даатгалд заавал даатгуулна. Иймээс иргэн та эрүүл мэндийн
даатгалд хамрагдаж, шимтгэлээ хуульд заасан хувь хэмжээ, хугацаанд төлөх
үүрэгтэй. Харин Монгол Улсад амьдарч байгаа тодорхой хөдөлмөр эрхлээгүй
гадаадын иргэн эрүүл мэндийн даатгалд даатгуулах эсэхээ өөрөө шийднэ.
Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл төлөх хувь, хэмжээ
Даатгуулагчын төрөл
Төлөх шимтгэлийн
хэмжээ /төг/
ЭМД-ыншимтгэлийг
хариуцаж төлөх
байгууллагаСарын Жилийн
16 хүртэлх насны хүүхэд, хэрэв
ЕБС-д суралцажбайгаа байгаа
бол 18 хүртэлх насны хүүхэд
670 8040 Улсын төсвөөс
Тэтгэврээс өөр мөнгөн
орлогогүй иргэн
670 8040 Улсын төсвөөс
Хүүхдээ 2 (ихэр бол 3) нас
хүртэл нь өсгөн бойжуулж
байгаа эх (эцэг)
670 8040 Улсын төсвөөс
Хугацаат цэргийн жинхэнэ
албан хаагч
670 8040 Улсын төсвөөс
Нийгмийн халамжийн тухай
хуулийн 18дугаар зүйлд заасан
иргэн
670 8040 Улсын төсвөөс
Аж ахуйн нэгж, байгууллагын
ажилтан
Сарын хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй
адилтгахорлогын 4 хувиар, үүнээс ажил олгогч
2 хувийг, даатгуулагч өөрөө 2 хувийг төлнө.
Аж ахуйн нэгжийн эзэн,
хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч
иргэн
Татварын албанд гаргасан орлогын мэдүүлгийг
үндэслэн нийт орлогын 1 хувиар

23. -- 22 --
3.2.5 Төрөөс баримталж буй бодлого хөтөлбөрүүд
НДҮЗ нь 2011 онд Шимтгэлийн хөнгөлөлт үзүүлэх журамыг баталсан нь
холбогдох хуулиудын заалтыг хэрэгжүүлэх, сангийн орлогыг бүрдүүлэхэд
томоохон хувь нэмэр оруулдаг ажил олгогчдод чиглэсэн чухал шийдвэр болсон.
Түүнчлэн мэргэжлээс шалтгаалсан өвчтөний сувиллуудын хувьсах зардлын
хэмжээг шинэчлэн тогтоох, даатгуулагчын тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн
нэрийн дансны 2009, 2010 оны орлогод тооцох хүүгийн хэмжээг тогтоох,
нийгмийн даатгалын сангийн 2011 оны төсвийн тодотгол, 2012 оны төсвийн
хуваарийг хэлэлцэн батлах, НДЕГ-ын бүтцийг шинэчлэн баталсан зэрэг чухал
шийдвэрийг гарган хэрэгжүүлсэн.
3.3Дүгнэлт шинжилгээний хэсэг
А. Орлогын шинжилгээ:
2012 онд 13908,3 сая төгрөг нь нийгмийн даатгалын сангаас олгосон татаас
санхүүжилтээр, 580,8 сая төгрөг нь туслах үйл ажиллагааны орлогоор орсон
байна.
2.1. Татаас санхүүжилтийн орлого
Татаас санхүүжилтийн нийт орлого болох 18110,3 сая төгрөгийн 80% буюу
14489,1 сая төгрөгийг үйл ажиллагааны урсгал санхүүжилтийн, 30% буюу 3621,2
сая төгрөгийг хөрөнгө оруулалтын орлого эзэлж байна.
Их, дээд сургууль, коллеж,
мэргэжлийн сургалт,
үйлдвэрлэлийн төвийн өдрийн
ангийн суралцагч
670 8040 Өөрөө
Малчин 670 8040 Өөрөө
Тодорхой ажил хөдөлмөр
эрхлээгүй иргэд
670 8040 Өөрөө
Ял эдэлж байгаа хоригдол 670 8040 Хорих байгууллага
Гадаадын иргэн, харъяалалгүй
иргэд
8424 101088 Өөрөө

24. -- 23 --
Татаас санхүүжилтийн орлогын бүтэц /сая.төгрөг/
Үзүүлэлт
2011 оны
IY
улирлын
гүйцэтгэл
2012 оны
IY
улирлын
гүйцэтгэл
Өөрчлөлт
Тоогоор Хувиар
Урсгал санхүүжилт 11,918.1 14,489.1 2,571.0 121.6%
Хөрөнгө оруулалтын санхүүжилт 2,365.5 3,621.2 1,255.7 153.1%
Дүн 14,283.6 18,110.3 3,826.7 126.8%
2012 онд урсгал санхүүжилт өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 21,6% буюу
2571,0 сая төгрөгөөр, хөрөнгө оруулалт 1255,7 сая төгрөгөөр тус тус өссөн байна.
2.2. Туслах үйл ажиллагааны орлого Туслах үйл ажиллагааны орлогод
хүүгийн, түрээсийн, торгууль, төлбөрийн, үнийн зөрүүгийн, бараа материал
борлуулсны, үндсэн хөрөнгө худалдсаны, иргэдэд үйлчилсэний, ханшийн
зөрүүгийн орлогыг оруулж тооцсон бөгөөд орлогын гүйцэтгэл 580,8 сая төгрөгт
хүрсэн байна.
Б.Зардлын шинжилгээ:
Нийгмийн даатгалын байгууллагын урсгал зардалд 2012 онд жилийн
төлөвлөгөөгөөр 17917.4 сая төгрөг зарцуулахаас 17445.2 сая төгрөг зарцуулж,
зардлыг батлагдсан төсөвт багтаасан байна.
Урсгал зардлын харьцуулалт /сая.төгрөг/
Үзүүлэлт
2011 оны
IV
улирлын
гүйцэтгэл
2012 оны IV улирал
Урьд оноос
өссөн, буурсан
Төсвөөс өссөн,
буурсан
Төсөв Гүйцэтгэл Хувиар Тоогоор Хувиар Тоогоор
Цалин хөлс болон
НДШимтгэл
8571.7 13474.6 13073.2 152.5 4501.5 97.0 -401.4
Тогтмол зардал 550.2 641.1 542.1 98.5 -8.1 84.6 -99.0
Бараа үйлчилгээний
зардал
2223.3 2491.4 2553.7 114.9 330.4 102.5 62.3
Ажил олгогчоос олгох
бусад тэтгэмж
572.9 1310.3 1276.2 222.8 703.3 97.4 -34.1
Зардлын дүн 11918.1 17917.4 17445.2 146.4 5527.1 97.4 -472.2

25. -- 24 --
Нийт зардлын 74.9% буюу 13073.2 сая төгрөг нь цалин, хөлс болон нийгмийн
даатгалын шимтгэл, 14.6% буюу 2553.7 сая төгрөг нь бараа үйлчилгээний
зардал, 7.3% буюу 1276.2 сая төгрөг нь ажил олгогчоос олгох тэтгэмжийн зардал,
3.2% буюу 542.1 сая төгрөг нь тогтмол зардалд тус тус зарцуулагдсан байна.
Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогын шинжилгээ
2012 онд эрүүл мэндийн даатгалын санд шимтгэлийн орлогоор 152,2
тэрбум төгрөг оруулахаар төлөвлөснөөс 166,5 тэрбум төгрөгийн орлого
бүрдүүлж, нэгдсэн дүнгээр төлөвлөгөөг 109.4 хувиар биелүүллээ.
Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн шимтгэлийн орлогын төлөвлөгөөний
биелэлт /сая төгрөгөөр/
2010
оны
гүйцэтгэ
л
2011 оны
гүйцэтгэ
л
2012 он
өсөлт+, бууралт-
Өмнөх оныхоос Төлөвлөснөөс
Төлөвлөгөө Гүйцэтгэл тоогоор хувиар тоогоор ху
АО,
даатгуулагчийн
шимтгэлийн
орлого
71908.6 98302.8 132961.9 140684.1 42381.3 143.1 7722.2 1
Малчин,
оюутан,
ажилгүй
иргэн,бусад
даатгуулагчийн
шимтгэлийн
орлого
3355.9 7281.4 2126.9 4041.5 3239.9 55.5 1914.6 1
Төр ЭМД-ын
шимтгэлийг нь
хариуцах
иргэдийн
шимтгэлийн
орлого
10906.1 10906.1 12151.5 12151.5 1245.5 111.4 - 1
Бусад орлого
/алданги,торгуу
ль, хүү зэрэг/
3961.4 5086.1 4942.6 9623,7 4537,6 191.4 4681,1 1
Бүгд 90132 121576.4 152183.1 166500,8 44924,4 137 14017,7 1

26. -- 25 --
Сангийн орлогын төлөвлөгөөний биелэлтийг даатгуулагчийн төрлөөр авч үзвэл:
- Ажил олгогч, даатгуулагчаас төлсөн шимтгэлийн орлого 105.8%,
- Малчин, оюутан, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажил хөдөлмөр эрхлээгүй
иргэний шимтгэлийн орлого 190%,
- Төр ЭМД-ын шимтгэлийг нь хариуцах иргэдийн шимтгэлийн орлого 100%,
- Алданги, торгууль, хүүгийн зэрэг бусад орлого 197%-иар биелүүлжээ.
2012 онд эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогын 84.4 хувийг ажил
олгогч, даатгуулагчаас төлсөн шимтгэлийн орлого, 2,4 хувийг хувиараа
хөдөлмөр эрхлэгч, ажил хөдөлмөр эрхлээгүй иргэн, малчин, оюутны
шимтгэлийн орлого, 7,3 хувийг төр хариуцах иргэдийн шимтгэлийн орлого, 5,8
хувийг алданги, торгууль, хүүгийн зэрэг бусад орлого тус тус эзэлж байна.
Сүүлийн 3 жилийн эрүүл мэндийн даатгалын сангийн шимтгэлийн орлогыг
даатгуулагчийн төрлөөр авч үзвэл, даатгуулагчийн төлсөн шимтгэлийн
орлого жил бүр тогтмол өссөн байна.
Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогын гүйцэтгэл, 2010-2012 он,
тэрбум.төг
2012 оны сангийн орлогын гүйцэтгэлийг өмнөх оныхтой харьцуулж үзвэл
нийт дүнгээр 45 тэрбум төгрөгөөр буюу 37 хувиар өссөн байна.
Даатгуулагчийн шимтгэлийн орлого, зарлага, хамралтын хувийн жин,
2012 он
АО, даатгуулагч Малчин, Оюутан,
АХЭ иргэн
ТХИ Бусад орлого
71.9
3.4
10.9
4.0
98.3
7.4
10.9
5.1
140.7
4.0
12.2
9.6
2010 он 2011 он 2012 он
90.1
121.6
166.5
НИЙТ
ОРЛОГО
ХАМРАЛТ ОРЛОГО ЗАРЛАГА
51.5
7.8
49.3
28.6
89.7 12.1
19.9
2.5
38.6

27. -- 26 --
Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн шимтгэлийн орлогыг хамралттай
харьцуулан үзвэл хамралтын 89.7 хувийг эзэлж буй төр хариуцах иргэдийн
шимтгэлийн орлого нийт орлогын 7.8 хувийг бүрдүүлж, зардлын 49.3 хувийг
эзэлж байгаа бол хамралтын 28.6 хувийг эзэлж буй ажил олгогч, даатгуулагчийн
шимтгэлийн орлого нь нийт шимтгэлийн орлогын 89.7 хувийг бүрдүүлж, зардлын
12.1 хувийг эзэл байна. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, малчин, оюутан, ажилгүй
иргэдийн хамралт 19.9 хувийг эзэлж байгаа бол шимтгэлийн орлого нь нийт
орлогын 2.5 хувийг бүрдүүлж, зардлын 38.5 хувийг эзэлж байна.
Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зардлын шинжилгээ
2012 онд эрүүл мэндийн даатгалын сангаас 4126,4 мянган даатгуулагчийн
тусламж, үйлчилгээний зардалд нийт 114,4 тэрбум төгрөгийг батлагдсан төсвийн
хүрээнд зарцууллаа. /хүснэгт 15
Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зардлын төлөвлөгөө, гүйцэтгэл,2011-
2012 он, сая төгрөг
2011 он
гүйцэтгэл
2012 он
Өсөлт +, бууралт -
Үзүүлэлт
Өмнөх оныхоо Төлөвлөснөөс
Төлөвлөгөө Гүйцэтгэл Тоогоор Хувиар Тоогоор Хувь
ЭМД-ын ТҮ-ний
зардал
87182.5 131760.9 114357.7 27175.2 31.2 17403.2 86.8
Улсын
эмнэлэг
68697.6 102004.5 89809.4 21111.8 30.7 12195.1 88.0
Хувийн
эмнэлэг
13082.1 19002.2 15714.4 2632.3 20.1 3287.8 82.7
Рашаан
сувилал
2388.4 5370.1 3947.6 1559.2 65.3 1422.5 73.5
Эмийн үнийн
хөнгөлөлт
2988.3 5384.1 4886.3 1898 63.5 497.8 90.8
ШШГАУ-ын зардал 21.7 15.4 21.5 0.2 0.9 6.1 139.6
бусад зардал 6.4 0 17.2 10.8 168.8 17.2
Нийт зарлагын дүн 89949.30 135639.9 114396.4 24447.1 27.2 21243.5 84.3

28. -- 27 --
Дээрх хүснэгтээс харахад 2012 онд 135,6 тэрбум төгрөг зарцуулахаар
төлөвлөснөөс гүйцэтгэлээр нийт 114,4 тэрбум төгрөгийг зарцууллаа. Үүнээс
114,3 тэрбум төгрөгийг даатгуулагчийн тусламж үйлчилгээний зардалд
зарцуулсан нь өмнөх оны гүйцэтгэлээс 24,4 тэрбум төгрөгөөр илүү буюу 27,2
хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.
Тусламж үйлчилгээний зардалд төлөвлөсөн зардлаас нийт 17,5 тэрбум төгрөг
зарцуулагдаагүй үлдсэн бөгөөд улсын төсвийн II-III шатлалын эмнэлгийн зардал
12,1 тэрбум, хувийн эмнэлгийн зардал 3,6 тэрбум, рашаан сувиллын зардал 1,5
тэрбум, эмийн үнийн хөнгөлөлтийн зардал 0,6 тэрбум төгрөг зарцуулагдаагүй
үлдсэн байна.
Эрүүл мэндийн даатгалын тусламж үйлчилгээний зардал, 2011-2012 он,
тэрбум төгрөг
Эрүүл мэндийн даатгалын тусламж үйлчилгээний зардал, эрүүл мэндийн
даатгалын тусламж, үйлчилгээ авсан даатгуулагчийн тоог өмнөх онтой
харьцуулан үзвэл ЭМД-ын тусламж үйлчилгээ авсан даатгуулагчийн тоо 928
мянган хүнээр буюу 29 хувиар, тусламж үйлчилгээний зардал 27,2 тэрбум
төгрөгөөр буюу 31,2 хувиар тус тус өссөн үзүүлэлттэй байна. /хүснэгт 16/
Эрүүл мэндийн даатгалын тусламж, үйлчилгээний зардал, 2011-2012 он,
2011 2012 өөрчлөлт тоогоор
өөрчлөлт
хувиар
н
Даат.
/тоо
(мян.хүн
)
Хөрөнгий
н дүн
(сая.₮)
Даат./то
о
(мян.хүн
)
хөрөнгийн
дүн
(сая.₮)
Даат. /тоо
(мян.хүн)
хөрөнгийн
дүн
(сая.₮)
даат/то
о
(мян.хү
н)
хөрөнги
йн дүн
(сая.₮)
20
о
Улсын
төсвийн
эмнэлэг
2 392.1 68 734.3 3 203.3 89809.4 811.2 21 075.1 33.9 30.7 78
Улсын эмнэлэг Хувийн эмнэлэг Рашаан, сувилал Эмийн үнийн
хөнгөлөлт
68.7
13.1
2.4
3.0
102.0
19.3
5.4
5.4
89.9
15.7
3.9
4.8
2011 гүйцэтгэл
2012 төлөвлөгөө
2012 гүйцэтгэл
87,2
131,8
114,3
НИЙТ
ЗАРДАЛ
/тэрбум.төг/

29. -- 28 --
Хувийн
эмнэлэг
133.2 13 071.5 161.4 15714.4 28.2 2 642.9 21.2 20.2 15
Рашаан
сувилал
50.3 2 388.4 54.9 3947.6 4.6 1559.2 9.1 65.3 2
Эмийн
үнийн
хөнгөлөл
т
622.8 2 988.3 706.9 4886.3 84.1 1898.0 13.5 63.5 3
ТҮ-ний
зардал
бүгд
3 198.40 87 182.5 4 126.4 114 357.70 928.0 27 175.2 29.0 31.2
Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн тусламж үйлчилгээний зардлын бүтцийг
өмнөх оны зардлын бүтэцтэй харьцуулан үзвэл, рашаан сувиллын тусламж,
үйлчилгээний зардлын нийт зардалд эзлэх хувь 0.8 хувь, эмийн үнийн
хөнгөлөлтийн зардлын эзлэх хувь 0.9 хувиар өсч хувийн эмнэлгийн тусламж
үйлчилгээний зардлын нийт зардалд эзлэх хувь 1,3 хувь улсын төсвийн эрүүл
мэндийн байгууллагын зардлын эзлэх хувь 0,3 хувиар буурсан үзүүлэлттэй
байна.
ЭМДС-ийн тусламж, үйлчилгээний зардлын бүтэц, 2012 он, тэрбум.төг, хувь
Тусламж, үйлчилгээний зардлыг эрүүл мэндийн байгууллагын төрлөөр авч
үзвэл нийт зардлын 78.5 хувийг улсын төсвийн II, III шатлалын эмнэлэг, 13.7
хувийг хувийн эмнэлэг, 3.5 хувийг рашаан сувилал, 4.3 хувийг эмийн үнийн
хөнгөлөлтийн зардал эзэлж байна.
Улсын
төсвийн
эмнэлэг
78,5%
Хувийн
эмнэлэг
13,7%
Рашаан
сувилал
3,5%
Эмийн үнийн
хөнгөлөлт
4,3%
89,8
15,7
3,9
4,9

30. -- 29 --
IV. ДҮГНЭЛТ, САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ
 Үйлдвэрлэлийн дадлага -1 буюу танилцах дадлага нь оюутнуудын
онолын мэдлэгийг тэлж байгууллага дотор орж тухайн байгууллагын
бүхий л үйл ажиллагааг судлан бодит жишээн дээр ажиллах ур
чадвартай болгодог.
 Дадлагын явцад хичээлээр олж авсан онолын мэдлэгээ ажил хэрэгт
хэрхэн ашиглах талаар суралцсан.
 Нийслэлийн Санхүү, төрийн сан болон Нийгмийн даатгалын үндэсний
зөвлөлийн бүтэц зохион байгуулалт, үүрэг, үйл ажиллагааг судалж
байгууллагын ажил эрхэлдэг арга барил, онцлогийг мэдэж авлаа.
 Танилцах дадлага хийсний дүнд улсын төсвийн зарлага болон
нийгмийн даатгалын сангийн талаарх зүйлсийг гүнзгийрүүлэн судалж
бодит жишээнд шинжилгээ хийх зэрэг ур чадварыг эзэмшсэн.
 Мөн дадлагын явцад төсөв болон нийгмийн даатгалын тухай хууль
тогтоомжийг судлан оролцогч талуудын уялдаа холбоо,эрх үүргийн
талаар мэдлэг хуримтлуулсан.
 Санхүү, эдийн засаг мэргэжлийн дадлага хийх төрийн байгууллагын
тоог нэмэгдүүлбэл оюутнуудад илүү сонголттой мөн илүү өргөн
хүрээг хамрах боломтой. Бидний хувьд Сангийн яам, Аймаг,
Нийслэлийн төрийн сан дээр хуваагдаж дадлагаа хийсэн. Үүний
хүндрэлтэй тал нь гэвэл олон оюутан нэг дор дадлага хийж байгаа
тул 1 хэсэгт богино хугацаанд хуваарилагдан тухайн хэсгийн талаар
судлах хугацаа хязгаарлагдмал байсан.
 Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлд дадлага хийх талаар дараа
дараагийн мэргэжлийн ангийн оюутнуудад мэдээлэл өгөх. Тухайн
салбар нь харьцангуй сүүлд үүссэн учираас хүн бүр үүрэг үйл
ажиллагааг сайтар мэддэггүй. Гэхдээ энэхүү байгууллага нь Улсын
Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын дэргэдэх төрийн байгууллага
учир үйл ажиллагаа нь нийгмийн даатгалын сантай холбоотой.
Тиймээс дадлагын оюутан хүлээж авах боломжтой байгууллага юм.

31. -- 30 --
V. АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ
Тайлан гарын авлага:
 Муис-ийн оюутны дадлагын ерөнхий журам
 Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн 2012 оны ажлын тайлан
 Нийслэлийн 2013 оны төсөв
 Нийгмийн даатгалын тогтолцоо хөгжил чиг хандлага С.Эрдэнэ 2013
 Санхүү. Төсвийн заавар журмын эмхэтгэл 2011
 Төрийн санхүүгийн удирдлагын шинэчлэл Л,Отгонтуяа Доктор дэд
профессор
Хууль :
 Төсвийн тухай хууль шинэчилсэн найруулга
 Нийгмийн даатгалын тухай хууль
 Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль
 Тэтгэвэрийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн данс тооцох тухай
Цахим хуудас:
 www.ndaatgal.mn
 www.Legalinfo.mn
 www.ulaanbaatar.mn
 www.Citycounsil.mn
 www.mayor.com

32. -- 31 --
VI. ХАВСРАЛТ