More Related Content Similar to ερευνητική εργασία η ιστορια των μαθηματικων
Similar to ερευνητική εργασία η ιστορια των μαθηματικων (20) 1. 1
Δξεπλεηηθή εξγαζία Α’ Λπθείνπ
Ζ Ηζηνξία ησλ Μαζεκαηηθψλ
Ο Δπθιείδεο ζε ιεπηνκέξεηα απφ ηε ρνιή ησλ Αζελψλ ηνπ Ραθαήι, 1509
4ν
Γεληθφ Λχθεην Υαλίσλ
ρνιηθφ έηνο 2012 - 2013
Πεξίιεςε
ηελ εξγαζία απηή, ιφγσ ηεο κεγάιεο έθηαζήο ηεο θαη ηεο πνιχ λεαξήο ειηθίαο ησλ
καζεηψλ, έγηλε επηινγή ησλ καζεκαηηθψλ θαη ηζηνξηθψλ αληηθεηκέλσλ ψζηε λα γίλεη
θαηαλνεηή ε κεηάβαζε απφ ηελ απφ ηελ απιή θαη εκπεηξηθή γλψζε ησλ ιαψλ, ζηε
ζεσξεηηθή ζεκειίσζε κε ην αμίσκα, ην ζεψξεκα, θαη ηνλ νξηζκφ. Απηφ αληηζηνηρεί
ζηελ ηζηνξηθή ελειηθίσζε ηνπ αλζξψπνπ πνπ παξ’ φιεο ηηο δηαθνπέο θαη ηηο
δπζθνιίεο ηνπ κεζαίσλα, ηειηθά νδήγεζε ζηε ζεκεξηλή έθξεμε ηεο γλψζεο. Ζ
έξεπλά καο ζηακάηεζε ιίγν πξηλ ηελ επνρή ησλ αλψηεξσλ καζεκαηηθψλ πνπ δελ
αληηζηνηρνχλ ζηηο γλψζεηο ησλ καζεηψλ ηεο Α Λπθείνπ.
2. 2
Πίλαθαο Πεξηερνκέλσλ
Κεθάιαην 1ν
Σα καζεκαηηθά ησλ αξραίσλ ιαψλ
Κεθάιαην 2ν
Σα καζεκαηηθά ησλ αξραίσλ Διιήλσλ
Μέξνο 1ν
Πξνζσθξαηηθνί, θαη καζεκαηηθνί ηεο θιαζζηθήο πεξηφδνπ
Μέξνο 2ν
Μαζεκαηηθνί ηεο Αιεμαλδξηλήο πεξηφδνπ
Κεθάιαην 3ν
Σα καζεκαηηθά ηεο Αλαγέλλεζεο
Κεθάιαην 4ν
Μαζεκαηηθά θαη Αζηξνλνκία – δηαρξνληθά
Δηζαγσγή
Ο ζηφρνο απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη ε εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηελ δηαρξνληθή
εμέιημε ησλ καζεκαηηθψλ πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ πνιηηηζηηθή ηζηνξία ηεο
αλζξσπφηεηαο. Δπίζεο, ε θαηάθηεζε ηεο γλψζεο ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο ζεκαζίαο
ηεο γηα ηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπνπ.
πλεξγάζηεθαλ νη καζεηέο:
Γξεγνξηάδεο Γελάδεο Ξπιάθεο Δκκαλνπήι
Καθαηζάθε Αζελά Παπαδάθεο Ησάλλεο
Κνπξθνπλάθε Γαλάε Πάηαο Νηθφιανο
Λάκπξε Υαξηιιάθη Πεξάθεο Γεψξγηνο
Μαξθάθε νθία Πηαθνπιάθεο Ησάλλεο
Μαξθεηάθε Διέλε Πηπεξάθεο Αξηέκηνο
Μνπζηάθα Κπξηαθή αιεβνπξάθεο Βαζίιεο
Μπεκπιηδάθε Αλησλία ηαπξηδάθε Μαξηάλλα
3. 3
Μπηηζάθεο Αληψληνο ηαπξνπιάθε Μαξία
Νηθνινπδάθεο Υξήζηνο Σζαπάθε Δηξήλε
Φξαγθίδε Ησάλλα
κε ηελ θαζνδήγεζε ησλ θαζεγεηξηψλ Αλνπζάθε Γνκηλίθε θαη Λεδάθε Μαξία.
Μέζνδνο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο
Αθνχ ρσξηζηήθακε ζε 5 νκάδεο, επηιέμακε ηα επηκέξνπο αληηθείκελα, ζπιιέμακε
πιηθφ απφ ην δηαδίθηπν θαη άιιεο πεγέο, θαη κεηά απφ ζπδήηεζε θαη επεμεξγαζία
κέζα ζηελ ηάμε, θαηαιήμακε ζηελ επηινγή ησλ παξαπάλσ θεθαιαίσλ.
Σα καζεκαηηθά κεηά ηελ Αλαγέλλεζε δελ αλαιχζεθαλ θαζψο ζεσξήζακε φηη
κεγάιν κέξνο απηήο ηεο χιεο ππεξβαίλεη ην γλσζηηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ ηεο Α
Λπθείνπ. Δλδεηθηηθά αλαθέξνκε ζαλ εθπξνζψπνπο απηήο ηεο πεξηφδνπ ηνπο:
Καξηέζην, Νεχησλα, Λάηκπληηο, Καληφξ, Καξαζενδσξή, Γθάνπο.
Δπίζεο, παξαθνινπζήζακε πξνβνιή ηαηλίαο γηα ηε κεγάιε καζεκαηηθφ ηεο
αξραηφηεηαο, Τπαηία, θαη αλαιχζακε εηδηθά καζεκαηηθά πξνβιήκαηα ηεο
αξραηφηεηαο φπσο ε ηξηρνηφκεζε ηεο νμείαο γσλίαο, ν ηεηξαγσληζκφο ηνπ θχθινπ, ε
αλαθάιπςε ησλ άξξεησλ αξηζκψλ απφ ηνπο Ππζαγφξεηνπο, θ.α.
Κεθάιαηα – Θεσξεηηθφ κέξνο
1ν
Σα καζεκαηηθά ησλ αξραίσλ ιαψλ – Αηγχπηηνη, Βαβπιψληνη, Κηλέδνη, Ηλδνί
Γεληθά πξφθεηηαη γηα καζεκαηηθά θπξίσο εκπεηξηθήο κνξθήο: ζπλαξηήζεηο ππφ
κνξθή πηλάθσλ, απιέο πξάμεηο θαη απιά ζεσξήκαηα. Παξ’ φια απηά, ην Ππζαγφξεην
ζεψξεκα έρεη απνδεηρζεί θαη απφ ηνπο Ηλδνχο θαη απφ ηνπο Κηλέδνπο εθείλεο ηεο
επνρήο.
4. 4
Δπίζεο, εμ’ αηηίαο ησλ ζξεζθεηψλ ηνπο είραλ θάλεη ζεκαληηθέο γηα ηελ επνρή ηνπο
αζηξνλνκηθέο αλαθαιχςεηο (νη ππξακίδεο ήηαλ είδνο αζηεξνζθνπείνπ). Γελ είλαη
ηπραίν φηη θαη ν Ππζαγφξαο αιιά θαη ν Πιάησλαο είραλ επηζθεθζεί ηνπο ηεξείο ηεο
Αηγχπηνπ.
2ν
Σα καζεκαηηθά ησλ αξραίσλ Διιήλσλ
Πξνζσθξαηηθνί, θαη καζεκαηηθνί ηεο θιαζζηθήο πεξηφδνπ
Ο Καλισ και το φψοσ των πυραμίδων
http://users.ntua.gr/el01741/MyWebPage/Info/pyramids.htm
Δθμιουργικθκε: 28/07/2005
Τελευταία τροποποίθςθ: 27/05/2006
Ο Καλισ ιταν ζνασ από τουσ επτά ςοφοφσ τθσ αρχαίασ Ελλάδασ και από πολλοφσ κεωρείται
ωσ ο πρϊτοσ φιλόςοφοσ. Καταγόταν από τθ Μίλθτο τθσ Λωνίασ. Τθν εποχι του Καλι θ Λωνία
(μαηί με πολλζσ ςπουδαίεσ αποικίεσ, όπωσ θ Μίλθτοσ, θ Ζφεςοσ, θ Σμφρνθ, θ Φϊκαια, θ
Χίο, θ Σάμοσ) ιταν το κζντρο του Ελλθνικοφ πολιτιςμοφ. Ο Καλισ ταξίδεψε ςτθν Αίγυπτο
και τθ Βαβυλϊνα και γνϊριςε από κοντά τον πολιτιςμό αυτϊν των λαϊν.
Ππωσ οι περιςςότεροι άνκρωποι τθσ εποχισ του, ζτςι και αυτόσ μαγεφτθκε από τισ μεγάλεσ
πυραμίδεσ ςτθν Γκίηα τθσ Αιγφπτου. Πταν ταξίδεψε ςτθν Αίγυπτο και είδε τισ πυραμίδεσ,
κζλθςε να μάκει πόςο φψοσ ζχουν. Δυςτυχϊσ όμωσ ακόμα και οι ίδιοι οι Αιγφπτιοι δεν
γνϊριηαν το φψοσ τουσ. Ζτςι όταν τουσ ρϊτθςε, του απάντθςαν ότι κα κάνουν χρθςμό
ςτουσ κεοφσ για να τουσ απαντιςουν. Ευτυχϊσ βζβαια δε χρειάςτθκε να περιμζνουμε τουσ
κεοφσ των Αιγυπτίων, αφοφ ο Καλισ μζτρθςε το φψοσ τθσ κάκε πυραμίδασ και απζςπαςε
το καυμαςμό του βαςιλιά τθσ Αιγφπτου Άμαςι.
Για τθ μζτρθςθ του φψουσ των πυραμίδων χρθςιμοποίθςε ζνα ραβδί, το οποίο ςτιριξε
κάκετα ςτο ζδαφοσ δίπλα από τισ πυραμίδεσ. Στθ ςυνζχεια περίμενε μζχρι το μικοσ τθσ
ςκιάσ του ραβδιοφ να γίνει ίςο με το φψοσ του. Πταν ςυνζβθ αυτό μζτρθςε το μικοσ τθσ
ςκιάσ τθσ κάκε πυραμίδασ. Ρροφανϊσ, τθ χρονικι ςτιγμι όπου το μικοσ τθσ ςκιάσ του
ξφλινου ραβδιοφ γινόταν ίςο με το φψοσ του, τότε όλα τα αντικείμενα (που ιταν κάκετα
τοποκετθμζνα ςτο ζδαφοσ) ςχθμάτιηαν μια ςκιά, με μικοσ ίςο με το φψοσ τουσ. Οι
5. 5
πυραμίδεσ δεν αποτελοφςαν εξαίρεςθ και ζτςι το φψοσ μποροφςε να μετρθκεί από το
μικοσ τθσ ςκιάσ τουσ.
Από τότε οι Αιγφπτιοι κατζγραψαν το αποτζλεςμα και δεν βρζκθκαν ποτζ ξανά ςτθ
δφςκολθ κζςθ να μθν μποροφν να απαντιςουν ςτο ερϊτθμα, πόςο φψοσ ζχουν οι
πυραμίδεσ.
Ο Καλισ κεωρείται ο πρϊτοσ φιλόςοφοσ που επιχείρθςε να ερμθνεφςει τον κόςμο
απορρίπτοντασ τουσ μφκουσ και τισ δειςιδαιμονίεσ τθσ τότε εποχισ. Ο Καλισ ιςχυριηόταν
ότι κακετί που υπάρχει ςτθ φφςθ ζχει ωσ αρχι κάποια υγρι πρϊτθ ουςία ι το νερό. Πλα
γεννιοφνται από αυτιν τθν πρϊτθ πθγι.
Το ςχιμα τθσ γθσ είναι ςαν επίπεδοσ δίςκοσ που πλζει πάνω ςτα νερά.
Σθμείωςθ: Κατά τον Καλι θ γθ είναι επίπεδθ, αφοφ θ γνϊςθ τθσ ςφαιρικότθτασ είναι
μεταγενζςτερθ. Ρρϊτοι που μίλθςαν για τθ ςφαιρικότθτα τθσ γθσ ιταν οι Ρυκαγόρειοι. Το
ότι ο Καλισ ζκανε λάκοσ ςε αυτό το ςθμείο, δεν ςθμαίνει τίποτα αν αναλογιςτοφμε τα
αςτρονομικά του επιτεφγματα. Εξάλλου αυτό αποδεικνφει ότι ο Καλισ δεν "ζκλεψε" από
κανζναν αςτρονομικζσ ι γενικότερα επιςτθμονικζσ γνϊςεισ, αφοφ προφανϊσ κα "ζκλεβε"
και αυτό για τθ ςφαιρικότθτα τθσ γθσ. Κάποιοι ιςχυρίηονται ότι ο Καλισ αντζγραψε τισ
γνϊςεισ από κάποιον ανϊτερο πολιτιςμό όπωσ αυτόσ των βαβυλωνίων και των Αιγυπτίων.
Μάλιςτα ιςχυρίηονται ότι αυτοί είχαν εκπλθκτικζσ αςτρονομικζσ γνϊςεισ. Για παράδειγμα
για τουσ Σουμζριουσ λζνε πωσ αυτοί γνϊριηαν και τουσ 9 πλανιτεσ του θλιακοφ
ςυςτιματοσ, όπωσ επίςθσ και τθ ςφαιρικότθτα των ουρανίων ςωμάτων. Αφοφ οι
Βαβυλϊνιοι και οι Αιγφπτιοι "αντζγραψαν" τουσ Σουμζριουσ, γιατί ο Καλισ που
"αντζγραψε" τουσ Βαβυλϊνιουσ ι τουσ Αιγυπτίουσ, "ξζχαςε να αντιγράψει" τθν εκπλθκτικι
αςτρονομικι γνϊςθ ότι θ γθ είναι ςφαιρικι; Απάντθςθ δεν πρόκειται να πάρετε ςε αυτό το
ερϊτθμα και πολφ απλά γιατί τα πράγματα δεν ζγιναν ζτςι. Αναηθτιςτε ζναν Σουμζριο
αςτρονόμο ι φιλόςοφο. Μθν κουράηεςτε δεν πρόκειται να βρείτε. Αν αναρωτιζςτε τι ιταν
οι γνϊςεισ που πιρε ο Καλισ από τουσ Βαβυλϊνιουσ και τουσ Αιγυπτίουσ, το ςίγουρο είναι
ότι, ωσ επί το πλείςτον, ιταν παρατθριςεισ και μετριςεισ για τα ουράνια ςϊματα. Ο Καλισ
παίρνοντασ αυτζσ τισ πλθροφορίεσ κατζλθξε ςε όλεσ τισ αςτρονομικζσ του ιδζεσ. Μθν
λθςμονοφμε ότι κάπωσ ζτςι εργάςτθκε και ο Κζπλερ. Αυτόσ για να καταφζρει να
διατυπϊςει τουσ γνωςτοφσ νόμουσ τθσ ουράνιασ μθχανικισ, χρειάςτθκε να πάρει τισ
παρατθριςεισ και μετριςεισ ενόσ άλλου αςτρονόμου, του Τφχωνα Μπράχε. Είναι πολφ
απλό να ςυμπεράνετε ότι ο Κζπλερ δεν "αντζγραψε" τον Μπράχε, αφοφ ο τελευταίοσ δεν
είχε διατυπϊςει κανζναν αςτρονομικό νόμο. Αυτό που κζλω με απλά λόγια να πω, είναι ότι
τα ουράνια φαινόμενα εξελίςςονται με πολφ αργοφσ ρυκμοφσ με αποτζλεςμα να
απαιτοφνται πολλά χρόνια για να βγάλεισ αςφαλι ςυμπεράςματα. Τα χρόνια είναι τόςο
πολλά που ολόκλθρθ θ ηωι ενόσ ανκρϊπου δεν είναι αρκετι. Αντίκετα αν κρατάσ ζνα
"ιςτορικό", για εκατοντάδεσ χρόνια, τότε αποκτάσ μια πιο ξεκάκαρθ εικόνα. Αυτό ακριβϊσ
κάνανε και οι Βαβυλϊνιοι αλλά και οι Αιγφπτιοι. Απλά κατζγραψαν. Ο Καλισ "οδθγικθκε"
6. 6
ςτισ αςτρονομικζσ του ιδζεσ από τισ καταγραφζσ των πολιτιςμϊν αυτϊν, όπωσ ο Κζπλερ
από τισ αςτρονομικζσ καταγραφζσ του Μπράχε.
Μερικά από τα αςτρονομικά επιτεφγματα του Καλι είναι ο κακοριςμόσ τθσ διάρκειασ του
ζτουσ ςε 365 θμζρεσ και θ απόδειξθ ότι θ τζςςερισ εποχζσ δεν είναι ιςόχρονεσ (δεν
διαρκοφν το ίδιο δθλαδι). Διατφπωςε ότι ο πολικόσ αςτζρασ δείχνει πάντα τον βορρά και
μπορεί να κακοδθγεί τουσ ναυτικοφ τθν νφχτα. Μια πολφ ςθμαντικι ανακάλυψθ είναι ότι θ
διάμετροσ του ιλιου είναι το 1/720 τθσ φαινομενικισ τροχιάσ του γφρω από τθν γθ. Επίςθσ
θ διάμετροσ τθσ Σελινθσ είναι το 1/720 τθσ τροχιάσ τθσ γφρω από τθ γθ. Ρροςζξτε αυτοφσ
τουσ δφο λόγουσ. Ππωσ παρατθρείτε είναι ακριβϊσ ίδιοι. Αυτό είναι πολφ ςθμαντικό, γιατί
χάρθ ςε αυτιν τθν ςφμπτωςθ μποροφμε να παρατθριςουμε το εκπλθκτικό φαινόμενο τθσ
ζκλειψθσ του θλίου. Αν δεν ςυνζβαινε κάτι τζτοιο, ο δίςκοσ τθσ Σελινθσ και του θλίου δεν
κα φαίνονταν ίδιοι ςτον ουρανό και θ Σελινθ δεν κα μποροφςε να καλφψει τον ιλιο, κάκε
φορά που κα περνοφςε από μπροςτά του.
Θ φιμθ του Καλι απλϊκθκε ςε όλθ τθν Ελλάδα, όταν προανάγγειλε τθν ζκλειψθ του θλίου
που ζγινε ορατι ςτθν Ελλάδα ςτισ 28 Μαΐου του 585 π.Χ, τθν ϊρα που πολεμοφςαν οι
Λυδοί εναντίον των Μθδϊν.
Για τισ αςτρονομικζσ του ζρευνεσ χρθςιμοποίθςε όργανα που είχε εφεφρει ο ίδιοσ.
Στθ γεωμετρία ο Καλισ διαμόρφωςε τθ κεωρία για τα ςκαλθνά τρίγωνα, απζδειξε ότι θ
διάμετροσ διαιρεί τον ιλιο ςε δυο ίςα μζρθ, ότι οι γωνίεσ ιςοςκελοφσ τριγϊνου είναι
ανάλογεσ προσ τισ απζναντι πλευρζσ, ότι αν δφο τρίγωνα ζχουν μια γωνία ίςθ και τισ
προςκείμενεσ ςε αυτιν πλευρζσ ίςεσ, τότε είναι ίςα κ.τ.λ. Ανάμεςα ςτα κεωριματα ανικει
και το γνωςτό κεϊρθμα των αναλογιϊν, ςφμφωνα με το οποίο αν παράλλθλεσ ευκείεσ
τζμνουν δφο ευκείεσ, τότε ορίηουν ςε αυτζσ τμιματα ανάλογα. Σιμερα το κεϊρθμα αυτό
είναι γνωςτό ωσ το κεϊρθμα του Καλι.
Ωςτόςο θ μεγαλφτερθ προςφορά του Καλι ςτθν ανκρωπότθτα είναι ότι αυτόσ πρϊτοσ
χρθςιμοποίθςε τισ αποδείξεισ ςτα μακθματικά, κζτοντασ το βαςικό εργαλείο για τθν
ανάπτυξθ των κετικϊν επιςτθμϊν.
7. 7
Σρνιή ηεο Μηιήηνπ:
Έλα πξσηνπνξηαθό Παλεπηζηήκην ηνπ ζη΄ αη. π.Χ.
Καηά ην ηέινο ηνπ δ΄ αη. π.Φ. επήιζε ε κεγάιε ζηξνθή ζηελ εμέιημε ηνπ αλζξσπίλνπ
πλεχκαηνο, ε νπνία έδσζε πεξηερφκελν ζηελ έλλνηα ηνπ φξνπ Δπηζηήκε. Ζ ζηξνθή απηή
νθείιεηαη ζηελ επηλφεζε ηεο απφδεημεο ζηα καζεκαηηθά, πνπ απνδίδεηαη ζε έλαλ εθ ησλ επηά
ζνθψλ ηεο αξραίαο Διιάδαο, ηνλ Θαιή ηνλ Μηιήζην. Απνηειεί δε ε επηλφεζε ηεο απφδεημεο
ηε βάζε, επί ηεο νπνίαο ζεκειηψζεθε ε ίδξπζε ηεο καζεκαηηθήο επηζηήκεο. O Θαιήο ππήξμε
ν ηδξπηήο θαη δηεπζπληήο ηεο Σρνιήο ηεο Μηιήηνπ. Τνλ αθνινχζεζαλ ν Αλαμίκαλδξνο θη ν
Αλαμηκέλεο.
H ίδξπζε ηεο Σρνιήο ηεο Μηιήηνπ ρξνλνινγείηαη πεξί ην 600 π.Φ.. Θεσξείηαη ε Σρνιή απηή
σο ην πξψην Παλεπηζηήκην ηνπ θφζκνπ. Αλ ζειήζνπκε λα ηελ ραξαθηεξίζνπκε κε ηα
ζεκεξηλά κέηξα θξίζεο, ζα ιέγακε φηη ήηαλ Φπζηθνκαζεκαηηθή Σρνιή κε ηελ επξχηαηε έλλνηα
ηνπ φξνπ απηνχ. Οη θνζκνγνληθέο ζεσξίεο ησλ δηεπζπληψλ ηεο είραλ ηελ αθεηεξία ηνπο ζε
ιεπηνιφγνπο παξαηεξήζεηο ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ. Γελ είλαη γλσζηφ πνηάο πξνπαίδεηαο
είραλ ηχρεη νη ζπνπδαζηέο πξίλ εγγξαθνχλ, νχηε αλ έπξεπε λα ππνζηνχλ εηζηηήξηεο εμεηάζεηο.
Ζ Σρνιή ιεηηνχξγεζε ηξείο πεξίπνπ γεληέο κέρξη ηελ επνρή θαηά ηελ νπνία ε Ησλία
θαηαιήθζεθε απφ ηνπο Πέξζεο.
Θαιήο
Οη αξραίνη ιανί πίζηεπαλ, φηη ν θφζκνο θπβεξλάηαη απφ δηάθνξεο ζετθέο δπλάκεηο (κία ή
πεξηζζφηεξεο) θαη θάζε ηη ην νπνίν ζπλέβαηλε σθεηιφηαλ ζε άκεζε βνχιεζε ησλ ζεψλ.
Τπραία πεξηζηαηηθά θαη ε αλάγθε ηθαλνπνίεζεο πξσηαξρηθψλ αλαγθψλ νδήγεζαλ ζε
ζηνηρεηψδεηο αλαθαιχςεηο, πνπ είραλ άκεζε ζρέζε κε ηελ πξαθηηθή κνλάρα δσή. Οη
νπνηεζδήπνηε γλψζεηο ηνπο βξίζθνληαλ ζε άκεζν ζπζρεηηζκφ κε ηηο ζξεζθεπηηθέο ηνπο
πξνθαηαιήςεηο θαη δνμαζίεο.
8. 8
Πξψηνο ν Θαιήο ν Μηιήζηνο, ν ηδξπηήο ηεο Σρνιήο ηεο Μηιήηνπ απνκαθξχλζεθε ηειείσο απφ
ηηο ζξεζθεπηηθέο παξαδφζεηο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα εξκελεχζεη ηα πξάγκαηα ηνπ θφζκνπ,
ηα νπνία αλήγαγε ζε κία αξρή, ιέγνληαο, φηη αξρή θαη ζηνηρείν ησλ φλησλ είλαη ην χδσξ.
Ο Θαιήο, αθνξκώκελνο από ηε ζθέςε, όηη κε ηελ παξαηήξεζε
θαη ηελ έξεπλα ησλ θπζηθώλ θαηλνκέλσλ ζα είλαη δπλαηόλ λα
δνζεί απάληεζε ζην θνζκνγνληθό πξόβιεκα, πνπ απαζρνιεί ην
αλζξώπηλν πλεύκα ράξαμε λένπο δξόκνπο γηα ηελ ζεώξεζε ησλ
πξαγκάησλ ηνπ θόζκνπ θη έζεζε έηζη ηηο βάζεηο ηεο ζύγρξνλεο
επηζηήκεο καθξπά από θάζε ζξεζθεπηηθή επηξξνή. Από ηόηε ν
ζηνραζκόο απνιπηξσκέλνο από ηε ζξεζθεπηηθν-ζενθξαηηθή
αληίιεςε ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ θόζκνπ, αλαδήηεζε λα βξεί κηά
άιιε εξκελεία, κηα δηαθνξεηηθή απάληεζε, κε νξζνινγηζκό θαη
ζπζηεκαηηθόηεηα.
Οη απφ ηνπ Θαιή κέρξη ηνπ Σσθξάηε θηιφζνθνη αθνινπζψληεο ηα ίρλε ησλ ζεσξήζεσλ ηνπ
Θαιή πξνο εξκελεία ησλ πξαγκάησλ ζηε Φχζε θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο σλνκάζζεθαλ
θπζηθνί θηιφζνθνη. Όινη απηνί νη πξνζσθξαηηθνί θηιφζνθνη ππνινγίδνληαη ζε ηεηξαθνζίνπο.
Γπζηπρψο ε εμ αλαηνιήο ρξηζηηαληθή ιαίιαπα εμαθάληζε νινζρεξψο ηα ζπγγξάκκαηά ηνπο.
Διάρηζηα απνζπάζκαηά ηνπο δηαζψζεθαλ απφ κεηαγελέζηεξνπο ζπγγξαθείο, ηα νπνία
ζπγθεληξψζεθαλ θη εθδφζεθαλ απφ μέλνπο εθδνηηθνχο νίθνπο.
Ο Θαιήο, απφδεημε, φηη νη παξά ηε βάζε ηζνζθεινχο ηξηγψλνπ γσλίεο είλαη ίζεο θαη φηη νη θαηά
θνξπθή γσλίεο είλαη ίζεο. Σηα ζεσξήκαηα φκσο απηά, ρξεζηκνπνηνχληαη κεξηθέο πξνηάζεηο,
φπσο π.ρ. «εάλ ζε ίζα πξνζζέζνπκε ή αθαηξέζνπκε ίζα ηα εμαγόκελα είλαη ίζα», απφ ηηο
νπνίεο ζπλάγεηαη, φηη θαηά ηελ επνρή εθείλε ήηαλ γλσζηέο πνιιέο πξνηάζεηο ηεο Λνγηθήο.
Καίηνη ε δηακφξθσζε ηεο Λνγηθήο σο επηζηήκεο έγηλε πνιχ βξαδχηεξν απφ ηνλ Αξηζηνηέιε,
ελ ηνχηνηο ζεσξείηαη απηνλφεην, φηη πξίλ αθφκε ν Θαιήο επηλνήζε ηελ απφδεημε ζηα
καζεκαηηθά, πνιινί θαλφλεο ηεο Λνγηθήο βξίζθνληαλ ήδε ζε ρξήζε, δηαηππσζέληεο θαηφπηλ
ηεο πείξαο, πνπ είρε απνθηεζεί.
H έλλνηα ηνπ φξνπ «απφδεημε» δέλ είλαη θαη ηφζν απιή, φζν εθ πξψηεο φςεο θαίλεηαη.
Πξνυπνζέηεη νιφθιεξν ζχζηεκα ελλνηψλ. Γηά λα ρξεζηκνπνηεζεί ν φξνο «απφδεημε» πξέπεη
πξψηα λά έρνπλ θαζνξηζζεί ηα αληηθείκελα επί ησλ νπνίσλ ζα ρξεζηκνπνηεζεί θαί δεχηεξν
λα έρνπλ θαζνξηζζεί θάπνηεο απιέο έλλνηεο, πνπ λα κελ είλαη αληηθαηηθέο κεηαμχ ηνπο, νη
νπνίεο νλνκάδνληαη αμηψκαηα. Ζ αιήζεηα ηψλ αμησκάησλ, θαηά ηήλ θνηλή έλλνηα ην φξνπ
«αιήζεηα» είλαη αθ' εαπηήο θαλεξά. Τνχην ζεκαίλεη αθφκε, φηη δέλ κπνξψ λά
ρξεζηκνπνηήζσ έλα αμίσκα γηα λά απνδείμσ ηήλ αιήζεηαλ άιινπ αμηψκαηνο. Με ηα
αμηψκαηα κάο επηηξέπεηαη λά πξνρσξήζνπκε ζηελ απφδεημε ηψλ καζεκαηηθψλ πξνηάζεσλ.
Σχκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε, ν Θαιήο παξαδερφηαλ γηα αξρηθή χιε ην χδσξ θαη πσο
απφ ηελ πγξά χιε γελλήζεθαλ φια ηα φληα θη απφ απηήλ απνηεινχληαη, φηη δειαδή
δηδάζθεη θη ε ζχγρξνλε επηζηήκε γηα ηελ πξνέιεπζε ηεο δσήο ζηε Γή. Δπίζεο θαηείρε
πνιιέο γλψζεηο κεραληθήο, ηερλνινγίαο θαη αζηξνλνκίαο.
9. 9
Δπηγξακκαηηθά:
Γεσκεηξία
Σην Θαιή απνδίδεηαη ε απφδεημε ησλ εμήο γεσκεηξηθψλ πξνηάζεσλ: 1. Ζ δηάκεηξνο
δηρνηνκεί ηνλ θχθιν. 2. Οη θαηά θνξπθή γσλίεο είλαη ίζεο. 3. Οη παξά ηε βάζε ηζνζθεινχο
ηξηγψλνπ γσλίεο είλαη ίζεο. 4. Κάζε γσλία, πνπ βαίλεη ζε εκηθχθιην είλαη νξζή. 5. Δάλ δπφ
ηξίγσλα έρνπλ κηα πιεπξά ίζε θαη ηηο πξνζθείκελεο γσλίεο ίζεο είλαη ίζα. 6. Θεσξήκαηα επί
ησλ νκνίσλ ηξηγψλσλ. Φαξαθηεξηζηηθή είλαη εθαξκνγή ησλ ζρέζεσλ ησλ νκνίσλ ηξηγψλσλ
γηα ηελ εχξεζε ηνπ χςνπο ησλ ππξακίδσλ ζπγθξίλνληαο ην κήθνο ηεο ζθηάο ηνπο κε ην κήθνο
ηεο βαθηεξίαο ηνπ, θαζψο θη ε κέηξεζε ηεο απφζηαζεο απφ ηελ παξαιία πξνζπιένληνο
πιενχκελνπ κε ην δηαζηεκφκεηξν (εηδηθφ φξγαλν, πνπ είρε εθεχξεη).
Αζηξνλνκία
Σηελ Αζηξνλνκία απνδίδνληαη πνιιέο αλαθαιχςεηο ηνπ Θαιή. Θεσξείηαη ν πξψηνο,
πνπ είρε ηα εμήο αζηξνλνκηθά επηηεχγκαηα: 1. Καζφξηζε, φηη νη ηέζζεξηο επνρέο ηνπ έηνπο δελ
είλαη ηζφρξνλεο. 2. Βξήθε, φηη ν Πνιηθφο Αζηέξαο κπνξεί λα ρξεζηκεχζεη ζαλ νδεγφο, θαηά ηε
λχθηα ησλ λαπηηιινκέλσλ. 3.Υπνιφγηζε, φηη ε δηάκεηξνο ηνπ Ήιηνπ είλαη ην 1:720 ηεο
(θαηλνκέλεο) ηξνρηάο απηνχ πεξί ηε Γή θη φηη επίζεο 1:720 είλαη ε δηάκεηξνο ηεο Σειήλεο
πξνο ηελ ηξνρηά απηήο πεξί ηε Γή. 4. Αλαθάιπςε, φηη ν Ήιηνο θαηά ηελ εηήζηα (θαηλνκέλε)
πεξηθνξά ηνπ πεξί ηε Γή δελ έρεη ηελ απηή ηαρχηεηα. 5. Γηα ηελ έθιεηςε ηνπ Ζιίνπ ν Θαιήο
βξήθε ηελ νξζή εξκελεία ιέγνληαο, φηη απηή πξνέξρεηαη απφ ηελ είζνδν ηεο Γήο ζηε ζθηά, ηελ
νπνία ξίρλεη ε Σειήλε θσηηδφκελε απφ ηνλ Ήιην. Πεξίθεκε αζηξνλνκηθή επηηπρία ηνπ Θαιή
ζεσξείηαη ε πξφβιεςε ηεο έθιεηςεο ηνπ Ήιηνπ θαηά ηελ 28
ε
Μαίνπ 585 π.Φ. Ο Θαιήο
πξφβιεςε ηελ έθιεηςε απηή πνιινχο κήλεο πξίλ. Πψο ήηαλ ζε ζέζε λα πξνβαίλεη ζε
πξνξξήζεηο εθιείςεσλ Ήιηνπ δελ είλαη γλσζηφ. 6. Βξήθε ηε ιφμσζε ηεο εθιεηπηηθήο. 7. Δίπε,
φηη ε Σειήλε δελ έρεη ίδην θψο, αιι’ φηη αλαθιά ην θψο ηνπ Ήιηνπ. 8. Γηαηχπσζε πξψηνο ηε
γλψκε, φηη ε Γή είλαη ζθαίξα, ηελ νπνία δηαίξεζε ζε πέληε δψλεο.
Όια απηά αζθαιψο πξνυπνζέηνπλ γλψζεηο ησλ ζρεκάησλ ηεο Γήο, ηνπ Ήιηνπ θαη ηεο
Σειήλεο, θαζψο θαη γλψζε ηνπ Ζιηνθεληξηθνχ Σπζηήκαηνο αηψλεο πξίλ ηνλ Αξρίζηαξρν ην
Σάκην.
Φπζηθή
Η ηδηφηεηα πξνο έιμε ηεο καγλήηηδνο ιίζνπ θαη ηνπ ειέθηξνπ σδήγεζαλ ην Θαιή ζηελ
αλαθάιπςε ηνπ Ζιεθηξηζκνχ θαη ηνπ Μαγλεηηζκνχ, ανξάησλ δπλάκεσλ, νη νπνίεο είλαη
ζπλπθαζκέλεο θαη δηέπνπλ ηε δσή ηνπ Σχκπαληνο.
Φηινζνθία
Δάλ ε ζεκειίσζε ηεο ζεσξεηηθήο γεσκεηξίαο σο επηζηήκεο θαη, θαηά ζπλέπεηα, ε
ζεκειίσζε ηνπ πνιηηηζκνχ ηήο αλζξσπφηεηαο νθείιεηαη ζηήλ αλαιακπή ηνπ Θαιή, ν
νπνίνο ζθέθζεθε λα δηαηχπσζεη ηά γεσκεηξηθά αμηψκαηα θαη ηήλ αλάγθε απφδεημεο κε
απηά ησλ γεσκεηξηθψλ πξνηάζεσλ, ε ζπλνιηθή ζεψξεζε ηνπ θφζκνπ θαη ε πξνζπάζεηα
10. 10
αλαγσγήο φισλ ηψλ θαηλνκέλσλ ζε κία αξρή απνηειεί πξάγκαηη έθπιεθηηθφ επίηεπγκά
ηνπ.
Ό Αξηζηνηέιεο πεξηγξάθεη σο εμήο ηελ πξνζπάζεηα ηνπ Θαιή πξνο δηαηχπσζε ηνπ
πξψηνπ θηινζνθηθνχ ζπζηήκαηνο: «Οη πιείζηνη έμ εθείλσλ, νη νπνίνη θαηά πξώηελ θνξάλ
εθηινζόθεζαλ, ππέιαβνλ νηη αξραί ησλ πάλησλ είλαη αί δηάθνξνη κνξθαί ηεο ύιεο·
δηόηη εθείλν εθ ηνπ νπνίνπ ζπλίζηαληαη όια ηα νληα θαη εθ ηνπ νπνίνπ έθαζηνλ θαηά πξώηνλ
γίλεηαη θαη εηο ην όπνηνλ ηειηθώο θαηαζηξέθεηαη, ε λ ώ ε κέλ νπζία ηνπ κέλεη ακεηάβιεηνο,
ηά δε πξάγκαηα κεηαβάιινπλ κνξθάο, ηνύην, δει. ηελ ύιελ, ιέγνπλ νηη είλαη ην ζηνηρείνλ
απηό θαη απηή είλαη ε αξρή ησλ όλησλ, θαη δηά ηνύην λνκίδνπλ όηη ηίπνηε δελ γίλεηαη νύηε
θαηαζηξέθεηαη, επεηδή ε ηνηαύηε θύζηο δηαζώδεηαη πάληνηε, δηόηη πξέπεη λά ππάξρε
θύζηο ηηο, ή κία ή πεξηζζόηεξνη, εθ ηώλ νπνίσλ γίλνληαη όια ηά άιια ρσξίο αύηε λά
κεηαβάιιεηαη. Άιια ην πιήζνο θαη ην είδνο ηεο ηνηαύηεο αξρήο δέλ ιέγνπλ όινη όηη είλαη ην
ίδηνλ, αιιά ν κελ Θαιήο, ν όπνηνο είλαη αξρεγόο ηεο ηνηαύηεο θηινζνθίαο, ιέγεη όηη
ηνηαύηε αξρή εθ ηεο όπνηαο ηά πάληα γίλνληαη, είλαη ην ύδσξ...» («Μεηά ηά Φπζηθά», Α3
983 β΄6).
Μεξηθά από ηα απνθζέγκαηα ηνπ Θαιή
Γλψζη ζαπηφλ. (Γλψξηζε ηνλ εαπηφ ζνπ).
Φαιεπφλ ηνλ επαηφλ γλψλαη. (Δίλαη δχζθνιν ην λα γλσξίζε θαλείο ηνλ εαπηφ ηνπ).
Βαξχ απαηδεπζία. (Ζ απαηδεπζία είλαη βαξχ πξάγκα).
Μέηξσ ρξψ. (Σε φιεο ηηο ελέξγεηεο λα ππάξρε κέηξν).
Με πινχηεη θαθψο. (Να κελ πινπηίδεο θαθψο).
Αξγφο κε ίζζη, κεδ’ αλ πινπηήο. (Να κελ κέλεο αξγφο, νχηε φηαλ είζαη πινχζηνο).
Ηζρπξφηαηνλ αλάγθε· θξαηεί γαξ πάλησλ. (Ζ αλάγθε είλαη ην ηζρπξφηαηνλ ησλ πξαγκάησλ,
δηφηη ππεξηζρχεη φισλ).
Φίισλ παξφλησλ θαη απφλησλ κέκλεζν. ( Να ζπκάζαη ηνπο θίινπο ζνπ, φηαλ είλαη παξφληεο
θαη απφληεο).
Φζνλνχ κάιινλ ή νηθηίξνπ. (Καιχηεξα λα ζε θζνλνχλ, παξά λα ζε ιππνχληαη).
Πξνο ηνλ ππζφκελνλ ηη πξφηεξνλ γεγφλνη, λχμ ή εκέξα, «ε λύμ», έθε, «κία εκέξα
πξόηεξνλ». (Πξνο θάπνηνλ, πνπ ηνλ ξψηεζε ηη έγηλε πξψηα, ε λχθηα ή ε κέξα, απάληεζε: «Η
λύθηα έγηλε, κηα κέξα λσξίηεξα»).
Oξηζκέλνη ζπγγελείο θαη νη θίινη ηνπ ηνλ εηξσλεχνληαλ γηαηί δελ ήηαλ ζε ζέζε λα θεξδίδεη
ρξήκαηα θαη αζρνινχληαλ θαη δηέζεηε ην ρξφλν ηνπ ζε άζθνπεο απαζρνιήζεηο, φπσο ήηαλ ε
θηινζνθία θαη ηα γξάκκαηα. Ο Θαιήο, δηαζέησλ άξηζηεο κεηεσξνινγηθέο γλψζεηο πξφβιεςε,
φηη θαηά ην επφκελν έηνο ε εζνδεία ησλ ειαηψλσλ ζα ήηαλ πνιχ κεγάιε θαη λνίθηαζε ηελ
εζνδεία ηνπ ειαίνπ ηεο Μηιήηνπ θαη ηεο Φίνπ. Καηά ηνλ θαηξφ ηεο ζπγθνκηδήο εηζέπξαμε
11. 11
πάκπνιια ρξήκαηα θαη είπε, φηη γηα ηνπο θηινζφθνπο είλαη πνιχ εχθνιν λα πινπηίζνπλ, αλ
ζέινπλ, απηνί φκσο, αζρνινχληαη κε ζπνπδαηψηεξα πξάγκαηα.
Αλαμίκαλδξνο ν Μηιήζηνο, θηιόζνθνο, αζηξνλόκνο, κεηεσξνιόγνο,
γεσγξάθνο, γεσκέηξεο. Σελ επνρή ηνπ ε Φηινζνθία δελ ρσξηδόηαλ από
ηηο άιιεο Επηζηήκεο. Έγξαςε γξακκαηεία «Πεξί Φύζεσο», όπνπ
εηζήγαγε ζηε θηινζνθία ηελ έλλνηα ηνπ απείξνπ. Απηό απνηεινύζε έλα
ηεξάζηην βήκα ηνπ λνύ από ηνλ αηζζεηό θόζκν πξνο ηνλ θόζκν ηνπ
πλεύκαηνο. Δίδαζθε, όηη κνίξα θάζε όληνο είλαη ε επηζηξνθή ζηνπο
θόιπνπο ηνπ απείξνπ κε ηνλ θύθιν γέλεζε - θζνξά. «Ο Αλαμίκαλδξνο ν
Μηιήζηνο ιέγεη, όηη αξρηθή νπζία ησλ όλησλ είλαη ην άπεηξν· δηόηη από
απηό γίλνληαη όια ηα πξάγκαηα θαη εηο απηό θαηαιήγνπλ θζεηξόκελα. Δη’
απηό γίλνληαη πνιινί θόζκνη θαη πάιηλ θζείξνληαη εηο εθείλν από ην
νπνίνλ έγηλαλ». (Πεξί ησλ αξεζθόλησλ ηνηο θηινζόθνηο πξαγκαηείαλ ηνπ
Πινπηάξρνπ, ε νπνία από κεξηθνύο απνδίδεηαη ζηνλ εμ Αληηνρείαο
Έιιελα ζπγγξαθέα Αέηην).
Αλαμίκαλδξνο
Αληάμηνο ηνπ δηδαζθάινπ, καζεηήο θαη δηάδνρνο ζηε δηεχζπλζε ηεο Σρνιήο ππήξμε ν
Αλαμίκαλδξνο (611-πεξί ην 546 π.Φ.) εμέρνπζα πνιηηηθή θαη ζηξαηησηηθή πξνζσπηθφηεηα ηεο
Μηιήηνπ. Ο Αλαμίκαλδξνο έγξαςε πνιιέο γξακκαηείεο γηα φινπο ζρεδφλ ηνπο θιάδνπο ησλ
ζεηηθψλ επηζηεκψλ, νη νπνίεο ράζεθαλ. Οη πεληρξέο πεξηζσζείζεο πιεξνθνξίεο γηα ην
πεξηερφκελφ ηνπο πξνέξρνληαη απφ ζπγγξαθείο, πνπ άθκαζαλ ηνπιάρηζηνλ πεληαθφζηα
ρξφληα κεηά ην ζάλαηφ ηνπ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαηαιέγνληαη ν Αέηηνο, ν Πινχηαξρνο, ν
Ηππφιπηνο, ν Θέσλ ν Σκπξλαίνο θ.ά..
Κνζκνγνλία
Ο ζνθηζηήο Θεκίζηηνο παξέρεη ηελ πιεξνθνξία, φηη ν Αλαμίκαλδξνο έγξαςε ην έξγν
«Πεξί Φχζεσο», απφ ην νπνίν ζψζεθαλ κφλν σξηζκέλεο θξάζεηο, πνπ κλεκνλεχνληαη
θπξίσο απφ ηνλ Αξηζηνηέιε θη απφ άιινπο κεηαγελέζηεξνπο. Θεσξνχζε ην άπεηξν σο αξρή,
απφ ηελ νπνία γίλνληαη φινη νη νπξαλνί θη φινη νη ππάξρνληεο ζε απηνχο θφζκνη. Γίδαζθε, φηη
ζηνλ θφζκν ππάξρεη αλαθχθισζε ζε σξηζκέλνπο ρξφλνπο ηεο γέλεζεο θαη ηεο θζνξάο απφ
ηελ αξρηθή άθζαξηε νπζία, ε νπνία ράξε ζηελ θίλεζε κεηαζρεκαηίδεηαη ζε δηάθνξα
πξάγκαηα. Ζ θζνξά ησλ πξαγκάησλ είλαη απιφο κεηαζρεκαηηζκφο ηνπο ρσξίο απψιεηα ηεο
αξρηθήο νπζίαο.
Γηαβάδνληαο ηηο ζεσξίεο απηέο ηνπ Αλαμηκάλδξνπ, λνκίδεηο, φηη δηαβάδεηο
ζχγρξνλν βηβιίν θπζηθήο θαη ρεκείαο, φπνπ γίλεηαη κλεία ηνπ αμηψκαηνο ηεο
αθζαξζίαο ηεο χιεο θαη ηεο ελέξγεηαο θαη ηεο κεηαηξνπήο ηεο ελέξγεηαο ζε χιε θαη ην
αληίζηξνθν. Καηάπιεμε πξνμελεί ζηνπο ζχγρξνλνπο ε ζεσξία ηνπ Αλαμίκαλδξνπ, φηη
ην πάλ ήηαλ πξψηα δηάππξν θαη εληαίν θαη απφ απηφ απνθξίζεθαλ (δηαρσξίζηεθαλ) νη
άιινη θφζκνη. Ζ ζεκεξηλή επηζηήκε δελ είλαη ζε ζέζε λα πξνζζέζε ηίπνηε
12. 12
πεξηζζφηεξν ζηε ζεσξία απηή.
Αζηξνλνκία
Ο Αλαμίκαλδξνο ζεσξείηαη ν ηδξπηήο ηεο Μαζεκαηηθήο Αζηξνλνκίαο. Καηαζθεχαζε
ειηαθά σξνιφγηα, ηα νπνία έζηεζε ζηε Λαθεδαίκνλα, φπσο καο πιεξνθνξεί ν Γηνγέλεο
Λαέξηηνο: «εύξε δε θαη γλώκνλα πξώηνο θαη έζηεζελ επί ζθηνζήξσλ ελ Λαθεδαίκνλη, θαζά
θεζί Φαβσξίλνο ελ Παληνδαπή ηζηνξία ηξνπάο Σε θαη ηζεκεξίαο ζεκαίλνληα θαη σξνζθνπεία
θαηεζθεύαζε». (Αλαθάιπςε δε πξψηνο ηνλ γλψκνλα θαη έζηεζελ εηο ηελ Λαθεδαίκνλα ηαο
ζπζθεπάο, δηα ησλ νπίσλ δεινχληαη δηα ηεο ζθηάο αη ηξνπαί θαη ηζεκεξίαη, σο ιέγεη θαη ν
Φαβσξίλνο εηο ηελ πξαγκαηείαλ ηνπ, ε νπνία θέξεη ηνλ ηίηινλ «Παληφο είδνπο ηζηνξίαη»,
θαηεζθεχαζε δε θαη ειηαθά σξνιφγηα).
Αο ζεκεησζεί, γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο αλαθάιπςεο απηήο ηνπ Αλαμίκαλδξνπ, φηη ν γλψκνλαο
ήηαλ έλα ζηέιερνο (ή ηεηξάεδξν κε κηθξή βάζε), ην νπνίν ζηεξηδφηαλ ζε νξηδφληην επίπεδν.
Απφ ηελ παξαθνινχζεζε ηεο ζθηάο, πνπ έξξηπηαλ παξαηεξνχκελα άζηξα, γίλνληαλ
παξαηεξήζεηο επί ησλ θηλήζεσλ ησλ νπξαλίσλ ζσκάησλ. Καηαθφξπθε ηνπνζέηεζε ηνπ
επηπέδνπ ηνπ γλψκνλα παξείρε ην ειηαθφ σξνιφγην. Ο Αλαμίκαλδξνο ινηπφλ θιήζεθε ζηε
Σπάξηε, ηζρπξφηαηε δχλακε ηεο επνρήο θαη εγθαηέζηεζε ζηε Λαθεδαίκνλα αζηεξνζθνπεία
θαη ειηαθά σξνιφγηα, ηα νπνία είραλ σο φξγαλα παξαηεξήζεσο ηνπο γλψκνλεο. Ο Κηθέξσλ
κάιηζηα παξέρεη ηελ πιεξνθνξία, φηη ην αζηεξνζθνπείν ζηε Λαθεδαίκνλα ζηήζεθε απφ ηνλ
Αλαμίκαλδξν ζηελ θνξπθή ηνπ Ταΰγεηνπ (Cic. De div. I, 150 112).
Tφζν ν Θαιήο, φζν θαη ν Αλαμίκαλδξνο, ζεσξνχζαλ σο επηζηέγαζκα ησλ επηλνήζεσλ θαη
ησλ πνηθίισλ ζεσξηψλ ηνπο θαη ησλ παξαηεξήζεσλ γηα ηα πξάγκαηα ηνπ θφζκνπ ηελ
δηαηχπσζε θηινζνθηθψλ δνμαζηψλ γηα γεληθψηεξε εξκελεία θαη θαηαλφεζε ηνπ θφζκνπ. Οη
βάζεηο φκσο, ζηηο νπνίεο ζηεξίδνληαλ γηα ηε δηαηχπσζε ησλ θηινζνθηθψλ απηψλ δνμαζηψλ,
ήηαλ νη έξεπλεο επί ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ.
Σηηο έξεπλεο δε απηέο θαίλεηαη πσο ν καζεηήο ππεξέβε ην δάζθαιν. Όια ζρεδφλ ηα πεδία ηνπ
επηζηεηνχ, πνπ έρνπλ ζρέζε πξνο ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο, γίλνληαλ αληηθείκελα έξεπλαο θαη
ζπνπδήο απφ ηνλ Αλαμίκαλδξν. Σηελ Αζηξνλνκία είλαη ν πξψηνο, πνπ ζθέθηεθε λα
ρξεζηκνπνηήζεη ηε Γεσκεηξία γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηεο απφζηαζεο θαη ησλ κεγεζψλ ηνπ Ήιηνπ
θαη ηεο Σειήλεο, πξνθαιψληαο έηζη ην ζαπκαζκφ ησλ ζχγρξνλσλ θαη ησλ κεηαγελέζηεξσλ
γηα ην εθπιεθηηθφ γηα ηελ επνρή ηνπ εγρείξεκα. Απφ ηηο κεηξήζεηο απηέο, νη νπνίεο δπζηπρψο
δελ ζψζεθαλ αιιά ιακβάλνπκε γλψζε ησλ απνηειεζκάησλ απφ κεηαγελέζηεξνπο
ζπγγξαθείο, ζπλήγαγε ην ζπκπέξαζκα, φηη ε πεξίκεηξνο ηεο «θαηλνκέλεο» ηξνρηάο ηνπ Ήιηνπ
είλαη 27 θνξέο κεγαιχηεξε, ε δε πεξίκεηξνο ηεο ηξνρηάο ηεο Σειήλεο είλαη 19 θνξέο
κεγαιχηεξε ηεο πεξηκέηξνπ ηεο Γήο.
Ο Ήιηνο είλαη –θαηά ην Μηιήζην θηιφζνθν- θαζαξψηαην πχξ, έρεη ζρήκα ηξνρνχ θη
εθπέκπεη ην θψο αθηηλνεηδψο. Καη ε Σειήλε έρεη ζρήκα ηξνρνχ, δέρεηαη φκσο ην θψο
παξά ηνπ Ζιίνπ. Ο Θέσλ ν Σκπξλαίνο παξέρεη ηελ πιεξνθνξία, φηη θαηά ηνλ
Αλαμίκαλδξν ε Γή είλαη κεηέσξνο ζην δηάζηεκα θαη θηλείηαη. (Δθδ. Hiller, 18, Λεηςία,
1878). Δθαηφ ρξφληα πξίλ απφ ηνπο Ππζαγφξεηνπο Ηθέηα θαη Δθθάληνπ, ηνπο νπνίνπο ν
13. 13
Κνπέξληθνο ζε επηζηνιή ηνπ πξνο ηνλ Πάππα αλαγλσξίδεη σο δηαηππψζαληεο ηε
ζεσξία ηνπ Ζιηνθεληξηθνχ Σπζηήκαηνο, ν Αλαμίκαλδξνο πξψηνο νκνινγείηαη, φηη έρεη
δηαηππψζεη ηε ζεσξία απηή.
Αίηην ηεο αηψξεζεο ηεο Γήο ζην δηάζηεκα ζεσξνχζε ηελ άζθεζε απφ ηα άζηξα, πνπ
πεξηβάιινπλ ηε Γή, αλαιφγσλ ειθηηθψλ δπλάκεσλ. Δίλαη θαηά ζπλέπεηα ν Αλαμίκαλδξνο ν
πξόδξνκνο ηεο ζεσξίαο ηεο παγθνζκίνπ έιμεσο. Ο Σηκπιίθηνο καο δίδεη επί πιένλ ηελ
πιεξνθνξία, φηη ν Αλαμίκαλδξνο πξνέβε ζηε κέηξεζε ησλ απνζηάζεσλ θαη ησλ κεγεζψλ
ησλ πιαλεηψλ απφ ηε Γή. Καηάπιεμε πξνμελεί ε πιεξνθνξία, ηελ νπνία παξέρεη ν Γηνγέλεο
Λαέξηηνο θαη ν Λαηίλνο ζπγγξαθέαο Πιίληνο, φηη ν Αλαμίκαλδξνο είρε θαηαζθεπάζεη ζθαίξα.
Πξφθεηηαη πεξί ηεο θαηαζθεπήο ηνπ πξψηνπ πιαλεηάξηνπ ζηνλ θφζκν, φπνπ δεινχληαλ νη
θηλήζεηο ηνπ Ήιηνπ θαη ησλ πιαλεηψλ.
Γεσκεηξία
Σε αληίζεζε κε ην αζηξνλνκηθφ, νη πιεξνθνξίεο γηα ην καζεκαηηθφ έξγν ηνπ
Αλαμίκαλδξνπ είλαη ειάρηζηεο έσο κεδακηλέο. Μφλν ζην Λεμηθφ ηνπ Σνπτδα γίλεηαη κία
αλαθνξά, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ελψ ν Θαιήο ήηαλ ν πξψηνο, πνπ απέδεημε ηελ αιήζεηα
γεσκεηξηθψλ πξνηάζεσλ, ν Αλαμίκαλδξνο είλαη ν πξψηνο, πνπ έγξαςε βηβιίν ζεσξεηηθήο
γεσκεηξίαο. («Ο Αλαμίκαλδξνο όισο γεσκεηξίαο ππνηύπσζηλ έδεημελ»).
Γεσγξαθία
Ηςχμε ηεο Γήο, ν ζρεκαηηζκφο ησλ ζαιαζζψλ, ε δεκηνπξγία ησλ αλέκσλ, νη αζηξαπέο
θαη νη βξνληέο, νη εθιείςεηο Ζιίνπ θαη Σειήλεο, ε ζέζε ησλ πιαλεηψλ θαη απιαλψλ αζηέξσλ
είραλ επηζχξεη ηελ πξνζνρή ηνπ Αλαμίκαλδξνπ, ν νπνίνο επηρείξεζε λα δψζεη δηάθνξεο
εξκελείεο γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ. Ο ζπφξνο, ηνλ νπνίν έζπεηξε ν
Θαιήο έιαβε δηα ηνπ Αλαμίκαλδξνπ απίζηεπηε αλάπηπμε. Δίλαη ν πξψηνο, ζχκθσλα κε ηνλ
γεσγξάθν Αγαζήκεξν, πνπ θαηαζθεχαζε γεσγξαθηθφ ράξηε ηεο νηθνπκέλεο Γήο.
Ζ παξάζηαζε φκσο, ζθαηξηθήο επηθάλεηαο ζην επίπεδν, ε θαηαζθεπή δειαδή ράξηε ηεο
Γήο, ζεκαίλεη, φηη ν Αλαμίκαλδξνο είρε θαη ρξεζηκνπνίεζε γλψζεηο πξνβνιηθήο γεσκεηξίαο.
Τν πξψην βηβιίν Γεσγξαθίαο νθείιεηαη ζηνλ Αλαμίκαλδξν. Σχκθσλα κε ην Σηξάβσλα θαη ηηο
πιεξνθνξίεο, πνπ ιακβάλεη απφ ηνλ Δξαηνζζέλε, νη αξραηφηεξνη γεσγξάθνη κεηά ηνλ Όκεξν
είλαη δχν Μηιήζηνη, ν Αλαμίκαλδξνο θη ν Δθαηαίνο.
Καη κε πξνβιήκαηα κεηεσξνινγηθά είρε αζρνιεζεί ν Αλαμίκαλδξνο, πνπ πξέζβεπε, φηη νη
άλεκνη πξνέξρνληαη απφ ηηο θηλήζεηο ησλ ιεπηνηάησλ αηκψλ ηνπ αέξα, νη δε βξνρέο
πξνθαινχληαη απφ ηνπο αηκνχο ηεο Γήο, πνπ νθείινληαη ζηελ επίδξαζε ηεο ζεξκφηεηαο ηνπ
Ήιηνπ.
Βηνινγία
Δίλαη ν πξψηνο, πνπ ζπλέγξαςε πξαγκαηεία Φπζηθήο Ηζηνξίαο, πξάγκα, πνπ
πξνμέλεζε κεγάιε εληχπσζε. Απέξαλην ζαπκαζκφ πξνθαιεί ηέινο ε βηνινγηθή ηνπ ζεσξία.
Γίδαζθε, όηη νη πξώηνη νξγαληζκνί γελλήζεθαλ κέζα ζην πγξό ζηνηρείν, ηελ ηδέα ηεο
14. 14
πξνζαξκνγήο ζην πεξηβάιινλ θαη ηελ πξνέιεπζε ηνπ αλζξώπνπ από ηα ςάξηα
(Πινπηάξρνπ Σηξσκαηείο 2, Dox. 579). Οη ζεσξίεο απηέο ηνπ Αλαμίκαλδξνπ ελέπλεπζαλ
ην Γαξβίλν θαη ηνπο κεηαγελέζηεξνπο βηνιόγνπο, όηαλ δηαηύπσλαλ παξόκνηεο ζεσξίεο
γηα ηελ εμέιημε ησλ εηδώλ.
Tξίηνο θαη ηειεπηαίνο δηεπζπληήο ηεο ρνιήο ηεο Μηιήηνπ
ππήξμε ν καζεηήο ηνπ Αλαμηκάλδξνπ, Αλαμηκέλεο, ν νπνίνο
επσλνκάδνληαλ θπζηθόο, δηόηη ζπλέρηζε κε δήιν ηηο έξεπλεο ηνπ
δαζθάινπ ηνπ Αλαμίκαλδξνπ επάλσ ζηα θπζηθά θαηλόκελα.
Είλαη ν ηειεπηαίνο εθπξόζσπνο ηεο ρνιήο, ηεο νπνίαο ε
άλζεζε ζα καξαλζεί κε ηελ άισζε ηεο Μηιήηνπ από ηνπο
Πέξζεο (494 π.Χ.). Ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο έρνπλ πεξηζσζεί
γηα ην έξγν ηνπ Αλαμηκέλε, δηαπηζηώλεηαη όκσο από απηέο, όηη
βάδηζε πιήξσο επί ησλ ηρλώλ, πνπ ράξαμε ν Αλαμίκαλδξνο θαη
πξνρώξεζε αθόκα πεξηζζόηεξν.
Αλαμηκέλεο
Ο Αλαμίκαλδξνο πξνρσξψληαο πέξα απφ ηνλ θφζκν ηεο εκπεηξίαο είρε ζέζεη ηελ
έλλνηα ηνπ απείξνπ. Ο δηάδνρφο ηνπ ζηε δηεχζπλζε ηεο Σρνιήο ηεο Μηιήηνπ, Αλαμηκέλεο, ήηαλ
εκπεηξηθφο, ρσξίο φκσο λα απνξξίπηεη ηελ έλλνηα ηνπ απείξνπ, ην νπνίν πξνζδηφξηδε
νλνκάδνληάο ην αέξα. Σχκθσλα κε ηνλ Αλαμηκέλε ν αέξαο είλαη ε δσνγφλνο θαη εκςπρσηηθή
πλνή, ε νπνία δηαηξέρεη ην Σχκπαλ θαη πξνθαιεί φιε ηε γέλεζε κέζα ζε απηφ. Μάιινλ
αλαθέξεηαη ζηνλ αηζέξα, ηνλ εμνβειηζκέλν απφ ηνπο βηβιν-αλαζξεκκέλνπο θπζηθνχο ηνπ
πεξαζκέλνπ αηψλα, νη νπνίνη φκσο, έθηαζαλ έηζη ζε αμεπέξαζηα αδηέμνδα. Τψξα δεηιά -
δεηιά αξρίδεη λα επαλαεμεηάδεη ε Σχγρξνλε Φπζηθή κήπσο νη αξραίνη Έιιελεο είραλ δίθην γηα
ηελ χπαξμή ηνπ.
Τά δηάθνξα πξάγκαηα νθείινληαη ζηήλ αξαίσζε θαη ζηήλ πχθλσζε ηνπ αέξα. Καη φηαλ
κελ γίλεηαη αξαίσζε πξνέξρεηαη ην πχξ, φηαλ δέ πχθλσζε, πξνθαιείηαη ν άλεκνο, θαηφπηλ
δε ην λέθνο, κε κεγαιχηεξε δε πχθλσζε ην χδσξ, Έπεηηα ε γε, έπεηηα νη ιίζνη θαη ηα άιια
πιηθά ζψκαηα. Υπάξρεη δε αέλανο θίλεζε, έλεθα ηεο νπνίαο πξνθαινχληαη νη δηάθνξεο
κεηαβνιέο ησλ ζσκάησλ. («Αλαμηκέλεο δέ, εηαίξνο γεγνλώο Αλαμηκάλδξνπ, κίαλ κελ
θαη απηόο ηήλ ππνθεηκέλελ θύζηλ θαί άπεηξόλ θεζηλ ψζπεξ εθείλνο, νπθ αφξηζηνλ δε
ώζπεξ εθείλνο, αιιά σξηζκέλελ, αέξα ιέγσλ απηήλ· δηαθέξεηλ δε καλόηεηη θαη
ππθλόηεηη θαηά ηάο νπζίαο, θαη αξαηνύκελνλ κελ πύξ γίλεζζαη, ππθλνύκελνλ δε άλεκνλ,
είηα λέθνο, έηη δε κάιινλ ύδσξ, είηα γήλ, είηα ιίζνπο, ηα δέ άιια εθ ηνύησλ, θίλεζηλ δέ
θαη νύηνο αίδηνλ πνηεί, δη’ ήλ θαη ηήλ κεηαβνιήλ γίλεζζαη» (ηκπι. εηο Φπζ. Αξηζ. 24, 26,
Θενθξ. Ρhys. Οξίε. fr.2.D 476)
.
15. 15
Aπφ ηηο δηαζσζείζεο πιεξνθνξίεο πεξί ησλ ζεσξηψλ ηνπ Αλαμηκέλνπο πξνθχπηεη, φηη φρη
κφλν ζπκπιήξσζε ηηο δνμαζίεο ηνπ δαζθάινπ ηνπ, αιιά πξνρψξεζε δηαηππψλνληαο
πεξηζζφηεξν ζπγθεθξηκέλεο ζεσξίεο. Καηά κηα εθδνρή, ν Αλαμίκαλδξνο πξέζβεπε, φηη φια ηα
πξάγκαηα σο πνηφηεηεο θαη είδε πξνυπάξρνπλ ζην άπεηξν θαη φηη δηαρσξίδνληαη κε
απέθξξηζε. Ο Αλαμηκέλεο έθαλε έλα βήκα πεξηζζφηεξν. Τα είδε θαη νη δηάθνξεο πνηθηιίεο ησλ
πξαγκάησλ νθείινληαη ζηηο πνηθηιίεο ηεο αξαηφηεηαο θαη ηεο ππθλφηεηαο ηνπ αέξα.
Αζηξνλνκία
1. Ο Κφζκνο είλαη έλαο θαη θαηά πεξηφδνπο κεηαβάιιεηαη. 2. Ζ θχζε ησλ άζηξσλ είλαη
πχξηλε. 3. Τα άζηξα δελ έρνπλ πνπζελά ζηήξηγκα, αιιά επνρνχληαη επί ηνπ αέξνο κε
θπθιηθέο θηλήζεηο. 4. Σηα άζηξα ππάξρνπλ θαη πξάγκαηα γεψδε. 5. Τα άζηξα δελ πξνθαινχλ
αηζζεηή ζέξκαλζε, φπσο ν Ήιηνο, δηφηη βξίζθνληαη καθξχηεξα απφ απηφλ. Ζ Σειήλε δέρεηαη
ην θψο ηνπ Ήιηνπ. 7. Ζ Γή αησξείηαη.
Μεηεσξνινγία
1. Με ηελ ςχμε ησλ πδξαηκψλ ησλ λεθψλ, φηαλ απηνί πέθηνπλ σο βξνρή, γίλεηαη ην ραιάδη. 2.
Όηαλ ππάξρεη κεγαιχηεξε πγξφηεηα ζηνπο πδξαηκνχο ηεο αηκνζθαίξαο θαη επέιζεη ςχμε ησλ
πδξαηκψλ, γίλεηαη ην ρηφλη. 3. Τε ζεσξία ηνπ Αλαμηκέλε γηα ηνπο ζεηζκνχο ηελ αλαθέξεη ν
Αξηζηνηέιεο (Μεηεσξ. Β 7, 365 b 6). Ο Αλαμηκέλεο πξέζβεπε, φηη ην εζσηεξηθφ ηεο Γήο, αθνχ
βξαρεί, μεξαίλεηαη θαηφπηλ θαη δηαξξήγλπηαη. Όηαλ νη βξαρψδεηο φγθνη πέθηνπλ ζηηο
ζρεκαηηδφκελεο θνηιφηεηεο, πξνθαινχληαη νη ζεηζκνί. («Αλαμηκέλεο δε θεζί βξερνκέλελ ηελ
γήλ θαη μεξαηλνκέλελ ξήγλπζζαη θαη ππό ηνύησλ ησλ απνξξεγλπκέλσλ θνισλώλ
εκπηπηόλησλ ζείεζζαη»). Ζ ζχγρξνλε επηζηήκε πξνζπαζψληαο λα εμεγήζεη ηνπο ζεηζκνχο
ππνζέηεη, φηη ππάξρνπλ κεγάιεο πιάθεο ζην εζσηεξηθφ ηεο Γήο, νη νπνίεο ζπγθξνχνληαη
κεηαμχ ηνπο. Σχκθσλα κε ηε Μπζνινγία, ζηελ νπνία έρνπλ κεηαθεξζεί αιιεγνξηθά πςειέο
επηζηεκνληθέο έλλνηεο ηεο πξνθαηαθιπζκηαίαο πεξηφδνπ (βι. Γ. Λάδαξε: «Ζ Τερλνινγία ησλ
ζεψλ»), νη ζεηζκνί ζπλδένληαη κε ην πγξφ ζηνηρείν, θαζ’ φηη ν Πνζεηδψλ αλαθέξεηαη σο
«ελνζίρζσλ» (γενζείζηεο).
* * *
Οη θηιφζνθνη ηεο Μηιήηνπ ζηέθνληαη πξσηνπφξνη ζηελ Ηζηνξία, φρη κφλν ηεο αξραίαο
Διιάδαο, αιιά νιφθιεξεο ηεο αλζξσπφηεηαο. Τξάβεμαλ κε νξκή εκπξφο γθξεκίδνληαο
ηεξνθξαηνχκελα θάζηξα, κέζα ζηα νπνία θιεηδψλεηαη θαη κνπριηάδεη ε αλζξψπηλε ζθέςε. Ζ
Σρνιή ηεο Μηιήηνπ έζεζε ηηο βάζεηο ησλ ζεσξηψλ πεξί θνζκνγνλίαο, ηηο νπνίεο αθνινπζεί θαη
θαιιηεξγεί ε ζχγρξνλε επηζηήκε. Απνηειεί επνκέλσο ε Σρνιή απηή ηελ αθεηεξία ηεο
παγθφζκηαο ζθέςεο.
Ο Θαιήο, ν Αλαμίκαλδξνο θη ν Αλαμηκέλεο αμίδνπλ ηελ επγλσκνζχλε ησλ λεψηεξσλ
γελεψλ, πνπ βξήθαλ θαζαξηζκέλν θαη πξνεηνηκαζκέλν ην έδαθνο, γηα λα ζθεθζνχλ θαη λα
θηινζνθήζνπλ πάλσ ζην θνζκνινγηθφ πξφβιεκα. Κξίκα φκσο, πνπ δελ δηέθπγε ηνπ
ρξηζηηαληθνχ κίζνπο θαη δελ ζψζεθε αθέξαηε ε δηδαζθαιία ηνπο, αιιά έθζαζε σο εκάο
απνζπαζκαηηθή θαη απφ δεχηεξν ρέξη.
16. 16
Γηάλλεο Λάδαξεο
Ζιεθηξνιφγνο-Μεραλνιφγνο Δ.Μ.Π.
Ο Ππζαγόξαο ν ακηνο, ππήξμε ζεκαληηθφο έιιελαο θηιφζνθνο, καζεκαηηθφο,
γεσκέηξεο θαη ζεσξεηηθφο ηεο κνπζηθήο. Δίλαη ν θαηεμνρήλ ζεκειησηήο ησλ
ειιεληθψλ καζεκαηηθψλ θαη δεκηνχξγεζε έλα άξηην ζχζηεκα γηα ηελ επηζηήκε ησλ
νπξαλίσλ ζσκάησλ, πνπ θαηνρχξσζε κε φιεο ηηο ζρεηηθέο αξηζκεηηθέο θαη
γεσκεηξηθέο απνδείμεηο. Γελλήζεθε ζε ρξνλνινγία πνπ δελ καο είλαη γλσζηή, αιιά
πνπ εηθάδεηαη πσο είλαη κεηαμχ ησλ εηψλ 580 - 572 π.Υ. θαη σο επηθξαηέζηεξνο ηφπνο
γελλήζεσο παξαδίδεηαη ε λήζνο άκνο. Πέζαλε ζην Μεηαπφληηνλ ηεο Ηηαιηθήο
Λεπθαλίαο ζε κεγάιε ειηθία, πεξί ην 500 - 490 π.Υ.
Σν αληηθείκελν ελαζρφιεζεο ηνπ Ππζαγφξα ήηαλ ε θαζνδήγεζε κηαο «εηαηξείαο».
Απηή ε εηαηξεία ήηαλ κία κπζηηθή, ζξεζθεπηηθή θίλεζε, πνπ είρε αλαπηχμεη θαη
έληνλε πνιηηηθή δξαζηεξηφηεηα.
Οη Ππζαγφξεηνη ηνπ 5νπ
αηψλα π.Υ ζπγθαηαιέγνληαη ζηνπο πην ζεκαληηθνχο
επηζηήκνλεο ηνπ θαηξνχ ηνπο θαη ν Ππζαγφξαο θαίλεηαη λα ελδηαθεξφηαλ ηδηαίηεξα
γηα ηελ επηζηήκε. ην Ππζαγφξεην ζχζηεκα νη ζξεζθεπηηθνί θαη θηινζνθηθνί ζηφρνη
είλαη αιιειέλδεηνη.
Απφ ηελ επνρή ηνπ Doring έρεη πξνβιεζεί ε ζθέςε πσο ε ηδέα ηεο θάζαξζεο
απνηειεί θιεηδί γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζρέζεο ζξεζθείαο θαη επηζηήκεο ζηνλ αξρηθφ
Ππζαγνξηζκφ .Ζ ηδέα ηεο θάζαξζεο δηα ηεο επηζηήκεο, απ΄ φ,ηη είλαη γλσζηφ, δελ
απνδφζεθε ζηνλ Ππζαγφξα παξά κφλν απφ ηνλ Ηάκβιηρν. Βέβαηα ν Αξηζηφμελνο, ν
Ζξφδνηνο,ν Δκπεδνθιήο θαη ν Ίσλαο απφ ηελ Υίν απνθαινχλ ηνλ Ππζαγφξα:
«πνιπκαζή, ηζηνξηθφ θαη ζνθηζηή».
Γχξσ απφ ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ Ππζαγφξα σο «ζνθηζηή» επηθξαηεί δηρνγλσκία.
Μεξηθνί ζηε ιέμε ζνθηζηήο δίλνπλ ηελ έλλνηα «επηζηήκνλαο», ζεκαζηνιφγεζε πνπ
άιινη απνξξίπηνπλ. Ζ ιέμε ζνθηζηήο ζχκθσλα κε ηνπο Liddel θαη Scott αξρηθά
ζήκαηλε απφ ηε κηα απηφλ πνπ θαηείρε θαιά ηελ ηέρλε ηνπ θαη απφ ηελ άιιε ηνλ
θξφληκν, ηνλ ζπλεηφ.
Αξρηθά είραλ απνδνζεί ζηνλ Ππζαγφξα νη ηδηφηεηεο ηνπ «ζακάλνπ»: ηνπ
εθζηαζηαδφκελνπ, δειαδή, κάγνπ θαη ζεξαπεπηή, ηνπ ζαπκαηνπνηνχ ζεξαπεπηή.
Ο Δθαηαίνο ν Αβδεξίηεο θαη ν Αληηθιείδεο παξνπζηάδνπλ ηνλ Ππζαγφξα σο ηνλ
εηζεγεηή ηεο γεσκεηξίαο ζηελ Διιάδα απφ ηελ Αίγππην. ηνλ ίδην ηνλ Ππζαγφξα
απνδίδνληαη νη βαζηθέο ηδέεο ηεο «ζεσξίαο» ηνπ «θφζκνπ» θαη ηεο «θάζαξζεο», ηδέεο
πνπ ζπλέρνπλ ηηο δχν ηάζεηο ηεο Ππζαγφξεηαο ζρνιήο, ηελ επηζηεκνληθή θαη ηε
ζξεζθεπηηθή.
O Αέηηνο ιέεη πσο ν Ππζαγφξαο ήηαλ ν πξψηνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ηε ιέμε
«θφζκνο», απνδίδνληάο ηεο ηελ έλλνηα ηεο «ηνπ φινπ πεξηνρήο». Σελ άπνςε ηνπ
Αεηίνπ ακθηζβεηνχλ νη Kirk θαη Raven, ππνζηεξίδνληαο πσο ν Ππζαγφξαο
ρξεζηκνπνηνχζε ηε ιέμε «θφζκνο» κε ηελ έλλνηα ηεο ηάμεο ηνπ ζχκπαληνο.
17. 17
ηνραδφκελνο ηελ αξρή ηεο ηάμεο,πνπ απνθαιχπηεηαη φηη δηέπεη ην ζχκπαλ θαη
ξπζκίδεη ηελ θίλεζε ησλ νπξάλησλ ζσκάησλ, θαη εθαξκφδνληαο ηελ θνζκηθή ηάμε
ζηνλ εζσηεξηθφ ηνπ θφζκν, ν άλζξσπνο κπνξεί πξννδεπηηθά λα απνθηήζεη
«αζαλαζία».
Μηα πνιχ ζεκαληηθή αλαθάιπςε πνπ έθαλε ν Ππζαγφξαο είλαη ε αξηζκεηηθή
εξκελεία ηνπ ζχκπαληνο. Μεηξψληαο ηα θαηάιιεια κήθε ηεο ρνξδήο ελφο
κνλφρνξδνπ, δηαπίζησζε πσο ηα ζχκθσλα κνπζηθά δηαζηήκαηα κπνξεί λα
εθθξαζζνχλ ζε απιέο αξηζκεηηθέο αλαινγίεο ησλ ηεζζάξσλ πξψησλ αθεξαίσλ
αξηζκψλ. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ Ππζαγφξα γηα ηε κνπζηθή αξκνλία νδεγεί ζηε ζθέςε ζε
απηφλ λα απνδνζεί θαη ε ζεσξία ηεο «Αξκνλίαο ησλ θαηξψλ». Δπίζεο έρνπλ
απνδνζεί ζε απηφλ δηάθνξεο γεσκεηξηθέο αλαθαιχςεηο κε γλσζηφηεξν ην νκψλπκφ
ηνπ ζεψξεκα.
Οξηζκέλνη αξραίνη ζπγγξαθείο απέδσζαλ ζηνλ Ππζαγφξα ηελ αλαθάιπςε πσο ν
Δσζθφξνο (Απγεξηλφο) θαη ν Έζπεξνο (Απνζπεξίηεο) είλαη έλαο θαη ν απηφο αζηέξαο
ηεο Αθξνδίηεο. Άιινη απέδσζαλ απηήλ ηελ αλαθάιπςε ζηνλ Παξκελίδε.
Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ
[Απόκρυψθ]
1 Γζννθςθ και καταγωγι
2 Θ νεότθτα και οι πρϊτεσ ςπουδζσ ςτθν Ελλάδα
3 Τα ταξίδια και θ παιδεία του Ρυκαγόρα
4 Θ επιςτροφι εισ τθν Ελλάδα
5 Θ φυγι προσ τον Κρότωνα. Θ δράςθ του Ρυκαγόρα ςτθν Λταλία
6 Τα τελευταία ζτθ του βίου. Θ καταςτροφι του Ομακοείου
7 Σθμειϊςεισ και αναφορζσ
8 Ρθγζσ
o 8.1 Δείτε επίςθσ
o 8.2 Διαδικτυακοί τόποι
[Δπεμεξγαζία]Γέλλεζε θαη θαηαγσγή
Οη πεξηζζφηεξνη αξραίνη ζπγγξαθείο ζπκθσλνχλ πσο είλαη γηνο ηνπ Μλεζάξρνπ,
δηαθσλνχλ φκσο σο πξνο ηελ θαηαγσγή ηνπ Μλεζάξρνπ, γηαηί άιινη κελ ιέλε φηη
ήηαλ άκηνο, ελψ ν Νεάλζεο ζην Δ' βηβιίν ησλ "Μπζηθψλ" γξάθεη πσο ήηαλ χξνο,
απφ ηελ Σχξν ηεο πξίαο. Καηά ηελ εθδνρή απηή, ν Μλήζαξρνο έθζαζε ζηε άκν κε
ζθνπφ ην εκπφξην, φηαλ νη άκηνη είραλ έιιεηςε ζηηαξηνχ, θαη αθνχ πξνζέθεξε γηα
πψιεζε ζηηάξη, εηηκήζε απφ ηελ πνιηηεία θη έγηλε πνιίηεο ηεο άκνπ. Δπεηδή απφ
παηδί ν Ππζαγφξαο έδεηρλε πσο ήηαλ ηθαλφο γηα θάζε ζπνπδή, ν Μλήζαξρνο ηνλ
νδήγεζε ζηελ Σχξν θαη θξφληηζε λα κπεζεί ζηηο δηδαζθαιίεο ησλ Υαιδαίσλ. Απφ
εθεί ν Ππζαγφξαο ήξζε μαλά ζηελ Ησλία θαη ζπλαλαζηξάθεθε αξρηθά κε ηνλ
Φεξεθχδε απφ ηε χξν θη έπεηηα κε ηνλ Δξκνδάκαληα ηνλ Κξενθχιεην απφ ηελ άκν.
18. 18
ηαλ δε ν Μλήζαξρνο απέπιεπζε πξνο ηελ Ηηαιία, πήξε καδί ηνπ ηνλ λεαξφ
Ππζαγφξα ζηελ Ηηαιία, ζχκθσλα κε ηελ εθδνρή ηνπ Νεάλζε.
κσο, ε επηθξαηέζηεξε εθδνρή κεηαμχ ησλ αξραίσλ ζπγγξαθέσλ, πνπ παξαδίδνπλ νη
Απνιιψληνο ζην "Πεξί Ππζαγφξνπ", Πνξθχξηνο ζην "Ππζαγφξνπ Βίνο" θαη
Ηάκβιηρνο ζην "Πεξί ηνπ Ππζαγνξείνπ βίνπ" ζέιεη ηνλ Μλήζαξρν φρη κφλνλ άκην
αιιά θαη απφγνλν ηνπ Αγθαίνπ, ηνπ πξψηνπ απνηθηζηή ηεο άκνπ.
Λέγεηαη πσο ν Αγθαίνο, πνπ θαηνηθνχζε ζηε άκε ηεο Κεθαιιελίαο είρε γελλεζεί
απφ ην Γία θαη φηη αθνχ απέθηεζε θήκε ράξε ζηελ αλδξεία ηνπ είηε ράξε ζηε
κεγαινςπρία ηνπ, δηέθεξε απφ ηνπο άιινπο Κεθαιινλίηεο σο πξνο ηε θξφλεζε θαη
ηελ ππφιεςε. ε απηφλ δφζεθε ρξεζκφο απφ ηελ Ππζία λα ζπγθεληξψζεη απνίθνπο
απφ ηελ Κεθαιιελία, ηελ Αξθαδία θαη ηε Θεζζαιία θαη αθφκε λα πξνζιάβεη
απνίθνπο θαη απφ ηνπο Αζελαίνπο θαη απφ ηνπο Δπηδαχξηνπο θαη απφ ηνπο Υαιθηδείο,
θαη αθνχ γίλεη αξρεγφο ηνπο, λα απνηθήζεη έλα λεζί, πνπ νλνκαδφηαλ Μειάκθπιινο
εμαηηίαο ηεο επθνξίαο ηνπ εδάθνπο θαη ηεο θαιιηεξγήζηκεο γεο, θαη λα νλνκάζεη ηελ
πφιε πνπ ζα ηδξχζνπλ άκν, απφ ηε Σάκε ηεο Κεθαιιελίαο. Ο Ηάκβιηρνο παξαδίδεη
ηνλ ελ ιφγσ ρξεζκφ θάπσο έηζη:
"Αγθαίε, ηελ ζαιαζζίαλ λήζνλ άκνλ αληί ηεο άκεο
ζε δηαηάζζσ λα νηθήζεο. Φπιιίο δε νλνκάδεηαη αχηε"
Σν φηη ε απνηθία ηεο άκνπ ζπζηάζεθε απφ αλζξψπνπο πξνεξρφκελνπο απφ ηνπο
πξναλαθεξζέληεο ηφπνπο απνδεηθλχεηαη απφ ην φηη νη ηηκέο θαη νη ζπζίεο ησλ ζεψλ
(θαζψο είραλ κεηαθεξζεί απφ ηνπο ηφπνπο θαηαγσγήο ησλ απνίθσλ) κνηάδνπλ, θαζψο
επίζεο κνηάδνπλ κεηαμχ ηνπο θαη ηα νλφκαηα ησλ ζπγγελεηψλ θαη νη κεηαμχ ηνπο
ζπλδπαζκνί πνπ ηπραίλεη νη άκηνη λα θάλνπλ. Λέγεηαη ινηπφλ φηη ν Μλήζαξρνο θαη
ε Ππζαΐο, νη γνλείο ηνπ Ππζαγφξα, πξνέξρνληαλ απφ ηνλ νίθν θαη ηελ γεληά πνπ
δεκηνπξγήζεθε απφ ηνλ Αγθαίν, ηνλ ηδξπηή ηεο απνηθίαο ηεο άκνπ. Δπεηδή δε ε
επγεληθή απηή θαηαγσγή ζξπιείην κεηαμχ ησλ ζπκπνιηηψλ ηνπ Ππζαγφξα, θάπνηνο
άκηνο πνηεηήο ηζρπξίδεηαη φηη ν Ππζαγφξαο ήηαλ γηνο ηνπ Απφιισλα θαη αλαθέξεη
ηα εμήο ζρεηηθά:
"Σνλ Ππζαγφξα, πνπ εγέλλεζε απφ ηνλ Απφιισλα ηνλ θίιν ηνπ Γηφο,
ε Ππζαΐο, ε νκνξθφηεξε κεηαμχ ησλ ακίσλ"
Ζ θήκε απηή επηθξάηεζε γηα ηνλ εμήο ιφγν: ηαλ ν Μλήζαξρνο βξέζεθε ζηνπο
Γειθνχο γηα εκπνξηθνχο ιφγνπο, καδί κε ηελ γπλαίθα ηνπ πνπ δε γλψξηδε αθφκε φηη
ήηαλ έγθπνο, δήηεζε ρξεζκφ απφ ηελ Ππζία ζρεηηθά κε ην επηθείκελν ηαμίδη ηνπ πξνο
ηελ πξία. Ζ Ππζία ρξεζκνδφηεζε φηη απηφο κελ ζα δνθηκάζεη κεγάιε επραξίζηεζε
θαη ζα απνθηήζεη πνιιά ρξήκαηα, ε δε γπλαίθα ηνπ φηη εγθπκνλεί ήδε θαη πσο ζα
γελλήζεη παηδί πνπ ζα δηαθέξεη θαηά ηελ σξαηφηεηα θαη ηε ζνθία απφ φινπο ηνπο
αλζξψπνπο θαη ζα θαηαζηεί πάξα πνιχ σθέιηκν ζην αλζξψπηλν γέλνο. Ο Μλήζαξρνο
θαηαλνψληαο πσο θάηη ζπνπδαίν θαη ζεφζηαιην ζα πξνέθππηε, κεηνλφκαζε κάιηζηα
ηελ γπλαίθα ηνπ απφ Παξζελίδα ζε Ππζαΐδα κεηά ην ρξεζκφ. Καηφπηλ επηρείξεζε ην
ηαμίδη πνπ ζρεδίαδε έρνληαο ιάβεη ηφζν επλντθή πξνηξνπή, κε απνηέιεζκα φζν
βξηζθφηαλ ζηελ θνηληθηθή ηδφλα λα γελλήζεη ε Ππζαΐδα ην γην ηνπο. Ο Μλήζαξρνο
νλφκαζε ην λενγέλλεην Ππζαγφξα θαζψο είρε πξνθεηεπηεί απφ ηνλ Πχζην
Απφιισλα.
Πξάγκαηη ήηαλ γεγνλφο αδηακθηζβήηεην απφ ηνπο αξραίνπο φηη ε ςπρή ηνπ
Ππζαγφξα είρε απνζηαιεί απφ ηελ αλψηαηε αξρή ηνπ Απφιισλα, είηε επεηδή ήηαλ
ζπλαθήο είηε θαη' άιινλ ηξφπν ζπλδεδεκέλε κε ηνλ ζεφ. Ζ ίδηα ηνπ ε γέλλεζε θαη ε
πνηθίιε ζνθία ηεο ςπρήο ηνπ ην απνδείθλπαλ νινθάλεξα.
19. 19
[Δπεμεξγαζία]Ζ λεφηεηα θαη νη πξψηεο ζπνπδέο ζηελ
Διιάδα
ηαλ ν Μλήζαξρνο επέζηξεςε ζηε άκν κε πνιιά θέξδε θαη κεγάιε πεξηνπζία,
έρηηζε ηεξφ ηνπ Πχζηνπ Απφιισλα θαη πξφζεμε ηδηαίηεξα ηελ αλαηξνθή ηνπ παηδηνχ
ηνπ, αλαζέηνληάο ηελ παξάιιεια πφηε ζηνλ Κξεψθπιν, πφηε ζηνλ Φεξεθχδε απφ ηε
χξν θαζψο επίζεο θαη ζε ηεξείο.
Ο λεαξφο Ππζαγφξαο κεγάισλε κε κεγάιε ζεκλφηεηα θαη ζσθξνζχλε θαη έγηλε
φκνξθνο ζηελ εκθάληζε πνιχ πεξηζζφηεξν απφ άιινπο λένπο. Απειάκβαλε δε θάζε
είδνπο ζεβαζκφ αθφκε θαη απφ ηνπο πνιχ κεγαιχηεξνχο ηνπ ζε ειηθία πνιίηεο. ηαλ
νκηινχζε κεηέζηξεθε ηνπο πάληεο κε ην κέξνο ηνπ θαη εθαίλεην αμηνζαχκαζηνο ψζηε
απφ ηνπο πνιινχο λα βεβαηψλεηαη κε θάζε θπζηθφηεηα πψο ήηαλ πξάγκαηη πηφο ηνπ
ζενχ Απφιισλνο. Δλζαξξπλφκελνο απφ ηηο ζρεηηθέο απηέο δνμαζίεο θαη ηελ παηδεία
πνπ έιαβε απφ βξέθνο θαη απφ ηε θπζηθή ηνπ νκνξθηά, αθφκε πεξηζζφηεξν
θαηέβαιιε πξνζπάζεηα λα απνδεηθλχεη ηνλ εαπηφ ηνπ άμην ησλ πξνηεξεκάησλ πνπ
ηνλ δηεθνζκνχζαλ. ια φζα έιεγε ή έπξαηηε ηα έθαλε κε κεηιηρηφηεηα, δίρσο λα
θπξηεχεηαη νχηε απφ νξγή, νχηε απφ δήιεηα, νχηε απφ εξηζηηθφηεηα νχηε απφ άιιε
δηαηαξαρή ή επηπνιαηφηεηα. Μεγάιε ζξεζθεπηηθφηεηα ραξαθηήξηδε ηε ζπκπεξηθνξά
ηνπ θαη αθνινπζνχζε ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο δίαηηεο, κε ηζνξξνπία ςπρήο θαη
εγθξάηεηα ζψκαηνο.
ληαο αθφκε έθεβνο, ε θήκε ηνπ έθζαζε εηο ηελ Μίιεην πξνο ηνλ Θαιήλ θαη εηο ηελ
Πξηήλε πξνο ηνλ Βίαληα, ηνπο δχν εθ ησλ επηά ζνθψλ ηεο αξραηφηεηνο θαη ζε πνιιά
κέξε νη άλζξσπνη εμεζείαδαλ ηνλ λεαλία, απνθαιψληαο ηνλ, ηνλ "ελ άκσ θνκήηελ".
Μφιηο εηο ηελ άκν άξρηζε λα εκθαλίδεηαη ην ηπξαλληθφ θαζεζηψο ηνπ Πνιπθξάηνπο,
επνρή φπνπ ν Ππζαγφξαο ήηαλ πεξίπνπ δεθανθηψ εηψλ, πξνβιέπνληαο φηη ε ηπξαλλία
ζα εκπφδηδε ηα ζρέδηά ηνπ θαη ηελ θηινκάζεηά ηνπ, έθπγε καδί κε ηνλ Δξκνδάκαληα
ηνλ Κξενθχιεην γηα ηελ Μίιεην θνληά ζηνλ Φεξεθχδε θαη ζηνλ θπζηθφ Αλαμίκαλδξν
θαη ζηνλ θηιφζνθν Θαιή. Με ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ επθξάδεηα ηεο νκηιίαο ηνπ,
θέξδηζε ηνλ ζαπκαζκφ θαη ηελ εθηίκεζε φισλ θαη θαηέζηε θνηλσλφο ησλ
δηδαζθαιηψλ ησλ. Μάιηζηα ν Θαιήο δηαθξίλνληαο ηελ κεγάιε δηαθνξά ηνπ
Ππζαγφξα ελ ζπγθξίζεη κε ηνπο άιινπο λένπο, ηνπ παξαζηάζεθε κε επραξίζηεζε θαη
ηνπ κεηέδσζε φζεο γλψζεηο θαηείρε, πνπ ήηαλ δπλαηφλ λα κεηαδνζνχλ. Κνληά ζηνλ
Θαιή ν Ππζαγφξαο έιαβε ηελ πξψηε ηνπ ζνβαξή εθπαίδεπζε πάλσ ζηα καζεκαηηθά,
ηε γεσκεηξία θαη φζα έρνπλ ζρέζε κε ηνπο αξηζκνχο θαη ηνπο ππνινγηζκνχο.
Ήηαλ ν Θαιήο πνπ πξνέηξεςε ηνλ Ππζαγφξα λα κεηαβεί ζηελ Αίγππην θαη λα
ζπλαλαζηξαθεί κε ηνπο ηεξείο ηεο Μέκθηδνο θαη ηεο Γηνζπφιεσο, απφ ηνπο νπνίνπο ν
ίδηνο ν Θαιήο είρε ιάβεη πνιιέο γλψζεηο, πξνιέγνληαο πσο εάλ ν Ππζαγφξαο εξρφηαλ
ζε επαθή καδί ηνπο, ζα γηλφηαλ ζετθφηεξνο θαη ζνθφηεξνο απφ φινπο ηνπο
αλζξψπνπο.
[Δπεμεξγαζία]Τα ηαμίδηα θαη ε παηδεία ηνπ Ππζαγφξα
Ο λεαξφο Ππζαγφξαο έρνληαο βειηηψζεη ηηο δηαηξνθηθέο ηνπ ζπλήζεηεο θνληά ζηνλ
Θαιή, ρξεζηκνπνηψληαο κε άξηζην κέηξν ειαθξέο θαη επθνινρψλεπηεο ηξνθέο, δίρσο
ππεξβνιέο ζηελ νηλνπνζία, απέθηεζε πνιχ θαιή πγεία, ηελ ηθαλφηεηα λα θνηκάηαη
ιίγν θαζψο θαη δηαχγεηα θαη θαζαξφηεηα ςπρήο. Αθνινπζψληαο ηελ πξνηξνπή ηνπ
δηδαζθάινπ ηνπ, απέπιεπζε πξνο ηελ ηδψλα ζεσξψληαο πσο απφ εθεί ζα κεηέβαηλε
20. 20
επθνιφηεξα πξνο ηελ Αίγππην. Δθεί ζπλάληεζε ηνπο απνγφλνπο ηνπ Μψρνπ, ηνπ
θπζηνιφγνπ-κάληε, θαη ηνπο άιινπο ηεξνθάληεο ηεο Φνηλίθεο θαη κπήζεθε ζηα ηεξά
κπζηήξηα ηεο Βχβινπ θαη ηεο Σχξνπ θαη εηο ηηο ηειεηνπξγίεο πνπ ηεξνπξγνχληαη ζε
πνιιά κέξε ηεο πξίαο. ρη απφ ιφγνπο δεηζηδαηκνλίαο αιιά απφ κεγάιε επηζπκία
θαη φξεμε γηα κάζεζε, γηα λα κελ ηνπ δηαθχγεη θάηη αμηνζπνχδαζην πνπ
ππνθξχπηεηαη ζηα απφξξεηα κπζηήξηα ησλ Θεψλ θαη ζηηο ηεξέο ηειεηέο. Δθεί έκαζε
πσο ηα πεξηζζφηεξα ηειεηνπξγηθά ζηνηρεία είλαη "άπνηθα", δειαδή πξνέξρνληαη απφ
αιινχ θαη φηη θαηάγνληαη απφ ηα ηεξά ηεο Αηγχπηνπ. Έηζη, απνθάζηζε λα δηαπιεχζεη
πξνο ηελ Αίγππην ειπίδνληαο φηη εθεί ζα κεηάζρεη ζε κπζηήξηα ζεηφηεξα θαη
γλεζηφηεξα.
Ο Ηάκβιηρνο δηεγείηαη πσο θαηά ην ηαμίδη νη αηγχπηηνη λαχηεο είραλ ζθεθζεί λα ηνλ
πνπιήζνπλ δηφηη πίζηεπαλ πσο ζα βγάινπλ κεγάιν θεξδνο απφ ηελ πψιεζε ελφο
ηέηνηνπ λένπ, φκσο εληφο νιίγσλ εκεξψλ άιιαμαλ γλψκε βιέπνληαο ηελ αζπλήζηζηα
ήξεκε θαη επηβιεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ Ππζαγφξα, θαζψο θαη ηελ κεγάιε ηνπ
ηθαλφηεηα εγθξάηεηαο ζηελ ηξνθή, ην πνηφ θαη ηνλ χπλν. Δπηπιένλ, ην πινίν
θαηλφηαλ λα πξνρσξεί κε επζχηεηα θαη νκαιά, ζαλ λα παξαζηεθφηαλ θάπνηνο ζεφο.
Έηζη νη λαχηεο πίζηεςαλ πψο είλαη ζείνο δαίκνλαο θαη δηήλπζαλ ην ππφινηπν ηαμίδη κε
επράξηζε δηάζεζε, ζπκπεξηθεξφκελνη ζεκλφηεξα πξνο ηνλ θηιφζνθν, ψζπνπ ην πινίν
έθζαζε ζηα παξάιηα ηεο Αηγχπηνπ δίρσο λα ζπλαληήζεη ηξηθπκία.
Απηή ηελ εθδνρή παξαδίδεη ν Ηάκβιηρνο, ν Πνξθχξηνο φκσο γξάθεη φηη ν Ππζαγφξαο
γηα λα κεηαβή εηο ηελ Αίγππην εμαζθάιηζε ζπζηαηηθέο επηζηνιέο απφ ηνλ ηχξαλλν
ηεο άκνπ Πνιπθξάηε γηα ηνλ βαζηιέα ηεο Αηγχπηνπ Άκαζη κε ηνλ νπνίν ν
Πνιπθξάηεο ζπλδεφηαλ κε δεζκνχο θηινμελίαο, ψζηε λα κπνξέζεη λα γίλεη δεθηφο
απφ ηνπο Αηγχπηηνπο ηεξείο γηα λα δηδαρζεί.
πσο θαη λα έρεη, θαίλεηαη πσο πξψηα ήιζε εηο ηελ Ζιηνχπνιε θαη απφ εθεί ηαμίδεςε
πξνο ηελ Μέκθηδα θαη θαηφπηλ έθζαζε εηο ηελ Γηφζπνιε. Οη αηγχπηηνη ηεξείο γηα λα
δνθηκάζνπλ ηελ αληνρή ηνπ ηνλ ππέβαιιαλ ζε δχζθνια πξνζηάγκαηα εληειψο
αληίζεηα κε ηελ ειιεληθή αγσγή, λνκίδνληαο φηη σο μέλνο δελ ζα ηα θαηάθεξλε ζηελ
ζθιεξή αηγππηηαθή ηεξαηηθή εθπαίδεπζε. κσο ν Ππζαγφξαο επηηέιεζε φια ηα
πξνζηάγκαηα κε κεγάιε πξνζπκία θαη ηφζν πνιχ ζαπκάζηεθε πνπ έιαβε ηελ άδεηα
λα ζπζηάδεη ζηνπο Θενχο θαη λα παίξλεη κέξνο ζηηο θξνληίδεο γη'απηνχο, πξνλφκην
πνπ δελ αλαθέξεηαη λα παξαρσξήζεθε ζε θαλέλαλ άιιν μέλν. Δθεί εληξχθεζε αθφκε
πεξηζζφηεξν ζηε γεσκεηξία θαη ηελ αζηξνλνκία ηειεηνπνηψληαο ηηο γλψζεηο ηνπ θη
έθζαζε ζην απφγεην ηεο κάζεζεο ηεο επηζηήκεο ησλ αξηζκψλ θαη ηεο κνπζηθήο.
χκθσλα κε ηνλ Ηάκβιηρν ν Ππζαγφξαο έκεηλε 22 ρξφληα ζηελ Αίγππην θαη θαηφπηλ
κεηαθέξζεθε ζηε Βαβπιψλα, αηρκάισηνο απφ ηνπο ζηξαηηψηεο ηνπ Κακβχζε θαη φηη
εθεί πέξαζε επράξηζηα, ζπλαλαζηξεθφκελνο ηνπο Μάγνπο, δειαδή ηνπο Πέξζεο
ηεξείο θαη δηδαζθφκελνο ζενινγηθά θαη αζηξνλνκηθά ζέκαηα γηα άιια δψδεθα έηε,
επηζηξέθνληαο ζηε άκν άγσλ ήδε ην πεληεθνζηφ έθην έηνο ηεο ειηθίαο ηνπ. Ο
Πνξθχξηνο φκσο παξαιακβάλνληαο ηελ πιεξνθνξία απφ ηνλ Αξηζηφμελν αλαθέξεη
πσο ήηαλ πεξίπνπ 40 εηψλ φηαλ έθπγε απφ ηε άκν γηα ηελ Ηηαιία.
[Δπεμεξγαζία]Ζ επηζηξνθή εηο ηελ Διιάδα
ηαλ ν Ππζαγφξαο επέζηξεςε ζηε άκν, θαηαζθεχαζε δηδαζθαιείν εκηθπθιηθφ πνπ
γηα αηψλεο αξγφηεξα δηεηεξήζε κε ηελ νλνκαζία «εκηθχθιην ηνπ Ππζαγφξνπ», ζην
νπνίν νη άκηνη ζπζθέπηνληαλ γηα ηα θνηλά. Σν ιίγν δηάζηεκα πνπ έκεηλε ζηελ
21. 21
παηξίδα ηνπ, αζρνιήζεθε κε ηε δηδαζθαιία θάπνησλ λέσλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ήην ν
Δπξπκέλεο ν άκηνο, αζιεηήο πνπ λίθεζε πνιινχο θαη κεγάινπο αζιεηέο ζηνπο
Οιπκπηαθνχο Αγψλεο. Δλψ νη άιινη αζιεηέο ζχκθσλα αθφκε κε ηνλ αξραίν ηξφπν
ηξεθφληαλ κε ηπξί θαη ζχθα, εθείλνο ππαθνχνληαο ζηνλ Ππζαγφξα έηξσγε
θαζεκεξηλά κηα νξηζκέλε πνζφηεηα θξέαηνο, δπλακψλνληαο ην ζψκα ηνπ. Ο δε
Ππζαγφξαο ηνπ εζχζηελε λα γπκλάδεηαη, αιιά λα κελ απνβιέπεη ζηελ λίθε ψζηε λα
απνθεχγεη ηνπο θζφλνπο πνπ απηή επηθέξεη.
Δπίζεο θέξεηαη λα ππνθίλεζε ηελ κάζεζε ηεο γεσκεηξίαο ζε έλαλ λέν κε ην
ηέρλαζκα λα πιεξψλεη ηνλ λέν ηξεηο νβνινχο γηα θάζε κάζεκα πνπ παξαθνινπζνχζε.
ηαλ ν λένο είρε αληηιεθζεί πιένλ ηελ ππεξνρή ησλ καζεκαηηθψλ θαη κε
επραξίζηεζε ηα κάζαηλε, ν Ππζαγφξαο επξνθαζίζζε αδπλακία θαηαβνιήο ησλ ηξηψλ
νβνιψλ. πσο ην πεξίκελε, ν λένο αξλήζεθε λα ζηακαηήζεη ηα καζήκαηα, δίρσο λα
ηνλ ελδηαθέξεη πιένλ ν κηζζφο. Σφηε ν Ππζαγφξαο πξνθαζίζηεθε πσο έπξεπε λα
εξγαζηεί γηα ηα αλαγθαία θαη δελ είρε άιιν ρξφλν δηαζέζηκν γηα λα ηνλ δηδάζθεη,
αιιά ν λένο ηφζν πνιχ είρε αγαπήζεη ηα καζεκαηηθά πνπ πξφηεηλε ν ίδηνο κηζζφ
ηξηψλ νβνιψλ ζηνλ Ππζαγφξα γηα θάζε κάζεκα. Λέγεηαη πσο ν λένο ήην
ζπλνλφκαηνο ηνπ Ππζαγφξνπ (θαη πηφο ηνπ Δξαηνθιένπο) θαη πσο απέπιεπζε καδί κε
ηνλ δηδάζθαιφ ηνπ, φηαλ απηφο απεθάζηζε λα θχγεη απφ ηελ άκν.
Ο Ππζαγφξαο επηρεηξνχζε κε θάζε ηξφπν λα κεηαδψζεη ζηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ ηα
καζήκαηα ησλ αξηζκψλ θαζψο θαη άιιεο γλψζεηο ηεο πνιχ πινχζηαο παηδείαο ηνπ.
κσο νη άκηνη δελ έδεημαλ ην απαηηνχκελν ελδηαθέξνπλ νχηε θαη αθνινχζεζαλ ηηο
δηδαζθαιίεο ηνπ ζηνλ ηξφπν δσήο ηνπο κε απνηέιεζκα ν Ππζαγφξαο λα παξαηηεζεί ελ
ηέιεη απφ ηηο πξνζπάζεηεο δηαπαηδαγψγεζεο ηνπο. Σνλ ζαχκαδαλ βεβαίσο θαη ηνπ
πξνζέθεξαλ αμηψκαηα θαη κάιηζηα ηνλ αλάγθαδαλ λα ζπκκεηέρεη ζε φιεο ηηο
δεκφζηεο ιεηηνπξγίεο, ελψ ε θήκε ηνπ ηφζν είρε απισζεί ζε φιε ηελ Διιάδα πνπ
άιινη κεγάινη θηιφζνθνη επίζεο ήιζαλ εηο ηελ άκν, δεηψληαο λα ηνλ ζπλαληήζνπλ.
Ο Ππζαγφξαο δηεπίζησζε φηη ε ζπκκφξθσζή ηνπ πξνο ηα πξφζζεηα απηά θαζήθνληα
πξνο ηελ παηξίδα δπζραίξελε ηελ δπλαηφηεηα λα θηινζνθεί. Δπηπιένλ ε ηπξαλλίδα
ηνπ Πνιπθξάηνπο είρε πιένλ επηθξαηήζεη θαη ν θηιφζνθνο ηελ ζεσξνχζε ελ κέξεη
ππεχζπλε γηα ηελ αδηαθνξία ησλ ακίσλ πξνο ηα καζεκαηηθά θαη ηελ θηινζνθία.
Θεσξψληαο πσο δελ είλαη ζσζηφ έλαο άλδξαο θηιφζνθνο κε ειεχζεξα θξνλήκαηα λα
δεί θάησ απφ έλα ηέηνην πνιίηεπκα, απεθάζηζε λα κεηνηθίζεη πξνο ηελ λφηηα Ηηαιία-
είρε δε ηελ γλψκε πσο παηξίδα ηνπ είλαη ε ρψξα εθείλε φπνπ πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη
είλαη δπλαηφλ λα βξεζνχλ κε θαιή δηάζεζε λα καζαίλνπλ.
[Δπεμεξγαζία]Ζ θπγή πξνο ηνλ Κξφησλα. Ζ δξάζε ηνπ
Ππζαγφξα ζηελ Ηηαιία
χκθσλα κε ηνλ Πνξθχξην, ν Ππζαγφξαο δελ πήγε απεπζείαο εηο ηνλ Κξφησλα αιιά
πξψηα επηζθέθζε ηνπο Γειθνχο θαη θαη' άιινπο θαη ηε Γήιν. Καηφπηλ έθζαζε εηο ηελ
Κξήηε ζέινληαο λα ζπλαληήζεη ηνπο κχζηεο ηνπ Μφξγνπ, ελφο απφ ηνπο Ηδαίνπο
Γάθηπινπο. Απφ απηνχο εθαζάξζε κε ηελ "θεξαχληαλ ιίζνλ", ηελ εκέξα θνληά ζηελ
ζάιαζζα μαπισκέλνο κπξνχκπηα θαη ηελ λχρηα θνληά ζηνλ πνηακφ ζηεθαλσκέλνο κε
καιί κειαλνχ αξληνχ. Καηήιζε θαη ζην Ηδαίνλ άληξνλ θξαηψληαο κειαλνχ αξληνχ
καιί, φπνπ παξέκεηλε ηηο θαζηεξσκέλεο 27 εκέξεο θαη απέδσζε πξνζθνξέο ζηνλ Γία.
ηαλ έθζαζε εηο ηελ Ηηαιία, πήγε πξψηα ζηνλ Κξφησλα, φπνπ έθαλε κεγάιε
εληχπσζε ζηνπο εθεί θαηνίθνπο. Ήηαλ έλαο άλδξαο κε καθξφρξνλεο πεξηπιαλήζεηο
22. 22
θαη εμαηξεηηθφο απφ ηελ ηδηα ηνπ ηε θχζε, θαιά πξνηθηζκέλνο απφ ηελ ηχρε,
θηιειεχζεξνο ζηα θξνλήκαηα θαη κεγάινο, κε πνιιή ράξε θαη εππξέπεηα ζηνλ ιφγν
θαη ζην ήζνο θαη ζε φια ηα άιια, κε απνηέιεζκα λα γνεηεχζεη ηνπο αλψηαηνπο
άξρνληεο ηεο πφιεσο. Καη αθνχ είπε πνιιά θαιά, θαηά δηαηαγή ησλ αξρφλησλ άξρηζε
λα ζπκβνπιεχεη ηνπο λένπο. Μεηά απ' απηά, νη λένη πξνζέξρνληαλ αζξφα θνληά ζηνλ
Ππζαγφξα θαη χζηεξα νη γπλαίθεο θαη έηζη ηδξχζε απ' απηφλ ζχιινγνο γπλαηθψλ. Ζ
θήκε ηνπ κεγάισζε αθφκε πεξηζζφηεξν θαη απέθηεζε πνιινχο νπαδνχο αθφκε θαη
βαζηιείο θαη δπλάζηεο απφ ηελ γεηηνληθή βάξβαξε ρψξα. Δθείλα πνπ έιεγε ζηνπο
καζεηέο ηνπ ("ζπλφληαο") δελ είλαη γλσζηά κε βεβαηφηεηα δηφηη ππήξρε ζθφπηκε
ζησπή. Κπξίσο γηλφηαλ γλσζηά ζε φινπο πξψηνλ φηη ε ςπρή είλαη αζάλαηε θαη έπεηηα
φηη ε ςπρή κεηαβηβάδεηαη ζε άιια γέλε δψσλ (κεηελζάξθσζε). Δπίζηο δίδαζθε φηη ζε
κεξηθέο πεξηφδνπο εκθαλίδνληαη πάιη εθείλα πνπ ππήξμαλ θάπνηε, ηίπνηε λέν δελ
ππάξρεη θαη φηη φια φζα γίλνληαη έκςπρα πξέπεη λα ηα ζεσξνχκε ζαλ νκνγελή.
Αλαθέξεηαη πσο πξψηνο ν Ππζαγφξαο έθεξε εηο ηελ Διιάδα απηά ηα δφγκαηα.
Με ηελ πξψηε ηνπ δεκφζηα νκηιία, ελψπηνλ ηνπ δήκνπ κεηέζηξεςε ηνπο πάληεο ππέξ
ηνπ θαη φπσο παξαδίδεη ν Νηθφκαρνο πεξηζζφηεξνη απφ δχν ρηιηάδεο
παξαθνινχζεζαλ ηνπο ιφγνπο ηνπ. Γνεηεχηεθαλ δε ηφζν πνπ δελ επέζηξεςαλ ζηηο
ηδηαίηεξεο παηξίδεο ηνπο αιιά καδί κε ηα παηδηά θαη ηηο γπλαίθεο ηνπο έθηηζαλ έλα
ηεξάζηην νίθεκα νκαδηθήο αθξνάζεσο, ην Οκαθνείνλ θαη ίδξπζαλ ηελ νλνκαδφκελε
απ' φινπο Μεγάιε Διιάδα ζηελ Ηηαιία, γηλφκελνη πνιίηεο ηεο. Καη αθνχ
απνδέρζεθαλ νξηζκέλνπο Νφκνπο θαη παξαγγέικαηα απ' απηφλ ζαλ λα ήηαλ ζείεο
ππνζήθεο έμσ απφ ηηο νπνίεο ηίπνηε δελ έθαλαλ, παξέκεηλαλ κε νκφλνηα καδί κε ην
ζχλνιν ησλ καζεηψλ επεπθεκνχκελνη θαη καθαξηδφκελνη απφ φινπο ηνπο γχξσ ησλ.
Σηο δε πεξηνπζίεο ηνπο έζεηαλ ζε θνηλή ρξήζε θαη ζπγθαηέιεγαλ ηνλ Ππζαγφξα
κεηαμχ ησλ Θεψλ. Γη' απηφ έλα απ' ηα απφξξεηα πνπ παξεδφζεζαλ ζ' απηνχο θαηά ηα
καζήκαηα, είλαη ε ιεγφκελε Σεηξαθηχο κε ηελ νπνία νξθίδνληαλ γηα φια φζα ήζειαλ
λα βεβαηψζνπλ επηθαινχκελνη ηνλ Ππζαγφξα ζαλ θάπνην ζεφ:
Οχ, κα ηνλ ακεηέξαη γελεάη παξαδφληα ηεηξαθηχλ,
παγάλ αελάνπ θχζεσο ξηδψκαη' έρνπζαλ.
(ρη, κα ηνλ παξαδφζαληα θαη ζηε δηθή καο γελεά ηελ ηεηξαθηχλ,
ηελ πεγή αελάνπ θχζεσο πνπ ξίδεο έρεη)
Καη φηαλ ηαμίδεςε πξνο ηελ Ηηαιία θαη ηελ ηθειία, φζεο πφιεηο βξήθε
ππνδνπισκέλεο ηε κηα ζηελ άιιε, άιιεο απφ πνιιά ρξφληα θαη άιιεο πξφζθαηα,
αθνχ ηηο ελέπλεπζε κε ειεχζεξα θξνλήκαηα, απειεπζέξσζε κε ηελ βνήζεηα ησλ ζε
αθξναηψλ ηνπ, ηνλ Κξφησλα, ηε χβαξε, ηελ Καηάλε, ην Ρήγην θαη κεξηθέο άιιεο.
Έζεζε δε θαη λφκνπο καδί κε ηνλ Υάξσλδα απφ ηελ Καηάλε θαη ηνλ Εάιεπθν ηνλ
Λνθξφ, κε ηνπο νπνίνπο λφκνπο έγηλαλ αμηνδήιεπηεο γηα πνιχ θαηξφ. Λέγεηαη πσο ν
ίκηρνο, ν ηχξαλλνο ησλ Κεληνξηπίλσλ φηαλ άθνπζε ηνλ Ππζαγφξα, απεξλήζε ηελ
εμνπζία θαη ηα ρξήκαηα θαη ηα κνίξαζε ζηελ αδειθή ηνπ θαη ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ.
Ο Αξηζηφμελνο παξαδίδεη πσο ήξζαλ θνληά ηνπ γηα λα δηδαρζνχλ Λεπθαλνί,
Μεζζάπηνη, Λεπθέηηνη θαη Ρσκαίνη. Ο Ππζαγφξαο απέηξεςε νξηζηηθά ζηάζεηο θαη
αλαξρία φρη κφλν ζηελ επνρή ηνπ αιιά θαη κεηαμχ ησλ απνγφλσλ ησλ καζεηψλ ηνπ
γηα πνιιέο γελεέο δηαηεξήζεζαλ νη δηδαρέο ηνπ. Απηφο έθαλε γλσζηφ ην ζφθν
απφθζεγκα: "κε θάζε ηξφπν πξέπεη λα δηψρλεηαη θαη λα θαπηεξηάδεηαη κε θσηηά, θαη
κε ζίδεξν θαη κε άιιεο επηλνήζεηο ε αξξψζηηα απφ ην ζψκα, ε πνιπηέιεηα απφ ηελ
θνηιηά, ε επαλάζηαζε απφ ηελ πφιε, ε δηρφλνηα απφ ην ζπίηη θαη απ' φια καδί ε
ακεηξία".
