1. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΣΕΥΝΙΑ
Γ΄ ΛΤΚΕΙΟΤ ΘΕΧΡΗΣΙΚΗ ΚΑΣΕΤΘΤΝ΢Η
Ο Κρητικός
Δ. ΣΟΛΩΜΟΣ

2. Ι΢ΣΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΣΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙ΢ΙΟ ΣΟΤ "ΚΡΗΣΙΚΟΤ"
Τν πέξαζκα ηνπ ΋ζσλα απφ ηελ Κέξθπξα ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1833 θαίλεηαη πσο απνηέιεζε ηελ αθνξκή γηα
ηε ζχλζεζε ηνπ "Κξεηηθνχ". Πεγή έκπλεπζεο ζηάζεθε γεληθά ν αγψλαο ησλ Κξεηηθψλ γηα ηελ ειεπζεξία θαη
εηδηθφηεξα ε θπγή ησλ Φξηζηηαλψλ απφ ηε Νφηηα θαη ηε Γπηηθή Κξήηε γηα ηα Κχζεξα, ηα Αληηθχζεξα θαη ηελ
Πεινπφλλεζν, χζηεξα απφ ηελ θαηάιεςε ηεο Μεζαξάο θαη ησλ Σθαθηψλ απφ ηνπο Τνχξθνπο (1823-24).
Ο πνηεηήο βίσζε βαζηά ηα ζρεηηθά γεγνλφηα κε βάζε πιεξνθνξίεο ή θαη δηεγήζεηο απηφπησλ καξηχξσλ θαη
πξνζθπγψλ, πνπ έθηαλαλ σο ηα Δπηάλεζα. Έηζη, ν "Κξεηηθφο" έρεη ηε κνξθή ηνπ ηξαγνπδηνχ ελφο πξφζθπγα,
πνπ καθξηά απφ ηνλ ηφπν ηνπ αλαπνιεί ηα πεξαζκέλα, ηα νπνία πιέθνληαη γχξσ απφ ην πεξηζηαηηθφ ηνπ
λαπαγίνπ πνπ θαζφξηζε ηε δσή ηνπ. Πξέπεη λα ζεκεησζεί πάλησο φηη ε ζρέζε ηνπ πνηήκαηνο κε ηελ ηζηνξηθή
πξαγκαηηθφηεηα είλαη εμαηξεηηθά ραιαξή (βι. ελδεηθηηθά απ. 5, ζη. 19-20). ΋πσο επίζεο πξέπεη λα αμηνινγεζεί
ζνβαξά φηη ηελ επνρή ηεο ζχλζεζεο ηνπ "Κξεηηθνχ" ε δηθαζηηθή δηέλεμε κε ηνλ εηεξνζαιή αδειθφ ηνπ (κε ηε
ζπλαθφινπζε ζπλαηζζεκαηηθή απνμέλσζε απφ ηε κεηέξα ηνπ, πνπ ππεξαγαπνχζε) βξηζθφηαλ ζην
θαηαθφξπθν.
Παξάιιεια ζην θείκελν αλαγλσξίδνληαη άκεζεο ή έκκεζεο αλαθνξέο ζηε ρξηζηηαληθή γξακκαηεία (βι. π.ρ.
απ. 2, ζη. 5-7, 13-14, 16/ απ. 3, ζη. 3,12/ απ. 4, ζη. 26-27 θ.ά.), ζηελ θξεηηθή ινγνηερλία θαη ην δεκνηηθφ
ηξαγνχδη (βι. π.ρ. απ. 2, ζη. 12/ απ. 3, ζη. 2, 10/ απ. 4, ζη. 7,37/ απ. 5, ζη. 22 θ.ά.), ζηελ αξραηνειιεληθή
γξακκαηεία (βι. π.ρ. απ. 5, ζη. 17-18), ηελ αξραία θαη ηε λεφηεξε θηινζνθία, ην ξνκαληηζκφ θ.ιπ. (βι. π.ρ. απ.
7, ζη. 13-18/ απ. 5, ζη. 54).
ΕΝΣΑΞΗ ΢Ε ΓΡΑΜΜΑΣΕΙΑΚΟ ΕΙΔΟ΢
Ο "Κξεηηθφο" είλαη έλα ιπξηθφ αθήγεκα, ην νπνίν κάιινλ επξφθεηην λα απνηειέζεη ηκήκα κηαο επξχηεξεο
πνηεηηθήο ζχλζεζεο. Σην θέληξν ηνπ πνηήκαηνο, κε ηελ απνζπαζκαηηθή κνξθή πνπ καο είλαη γλσζηφ,
βξίζθεηαη ε ιπξηθή αθήγεζε ηεο δνθηκαζίαο ηνπ ήξσα ζπλδπαζκέλε κε ην δξακαηηθφ ζηνηρείν. Τα "ιπξηθά επεηζφδηα", φπσο ραξαθηήξηζε ηα απνζπάζκαηα ν Λίλνο Πνιίηεο, ζπληζηνχλ ηελ αλαπαξάζηαζε ελφο δξάκαηνο
(=άγλνηα ηνπ ήξσα γηα ηε δξακαηηθή έθβαζε ηεο δνθηκαζίαο ηνπ) κε έλα ραξαθηήξα (=κνλφδξακα),
ζρεηίδνληαη φκσο θαη κε ην έπνο (=έθζεζε, αθήγεζε πεξηπέηεηαο).
΢ΥΟΛΗ - ΣΕΥΝΟΣΡΟΠΙΑ
Τν πνίεκα απνηειεί θιαζηθφ δείγκα ηεο Δπηαλεζηαθήο Σρνιήο, ηεο νπνίαο θνξπθαίνο εθπξφζσπνο ππήξμε ν
Σνισκφο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη πξηλ απφ ηνλ Σνισκφ Δπηαλήζηνη πνηεηέο νλνκάδνληαη πξνζνισκηθνί
(κέζα 18νπ - αξρέο 19νπ αηψλα), ελψ φζνη, ζχγρξνλνη ηνπ ζρεδφλ, επεξεάδνληαη άκεζα απφ απηφλ ζνισκηθνί,
θαη φζνη αξγφηεξα εκπλένληαη απφ ην έξγν ηνπ κεηαζνισκηθνί. Βαζηθά γλσξίζκαηα ηεο Σρνιήο απηήο είλαη:
α) ε ιαηξεία ηεο παηξίδαο, ηεο ζξεζθείαο, ηεο θύζεο θαη ηεο γπλαίθαο,
β) ε ηάζε γηα εμηδαλίθεπζε,
γ) ν ππνθεηκεληζκόο,
δ) ε ζύδεπμε ηεο θύζεο κε ηα ζπλαηζζήκαηα,
ε) ε πξνζπάζεηα γηα ελόηεηα ιόγνπ θαη κέηξνπ,
ζη) ε πξνζήισζε ζηε δεκνηηθή γιψζζα (πιελ ηνπ Κάιβνπ).
Τα πεξηζζφηεξα απφ ηα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά νθείινληαη θπξίσο ζε ξνκαληηθέο επηδξάζεηο.
ΘΕΜΑ - ΤΠΟΘΕ΢Η
Σην ζεκαηηθφ θέληξν ηεο ζχλζεζεο βξίζθεηαη ην δξακαηηθφ επεηζφδην ηνπ λαπαγίνπ, γχξσ απφ ην νπνίν
αλαπαξάγεηαη ην ηξαγνχδη ηνπ Κξεηηθνχ πξφζθπγα, πνπ αλαπνιεί θαη νξακαηίδεηαη ηα κέιινληα.
 απ. 1 = Ο λαπαγηζκέλνο Κξεηηθφο παιεχεη κε ηα θχκαηα κέζα ζηε λπρηεξηλή ηξηθπκία πξνζπαζψληαο λα
ζψζεη ηελ αγαπεκέλε ηνπ.
 απ. 2 = Ο Κξεηηθφο, απεπζπλφκελνο ζε έλα ππνζεηηθφ αθξναηήξην, παίξλεη ηξηπινχο φξθνπο γηα λα πείζεη
γηα ηελ αιήζεηα ηεο αθήγεζεο ηνπ αθνινπζεί (ζη.5 θαη εμήο) κηα κεγάιε παξέλζεζε, φπνπ ν Κξεηηθφο,
κεηαθεξκέλνο ζε κεηαθπζηθφ επίπεδν, νξακαηίδεηαη ηε ζηηγκή πνπ ζα μαλαδεί ηελ αγαπεκέλε ηνπ
αλαζηεκέλε θαηά ηελ Έζραηε Κξίζε.
 απ. 3 = Ζ αθήγεζε επαλέξρεηαη ζηελ αξρηθή ζθελή (λαπάγην), ζηε ζάιαζζα φκσο επηθξαηεί ηψξα απφιπηε
εξεκία (απφηνκε κεηαζηξνθή θπζηθψλ ζπλζεθψλ). Ζ απφηνκε παχζε ηεο ηξηθπκίαο θαη ε απφιπηε εξεκία
ζηε θχζε ζεσξείηαη απφηνθνο "θξπθνχ κπζηεξίνπ", θάπνηαο κπζηηθήο δειαδή θαη απφθξπθεο

3. δξαζηεξηφηεηαο κεηαθπζηθνχ ραξαθηήξα πξνεηνηκάδεηαη έηζη ε εκθάληζε ηεο Φεγγαξνληπκέλεο.
 απ. 4 = Πεξηγξάθνληαη ε εκθάληζε θαη ε θίλεζε ηεο ζετθήο νπηαζίαο θαη εθθξάδνληαη νη ζθέςεηο θαη ηα
ζπλαηζζήκαηα ηνπ ήξσα κπξνζηά ζην ζαπκαζηφ φξακα. Ζ κεγάιε ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε κεηαθέξεη ην
λνπ ηνπ ήξσα ζηα ηξαγηθά γεγνλφηα ηεο Κξήηεο. Έηζη, κέζα απφ ηελ αλάκλεζε ησλ πεξαζκέλσλ ε
δξακαηηθή έθθιεζε πξνο ηε Φεγγαξνληπκέλε λα βνεζήζεη ζηε ζσηεξία ηεο αγαπεκέλεο ηνπ κνηάδεη
απφιπηα θπζηνινγηθή.
 απ. 5 = Ζ ζαπκαζηή νπηαζία εμαθαλίδεηαη κε δαθξπζκέλα κάηηα. Ζ αθήγεζε, πζηέξα απφ δηαδνρηθέο
ρξνληθέο κεηαηνπίζεηο πφηε ζην παξφλ θαη ηελ ησξηλή θαηάζηαζε ηνπ ήξσα θαη πφηε ζην παξειζφλ,
επαλέξρεηαη ζηε ζθελή ηνπ λαπαγίνπ θαη ζηνλ αγψλα ηνπ Κξεηηθνχ γηα ηε ζσηεξία ηεο θφξεο. Ψζηφζν, ην
άθνπζκα θαη ε δηάρπζε ελφο καγεπηηθνχ θαη απφθνζκνπ ήρνπ απνζπνχλ ηνλ ήξσα απφ ηηο πξνζπάζεηεο
ηνπ, νδεγψληαο ηνλ ζε ςπρηθή έθζηαζε. Τειηθά, ν λαπαγφο θηάλεη ζηελ αθξνγηαιηά θαη απηζψλεη ηελ
αγαπεκέλε ηνπ, πνπ φκσο είλαη λεθξή.
Οη αθεγεκαηηθέο ελφηεηεο ηνπ πνηήκαηνο έρνπλ βέβαηα απνζπαζκαηηθή κνξθή, κεηαμχ ηνπο φκσο ππάξρεη
αιιειεμάξηεζε, νη ελφηεηεο δειαδή είλαη νξγαληθά ζπλδεδεκέλεο κεηαμχ ηνπο. Ζ δνκή κάιηζηα ηνπ πνηήκαηνο
είλαη θπθιηθή (νη πξνζπάζεηεο γηα ηε δηάζσζε ηεο θφξεο θαηά ην λαπάγην - ν ζάλαηνο ηεο θφξεο) κε
εζσηεξηθέο παξαπνκπέο ζηνλ νξακαηηζκφ ηεο Έζραηεο Κξίζεο, ζηε δσή ηνπ πξφζθπγα πξηλ θαη κεηά ην
λαπάγην θαη ζηε ζαπκαζηή εκπεηξία ηνπ ζηε ζάιαζζα (Φεγγαξνληπκέλε θαη αλεθιάιεηνο ήρνο).
Πξέπεη λα ζεκεησζεί πάλησο φηη ε ζρεηηθά ξεαιηζηηθή εθδνρή ηνπ θεληξηθνχ επεηζνδίνπ (λαπάγην θαη
πξνζπάζεηεο δηάζσζεο ηεο θφξεο) θαηαιακβάλεη κφλν 28 ζηίρνπο (ζε ζχλνιν 134), άιινπο 28 θαηαιακβάλνπλ
ζπκβάληα έμσ απφ ην θεληξηθφ επεηζφδην, ελψ νη ζαπκαζηέο εκπεηξίεο κε ην φξακα ηεο Φεγγαξνληπκέλεο θαη
ην καγηθφ ήρν εθηείλνληαη ζε 46 θαη 32 ζηίρνπο αληίζηνηρα.
Τα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δνκήο, εθηφο απφ ηελ απνζπαζκαηηθή κνξθή ηνλ πνηήκαηνο, είλαη ηα εμήο:
α) Ζ ηξηπιή ζύλζεζε κε ηελ νπνία απνδίδεηαη νινθιεξσκέλν ην θάζκα ηεο εζσηεξηθήο δσήο ηνπ ήξσα:
αγάπε γηα ηελ παηξίδα, ρξηζηηαληθή πίζηε θαη έξσηαο γηα ηε γπλαίθα. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζπλδέεηαη ν
παηξησηηζκφο κε ην ζξεζθεπηηθφ ζηνηρείν θαη ηνλ εξσηηζκφ.
β) Τν επαλαιακβαλφκελν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζχλζεζεο ησλ ζηνηρείσλ αλά ηξία:
• ηξεηο θεξαπλνί (απ.1, ζη.3),
• ηξηπιφο φξθνο γηα ηελ αιήζεηα ηεο αθήγεζεο (απ.2, ζη. 1-4),
• αβεβαηφηεηα γηα ηελ ηαπηφηεηα ηεο Φεγγαξνληπκέλεο, αλαδήηεζε ηεο κεηαμχ ηξηψλ δπλαηνηήησλ (απ.4,
ζη.14-16),
• ηζρπξφηεξεο νη δπλάκεηο ηνπ ήξσα κεηά ηελ εμαθάληζε ηεο νπηαζίαο ζε ζχγθξηζε κε ηξεηο πεξηπηψζεηο ηνπ
παξειζφληνο (απ.5, ζη. 16-20),
• ηξεηο απνθαηηθέο παξνκνηψζεηο γηα ηνλ αζχγθξηηα καγεπηηθφ ήρν (απ.5, ζη. 25-42),
• ηξεηο δνθηκαζίεο (θαηαηγίδα, Φεγγαξνληπκέλε, ήρνο).
Αμηνζεκείσην είλαη επίζεο φηη ηα ηξία ζηνηρεία παξνπζηάδνληαη ζπλήζσο δηαβαζκηζκέλα ζε κηα αληνχζα
θιίκαθα (ζρήκα θιηκαθσηφ).
γ) Ζ ζχλζεζε ηνπ θπζηθνχ επίπεδνπ κε ην κεηαθπζηθφ θαη ε ζπλχθαλζε πξαγκαηηθψλ θαη θαληαζηαθψλ
ζηνηρείσλ. Τν θαληαζηαθφ ζηνηρείν θαη ην κεηαθπζηθφ επίπεδν θπξηαξρνχλ, ελψ θαη ην θπζηθφ πξαγκαηηθφ ηείλεη πξνο ην κεηαθπζηθφ-θαληαζηηθφ. Σην ζεκείν ζπλάληεζεο ησλ δχν επηπέδσλ - ζηνηρείσλ
βξίζθεηαη ε ηδεαηή ζχλζεζε, ε λέα δηάζηαζε ηεο χπαξμεο. Φαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε
απνθαιππηηθή ζηηγκή ηεο Έζραηεο Κξίζεο, πνπ, φπσο παξνπζηάδεηαη απφ ηνλ πνηεηή, απνηειεί επεμεξγαζία ηνπ κνηίβνπ ηεο ζπληέιεηαο ηνπ θφζκνπ (ζχλδεζε ζαλάηνπ κε αλάζηαζε, ππνρψξεζε ηνπ γήηλνπ
θφζκνπ θαη πξνβνιή ηεο παξαδείζηαο δσήο θαη ηεο εμηδαληθεπκέλεο αγάπεο).
δ) Ζ ζύλζεζε αξλεηηθώλ θαη ζεηηθώλ ζηνηρείσλ, αληηζεηηθψλ δεπγψλ θαη αληίκαρσλ δπλάκεσλ. Έηζη:
ν θπζηθφο θφζκνο αληηπαξαηίζεηαη ζηνλ ηδεαηφ,
ε θχζε απνηειεί έθθξαζε ηεο άινγεο βίαο (π.ρ. θαηαηγίδα) αιιά θαη ηεο αξκνλίαο (αξρέηππν ηνπ
θάιινπο θαη ηνπ αγαζνχ),
ηελ έληνλε θίλεζε (ηξηθπκία) δηαδέρεηαη ε απφιπηε αθηλεζία, ν έξσηαο δεπγαξψλεηαη κε ην ζάλαην θη
απηφο κε ηελ αλάζηαζε, νη ηξαγηθέο εκπεηξίεο ηνπ ήξσα κε ηνλ νξακαηηζκφ ηεο Έζραηεο Κξίζεο θαη
ηνπ Παξαδείζνπ, ε ζσηεξία ηνπ ήξσα ζπλεπάγεηαη ην ζάλαην ηεο θφξεο, ν απνπλεπκαησκέλνο ήξσαο
δηαιέγεηαη κε εθθνζκηθεπκέλεο ςπρέο ησλ αλαζηεκέλσλ,
ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ ήξσα λα ζσζεί ν ίδηνο θαη λα ζψζεη ηελ αγαπεκέλε ηνπ αληηκάρνληαη ε θχζε
(θαηαηγίδα), ην φξακα ηεο Φεγγαξνληπκέλεο θαη ην άθνπζκα ηνπ γιπθχηαηνπ ήρνπ. Ζ θχζε σο
3

4. αληίκαρε δχλακε παξαιχεη κε ηελ ππεξνρή ηεο ηελ αληίζηαζε ελάληηα ζηα εκπφδηα πνπ ε ίδηα
πξνβάιιεη, αιιά θαη δηαβξψλεη ηελ εζηθή ζέιεζε κε ην αθαηακάρεην θάιεζκα ηεο γηα δσή. Με ηνλ
ηξφπν απηφ ν ήξσαο "αθνκνηψλεηαη" θαη ην αγσληζηηθφ πλεχκα ηνπ εμνπδεηεξψλεηαη, κε απνηέιεζκα
ηελ απψιεηα ηεο θφξεο.
ε) Ζ ιεηηνπξγία ησλ αληηζηαζκηζκάησλ, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη θάηη ζεηηθφ έρεη σο αληίβαξν ηνπ θάηη ην
αξλεηηθφ θαη ην αληίζηξνθν. Έηζη, ε ραξά θέξλεη ηε ιχπε, ε επηπρία ηε δπζηπρία, ε ζσηεξία ηελ απψιεηα
θ.ιπ. Ο ήξσαο ι.ρ. πςψλεηαη ζε αλψηεξε δσή, γηαηί κπφξεζε λα δεη ην ζαχκα θαη λα ληψζεη ζαπκαζκφ, θη
έηζη θαηαθηά ην πνηεηηθφ ράξηζκα ε αγαπεκέλε ηνπ φκσο ράλεηαη. Ζ ζεσξία ησλ αληηζηαζκηζκάησλ
ζπλδέεηαη ζηελά κε ηε ζχλζεζε αληηζεηηθψλ ζηνηρείσλ θαη αληίξξνπσλ δπλάκεσλ.
Ο "Κξεηηθφο", πνπ γξάθηεθε θαηά ηε δηεηία 1833-34, είλαη ην πξψην απφ ηα κεγάια πνηήκαηα ηεο σξηκφηεηαο
ηνπ Σνισκνχ. Αλ θαη ζηηο εθδφζεηο αλαθέξεηαη ζαλ "απφζπαζκα" είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα έλα
νινθιεξσκέλν πνίεκα, παξφιν πνπ ν πνηεηήο δελ πξνρψξεζε ζηελ ηειεπηαία θάζε ηεο επεμεξγαζίαο ηνπ. Ζ
θηινινγηθή έξεπλα έρεη πηα απνδείμεη φηη ν Σνισκφο ζρεδίαδε έλα κεγάιν ζπλζεηηθφ πνίεκα πνπ ζα
απαξηηδφηαλ απφ ηέζζεξα ιπξηθά θαη ηέζζεξα ζαηηξηθά. Καηά ζπλέπεηα ν αξηζκφο 18 πνπ ν Σνισκφο είρε
βάιεη ζηελ θνξπθή ηνπ πνηήκαηνο δε ζήκαηλε πνηέ φηη ππήξραλ άιια δεθαεπηά κέξε πνπ πξνεγήζεθαλ ηνπ
"Κξεηηθνχ" θαη πνπ είραλ ή ραζεί ή δελ είραλ πνηέ γξαθεί. Ο αξηζκφο αλαθέξεηαη ζε κέξε άιισλ πνηεκάησλ
πνπ καδί κε ηνλ "Κξεηηθφ" επξφθεηην λα απνηειέζνπλ ην θηιφδνμν πνηεηηθφ ζχλζεκα ηνπ πνηεηή. Τν
κεγαιεπήβνιν ζρέδην ηνπ Σνισκνχ δελ πινπνηήζεθε πνηέ.
Φηινζνθηθό ππόβαζξν (Φύζε θαη ειεπζεξία)
Ο Σνισκφο επεξεάζηεθε βαζχηαηα απφ ηνλ επξσπατθφ θαη εηδηθφηεξα ην γεξκαληθφ ξνκαληηζκό: ε
πλεπκαηηθή ηνπ ζπγθξφηεζε θαη ηδηαίηεξα νη απφςεηο γηα ηε θχζε θαη ηελ ειεπζεξία θαηάγνληαη απφ ην κεγάιν
απηφ πλεπκαηηθφ θίλεκα ηνπ 18νπ αηψλα. Πίζηεπε ινηπφλ φηη γηα θηάζεη ν άλζξσπνο ζηελ εζηθή ηειεηφηεηα
πξέπεη λα απειεπζεξσζεί απφ θάζε επηξξνή ηεο θχζεο, πνπ εκπφδηδε ηε βειηίσζή ηνπ. Ζ ζρέζε αλζξψπνπ θχζεο απαζρφιεζε ηνλ πνηεηή ζε φια ηα κεγάια έξγα ηεο σξηκφηεηάο ηνπ. Σηνλ "Κξεηηθφ", ηνπο "Διεχζεξνπο
Πνιηνξθεκέλνπο" θαη ηνλ "Πφξθπξα", πξσηαγσληζηνχλ ήξσεο πνπ αληηκάρνληαη άιινηε ηηο άινγεο δπλάκεηο
ηεο θχζεο (π.ρ. ε ηξηθπκηζκέλε ζάιαζζα ζηνλ "Κξεηηθφ") θαη άιινηε ζηηο καγεπηηθέο ηεο κεηακνξθψζεηο
(θεγγαξνληπκέλε, γιπθχηαηνο ήρνο).
Πνηεηηθή
Οη ξνκαληηθνί έβιεπαλ ην πνίεκα ζαλ έλα θπηφ πνπ αλαπηχζζεηαη. Αληί έλαο ζηίρνο ή κηα ζηξνθή λα
νδεγεί ινγηθά ζηελ επφκελε, φπσο ην έλα γξαλάδη θηλεί ην άιιν, ην πνίεκα ζα πξέπεη λα εμειίζζεηαη κε
ηέηνηνλ ηξφπν πνπ θάζε κέξνο λα εμαξηάηαη απφ ην θαζέλα απφ ηα ππφινηπα κέξε. Τελ αξρή απηή εθαξκφδεη ν
Σνισκφο ζηνλ "Κξεηηθφ" κε ηε βνήζεηα ησλ αλάδξνκσλ θαη πξφδξνκσλ αθεγήζεσλ πνπ πιαηζηψλνπλ θαη
ζπκπιεξψλνπλ ηελ θπξίσο αθήγεζε, ηελ πάιε ηνπ πξσηαγσληζηή θαη ηεο θνξαζηάο κε ηα θχκαηα. ΋ζν γηα ηε
κνξθή ηνπ πνηήκαηνο έπξεπε λα βγαίλεη "νξγαληθά", φπσο έιεγαλ, απφ ην πεξηερφκελν, άπνςε πνπ ψζεζε ηνλ
Σνισκφ λα ρξεζηκνπνηήζεη, θαηά πεξίπησζε, ην δξακαηηθφ θαη ην ιπξηθφ ηξφπν.
Ο Σνισκφο, σο γλήζηνο ξνκαληηθφο, πξνζπαζνχζε λα μεπεξάζεη ηα έξγα ηεο πνηεηηθήο θφξκαο, ηα φξηα
ησλ παιηφηεξσλ θαιιηηερληθψλ δεκηνπξγεκάησλ, ηα φξηα ησλ ίδησλ ηνπ ησλ δπλαηνηήησλ. Ζ αηέξκνλε
αλαδήηεζε ηνλ ψζεζε λα γξάςεη πέληε θνξέο ηνλ "Κξεηηθφ " θαη λα πεηξακαηηζηεί κε εθαηνληάδεο ζηίρνπο. Ζ
ηάζε απηή εμεγεί ηελ απνζπαζκαηηθόηεηα ησλ ψξηκσλ έξγσλ ηνπ (έθδειε ζηνπο "Διεχζεξνπο
Πνιηνξθεκέλνπο" θαη ηνλ "Πφξθπξα" αιιά δπζδηάθξηηε ζηνλ "Κξεηηθφ") θαη ηελ απξνζπκία ηνπ λα ηνπο
δψζεη κηα νξηζηηθή, παγησκέλε κνξθή.
Αιιά ν ζεκαληηθφηεξνο ζηφρνο ηνπ Σνισκνχ ήηαλ ν ζπγθεξαζκφο θιαζηθηζκνχ θαη ξνκαληηζκνχ θαη ε
δεκηνπξγία ελφο λένπ ινγνηερληθνχ είδνπο "κεηθηνχ αιιά λφκηκνπ". Δλφο είδνπο πνπ ζα ζπλδχαδε ηα κέρξη
ηφηε γλσζηά: ηελ αθήγεζε, ην δξάκα θαη ηε ιπξηθή πνίεζε. Ο "Κξεηηθφο" ζεσξείηαη πξντφλ ηεο παξαπάλσ
θηινζνθίαο: έρεη αθεγεκαηηθό ραξαθηήξα, είλαη δξακαηηθόο κνλόινγνο αιιά θαη ιπξηθό πνίεκα, εθόζνλ
πξνβάιιεη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ αθεγεηή.
Τέινο, ν Σνισκφο επηρείξεζε, ηδηαίηεξα ζηα ηξία κεγάια ηνπ πνηήκαηα λα αθαηξέζεη θάζε άρξεζην
αθεγεκαηηθφ πιηθφ, γηα λα έρεη ην ππφινηπν φρη κφλν κεγάιε πεξηεθηηθφηεηα θαη έληαζε, αιιά θαη έλα
κπζηήξην πνπ ζα γνήηεπε ηνπο αλαγλψζηεο θαη ζα εμαζθάιηδε ηε κέζεμή ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηνλ
4

5. "Κξεηηθφ" ζα έπξεπε απφ ηελ αξρή ηνπ 1 [18] λα ππάξρεη αλαθνξά ζην λαπάγην, ν Κξεηηθφο φκσο αξρίδεη ηελ
αθήγεζε ηνπ αλαθεξφκελνο ζηελ αθηή πνπ μερσξίδεη ζην βάζνο ηνπ νξίδνληα. Φπζηθά ζηελ ίδηα ζθνπηκφηεηα
ππαθνχεη θαη ην απφηνκν, ιαθσληθφ ηέινο.
Αθεγεκαηηθή ηερληθή
 Ο "Κξεηηθφο" είλαη ην κφλν πνίεκα ηνπ Σνισκνχ φπνπ απφ ηελ αξρή κέρξη ην ηέινο κηιάεη έλαο
επηλνεκέλνο αθεγεηήο (αθήγεζε ζε α' πξφζσπν) πνπ κέλεη δσληαλφο σο ην ηέινο γηα λα δηεγεζεί ηελ
ηζηνξία ηνπ (αθεγεκαηηθφ πνίεκα).
 Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ν αθεγεκαηηθφο ρξφλνο, θαζψο ε δηήγεζε δηαθφπηεηαη ζπρλά απφ
αλαιήςεηο θαη πξνιήςεηο, πνπ ζπκπιεξψλνπλ ηα αθεγεκαηηθά θελά πξηλ θαη κεηά ην θπξίσο επεηζφδην.
Υξνληθά επίπεδα ηεο αθήγεζεο
Τα ρξνληθά επίπεδα ηεο αθήγεζεο είλαη ηέζζεξα:
Τν πξώην θαιχπηεη ην ρξφλν ηνπ λαπαγίνπ θαη ησλ ζαπκαζηψλ εκπεηξηψλ ηνπ Κξεηηθνχ.
Τν δεύηεξν ηελ πξντζηνξία ηνπ ήξσα ζηελ Κξήηε: ακέξηκλα παηδηθά θαη εθεβηθά ρξφληα (4 [21] 13-17, 5
[22] 25-35), ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ δεηλψλ ηεο ζθιαβηάο κέζα απφ ηε ζέαζε ηεο θχζεο (5 [22] 36-42),
αγψλεο ελάληηα ζηνπο Τνχξθνπο (2 [19] 2-3, 5 [22] 6, 5 [22] 16-20), ήηηα θαη εθπαηξηζκφο (4 [21] 29-36).
Τν ηξίην ρξνληθφ επίπεδν είλαη ε δσή ηνπ πξφζθπγα: ζιηβεξή (δεηηαληά -εθηάιηεο 5 [22] 7-13) αιιά θαη
ραξηζκαηηθή (αιιειεγγχε 5 [22] 5-8), "ζθξαγίδα δσξεάο" 5 [22] 3-4, 5 [22] 14).
Τν ηέηαξην ρξνληθφ επίπεδν ζπληζηά ν νξακαηηζκφο ηεο "έζραηεο θξίζεο".
Γιώζζα
Ζ γιψζζα ηνπ "Κξεηηθνχ", πινχζηα, κε κεγάιε πνηθηιία ιέμεσλ, αθνκνηψλεη δεκηνπξγηθά ηελ εθθιεζηαζηηθή
γιψζζα, (βι. θπξίσο 2 [19]), ην ιφγν ηνπ "Δξσηφθξηηνπ" θαη ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ.
΢ηηρνπξγία
Ο Σνισκφο ζηνλ "Κξεηηθφ" ρξεζηκνπνίεζε ην δεθαπεληαζχιιαβν δεπγαξσηφ ζηίρν πνπ γλψξηδε απφ ηε ιατθή
πξνθνξηθή ινγνηερλία θαη ηνλ "Δξσηφθξηην".
Ο ξνκαληηζκόο
Ακθηζβεηεί φινπο ηνπο θαλφλεο, ηελ ηππνπνίεζε, ηηο εζηθέο αμίεο ηνπ θιαζηθνχ παξειζφληνο θαη, γεληθά, ηελ
παξάδνζε. Σηε ζέζε φισλ απηψλ ηνπνζεηεί ην ζπλαίζζεκα θαη ηε θαληαζία, ην απφιπην θαη ην ππεξβνιηθφ, ην
ζπγθηλεζηαθφ θαη ην ηδαληθφ. Ο δεκηνπξγφο αηζζάλεηαη πιένλ απφιπηα ειεχζεξνο λα απνθαιχςεη κέζα απφ
ηελ ηέρλε ηελ πξνζσπηθή ηνπ ηδηνθπία θαη θάζε ηνπ δηαίζζεζε.
΋ια απηά νδεγνχλ ην ξνκαληηζκφ ζην παξάδνμν θαη ην κπζηεξηψδεο, ην φλεηξν, ην ππεξθπζηθφ θαη ηνλ
εμσηηζκφ, ην αζαθέο θαη ην ζπγθερπκέλν, ζε ζπλδπαζκφ κε κηα δηάρπηε κειαγρνιία θαη απαηζηνδνμία, θαζψο
θαη κηα λνζηαιγηθή δηάζεζε γηα ηα πεξαζκέλα (φρη φκσο γηα ην θιαζηθφ παξειζφλ).
Σε φ,ηη αθνξά ηε ζεκαηνγξαθία, ππάξρεη θαηαξρήλ κηα ηδηαίηεξε επηκνλή ζην «εγψ» ηνπ δεκηνπξγνχ ή ηνπ
ήξσα, έλαο έληνλνο δειαδή αηνκηθηζκφο θαη εγσθεληξηζκφο. Καηά ηα άιια, νη ξνκαληηθνί δείρλνπλ κηα
πξνηίκεζε γηα ζέκαηα φπσο ε πξνζσπηθή εκπεηξία ηεο θχζεο, ν ζεφο, ε πεξηπέηεηα, ν έξσηαο (ζπλήζσο
κειαγρνιηθφο ή θαηαδηθαζκέλνο), ν εξσηζκφο θαη νη αγψλεο γηα ηελ ειεπζεξία θηι. Δπίζεο, κε ην ξνκαληηζκφ
έρνπκε κηα ζηξνθή πξνο ηνπο κεζαησληθνχο επξσπατθνχο ζξχινπο θαη ηηο παξαδφζεηο ή πξνο ηε κπζνινγία
θάζε ιανχ γηα άληιεζε ζεκάησλ. Τέινο, νη ξνκαληηθνί αξέζθνληαη ζηε ρξεζηκνπνίεζε ππνβιεηηθψλ
ζθεληθψλ, φπσο ηα λπρηεξηλά θεγγαξφινπζηα ηνπία, ηα εξείπηα, νη ηάθνη, νη καθάβξηεο εηθφλεο ζαλάηνπ θηι.
Θα πξέπεη επίζεο λα πνχκε φηη σο γλήζην θίλεκα, ν ξνκαληηζκφο ελδηαθέξεηαη γηα ηε ζχλδεζε ηέρλεο θαη δσήο.
Γη' απηφ θαη αγθαιηάδεη ηνπο αγψλεο ησλ ιαψλ γηα ειεπζεξία, δεκνθξαηία θαη εζληθή αλεμαξηεζία, πηζηεχεη
ζηα ηδαληθά ηεο επαλάζηαζεο θαη, γεληθά, επηδηψθεη ηελ πνιηηηθή δξάζε.
1η αφηγηματική ενότητα→ Ναυαγός ο Κρητικός προσπαθεί να σώσει τη αγαπημένη του μέσα στην
τρικυμία (1-2)
1 [18.]
5

6. Αθνχγεηαη ε θσλή ελφο επηλνεκέλνπ αθεγεηή πνπ, αληίζεηα κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο ήξσεο ηνπ Σνισκνχ,
κέλεη δσληαλφο σο ην ηέινο γηα λα πεη ηελ ηζηνξία ηνπ. Μαο ηνπνζεηεί ζην ρξφλν ακέζσο κεηά ηελ θαηαηγίδα
θαη ην λαπάγην θαη πεξηγξάθεη ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη. Έλαο κειεηεηήο ηνπ Σνισκνχ
ππνζηεξίδεη φηη ζε θάπνην ζεκείν -ίζσο ζηελ αξρή ηνπ 18νπ κέξνπο [1]- ζα έπξεπε λα ππάξρεη ξεηή αλαθνξά
ζην λαπάγην. Άιινη φκσο ιέλε: «ε κάλεηα ησλ θπζηθψλ δπλάκεσλ δελ μεζπά παξά κνλάρα ζηελ ςπρή ηνπ
ήξσνο. Τν λαπάγην δελ πεξηγξάθεηαη κέζα ζην πνίεκα. Καη ηνχην φρη δηφηη ην πνίεκα είλαη απνζπαζκαηηθφ ή
δηφηη ηνπ ιείπεη ε αξρή. Τν λαπάγην δελ είλαη θάηη πνπ ζπλέβε. Δίλαη έλα Γεγνλφο ηεο ςπρήο, κηα αηηία πνπ
ξίρλεη ηελ ςπρή ζηα νξζάλνηρηα ζαγφληα ησλ ζθνηεηλψλ δπλάκεσλ πνπ κέζα ηεο θξχβεη...»
ζη.1→ Δλδηαθέξνλ έρεη ε παξνπζία θαη επαλάιεςε ηνπ α ην νπνίν ζε ζπλδπαζκφ κε ην θφκκα κεηά
ην ’Δθνίηαα (έρεη ην ρξφλν ηεο ηνκήο ζηνλ ηακβηθφ ζηίρν) δεκηνπξγεί ηελ αίζζεζε ηεο απφζηαζεο ηνπ
λαπαγνχ απφ ηε ζηεξηά ε νπνία ζα ηνλ ζψζεη. Αληίζεηα ε έθζιηςε η’ αθξνγηάιη δεκηνπξγεί ηελ
ςεπδαίζζεζε ηεο εγγχηεηαο ηνπ πιεζηάζκαηνο. Αλ ν πνηεηήο ζέιεη λα ππνβάιεη ζηνλ αλαγλψζηε ηελ
εληχπσζε πσο ν Κξεηηθφο θνιπκπψληαο αηζζάλεηαη ην κάηαην ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ, αιιά ηαπηφρξνλα
ζπληεξεί ηελ ειπίδα ηεο ζσηεξίαο, δφκεζε ην ζηίρν ζε δχν άληζα εκηζηίρηα, ζην πξψην έβαιε κφλν ην
ππνθείκελν πνπ κηιεί λα παξαηεξεί θαη ζην δεχηεξν ην εκπεηξηθφ απνηέιεζκα ηεο παξαηήξεζεο ηνπ: ηελ
απφζηαζε πνπ ην ρσξίδεη απφ ην ζθνπφ ηνπ. Μφλν πνπ θαζψο θνιπκπά, κηα βπζηδφκελνο, κηα αλεξρφκελνο
(ηελ αίζζεζε απηή ππνβάιιεη ην εθνίηαα θαη χζηεξα ην ήηαλε), κηα βιέπεη νξίδνληα, άξα θαη ην καθξηλφ
αθξνγηάιη, θαη κηα ράλεη ηνλ νξίδνληα (ηελ αίζζεζε απηή ππνβάιιεη ε ραζκσδία καθξηά αθφκε θαη η'
αθξνγηάιη).
Έηζη ε εκπεηξηθή εηθφλα ρψξνπ έγηλε πνηεηηθή, ερεηηθή εηθφλα θαη ε ερεηηθή εηθφλα ππέβαιε ηελ
αίζζεζε ηεο απφζηαζεο.
ζη. 2→ Κηφιαο ζηνπο πξψηνπο ζηίρνπο ηνπ Κξεηηθνχ ην επίζεην θαιόο θάλεη ηελ παξνπζία ηνπ: ην
αζηξνπειέθη, έλα θπζηθφ θαηλφκελν πνπ θέξλεη θαηαζηξνθή απφ ηε θχζε ηνπ δελ κπνξεί λα είλαη "θαιφ".
Αιιά ν λαπαγηζκέλνο Κξεηηθφο θάλεη κηα επίθιεζε, κηα επρή πξνο ην αζηξνπειέθη λα "μαλαθέμεη πάιη", λα
ηνλ βνεζήζεη θαη πάιη θάηη λα δηαθξίλεη κε ηε ιάκςε ηνπ κέζα ζηε βαζηά ζθνηεηληά πνπ ηνλ θπθιψλεη. Γη’
απηφ άιισζηε ραξαθηεξίδεηαη «θαιφ».
 Τν αζηξνπειέθη ηνχ θάλεθε θαιφ, επλντθφ· κηα ζρέζε θηιηθή δεκηνπξγήζεθε αλάκεζα ζην νπξάλην
θαηλφκελν θαη ην αδχλακν αλζξψπηλν πιάζκα πνπ παιεχεη κε ηα θχκαηα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζπλήζσο
ν Σνισκφο ηελ επίθιεζε ηελ ηνπνζεηεί ζην ζηφκα θάπνηνπ ήξσα αληί λα απεπζχλεηαη ζηα πξάγκαηα ν
ίδηνο. Σην δεχηεξν ζηίρν ηνπ Κξεηηθνχ ν αθεγεηήο κηιάεη ζην αζηξνπειέθη. Αθνχ πεξηκέλεη ην
αζηξνπειέθη λα ηνλ αθνχζεη θαη λα ηνλ ππαθνχζεη, ν Κξεηηθφο (αλ φρη ν πνηεηήο) ππνζέηεη φηη απηφ έρεη
αλζξψπηλεο ή ζετθέο ηδηφηεηεο.
 Τν επίζεην θαιόο είλαη πνιχ ζπλεζηζκέλν ζην Σνισκφ θαη θαλεξψλεη ην θηιηθφ δέζηκν θαη ηε ζρέζε
αγάπεο κε ην πξνζδηνξηδφκελν νπζηαζηηθφ. Έηζη δηθαηνινγείηαη θαη ην νμχκσξν νπζηαζηηθά ζρήκα
αζηξνπειέθη κνπ θαιό, εθφζνλ ηα αζηξνπειέθηα είλαη κέξνο ηεο θαθνθαηξίαο πνπ ηζάθηζε ηνλ Κξεηηθφ
 Τα ηξία αζηξνπειέθηα ηνπ ζη. 2 αθνινπζνχλ έλα επαλαιακβαλφκελν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δνκήο ηνπ
πνηήκαηνο ηελ ζχλζεζε ησλ ζηνηρείσλ αλά 3. Απηά ηα αζηξνπειέθηα κνηάδνπλ λα απνηεινχλ ην θιείζηκν
ζηελ θαθνθαηξία, ην ηέινο ηεο ηξηθπκίαο.
ζη.4→ Σηελ "Τξειή Μάλα" (έλα απφ ηα άζκαηα πνπ ε Μαξία ηξαγνπδάεη ζηνλ Λάκπξν) ηα δπν παηδηά ηα
ζθνηψλεη ην αζηξνπειέθη. Τν πξψην κέξνο γεληθά δεκηνπξγεί αίζζεζε πςεινχ δένπο, φπνπ ηα ζηνηρεία ηεο
θχζεο απνδεηθλχνληαη άπεηξεο θνξέο πην ηζρπξά θη αλψηεξα θη απφ ην πην δπλαηφ αλζξψπηλν ζψκα.
Παξαηεξνχκε ηνπο πιεζπληηθνχο (πέιαγα, αθξνγηαιηέο, βνπλά) πνπ ππνγξακκίδνπλ ηελ απεξαληνζχλε ηεο
πιάζεο. Σηελ νκνηνθαηαιεμία αληήραλ θαη αλ είραλ [ζη. 5-6] ε πιήξεο ζρεδφλ θσλεηηθή ηαπηφηεηα ησλ
ιέμεσλ κηκείηαη ηελ ερψ πνπ πεξηγξάθεη ν Κξεηηθφο.
Οη εηθφλεο ησλ ζηίρσλ 5-6 κε ηα πέιαγα, ηνλ νπξαλφ, ηηο αθξνγηαιηέο θαη ηα βνπλά λα αληερνχλ απφ ηηο
αζηξαπέο νδεγνχλ ζηηο εηθφλεο γέλλεζεο θαη ζπληέιεηαο ηνπ θφζκνπ θαη έηζη καο πξνεηνηκάδνπλ γηα ην
κεηαθπζηθφ ηνπίν πνπ ζα παξαθνινπζήζνπκε ζην 2 [19.].
 Ο πιεζπληηθφο αξηζκφο ζηα θπζηθά θαηλφκελα θαη ζηνηρεία (αζηξνπειέθηα, πέιαγα) δείρλνπλ ηελ
αλσηεξφηεηα ησλ θπζηθψλ ζηνηρείσλ πάλσ ζηνλ άλζξσπν.
2 [19]
6

7. ζη.1 → Ο Κξεηηθφο, πξηλ θαιά-θαιά αξρίζεη ηε δηήγεζή ηνπ, δηαθφπηεη ην ιφγν ηνπ, γηα λα καο βεβαηψζεη
φηη απηά πνπ πξφθεηηαη λα πεη είλαη απφιπηα αιεζηλά. Ζ δηαβεβαίσζε απηή απεπζχλεηαη ζε έλα ππνζεηηθφ
αθξναηήξην. Φνβάηαη κήπσο δελ πηζηέςνπκε φηη δνθίκαζε πξαγκαηηθά φιεο απηέο ηηο κεηαθπζηθέο
εκπεηξίεο. Πξννηθνλνκνχληαη ηα θπξηφηεξα ζεκεία ηεο αθήγεζεο.
ζη. 2-4 →Οη φξθνη ηζρπξνπνηνχλ ηελ "έθθιεζε εκπίζηεπζεο", δειαδή ηε δηαβεβαίσζε πνπ πξνεγήζεθε.
Αμηνζεκείσην φηη παξαπέκπνπλ ζηα πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά ηεο δσήο θαη φρη ζηα ζπλεζηζκέλα απφ ηελ
παξάδνζε ηεξά. Ο ηειεπηαίνο ζηίρνο πξννηθνλνκεί ηε κειινληηθή αλάζηαζε ηεο αγαπεκέλεο.
ζη. 4 → Ο φξθνο ζηελ εκέξα ηε ζηεξλή είλαη πνπ θέξλεη ζηε ζθέςε ηνπ αθεγεηή ηε κειινληηθή αλάζηαζε
ηεο αγαπεκέλεο ηνπ. Νννχληαη νη ζπγγελείο ηνπ πνπ ζθάρηεθαλ...
ζη. 5-18 (φιε ε παξέθβαζε)→ ΋ιεο νη κνξθέο ζηελ πνίεζε ηνπ Σνισκνχ είλαη νξάκαηα ιαηξεπηηθά, πνπ
ηα ζεξκαίλεη κέζα ζε κηα ζαπκαζηή αίγιε ν έξσηαο. Ο ήξσαο, ν "Κξεηηθφο" νπηαζηάδεηαη ηε Γεχηεξε
Παξνπζία. Ψο εθεί θηάλεη ν βαζχο εξσηάο ηνπ γηα ηελ αγαπεκέλε ηνπ. Γξαζθειάεη κεκηάο ηελ αησληφηεηα
θαη δεη σο άκεζν παξφλ ηελ αλάζηαζε ησλ λεθξψλ. Θαξξείο θαη ε ζύξα ηεο Παξάδεηζνο παίξλεη ξεαιηζηηθή,
πιαζηηθή πθή, θαη ε αλαζηεκέλε Κνξαζηά αλαδεηεί αλππφκνλα ην θνξκί ηεο γηα λα 'κπεη ζε κηα λέα
ελζάξθσζε (ζη. 13-14) ςάιινληαο ηελ Αλάζηαζε. Δθείλν κάιηζηα ην ηεο ηξέκαλ ηα ινπινύδηα θαη ην εβγήθε
κε ηξαγνύδηα (ζη. 11-12) δίλνπλ έμαθλα κηα έθηαθηε ζσκαηηθή θαη αζψκαηε καδί παξνπζία.
 Απφ αθεγεκαηνινγηθή άπνςε, ην "επεηζφδην" απηφ, θαζψο παξαπέκπεη ζηε Έζραηε Κξίζε, αληηζηνηρεί
εμ νξηζκνχ ζε κηα δνθηκαζία θαη κάιηζηα ηελ ηειηθή δνθηκαζία , φπνπ ζα θξηζνχλ φινη νξηζηηθά θαη
ηειεησηηθά, γηα λα δηθαησζνχλ ή λα θαηαδηθαζηνχλ ζηελ αησληφηεηα, πξφθεηηαη ινηπφλ γηα κηα ηππηθή
Γνθηκαζία δηθαίσζεο, απφ ηελ νπνία αλακέλεηαη λα αλαδεηρηνχλ νη άρξνλεο απέλαληη ζηηο ελδνρξνληθέο
αμίεο.
 Παξαηεξνχκε πξψηα φηη ζηνλ νξακαηηζκφ ηνπ ήξσα δελ πεξηιακβάλεηαη ε θξίζε θαζαπηή, αιιά ε
πξνζδνθία ηεο· πνπ ζα πεη φηη δελ νινθιεξψλεηαη έλα πιήξεο ζρήκα δνθηκαζίαο. Τίζεληαη σζηφζν φινη νη
φξνη πνπ πξννησλίδνληαη ηε ζεηηθή έθβαζε. Ζ θφξε εκθαλίδεηαη δηθαησκέλε, γεγνλφο πνπ απνηειεί
"πξφθξηκα" γηα ην απνηέιεζκα ηεο αλακελφκελεο Κξίζεο.
 Έλα δεχηεξν ζηνηρείν, είλαη ε έκθαζε πνπ δίλεηαη ζηελ πξνζδνθία ηεο ζπλάληεζεο κε ηε λεθξή
αγαπεκέλε, ηεο θνηλήο αληηκεηψπηζεο ηεο Έζραηεο Κξίζεο θαη ηεο παληνηηλήο έλσζεο καδί ηεο κέζα ζηε
καθαξηφηεηα κηαο αηψληαο δηθαίσζεο. Σε κηα ηέηνηα αμηνπνίεζε ηνπ ζέκαηνο ηεο Έζραηεο Κξίζεο ζα
κπνξνχζε λα δηαθξίλεη θαλείο κηα "παξσδία" ηνπ ζξεζθεπηηθνχ θψδηθα, δειαδή ηελ "παξακφξθσζε" ηνπ
έηνηκνπ ζεκαζηνδνηηθνχ πιαηζίνπ, κε ηξφπν πνπ λα ππεξεηεί λέεο ζεκαζίεο.
ζη.5→ Ζ ζπλεηξκηθή [απφ ηνλ ζη. 4] αλάκλεζε ηεο θφξεο πξνθαιεί ηαξαρή ζηελ ςπρή ηνπ ήξσα, πνπ
θαιεί ηε Σάιπηγγα ηεο Γεπηέξαο Παξνπζίαο λα ερήζεη ηελ αλάζηαζε ησλ λεθξψλ. Με ην άλνηγκα ηεο
παξέλζεζεο ε νκαιή ξνή ηεο ηζηνξίαο ζηακαηά θαη ε αθήγεζε γίλεηαη πξφδξνκε (= πξφιεςε). Ζ παιηά
αγάπε μππλά κέζα ηνπ θαη μεζπάδεη κ' φιε ηελ νξκή· ε ηζηνξία ζηακαηά. Φσλάδεη ν Κξεηηθφο λα ρηππήζεη
ε ζάιπηγγα ηεο Γεχηεξεο Παξνπζίαο θη ν ηαξαγκέλνο λνπο ηνπ βιέπεη ηελ επρή ηνπ ζηε ζηηγκή λα πηάλεη.
 Σηελ έμνρε ζθελή ηεο Γεπηέξαο Παξνπζίαο, ε θνβεξή θαη ηξνκεξή ζάιπηγγα πνπ ζ' αλαζηήζεη ηνπο
λεθξνχο -ζε παξαιιαγή- πξνζθσλείηαη θη απηή κε ηελ ίδηα ιέμε: Βάξεη, θαιή κνπ Σάιπηγγα. Κη εδψ ην
επίζεην θαιφο δελ είλαη αζθαιψο αδηάθνξν, αιιά έρεη έλα ηδηαίηεξν βάξνο, φπσο θαη ζην ζπλδπαζκφ κε ην
αζηξνπειέθη. Πάιη έλα δέζηκν θηιηθφ, κηα ζρέζε αγάπεο.
 Απφ ηελ παξέθβαζή ηνπ πξνθαιεί εληχπσζε ε ππθλή αλαθνξά ηνπ Σνισκνχ ζηελ πξάμε ηνπ
ζαβαλψκαηνο, πνπ σο ζήκεξα δελ έπαςε λα ηειείηαη ζηε Εάθπλζν. Τν ζάβαλν ζθίδνπλ απφ ηελ θνξπθή σο
ηε κέζε, γηα λα κπνξεί ν πεζακέλνο λα βγεη, φπσο πηζηεχεηαη, εχθνια απ' απηφ θαηά ηε Γεπηέξα Παξνπζία.
 ΋πσο ζην 18.[1] έηζη θη εδψ ν ρψξνο αλνίγεη χζηεξα απφ πξφθιεζε ηνπ αθεγεηή: Αζηξνπειέθη κνπ
θαιό, γηα μαλαθέμε πάιη - Λάιεζε, Σάιπηγγα.
ζη.7→Κνηιάδα= ε θνηιάδα Ησζαθάη (θνληά ζηελ Ηεξνπζαιήκ), πνπ ζχκθσλα κε δνμαζίεο εβξατθέο,
ρξηζηηαληθέο θαη κνπζνπικαληθέο ζα είλαη ν ηφπνο ηεο Έζραηεο Κξίζεο.
 Τν ζεκαίλνλ θνηιάδα ιεηηνπξγεί εξσηηθά (ζην πιαίζην ςπραλαιπηηθήο αλάγλσζεο: βι. πην θάησ). Τν
μέξνπκε, θαη φρη κφλν απφ ηελ ςπραλάιπζε, φηη κεηέξα, γε, θχζε ζπγρένληαη, ζπλείξνληαη θαη
ζπκθχξνληαη· αλαθαηψλνληαη ζηνλ ίδην πκέλαην (λπθηθφ ηξαγνχδη – γάκνο) ή, ζσζηφηεξα, ζηελ επηζπκία
γηα πκέλαην.
7

8. ζη. 7-14→ Ζ θηινζνθία ηνπ Σνισκνχ έρεη δηπιή κνξθή, ζχκθσλα κε ηηο δπν δηαθνξεηηθέο φςεηο, πνπ
παξνπζηάδεηαη ζην πλεχκα ε θχζε. Άιινηε πξνέρεη ζην πλεχκα ηνπ ν βαζχο δηραζκφο θη ν αγψλαο πνπ
ππάξρεη αλάκεζα ζην θπζηθφ θαη ηνλ εζηθφ θφζκν.
Άιινηε, φκσο, ν ζπηξηηνπαιηζκφο (δφγκα πνπ δέρεηαη σο κνλαδηθή νπζία ησλ φλησλ ην πλεχκα) ηνπ
Σνισκνχ αγθαιηάδεη νιφθιεξε ηε θχζε θαη ηε βιέπεη ζηελ ελφηεηα ηεο, λα ηαπηίδεηαη κε ηηο πλεπκαηηθέο
νπζίεο- ε θηινζνθία ηνπ ηφηε γίλεηαη παλζετζηηθή, ε θχζε παξνπζηάδεηαη ζηελ πην πλεπκαηηθή ηεο
παξάζηαζε, φιε παξζελία θ' έθζηαζε, απφ κπζηηθέο πεγέο αλαβξχδεη αξκνλία, πλεχκα απαληά ζην πλεχκα
θ' νη θπζηθέο κνξθέο κεηακνξθψλνληαη ζαπκαζηά, κπζηηθφο έξσηαο δηαπλέεη ηα πάληα. Μέξε ηέηνηα
βξίζθνληαη ζηνλ Κξεηηθφ.
 Ζ ίδηα δηάζεζε ραξαθηεξίδεη θαη ηηο εξσηηθέο εηθφλεο ηνπ, ην ίδην εζηθφ πάζνο.
 Απηέο νη παξαδεηζηαθέο εηθφλεο [ησλ ζη. 7-14] δείρλνπλ θαη ηνλ ηξφπν πνπ αθνκνηψλεη ηελ επίδξαζε απφ
ηελ πνίεζε ηνπ Νηάληε. Μα ε δηάζεζε απηή ζην Σνισκφ είλαη πεξηζζφηεξν αβξή θαη κε πην πεξίπαζνπο
κνπζηθνχο ηφλνπο, σζηφζν παξνπζηάδεηαη κε ηφζε έληαζε θ' επηπρηζκέλν πινχην ζηε κεγάιε ηνπ πνίεζε
πνπ κπνξεί θαλείο λα πεη πσο είλαη ε νπζία ηεο ηδηνζπγθξαζίαο ηνπ...
ζη.9→Πξφθεηηαη γηα ην γεληθφηεξα γλσζηφ ζην έξγν ηνπ Σνινκνχ κνηίβν ηεο θσηηάο (=θαηαζηξνθή θαη
θάζαξζε).
ζη. 11-12→Τα ινπινύδηα παξαπέκπνπλ ζηελ παξζελία. Πξφθεηηαη γηα επαλαιακβαλφκελν κνηίβν ζηελ
πνίεζε ηνπ Σνινκνχ. Ζ εηθφλα ηνπ ζη. 12 είλαη δπηηθφηξνπε. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη νη ζηίρνη απηνί ζε
ζπλδπαζκφ κε ηνπο δπν επφκελνπο (ζη. 13 θαη 14) ππνδειψλνπλ ηελ ηαπηφρξνλα πλεπκαηηθή θαη έλζαξθε
παξνπζία ηεο αλαζηεκέλεο θνξαζηάο.
ζη.11-18 → Ζ σξαία γπλαίθα πνπ αλαδεηείηαη θαηά ηελ Αλάζηαζε Νεθξψλ κπνξεί λα είλαη είηε ε
αγαπεκέλε ηνπ Κξεηηθνχ είηε ε γπλαίθα ηεο νπηαζίαο. Θα πξέπεη λα είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη νη δπν,
θη έηζη απηφο ν Πξφινγνο καο πξνεηνηκάδεη αλεπαίζζεηα γηα ην ζάλαην ηεο Κφξεο ζην ηέινο ηνπ
πνηήκαηνο. Δπηπιένλ ν ΢νισκόο λνηάδεηαη λα δείμεη πόζν δελ είλαη ν πλεπκαηηθόο ή ηδεαηόο θόζκνο
αλεμάξηεηνο από ηνλ θπζηθό.
ζη. 16→ Πξφθεηηαη γηα εηθνλνπνηία πνπ ζπκίδεη ηα εθθιεζηαζηηθά "γέελλα ηνπ ππξφο", "ππξ ην άζβεζηνλ",
"ππξ ην αηψληνλ", "ππξ ην εμψηεξνλ", ηε ζπληέιεηα δειαδή ηνπ θφζκνπ.
ζη. 17-18→ Ζ εηθφλα ηεο θφξεο πνπ θηλνχκελε γξήγνξα αλαδεηεί θάπνηνλ (πξνθαλψο ηνλ ήξσα γηα λα
ζκίμεη καδί ηνπ αληαπνθξηλφκελε ζηα δηθά ηνπ αηζζήκαηα) ζπλδέεηαη ίζσο κε ηελ αθφινπζε εκθάληζε ηεο
Φεγγαξνληπκέλεο.
2η αφηγηματική ενότητα→ Η τρικυμία παύει απότομα και μπροστά του φανερώνεται μια
«φεγγαροντυμένη» θεϊκή μορφή [3-4]
ζη. 2-8 → πέξαζκα απφ ηελ πξψηε ζηε δεχηεξε αθεγεκαηηθή ελφηεηα.
ζη. 2-3→ Γηαζθειηζκφο (ζπλέρεηα ηνπ λνήκαηνο, εθφζνλ ην ππνθείκελν ηεο θπξίαο πξφηαζεο βξίζθεηαη
ζην ζη. 2 θαη ην ξήκα ηεο ζηνλ επφκελν)· ζεκαζηνδνηείηαη ε δηάξθεηα πνπ απαηηείηαη γηα ηε κεηαζηξνθή
ηεο ηαξαρήο ηεο ζάιαζζαο ζε άθξα εζπρία (=κνηίβν ηεο ζηγήο).
ζη. 2-4→ ζηηο δχν παξνκνηψζεηο (ζαλ ηνλ θνριό), (ζαλ πεξηβόιη) βξίζθνπκε ηνπιάρηζηνλ δχν κεηαθνξέο.
Απηέο νη κεηαθνξέο ππνβάιινπλ ηελ αγξηάδα ηεο ζάιαζζαο θαη κεηά ηελ απέξαληή ηεο γαιήλε. Καη ζηηο
δχν πεξηπηψζεηο ε ζάιαζζα παξνκνηάδεηαη κε θάηη, ελψ ζηε κεηαθνξά ζπγθξίλεηαη κε δχν πξάγκαηα.
ζη. 3→ Ζ επαλάιεςε ηεο έλλνηαο ηεο "εζπρίαο" δειψλεη ηελ έγλνηα ηνπ πνηεηή γηα ηελ αιιαγή ησλ
ζπλζεθψλ. Γελ ζεκαηνδνηεί, φκσο, κφλν ηελ επηθξάηεζε ηεο εζπρίαο ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, αιιά θαη
ζηνλ εζσηεξηθφ, ηελ ςπρή ηνπ αθεγεηή. Άιιε άπνςε γηα ηελ εζπρία ππνζηεξίδεη πσο ην κνηίβν ηεο ζηγήο
8

9. ηνπ θφζκνπ πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζε έξγα ηνπ Σνισκνχ πνπ δηαθξίλνληαη γηα ηνπο ζξεζθεπηηθνχο ηνπο
πξνβιεκαηηζκνχο. Έηζη είλαη πνιχ πηζαλφ φηη ν Σνισκφο αλαπηχζζεη ην αξραίν θαη γλσζηφ ζε απηφλ
κνηίβν ηεο ζηγήο ηνπ θόζκνπ πξηλ από ηε ζεία επηθάλεηα, πνπ ζηε ζπλέρεηα βέβαηα επηδξά κε ηξφπν
ζαπκαηνπξγηθφ ζε νιφθιεξε ηε θχζε κεηακνξθψλνληαο θαη αγηάδνληαο ηα πάληα.
ζη. 4 →Σην ζηίρν ππάξρεη έλαο αμηνπξφζερηνο θαη ζρεδφλ ηειείσο θξπκκέλνο ρηαζκφο. Τν ρηαζηηθφ ζρήκα
ησλ θσλεέλησλ ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε ιέμε είλαη ε-η-φ-η-ε-φ-η-ε, φπνπ θη απφ ηηο δπν κεξηέο ηνπ "ε" ηα
θσλήεληα είλαη ηνπνζεηεκέλα αληηθξηζηά, φπσο ζε θαζξέθηε, κε ην "ν" ηνληζκέλν θαη ηηο δχν θνξέο. Έηζη,
έρνπκε κηα κίκεζε ηεο αληαλάθιαζεο ησλ άζηξσλ πνπ θαζξεθηίδνληαη ζηε ζάιαζζα.
ζη. 5→Ζ απφηνκε εμσηεξηθή αιιαγή απφ ηελ άθξα ηαξαρή ηεο βξνληήο θαη ηεο ζάιαζζαο ζε βαζχηαηε
γαιήλε πξνεηνηκάδεη θαη ηελ εζσηεξηθή κεηαβνιή.
Με ηε θξάζε θξπθό κπζηήξην (ζη. 5) δειψλεηαη ε επελέξγεηα θάπνηαο κπζηηθήο (αλψηεξεο) δχλακεο πάλσ
ζηε θχζε, πνπ αλαγθάδεηαη λα εζπράζεη. Κξπθφ κπζηήξην ζπλέρεη ηε δσή ηνπ αλζξψπνπ. Καη κέζα ζην
κπζηήξην απηφ δπν είλαη πάληα νη δξφκνη πνπ βγάδνπλ έμσ απφ ην παλέξκν δάζνο ηεο ζνισκηθήο
επίθιεζεο, ν ινγηζκόο θαη ην όλεηξν [Διεχζεξνη Πνιηνξθεκέλνη, Σρεδ. Γ' Η, ζηη. 2-4], πνπ ηα
μαλαβξίζθνπκε δεπγαξσκέλα εθεί φπνπ ν Κξεηηθφο αλαπνιεί ηε θεγγαξνληπκέλε θφξε, κε μέξνληαο λα πεη
αλ ηελ είρε "πνηήζεη" ν ινγηζκφο ηνπ ή ην φλεηξν ηνλ θαηξφ πνπ βχδαηλε ην γάια ηεο κάλαο ηνπ. Με ινγηζκφ
θαη κε φλεηξν, κε ηα δπν απηά εθφδηα, πνξεχεηαη πάληα -ψζπνπ λα ιπηξσζεί- κέζα ζην θξπθφ κπζηήξην ηεο
δσήο, ν ζλεηφο.
ζη. 6 → Ζ θαηεγνξηθή πξνζηαγή είλαη έθθξαζε θαη επηηαγή ηεο ςπρήο ηνπ πνηεηή. Αλ ε νκνξθηά
παξαπέκπεη ζηελ αηζζεηηθή, ηνπιάρηζηνλ, ηειεηφηεηα, ε απνπζία ζπκνχ αθνξά ην ζπλαηζζεκαηηθφ θφζκν
είλαη, κε άιια ιφγηα, ην φξακα ηνπ θάιινπο θαη ηνπ αγαζνχ, ην "θαιφο θγαζφο" ησλ αξραίσλ Διιήλσλ.
 Ζ νκνξθηά παξνπζηάδεηαη θαη ζε άιινπο ζηίρνπο ηνπ Σνισκνχ: «΋κνξθνο θφζκνο εζηθφο αγγειηθά
πιαζκέλνο», "Δηο Φξαγθίζθα Φξαίδεξ"· «΋κνξθε πινχζηα θη άπαξηε θαη δπλαηή θη αγία» βι. αθφκε 21.[4]
6: Κη έδεημε πάζαλ νκνξθηά θαη πάζαλ θαινζύλε.
 Δδψ ε θχζε παξνπζηάδεηαη πξνζσπνπνηεκέλε. Ζ πξνζσπνπνίεζε απηή ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κεηαθνξηθή
εηθφλα ηνπ ζη. 8 ππνγξακκίδνπλ ηελ εμσηεξηθή αιιαγή, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο πξνεηνηκάδεη θαη ηελ
εζσηεξηθή (πξνεηνηκαζία απφ ην κνηίβν ηεο ζηγήο θαη ηεο αθηλεζίαο).
ζη.9 → Δπηπρηζκέλε ε θνξαζηά ηνλ έζθημε ζηελ αγθαιηά ηεο θαη θαηφπηλ ιηπνζχκεζε ή μεςχρεζε, ρσξίο
λα ην αληηιεθζεί ν αγαπεκέλνο ηεο. Τν ζθίμηκν ηνπ ήξσα απφ ηελ θνξαζηά εθιακβάλεηαη απφ απηφλ σο
έλδεημε ραξάο γηα ηελ θαηάπαπζε ηεο θαηαηγίδαο. Ζ έθθξαζε πάλησο είλαη κάιινλ ακθίζεκε, γηαηί ην
ζθίμηκν κπνξεί λα είλαη επηζαλάηηνο ζπαζκφο.
ζη.11 → Ζ πην θαζαξή πεξηγξαθή αλάδπζεο ηνπ θξπθνχ ζηε ζνισκηθή πνίεζε είλαη ε πεξηγξαθή ηεο
εκθάληζεο ηεο "θεγγαξνληπκέλεο". Ζ ιέμε-θιεηδί εδψ είλαη ην μεηπιίδεη- ην θεγγάξη "μεηπιίδεη {...} θάηη
πνπ εθείζε βγαίλεη". Ο Κξεηηθφο έρεη ηελ εληχπσζε φηη πξφθεηηαη γηα θάηη θξπκκέλν πνπ μαθληθά βγαίλεη
κέζ' απ' ην θεγγάξη.
ζη.12 → Δκθαληηθή δήισζε ηνπ απξνζδφθεηνπ. Τν απξφζκελν ηεο θξάζεο βξέζεθε κία θεγγαξνληπκέλε,
πνπ κνηάδεη λα πξνυπνζέηεη φηη ήδε μέξνπκε πσο ππάξρνπλ ηέηνηα ζειπθά φληα, ζα ήηαλ αθφκε πην
εληππσζηαθφ, αλ ην κέξνο ηειείσλε ζ' απηφ αθξηβψο ην ζεκείν, φπσο ζπκβαίλεη κε κηα αλάινγε νπηαζία
ζην ηέινο ηνπ <Σρεδ.> Γ' 6 ζηνπο Διεχζεξνπο Πνιηνξθεκέλνπο: "Μνλάρν αλαθαηψζεθε ην ζηξνγγπιφ
θεγγάξη, Κη φκνξθε βγαίλεη θνξαζηά ληπκέλε κε ην θσο ηνπ".
ζη. 13 → Τν πξψην κηζφ ηνπ πξψηνπ ζηίρνπ 13 πεξηιακβάλεη ηξεηο ζπρλέο ζηνλ Σνισκφ "εηθφλεο": θσο,
δξνζηά θαη ηξέκεη. Απηά ηα ηξία ζηνηρεία ζρεκαηίδνπλ ην θαηάιιειν θιίκα γηα ηε ζετθηά ζσξηά ηεο
γπλαίθαο, ζηε κνξθή ηεο νπνίαο πέθηνπλ νη αληαχγεηεο ηνπ θεγγαξφθσηνπ.
 Αμηνζεκείσηα ζηε θξάζε "δξνζάην θσο" ην ζρήκα ζπλαηζζεζίαο (=ζχκθπξζε δπν αηζζήζεσλ, ηεο
αθήο θαη ηεο φξαζεο) θαη ην νμύκσξν (=ην θσο είλαη πεγή ζεξκφηεηαο, φρη δξνζηάο).
9

10. ζη.14 → Αληίζεζε αλάκεζα ζηα καχξα κάηηα θαη ζηα ρξπζά καιιηά. Ο Σνισκφο ζπλεζίδεη λα
αληηπαξαζέηεη απηά ηα δχν αληίζεηα ρξψκαηα, γηα λα δεκηνπξγήζεη ηελ εληχπσζε ηνπ ζαπκαζηνχ.
4 [21.]
ζη. 1-8, θπξίσο 2 θαη 7 → κε ηελ παξέκβαζε ηνπ θσηφο δηαιχεηαη ην αίζζεκα φηη ηα θπζηθά ζηνηρεία είλαη
αξκνληθά ζπλαξκνινγεκέλα θαη ην ηνπίν αλαζπληίζεηαη σο ππεξθπζηθό. Τν λέν ηνπίν είλαη ρψξνο
ηξαγηθφο, θαζψο απνηειεί ζεκείν φπνπ ζπλαληψληαη ε θπζηθή παξφξκεζε κε ην εζηθφ ρξένο.
 Σπρλά ζην ζνισκηθφ πνηεηηθφ ηνπίν, ελψ ε δηάηαμε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ νδεγεί πξνο ηε ζχλζεζε θάπνηνπ
ηνπίνπ θπζηθνχ, μαθληθά παξεκβαίλεη ην θσο θαη αλαηξεί ην απνηέιεζκα-αίζζεκα ηεο θπζηθήο
αξκνιόγεζεο ησλ ζηνηρείσλ. Σν θσο "ιύλεη" ην ηνπίν θαη, νπζηαζηηθά, ην αλαζπλζέηεη ζ' έλα ηνπίν
κε θπζηθό. Απηφ ζπκβαίλεη ιφγσ ηεο θχζεο ηνπ: ην θσο ζην πνηεηηθφ ηνπίν ηνπ Σνισκνχ είλαη ην ζείν
θσο. Φσο πνπ ηαπηίδεηαη κε ην Θεφ, ηνλ Φξηζηφ, ηελ αιήζεηα, ηε ζσηεξία. Τν ηνπίν φπνπ ζπλαληηέηαη ην
θσο κε ην ζθνηάδη ζπληζηά έλα ρψξν ηξαγηθφ, έλα ρψξν φπνπ ε θπζηθή παξφξκεζε αλακεηξηέηαη κε ην
εζηθφ ρξένο . Σην πνηεηηθφ ηνπίν ηνπ Σνισκνχ ην θσο έξρεηαη απφ ςειά, απφ ηνλ νπξαλφ, ηνλ ήιην, ηε
ζειήλε, η' αζηέξηα.. Παξάιιεια κε ην θσο πνπ θσηίδεη-πξνβάιιεη, ππάξρεη θαη ην θσο πνπ θσηίδεηαη Τν
πξψην θσο -ην θσο ηεο πεγήο ηνπ θσηφο- είλαη ην θσο ηεο φξαζεο, ησλ νξαηψλ, ην θσο γηα ηελ φξαζε, ελψ
ην δεχηεξν θσο είλαη ην θσο ηεο ελφξαζεο. Βέβαηα, ην θσηηδφκελν εθείλν ζψκα πνπ θαηεμνρήλ έρεη
ζπγγέλεηα κε ηε θσηηζηηθή ελέξγεηα είλαη ην αλζξψπηλν ζψκα. Τν πην ζπγγεληθφ κε ην θσο κέξνο ηνπ
ζψκαηνο είλαη ηα κάηηα...
ζη. 1 → ηα αζηέξηα πξνζσπνπνηνχληαη, εθφζνλ εθθξάδνπλ ζπλαηζζήκαηα
ζη. 6 → πξφθεηηαη γηα ην αξραηνειιεληθφ ηδεψδεο ηνπ "θαιν θγαζν" θηιηξαξηζκέλν κέζα απφ ηηο
ρξηζηηαληθέο αληηιήςεηο.
ζη. 7→ πξφθεηηαη γηα ηε ιεγφκελε "παξάζηαζε ηνπ αδηαλόεηνπ θαζ' ππεξβνιή" (=κεζεκεξηλό θσο ηε
λχρηα), πνπ βξίζθεηαη θαη ζην δεκνηηθφ ηξαγνχδη. Με ηνλ ηξφπν απηφ ηνλίδεηαη ε ζπκβνιηθή αίγιε ηνπ
νξάκαηνο.
ζη. 7-8 →
αμηνπξφζεθηε ε αληνύζα θιηκάθσζε ηεο θσηνρπζίαο.
ζη. 10 → Χάρλνληαο γηα έλαλ έληνλν ηξφπν γηα λα δείμεη πψο ηεο γπλαηθείαο νπηαζίαο ηε καηηά ηελ είρε
καγλεηίζεη ν Κξεηηθφο, ν Σνισκφο βξήθε ηελ πεηξνθαιακίζξα. Ζ παξνκνίσζε αμηνπνηεί ην θαηλφκελν ηνπ
καγλεηηζκνχ ("πεηξνθαιακίζξα"= είδνο καγλεηηθήο βειφλαο, βειφλα ππμίδαο), γηα λα δεισζεί ε έιμε ησλ
ςπρψλ, ησλ πλεπκάησλ θαη ησλ ζσκάησλ. Αμηνζεκείσηε ε θίλεζε ηνπ ιφγνπ κεηαμχ αθεξεκέλνπ θαη
ζπγθεθξηκέλνπ.
Γηα λα νκνηνθαηαιεθηήζεη, ρξεζηκνπνίεζε ηελ αζπλήζηζηε ιέμε ξείζξα.
 Τε θεγγαξνληπκέλε θαίλεηαη λα ηελ ειθύεη ν Κξεηηθόο καγλεηηθά θαη είλαη ε καγλεηηθή ηεο καηηά πνπ
ηνλ βάδεη ζε κηα θαηάζηαζε χπλσζεο, φπνπ δελ κπνξεί νχηε λα κηιήζεη νχηε λα θνπλεζεί.
Υπάξρεη φκσο θαη ε αληίζεηε άπνςε πνπ ππνζηεξίδεη φηη "πεηξνθαιακίζξα" εδψ δελ είλαη ν Κξεηηθφο,
αιιά αληίζηξνθα ε θεγγαξνληπκέλε· θαη ν Κξεηηθφο είλαη ην "ζίδεξν" πνπ δηακεζνιαβεί γηα λα θηλήζεη
ηελ ελέξγεηα ηεο "πεηξνθαιακίζξαο" σο αιεμηθέξαπλνπ θαη έηζη λα εθηνλψζεη ην θεξαπλνβφιεκα, αο
ππνζέζνπκε, απφ ηελ "θαιή" ηνπ. Ζ θεγγαξνληπκέλε εδψ ελ είδεη αιεμηθέξαπλνπ, κε ηε δηακεζνιάβεζε
ηνπ ήξσα θαιείηαη λα εμνπδεηεξψζεη ηελ νξγή ηνπ θεξαπλνχ, πνπ πέθηεη επηθίλδπλα "πνιχ θνληά ζηελ
θνξαζηά" ηνπ.
(Γείσζε θαη απνγείσζε ινηπφλ. Απηή είλαη απφ εδψ θαη κπξνο ε ηερληθή ηνπ Σνισκνχ, λα καο ηαμηδεχεη
δειαδή κε ην φρεκα ηεο πνίεζεο κεηαμχ ζπγθεθξηκέλνπ θαη αθεξεκέλνπ θαη, γηα ηε ζπγθεθξηκέλε
πεξίπησζε, κεηαμχ εκπεηξηθνχ θαη ζεσξεηηθνχ: ηνπ πξαγκαηηθνχ πνπ είλαη ε "πεηξνθαιακίζξα" θαη ηεο
αιιεγνξηθήο ηεο ζεκαζίαο κε ηε θεγγαξνληπκέλε ηνπ ππεξπξαγκαηηθνχ ηνπ επηπέδνπ θαη ηε δχλακε πνπ
αληίζηνηρα εθιχεηαη: ειεθηξνκαγλεηηθή (θαη απνηξεπηηθή) απφ ηελ "πεηξνθαιακίζξα", καγηθή (θαη
ειθηηθή) απφ ηε θεγγαξνληπκέλε.)
10

11. ζη. 13-18 → νη ζηίρνη έρνπλ θηινζνθηθφ ππφβαζξν, εθφζνλ απερνχλ πιαησληθέο θαη αξηζηνηειηθέο
ζεσξίεο γηα ηελ αλάκλεζε (=ε ςπρή αλαγλσξίδεη έλλνηεο πνπ είρε γλσξίζεη ζηελ ηδεαηή κνξθή ηνπο, πξηλ
αθφκε κπεη ζην ζψκα). Ζ εμηδαλίθεπζε πάλησο ηεο γπλαηθείαο νπηαζίαο ζπλδέεηαη θαη κε ην ξνκαληηζκφ.
Τν λφεκα ησλ ζηίρσλ είλαη φηη ν Κξεηηθφο δνθηκάδεη βηψκαηα έθζηαζεο ιφγσ ηνπ κεγάινπ ζαπκαζκνχ
πξνο ηελ νπηαζία θαη νδεγείηαη ζε δηαινγηζκνχο πνπ ηνλ ζπλδένπλ κ' απηήλ.
 Οη δηαινγηζκνί ηνπ Κξεηηθνχ απνδεηθλχνπλ πφζν δπλαηφο ήηαλ ν ζαπκαζκφο ηνπ. Τν ίδην δνθηκάδεη θη ν
θαζέλαο καο, φηαλ ζπιινγίδεηαη, φηαλ ζαπκάδεη. Φαίλεηαη παξάινγν ην πψο κέζα ζηε ζάιαζζα θ' εθεί πνπ
πάιεπε λα ζψζεη ηελ αγαπεκέλε ηνπ βξήθε ν Κξεηηθφο ηελ πεξίζηαζε λα ζπιινγηζηεί θαη λα ζαπκάζεη.
Πξέπεη φκσο λα ζπκφκαζηε φηη ν Κξεηηθφο είλαη εξσηθφο άλζξσπνο. Τεξάζηηα πάζε θσιηάδνπλ κέζα ηνπ.
Μαζεκέλνο πηα απφ ηέηνηα πεξηζηαηηθά, δελ είρε ιφγν λα ράζεη ηε ζπλεζηζκέλε ςπρηθή ηνπ εξεκία, θαη
θπζηθά ζα κπνξνχζε θαη ζηε ζάιαζζα κέζα λα ζπιινγηζηεί κε ηελ ίδηα άλεζε, φπσο ν ζεκεξηλφο άλζξσπνο
ζην γξαθείν ηνπ. ΋ζν γηα ην ζαπκαζκφ πνπ ηνλ έπηαζε ηέηνηα ψξα, απηφο πάληα έηζη έξρεηαη, άμαθλα.
Παξαηεξνχκε πψο ηα βηψκαηα πνπ ζπλδένπλ ηνλ ήξσα κε ηε Φεγγαξνληπκέλε παξαπέκπνπλ ζηελ
θαηεγνξία ηεο "παηδηθόηεηαο" θη επνκέλσο είλαη βηψκαηα θαηεμνρήλ δηνλπζηαθά, κε ηελ έλλνηα φηη
εθθξάδνπλ κηα ζρέζε εμάξηεζεο ηνπ Δγψ απφ θάπνην επξχηεξν πφιν έιμεο. Καη ην ζξεζθεπηηθφ βίσκα
είλαη βίσκα δηνλπζηαθφ.
ζη. 17-24 → Ζ γπλαίθα ηεο νπηαζίαο ήηαλ κηα παιηά αλάκλεζε πνπ πξφβαιε απφ κέζα ηνπ θαη ηψξα
ζηέθεηαη κπξνζηά ηνπ ζαλ ην λεξφ πνπ ην κάηη βιέπεη λα μεπεδάεη μαθληθά απφ βαζηά κέζα ζην βξάρν έμσ
ζην θσο ηνπ ήιηνπ. Τφηε ν Κξεηηθφο -καδί θη ν πνηεηήο-πεδνχλ απφ ην κεηαθνξηθφ κέζν ηεο παξνκνίσζεο
(πνπ κ' απηή ζπγθξίλεηαη ε αλάκλεζε ηεο νπηαζίαο) ζηελ θπξηνιεθηηθή δξάζε, αθνχ ε κεηαθνξηθή
αλαθνξά ζην κάηη θαη ζην λεξφ πνπ μεπεδάεη, ζηνλ ηξίην ζηίρν [19], θάλεη λα ηξέρνπλ δάθξπα αιεζηλά απφ
ηα κάηηα ηνπ Κξεηηθνχ. Γελ μέξνπκε ζη' αιήζεηα αλ ε παξνκνίσζε ηνπ λεξνχ πνπ αλαβιχδεη αλαθέξεηαη
ζηελ αλάκλεζε πνπ μεπεδάεη απφ κέζα ηνπ ή ζηα δάθξπα πνπ ηξέρνπλ απ' ηα κάηηα ηνπ, αθνχ βέβαηα
αθνξά θαη ηα δχν ζπγρξφλσο. Φαίλεηαη φηη, αθξηβψο επεηδή ν Κξεηηθφο κπνξεί λα "αθνχζεη" ηα κάηηα ηεο
κέζα ηνπ, δελ κπνξεί λα πξνθέξεη ιφγηα. Απηφο ν παξάδνμνο θαη πνιχπινθνο κεηαθνξηθφο ιφγνο, πνπ
ζπλδέεη ην κέζα κε ην έμσ θαη ζπγρέεη ην νξαηφ κε ην ιφγν, κεηαδίδεη απηή ηελ εθηόο ηνπ θόζκνπ ηνύηνπ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη ν Κξεηηθφο.
ζη.25-26 → ην απηνί αληί γηα "απηά" (= κάηηα) νθείιεηαη ζε έιμε ("ζενί"). Ζ βαζηά ζξεζθεπηηθφηεηα πνπ
απνπλένπλ νη ζηίρνη γίλεηαη έθδειε κε ηε ράξε πνπ δίλεηαη ζηνλ Κξεηηθφ λα βιέπεη ηα θξπθά θαη λα ηα
θαλεξψλεη κέζσ ηεο πνίεζεο. Έηζη ν πνηεηήο δελ έρεη κφλν ηελ ηθαλφηεηα, ηε ράξε λα βιέπεη ηα θξπθά
πξάγκαηα, αιιά θαη λα ηα θαλεξψλεη κε ην κέζν ηεο πνηεηηθήο δεκηνπξγίαο. Καη ν θφζκνο πνπ
μεζθεπάδεηαη ζηνλ πνηεηή κε ηε ράξε πνπ έρνπλ ηα κάηηα ηνπ λα δνπλ, είλαη θη απηφο θφζκνο ζετθφο. Τε
ζθέςε ηνχηε ίζσο πνπζελά αιινχ λα κελ ηε βξίζθνπκε ζην Σνισκφ πην θαζαξά εθθξαζκέλε απφ ηνπο
ζαπκαζηνχο ζηίρνπο ηνπ ηέινπο ηνπ Κξεηηθνχ.
 Ζ νξακαηηθή εκπεηξία ηνπ ήξσα ζπκίδεη δηαδηθαζία κχεζεο.
ζη. 27 → ελλννχληαη νη ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα.
ζη.29 → (θαη ζπλαθφινπζν ράζκα) Απφ ηελ ελφηεηα 21.[4] ιείπνπλ ηα ιφγηα πνπ (ππνηίζεηαη πσο)
απεπζχλεη ν Κξεηηθφο ζηε θεγγαξνληπκέλε.
 Πξφθεηηαη γηα ην κνηίβν ηεο δνθηκαζίαο.
ζη.31-34→ Ζ ηζηνξηθή ηνηρνγξαθία σο εζσηεξηθφ αίηεκα δνκηθήο θαη αηζζεηηθήο ελφηεηαο εκπιέθεη ηνλ
Σνισκφ ζηνπο φξνπο κηαο δηαξθνχο αληίθαζεο: Ζ ππλνθαληαζία ζπγθξνχεηαη κε ηα πάζε θαη ηα παζήκαηα
κηαο πξαγκαηηθήο δσήο πνπ σο ηφπνο δνθηκαζίαο ςπρηθήο θαη ζσκαηηθήο δηεθδηθεί ηελ πξνηεξαηφηεηα ηεο
πάλσ ζηα θαζαξά απνθπήκαηα ηνπ λνπ. Ζ "ζχγρπζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ εηθφλσλ" επηηείλεη ηελ
αληηπαξάζεζε ηνπ πξηλ θαη ηνπ ηώξα, ηνπ εμηδαληθεπκέλνπ παξειζφληνο θαη ηνπ άηεγθηνπ παξφληνο, πνπ
δελ επηδέρεηαη ή απνθξνχεη ηελ εμηδαλίθεπζε.
ζη. 35 →ν αλνινθιήξσηνο ζηίρνο ππνδειψλεη ηελ έληνλε ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε ηνπ ήξσα, θαζψο
αλαζπκάηαη ηνλ αθαληζκφ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ.
11

12. ζη. 36→ ην ρψκα απφ ηελ παηξηθή γε σο ηεξφ θπιαρηφ. Σπλεζηζκέλε κεηαθνξά γηα ηελ ηδέα ηεο παηξίδαο.
ζη. 37-38→ κε ηελ πεξίθξαζε ηξπθεξό θισλάξη ελλνείηαη ε θνξαζηά (= εχζξαπζηε), ελψ ε κεηαθνξά ηνπ
ηειεπηαίνπ ζηίρνπ εθθξάδεη κε ηδηαίηεξε δχλακε ηελ ηξαγηθή απφγλσζε ηνπ ήξσα.
 Αλεμάξηεηα πάλησο απφ ηηο εξκελείεο γηα ηελ πνιπζήκαληε κνξθή ηεο Φεγγαξνληπκέλεο ε εκθάληζε ηεο
ζπγθεληξψλεη φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ζαύκαηνο:
α) ε κνξθή κε ηε ζετθή ζσξηά μεηπιίγεηαη κέζα απφ ην θεγγάξη (απ.3, ζη. 10-14).
β) ηα άζηξα, πξνζσπνπνηεκέλα, αληαπνθξίλνληαη ζην βιέκκα ηεο θαη ηε ινχδνπλ κε ην θσο ηνπο, πνπ φκσο
δελ ηελ εμαθαλίδεη (απ. 4, ζη. 1-2).
γ) παηάεη ζηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο ρσξίο λα βπζίδεηαη (απ. 4, ζη. 3).
δ) απνηειεί ελζάξθσζε ηεο νκνξθηάο θαη ηεο θαινζχλεο (απ. 4, ζη. 6).
ε) ε λχρηα γεκίδεη απφ θσο κεζεκεξηλό θαη ε πιάζε κεηακνξθψλεηαη ζε λαφ πιεκκπξηζκέλν ζ' απηφ ην θσο
(απ. 4, ζη. 7-8).
ζη) ζηνλ ήξσα δεκηνπξγεί ηελ εληχπσζε κηαο παιηάο γλψξηκεο κνξθήο, πνπ ηε ζπλάληεζε είηε ζε αγηνγξαθία
είηε ζηελ εξσηηθή θαληαζία ηνπ είηε ζηα παηδηθά φλεηξα ηνπ, πάλησο δελ είλαη γήηλε κνξθή (απ. 4, ζη. 13-19).
δ) ε ζετθή νπηαζία έρεη ηε δπλαηφηεηα λα βιέπεη κέζα ζηελ ςπρή ηνπ ήξσα θαη λα "δηαβάδεη" ηηο κχρηεο
ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ (απ. 4, ζη. 20-27),
ε) θαηαιαβαίλεη απφιπηα ηνλ πφλν ηεο ςπρήο ηνπ θαη ζπκπάζρεη (απ. 5, ζη. 1-2),
ζ) εμαθαλίδεηαη μαθληθά, φπσο αθξηβψο εκθαλίζηεθε (απ.5, ζη.3)
Σν κνηίβν ηεο Φεγγαξνληπκέλεο θαη νη πηζαλέο εξκελείεο ηνπ
Η
Φεγγαξνληπκέλε σο Παξάζηαζε ζεσξεηηθώλ ΢πιιήςεσλ
...ζηνλ Κξεηηθφ έρνκε θιαζηθφ παξάδεηγκα γηα ηε ζηελή ηδενινγηθή ζπγγέλεηα απηψλ ησλ δχν ζείσλ
πλεπκάησλ [Πιάησλα θαη Σνισκνχ], πιαζκέλσλ απφ ηελ ίδηα γε, ηελ ίδηα ζάιαζζα, ηνλ ίδην νπξαλφ.
Τη άιιν απφ θαζαξά πιαησληθέο ηδέεο ελζαξθψλνληαη ζηε κνξθή ηεο Φεγγαξνληπκέλεο; Ζ νκνξθηά, ε
θαινζχλε, ε δηθαηνζχλε... κε κηα ιέμε νη Ιδέεο. Κνληά ζηε Φεγγαξνληπκέλε παξνπζηάδεηαη θη έλα άιιν νλ ηνπ
ίδηνπ ππεξθπζηθνχ θφζκνπ, ζα η' νλφκαδα αξκνλία. Δλλνψ ηνλ νπξάλην ήρν, πνπ αθνχεη εθζηαηηθφο ν
Κξεηηθφο .
Σπγγελεχεη ε παξάζηαζε ηεο Φεγγαξνληπκέλεο, ή κάιινλ κνηάδεη, κε ηελ "πξαζηλνκαιινχζα λεξάηδα" ησλ
παξαδφζεσλ ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Απφ ηελ εμσηεξηθή θαη πιαζηηθή άπνςε ην θαηλφκελν είλαη ζα δεκηνχξγεκα
ηεο πνηεηηθήο θαληαζίαο ηνπ "αιαθξνήζθησηνπ" ειιεληθνχ ιανχ.
Μπνξνχκε θαη ςπρνινγηθά λα εμεγήζνκε ηελ παξνπζία ηεο: απφ ηελ ςπρηθή δηάζεζε ηνπ ήξσα. Αιιά νχηε
ε ιανγξαθηθή νχηε ε ςπρνινγηθή εμήγεζε δελ εμαληινχλ ηε βαζηά έλλνηα ηεο θεγγαξνληπκέλεο. Τελ
ηθαλνπνηεηηθή εξκελεία αιινχ πξέπεη λα ηε δεηήζσκε δειαδή ζηε θηινζνθία θαη ηνλ πιαησληζκφ.
 Ζ ζχιιεςε ηεο είλαη ε ίδηα κε ηεο "Αλαδπφκελεο Αθξνδίηεο", πνπ έκπαηλε ζην ζρέδην ηνπ Λάκπξνπ. Ζ
ζησπή, ην θσο ηνπ θεγγαξηνχ, ε γέλλεζε ηεο απφ ηε ζάιαζζα, ην αλάεξν αλάζηεκα ηεο, πνπ παηεί θαη δε
ζνπθξψλεη ην πέιαγν, ην αλαγάιιηαζκα ηεο πιάζεο καδί ηεο, θαη ζηα δπν πνηήκαηα ηα βξίζθεηο φκνηα θη
απαξάιιαρηα. Τη φκσο δεηνχζε λα ζπκβνιίζεη ν πνηεηήο κε ηε θεγγαξνληπκέλε, ην καζαίλνπκε απφ ηνπο
ζηνραζκνχο ηνπ γηα ην ηξαγνχδη ηνπ "Πεηξαζκνχ" (Σρεδ. Γ' Δι. Πνιηνξθ., Απφζπ. 6). Σηνλ "Πεηξαζκφ"
δσγξαθίδεη ν πνηεηήο ηε δσή "πνπ αλαζηαίλεηαη κ' φιεο ηεο ηεο ραξέο" θαη, γηα λα ζπκβνιίζεη ηελ "σξαηφηε ηεο
Φχζεο", βάδεη ζην ηέινο ηε κνξθή ηεο θφξεο. Έηζη ινηπφλ θαη ε "θεγγαξνληπκέλε" δσληαλεχεη θαη
παξαζηαίλεη ηελ νκνξθηά ηεο δσήο θαη ηεο Φύζεο, πνπ αληηρηχπεζε εθείλε ηε ζηηγκή ζην λνπ ηνπ Κξεηηθνχ.
 Ζ αηζέξηα εηθφλα ηεο "Φεγγαξνληπκέλεο" είλαη ε εμηδαληθεπκέλε κνξθή ηεο αλζξώπηλεο δσήο, φπσο ηε
θαληάζζεθε πάληα θαηά ηηο παξαδφζεηο ηνπ ν ειιεληθφο ιαφο.
12

13.  Ζ κνξθή ηεο "Φεγγαξνληπκέλεο" είλαη ζπλέρηζε ηεο κνξθήο ηεο κλεζηήο. Ζ λέα κνξθή είλαη ην θάζκα,
ην θσηεηλφ θαη αρλφ θάζκα ηεο αξξαβσληαζηηθηάο ηνπ Κξεηηθνχ θαη ζχγρξνλα κηα εμπςσκέλε κνξθή ηεο. Ζ
Φεγγαξνληπκέλε έρεη κηα γήηλε αθεηεξία, είλαη ε κλεζηή ελφο Κξεηηθνχ, πνπ πςψλεηαη θαη ζπκπιεξψλεηαη
ζηνλ νπξαλφ, κεηά ην ζάλαην.
 Ζ παξνπζία ηεο Φεγγαξνληπκέλεο θαη ην αλαγάιιηαζκα ηεο πιάζεο καδί ηεο είλαη ε αληηθεηκεληθή
έθθξαζε όιεο ηεο νκνξθηάο πνπ έδεημε ε δσή ζε κηα ζηηγκή ππέξηαηεο ιαρηάξαο, νκνξθηάο πνπ
απνθνξπθψλεηαη ζην πξφζσπν ηεο αγαπεκέλεο ηνπ Κξεηηθνχ...
 Φεγγαξνληπκέλε είλαη ε γιπθηά, νπξάληα εκθάληζε ηεο Αθξνδίηεο, θαζψο απηή αλαθχπηεη απφ ηε ζάιαζζα
θαη ελδχεηαη ην θσο. Ζ αγηφηεο θαη ν πφζνο εδψ ζπλππάξρνπλ. Ζ ζεά, πνπ ηνπ απεθαιχθζε εηο ην γήηλν φξακα,
κεηαβάιιεηαη ηψξα εηο Αγάπε, είλαη ε ίδηα ε έθθξαζε ηνπ ππέξηαηνπ φληνο...
 Τα παξαδείγκαηα παξέρνπλ ηζρπξνχο ιφγνπο λα ζθεθηνχκε πσο ν Σνισκφο πεξηέγξαςε ηελ Παξζέλν. Ζ
νπηαζία κπνξεί επίζεο λα εθπξνζσπεί ηε Θξεζθεία.
 Θεσξνχκε απαξαίηεην λα γίλεη απφ ηελ αξρή ζαθήο δηάθξηζε αλάκεζα ζηε Φεγγαξνληπκέλε σο πνηεηηθή
πξαγκαηηθφηεηα θαη ζηηο ςπρνινγηθέο πξνυπνζέζεηο πνπ δεκηνχξγεζαλ -ππνηίζεηαη- ην φξακα. Ό,ηη γηα ην
λεθάιην λνπ έρεη κηα εξκελεία ςπρνινγηθή, γηα ην ζξεζθεπόκελν άλζξσπν είλαη αλακθηζβήηεην γεγνλόο.
Μέζα ζηνλ πνηεηηθφ κχζν ε Φεγγαξνληπκέλε είλαη ινηπφλ κηα πξαγκαηηθή, πιαζηηθή παξνπζία θη φκσο
εμσθπζηθή· έλα ζαχκα.. Ζ παξνπζία ηεο ζηελ πνίεζε ηνπ Σνισκνχ ζπλδέεηαη κε παξαβίαζε ησλ θπζηθψλ
λφκσλ. Οη ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο εκθαλίδεηαη είλαη επίζεο ε κπζηεξηαθή γαιήλε. Αιιά εδψ ε γαιήλε
έξρεηαη χζηεξα απφ κεγάιε ζαιαζζνηαξαρή θαη ζα λα επηβάιιεηαη απφ θάπνηα ππεξθπζηθή επέκβαζε.
Τφζν ζηνλ Κξεηηθό φζν θαη ζην Λάκπξν δηαπηζηψλνπκε κηα άκεζε θαη ζησπειή αληαπφθξηζε αλάκεζα ζηελ
νξακαηηθή θνξαζηά θαη ζηε θχζε. Σηνλ Κξεηηθφ κάιηζηα ε θνξαζηά ζηξέθεηαη πξνο ηε θχζε θαη επηθνηλσλεί
καδί ηεο κε κηα έληαζε εξσηηθή.
Τέινο ππάξρεη θαη ζηα ηξία έξγα [ηξίην νη Διεύζεξνη Πνιηνξθεκέλνη] ε δήισζε ηεο ζετθήο ππφζηαζεο ηεο
Φεγγαξνληπκέλεο.
Ψο ζπκπέξαζκα: είλαη κηα θπζηθή ζεφηεηα, κε ηελ έλλνηα ησλ ζεψλ ηεο θιαζηθήο Διιάδαο· "θαη' εηθόλα θαη
νκνίσζε" ηεο θύζεο θαη ησλ δσηθώλ αμηώλ. Τν ζείν ζπιιακβάλεηαη νκνεηδέο πξνο ηε θχζε θαη ζηνξγηθφ
πξνο ηνλ άλζξσπν.
 Ο Σνισκφο κε γλήζηα αίζζεζε θαη κε βαζηά ζξεζθεπηηθφηεηα ζπλέιαβε ην απζεληηθφ "λφεκα" ηεο
ειιεληθήο θχζεο θαη ην ζπκπχθλσζε ζην ζχκβνιν ηεο "ζείαο" Φεγγαξνληπκέλεο. Έηζη πξαγκαηνπνηεί κηα
ζύλζεζε ηνπ ειιεληθνύ θαη ηνπ ρξηζηηαληθνύ αλζξσπηζκνύ...
 Ζ Φεγγαξνληπκέλε είλαη ε ίδηα ε άθζαζηε θαη απξνζπέιαζηε ελόηεηα ςπρήο θαη θύζεσο. Τελ
Φεγγαξνληπκέλε ζπλαληά ν ήξσαο κέζα ζε φλεηξν αλέιπηζηεο γαιήλεο. Δμαίθλεο, κέζα απφ ηελ αλεκνδάιε
θαη ηελ κάλεηα ηνπ πάζνπο, φηαλ ζηελ αγθαιηά ηνπ θξαηά ηελ θφξε-ςπρή θη απηή θνηηά λα ζψζεη, εμαίθλεο
ρξψκαηα ηνπ νλείξνπ θέξνπλ ηελ Θεία νκνξθηά, ηελ αξκνλία θαη ην θάιινο ηεο απέξαληεο ηειεηφηεηαο.
Υπάξρεη έλα λφεκα κπζηηθφ, ην πιένλ ζεκαληηθφ ίζσο, κέζα ζην ζχλζεκα θαη απηφ ππεξεηεί ε αηληγκαηηθή
κνξθή ηεο αξκνλίαο...
 Δίλαη ε παξνπζία ηνπ Θενχ, ηεο Πξόλνηαο ηνπ Θενύ, πνπ παίξλεη ηε κνξθή ηεο άθζαξηεο, αηψληαο,
άθηηζηεο νκνξθηάο, ηεο Μεγάιεο Μεηέξαο, ηεο Παηξίδαο πνπ ζξέθεη κπζηηθά ηε δσή καο
Ίζσο λα δηεξσηεζεί θαλείο: θαη γηαηί ε πξνζσπνπνίεζε ηεο Φεγγαξνληπκέλεο είλαη ηφζν ζπγθερπκέλε; Θ'
απαληνχζα πσο ν Σνισκφο δελ ήηαλ ν ζπζηεκαηηθφο θηιφζνθνο πνπ ζα δηαζαθήληδε, ζα ηαμηλνκνχζε θαη ζα
απνζαθήληδε ηηο έλλνηεο. Ήηαλ πνηεηήο.
Μα γηαηί λα δεηήζεη λα παξαζηήζεη ηελ Πξφλνηα ηνπ Θενχ κε ηφζεο κνξθέο ρσξίο λ' αλαθέξεη ξεηά ηε ιέμε
ζεφο; Γηαηί ν Σνισκφο ήηαλ πηζηφ ηέθλν ηεο Δθθιεζίαο αιιά δελ ήηαλ ζενιφγνο. Ήηαλ πνηεηήο.
...κέζα απφ ηε ζρέζε ηνπ κε ηε θχζε, απνθηά ν πνηεηήο κηα ππεξβαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ αηζζήκαηνο ηεο
ζσκαηηθφηεηαο. Τν θσο κπνξεί κεο ζην πνηεηηθφ ηνπίν ηνπ Σνισκνχ λα κεηακνξθψλεη ηα πξάγκαηα θαη λα
13

14. κεηνπζηψλεη ηα ζψκαηα πνπ θσηίδεη. Τν θσο είλαη ε ελέξγεηα ηνπ Θενχ, είλαη ε φξαζε ηνπ Θενχ. Όπαην
θαηλφκελν απηήο ηεο κέζσ ηνπ θσηφο ππεξβαηηθήο ζσκαηηθφηεηαο είλαη ην θαηλφκελν ηεο θεγγαξνληπκέλεο.
Ζ έλλνηα ηνπ θσηφο ζπζρεηίδεηαη ζηε γεξκαληθή ξνκαληηθή θηινζνθία κε ηελ ηδέα κηαο ζσκαηηθφηεηαο
πλεπκαηηθήο, ελφο αηζέξηνπ ζψκαηνο. Ζ θεγγαξνληπκέλε ηνπ Σνισκνχ είλαη έλα αηζέξην ζψκα πνπ γηα ηελ
πινπνίεζε ηνπ ζπλεξγάδνληαη ην θσο αιιά θαη ην πγξφ ζηνηρείν, δειαδή ζπκκεηέρνπλ ν πάλσ θφζκνο θαη ν
θάησ.
Ο ηξφπνο εκθάληζεο ηεο θεγγαξνληπκέλεο ζπκίδεη ηνλ ηξφπν εκθάληζεο απηήο πνπ αξγφηεξα ζα δνχκε φηη
είλαη ε νπξάληα Μαξγαξίηα. Σηνλ Φάνπζη, ε Μαξγαξίηα πνπ ε ςπρή ηεο ζψζεθε θαη θαηνηθεί ζηνλ νπξαλφ. Ζ
θεγγαξνληπκέλε απνηειεί, φπσο θαη ην θάζκα ηεο νπξάληαο Μαξγαξίηαο, κηα έθθαλζε ηνπ "αηώληα
γπλαηθείνπ".
Ζ ηειεπηαία απηή εξκελεία ηεο θεγγαξνληπκέλεο κάο θέξλεη θάπσο θνληά ζηηο εθδνρέο φηη είλαη ε ςπρή
ηεο αξξαβσληαζηηθηάο ηνπ Κξεηηθνχ κέζα απφ ηελ αλαγσγή ηνπο ζηε ρξηζηηαληθήο θαηαγσγήο δνμαζία γηα ην
αλαζηεκέλν ζψκα.
Σε φιεο, πάλησο, απηέο ηηο εθδνρέο ππάξρεη έλα θνηλφ ζηνηρείν: είλαη ην ζηνηρείν ηεο εμηζνξξφπεζεο θαη
ζπκθηιίσζεο ησλ ηξηώλ βαζηθώλ θαηεγνξηώλ ηνπ πξαγκαηηθνχ πνπ ζπλζέηνπλ ην φιν πνηεηηθφ ηνπίν ηνπ
Σνισκνχ: ην πιηθό-θπζηθό, ην αλζξώπηλν-εζηθό, ην ζείν-ηδεαηό.
Ζ θεγγαξνληπκέλε, ινηπφλ, απνηειεί κηα πξνζπάζεηα ζχζηαζεο – ζχλζεζεο ελφο πιάζκαηνο θαληαζηαθνχ,
κηαο εηθφλαο πνηεηηθήο, ελφο ζρήκαηνο πνπ δελ ζα είλαη ζεσξεηηθφ, αιιά ζα απνηειεί κηαλ απφδνζε –
αλαπαξάζηαζε – εξκελεία ηνπ αηζζεηνχ, ην νπνίν πιάζκα – εηθφλα – ζρήκα ζα ζπλαζπίδεη ηηο ηξεηο
ππνζηάζεηο – δηαζηάζεηο ηνπ θπζηθνχ: ηελ εμσηεξηθή θχζε, ηνλ εζηθνπλεπκαηηθφ ραξαθηήξα ηνπ αλζξψπνπ
θαη ην Θεφ...
Φπραλαιπηηθέο Εξκελείεο ηεο Φεγγαξνληπκέλεο
 Ζ παζεηηθφηαηε ιαηξεία ηεο αγαπεκέλεο γπλαηθφο, ηπιηγκέλε ζην κπζηήξην θαη ζην φλεηξν, δεκέλε κε ην
ζάλαην είλαη έλα βαζηθφ πνιπζήκαλην γεγνλφο ηεο κεγάιεο πνίεζεο ηνπ Σνισκνχ.
Τν πνηεηηθφ έξγν ηνπ Σνισκνχ δηαξξέεηαη ζχγθνξκν απφ ηελ επηζπκία ηεο κεηέξαο θαη ην θπξίαξρν
κεηξηθφ κνξθνείδσιν. Δλλννχκε ην κεηξηθφ κνξθνείδσιν πνπ εζσηεξηθεχνπκε ζηελ παηδηθή ειηθία. Παξ'
φιεο ηηο επηθπιάμεηο θαη ηηο αλνηρηέο ελαληηψζεηο πνπ έρνπκε πξνο ηε βηνγξαθηθή κέζνδν, πνπ αλαγθάδεη ηελ
αλαδήηεζε λα εμνθείιεη πέξα απφ ην πξάγκαηη δεηνχκελν, λνκίδσ φηη κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηελ
έγθπξε πιεξνθνξία ηεο κεηξηθήο ζηέξεζεο, πνπ επηβιήζεθε ιφγσ ζπγθπξηψλ ζην Σνισκφ. Ζ παξεκπνδηζκέλε
παξνπζία ηεο κεηέξαο, πνπ ηξνθνδνηείηαη θαη απφ αξρεηππηθά ζηνηρεία θαη θαληαζηψζεηο, θαζηζηά θξεληηηψδε
ηελ επηζπκία ηεο κεηέξαο, ε νπνία κεηνπζηψλεηαη ζηε ιπξηθή δεκηνπξγία ηνπ πνηεηή θαη κεηαηίζεηαη ζηε θχζε·
εθεί βξίζθεη δηέμνδν δηφηη, φηαλ γίλεη ππνθαηάζηαζε, ε απαγφξεπζε αίξεηαη.
 Οχηε ιίγν νχηε πνιχ ν Κξεηηθφο πξνβάιιεη ζηε θεγγαξνληπκέλε ηελ επηζπκία ηνπ γηα κηα αξρεηππηθή
γπλαηθεία θηγνύξα. Έλα αξρέηππν ην νπνίν δηακνξθψζεθε ζηε δηάξθεηα ησλ αηψλσλ σο κηα πξνβνιή θαη
ζπγρξφλσο έλα δεηνχκελν αμηψλ πνπ ήδε ελππάξρεη ζηελ ςπρή ηνπ άληξα, κηα αξρέγνλε δειαδή κνξθή ηνπ
ζπιινγηθνχ αζπλεηδήηνπ: κηα κεηέξα θαη ζπγρξφλσο κηα αξξαβσληαζηηθηά, κηα Αθξνδίηε θαη ζπγρξφλσο
κηα Παλαγία. Αλ κάιηζηα ιάβνπκε ππφςε ηε θξνυδηθή παξαδνρή γηα ηηο νθεηιέο ησλ ςπραλαιπηηθψλ
πξνζεγγίζεσλ ζηηο απφςεηο ησλ Γεξκαλψλ ξνκαληηθψλ πνηεηψλ, γηα ηνπο νπνίνπο ηφζν ελδηαθεξφηαλ ν
Σνισκφο, ίζσο λα κελ είλαη θαη ηφζν ηπραία ε θάπνηα νκνηφηεηα, ηεξνπκέλσλ ησλ αλαινγηψλ, αλάκεζα ζηελ
άπνςε φηη είλαη ηέηνηνπ είδνπο αξρέηππεο κνξθέο ηνπ αζπλεηδήηνπ, πνπ δεκηνχξγεζαλ ηελ εληχπσζε φηη
ππάξρνπλ ζενί θαη ζεέο, θαη ηνπο ζνισκηθνχο ζηίρνπο.
Η Φεγγαξνληπκέλε σο Οπηαζία Φπρήο ηεο Κόξεο
Απφ πνχ βγήθε ε κπζηεξηαθή κνξθή εθείλεο ηεο λχρηαο; Ζ θαιή ηνπ ήηαλ, πνπ έξημε απφ πάλσ ηεο εθείλν
ηνλ ήζθην θαη ε πχξηλε θαξδηά θαη ε δσεξή θη αθνίκεηε θαληαζία ηνλ δσληάλεςαλ θαη ηνλ κεηακφξθσζαλ ζηε
ζεία Μνξθή.
Ζ ζεά είλαη ε ςπρή ηεο αξξαβσληαζηηθηάο ηνπ ήξσα, πνπ, πξηλ θχγεη, θηεξνχγηζε θνληά ηνπ...
Ζ κνξθή ηεο γπκλήο θφξεο, πνπ ζηηγκηαία παξνπζηάδεηαη ζην θσο ηνπ θεγγαξηνχ, είλαη ε απνθνξχθσζε ηεο
θπζηθήο νκνξθηάο ηελ άλνημε θαη απνηειεί νξγαληθφ ζηνηρείν ηνπ "Πεηξαζκνχ". Αλ ε νπηαζία ηνπ Κξεηηθνύ
αλήθεη θη απηή πξάγκαηη ζηε ζεηξά ησλ "εμσηεξηθψλ εκπνδίσλ ηεο θχζεο", δχζθνια θαηαιαβαίλνπκε γηα πνην
ιφγν ε εκθαληδφκελε κνξθή απνζπάηαη απφ ην ζψκα ηεο θφξεο θαη γηα πνην ιφγν ηεο κνηάδεη ηφζν πνιχ.
Καηά ηε γλψκε κνπ ε ππαγσγή ηεο νπηαζίαο ζηα "εμσηεξηθά εκπφδηα ηεο θχζεο", αθφκε θαη ζηα "καγεπηηθά",
14