Notes

1. 1
Α Ρ Φ Α Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α
Α΄ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ
ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ
&
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ
Α. ΣΤΕΡΓΙΟΥ

2. 2
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ»
16-32
Οη Αζελαίνη έρνληαο σο νξκεηήξην ηε ΢άκν ιεειαηνύζαλ ηε ρώξα ηνπ βαζηιηά θαη έπιεαλ
ελαληίνλ ηεο Χίνπ θαη ηεο Εθέζνπ θαη πξνεηνηκάδνληαλ γηα λαπκαρία. Καη εμέιεμαλ σο
ζηξαηεγνύο επίζεο, εθηόο από απηνύο πνπ ππήξραλ , ηνλ Μέλαλδξν , ηνλ Σπδέα θαη ηνλ
Κεθηζόδνην. Ο Λύζαλδξνο απέπιεπζε από ηε Ρόδν, παξαπιένληαο ηα παξάιηα ηεο Ισλίαο,
γηα ηνλ Ειιήζπνλδν κε ζθνπό λα εκπνδίζεη ηνλ απόπινπ ησλ αζελατθώλ πινίσλ θαη λα
ππνηάμεη ηηο πόιεηο πνπ είραλ απνζηαηήζεη από απηνύο. ΢πγρξόλσο θαη νη Αζελαίνη βγήθαλ
από ην ιηκάλη ηεο Χίνπ ζηελ αλνηρηή ζάιαζζα. Γηαηί ηα παξάιηα ηεο Μ. Αζίαο ήηαλ ερζξηθά
ζε απηνύο. Ο Λύζαλδξνο έπιεε παξαιηαθά από ηελ Άβπδν γηα ηελ Λάκςαθν, πνπ ήηαλ
ζύκκαρνο ησλ Αζελαίσλ. Οη θάηνηθνη ηεο Αβύδνπ θαη νη άιινη ζύκκαρνη ησλ Λαθεδαηκνλίσλ
έθηαζαλ πεδνπνξώληαο. Καη αξρεγόο απηώλ ήηαλ ν Θώξαθαο ν Λαθεδαηκόληνο. Καη αθνύ
έθαλαλ επίζεζε ζηελ πόιε, ηελ θπξίεπζαλ κε έθνδν θαη ηε ιεειάηεζαλ νη ζηξαηηώηεο, επεηδή
ήηαλ πινύζηα θαη γεκάηε θξαζί, ζηηάξη θαη άιια εθόδηα. Όινπο όκσο ηνπο ειεύζεξνπο
πνιίηεο ν Λύζαλδξνο ηνπο άθεζε
Καη νη Αζελαίνη πιένληαο από θνληά αγθπξνβόιεζαλ ζηνλ Ειαηνύληα ηεο Χεξζνλήζνπ κε
εθαηόλ νγδόληα πινία. Ελώ όκσο έπαηξλαλ ην κεζεκεξηαλό ηνπο θαγεηό, ηνπο
αλαθνηλώλνληαη ηα λέα ηεο Λακςάθνπ, θαη ακέζσο αλνίρηεθαλ ζην πέιαγνο πξνο ηε ΢εζηό.
Από εθεί ακέζσο αθνύ εθνδηάζηεθαλ κε ηξόθηκα, έπιεπζαλ πξνο ηνπο Αηγόο Πνηακνύο,
απέλαληη από ηελ Λάκςαθν. Ο Ειιήζπνλδνο είρε πιάηνο ζην ζεκείν εθείλν δεθαπέληε
πεξίπνπ ζηάδηα. Εθεί ινηπόλ δεηπλνύζαλ. Ο Λύζαλδξνο ηελ επόκελε λύρηα, όηαλ μεκέξσλε,
έδσζε ζήκα λα κπνπλ ζηα πινία αθνύ πξνγεπκαηίζνπλ, θαη αθνύ πξνεηνίκαζε ηα πάληα γηα
λαπκαρία θαη ηνπνζέηεζε ζηα πιάγηα ησλ πινίσλ παξαπεηάζκαηα, πξνεηδνπνίεζε λα κελ
θηλεζεί θαλείο από ηελ παξάηαμε νύηε λα αλνηρζεί ζην πέιαγνο. Οη Αζελαίνη κε ηελ αλαηνιή
ηνπ ειίνπ παξαηάρζεθαλ θαηά κέησπν κπξνζηά ζην ιηκάλη γηα λαπκαρία. Επεηδή όκσο ν
Λύζαλδξνο δελ έβγαιε ηα πινία ηνπ θαη απηόο από ην ιηκάλη γηα λα αληηκεησπίζεη ηνπο
αληηπάινπο ηνπο θαη ήηαλ αξγά, αλαρώξεζαλ πάιη γηα ηνπο Αηγόο Πνηακνύο. Ο Λύζαλδξνο
ηόηε δηέηαμε ηα πην γξήγνξα από ηα πινία λα αθνινπζνύλ ηνπο Αζελαίνπο, θαη όηαλ απηνί
απνβηβαζηνύλ ζηε ζηεξηά, αθνύ παξαηεξήζνπλ ηη θάλνπλ, λα έξζνπλ [ λα απνπιεύζνπλ] θαη
λα ηνπ ην αλαθνηλώζνπλ. Καη δελ απνβίβαζε ηνπο λαύηεο από ηα πινία παξά κόλν αθνύ
γύξηζαλ απηά ηα ηαρύπινα. Σν ίδην πξάγκα έθαλε ηέζζεξηο κέξεο ζπλερώο. Καη νη Αζελαίνη
μαλάβγαηλαλ ζηα αλνηρηά. Ο Αιθηβηάδεο σζηόζν, επεηδή παξαηήξεζε από ηα ηείρε, όηη νη
Αζελαίνη είραλ αγθπξνβνιήζεη ζε ακκώδε παξαιία θαη όρη θνληά ζε κηα πόιε, θαη όηη
έςαρλαλ λα βξνπλ ηξόθηκα από ηε ΢εζηό, ζε απόζηαζε δεθαπέληε ζηαδίσλ από ηα πινία θαη
όηη νη ερζξνί είραλ ηα πάληα θνληά ζε ιηκάλη θαη ζε πόιε, ηνπο είπε όηη δελ είραλ
αγθπξνβνιήζεη ζε θαηάιιειν κέξνο θαη ηνπο πξνέηξεπε λα κεηαθηλεζνύλ ζηελ ΢εζηό
αιιάδνληαο αγθπξνβόιη, θνληά θαη ζε ιηκάλη θαη ζε πόιε. Αλ είζηε εθεί, είπε, ζα
λαπκαρήζεηε , όηαλ ζέιεηε εζείο. Αιιά νη ζηξαηεγνί θαη θπξίσο ν Σπδέαο θαη ν Μέλαλδξνο ,
ηνλ δηέηαμαλ λα θύγεη. Απηνί ηώξα είλαη ζηξαηεγνί θαη όρη εθείλνο. Καη απηόο ζεθώζεθε θαη
έθπγε. Ο Λύζαλδξνο, όηαλ ήηαλ ε πέκπηε κέξα γηα ηνπο Αζελαίνπο από ηόηε πνπ έπιεαλ
ελαληίνλ ηνπ έδσζε εληνιή ζε απηνύο πνπ ηνπο παξαθνινπζνύζαλ θαηά δηαηαγή ηνπ – κόιηο
ηνπο παξαηεξήζνπλ λα έρνπλ βγεη από ηα πινία ζηελ μεξά θαη λα έρνπλ δηαζθνξπηζηεί ζηε
Χεξζόλεζν, πξάγκα πνπ έθαλαλ θάζε κέξα όιν θαη πεξηζζόηεξν, επεηδή θαη ηα ηξόθηκα
αγόξαδαλ από καθξηά θαη ηνλ Λύζαλδξν πεξηθξνλνύζαλ ,επεηδή δελ έβγαηλε από ην ιηκάλη
γηα λα ηνπο αληηκεησπίζεη- επηζηξέθνληαο κε ηα πινία πξνο απηόλ, ζην κέζν ηεο δηαδξνκήο
λα πςώζνπλ αζπίδα. Απηνί έθαλαλ απηά, όπσο ηνπο δηέηαμε. Ο Λύζαλδξνο ηόηε έδσζε
ακέζσο ζήκα λα πιένπλ όζν γξεγνξόηεξα κπνξνύζαλ, πξνρσξνύζε επίζεο καδί θαη ν
Θώξαθαο έρνληαο ην πεδηθό. Ο Κόλσλαο , κόιηο είδε ηελ επηζεηηθή θίλεζε ησλ ερζξώλ,
έδσζε ζήκα λα ηξέμνπλ ακέζσο ζηα πινία. Επεηδή όκσο νη λαύηεο ήηαλ δηαζθνξπηζκέλνη,
άιια πινία βξέζεθαλ κε δπν ζεηξέο θνππηώλ, άιια κε κηα θαη άιια ηειείσο άδεηα, κόλν ην
πινίν ηνπ Κόλσλα θαη άιια εθηά γύξσ ηνπ, πνπ ήηαλ επαλδξσκέλα, βγήθαλ ζηα αλνηρηά όια
καδί θαζώο θαη ε Πάξαινο, αιιά όια ηα άιια ηα θπξίεπζε ν Λύζαλδξνο θνληά ζηελ αθηή.
Σνπο πεξηζζόηεξνπο λαύηεο ηνπο έπηαζε ζηε ζηεξηά. Άιινη επίζεο θαηέθπγαλ ζηα κηθξά
νρπξά ηεο ΢εζηνύ. Ο Κόλσλαο σζηόζν, αλαρσξώληαο κε ηα ελλέα πινία, όηαλ θαηάιαβε όηη

3. 3
ε δύλακε ησλ Αζελαίσλ είρε θαηαζηξαθεί, αθνύ πξνζνξκίζηεθε θνληά ζηελ Αβαξλίδα, ην
αθξσηήξην ηεο Λακςάθνπ, πήξε από εθεί ηα κεγάια ηζηία ησλ θαξαβηώλ ηνπ Λύζαλδξνπ, θαη
ν ίδηνο κε ηα νρηώ θαξάβηα αλαρώξεζε γηα ηελ Κύπξν, ζηνλ Επαγόξα, ελώ ε Πάξαινο γηα
ηελ Αζήλα, γηα λα αλαγγείιεη ηα γεγνλόηα. Ο Λύζαλδξνο κεηέθεξε ηα πινία θαη ηνπο
αηρκαιώηνπο θαη όια ηα άιια ζηε Λάκςαθν, ζπλέιαβε αθόκε θαη άιινπο από ηνπο
ζηξαηεγνύο, θαη ην Φηινθιή θαη ηνλ Αδείκαλην. Σελ ίδηα κέξα πνπ έθαλε όια απηά, έζηεηιε
ζηε Λαθεδαίκνλα ηνλ Θεόπνκπν ην Μηιήζην πεηξαηή, λα αλαγγείιεη ηα γεγνλόηα, ν νπνίνο
αθνύ έθηαζε κεηά από ηξεηο κέξεο, ηα αλήγγεηιε. Έπεηηα από απηά ν Λύζαλδξνο αθνύ
ζπγθέληξσζε ηνπο ζπκκάρνπο;, πξνέηξεςε λα ζθεθηνύλ γηα ηελ ηύρε ησλ αηρκαιώησλ. Σόηε
ινηπόλ δηαηππώλνληαλ πνιιέο θαηεγνξίεο θαηά ησλ Αζελαίσλ θαη γηα εθείλα ηα εγθιήκαηα
πνιέκνπ, ηα νπνία είραλ δηαπξάμεη θαη γηα όζα είραλ απνθαζίζεη κε ςεθνθνξία λα
δηαπξάηηνπλ αλ ληθνύζαλ ζηελ λαπκαρία, λα θόβνπλ δειαδή ην δεμί ρέξη όισλ όζσλ
πηάζηεθαλ δσληαλνί, θαη όηη, όηαλ ζπλέιαβαλ δύν ηξηήξεηο, δειαδή κηα Κνξηλζηαθή θαη κηα
από ηελ Άλδξν, είραλ πεηάμεη ζηε ζάιαζζα όινπο ηνπο λαύηεο κέζα από απηέο. Ο Φηινθιήο
ήηαλ ν ζηξαηεγόο ησλ Αζελαίσλ πνπ ηνπο ζθόησζε. Λέγνληαλ θαη άιια πνιιά, θαη
απνθάζηζαλ λα εμνληώζνπλ εθείλνπο από ηνπο αηρκαιώηνπο πνπ ήηαλ Αζελαίνη εθηόο από
ηνλ Αδείκαλην, γηαηί κόλν απηόο ήηαλ αληίζεηνο ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ ζην ςήθηζκα γηα
ηελ απνθνπή ησλ ρεξηώλ. Καηεγνξήζεθε αθόκε από κεξηθνύο όηη πξόδσζε ην ζηόιν. Ο
Λύζαλδξνο ινηπόλ αθνύ ξώηεζε πξώηα ηνλ Φηινθιή, ν νπνίνο πέηαμε ζηε ζάιαζζα ηνπο
Αλδξίνπο θαη Κνξηλζίνπο, ηη λόκηδε όηη ήηαλ άμηνο λα πάζεη, αθνύ άξρηζε λα παξαλνκεί ζε
βάξνο ησλ Ειιήλσλ, ηνλ έζθαμε.

4. 4
1-4
Αθνύ ν Λύζαλδξνο ξύζκηζε ηα πξάγκαηα ζηελ Λάκςαθν, έπιεε ελαληίνλ ηνπ Βπδαληίνπ θαη
ηεο Καιρεδόλαο. Απηνί [ δειαδή νη θάηνηθνη απηώλ ησλ πόιεσλ] ηνλ ππνδέρνληαλ , αθνύ
άθεζαλ ηνπο θξνπξνύο ησλ Αζελαίσλ λα θύγνπλ κε επίζεκε ζπκθσλία. Απηνί [από ηνπ ο
Βπδαληηλνύο]πάιη πνπ παξέδσζαλ κε πξνδνζία ζηνλ Αιθηβηάδε ην Βπδάληην θαηέθπγαλ ηόηε
ζηνλ Πόλην θαη έπεηηα ζηελ Αζήλα θαη έγηλαλ Αζελαίνη. Ο Λύζαλδξνο θαη ηνπο θξνπξνύο
ησλ Αζελαίσλ θαη αλ έβιεπε θάπνπ θάπνηνλ άιινλ Αζελαίν, ηνπο έζηειλε ζηελ Αζήλα,
παξέρνληαο αζθάιεηα κόλν ζε απηνύο πνπ έπιεαλ πξνο ηα εθεί, θαη όρη πξνο άιιε
θαηεύζπλζε, επεηδή γλώξηδε όηη όζν πεξηζζόηεξνη ζπγθεληξσζνύλ ζηελ πόιε θαη ζηνλ
Πεηξαηά, ηόζν γξεγνξόηεξα ζα ππάξμεη έιιεηςε ζηα ηξόθηκα. Καη αθνύ άθεζε σο δηνηθεηή
ζην Βπδάληην θαη ηελ Καιρεδόλα ην ΢ζελέιαν, ηνλ Λάθσλα, ν ίδηνο αθνύ απέπιεπζε ζηε
Λάκςαθν επηζθεύαδε ηα πινία [ ή απέπιεπζε ζηε Λάκςαθν θαη άξρηζε λα επηζθεπάδεη ηα
πινία
Όηαλ ηε λύρηα έθηαζε ε Πάξαινο ζηελ Αζήλα δηαδηδόηαλ ε ζπκθνξά, θαη ν ζξήλνο έθηαλε
από ηνλ Πεηξαηά ζηελ πόιε κέζσ ησλ καθξώλ ηεηρώλ, θαζώο ν έλαο ην έιεγε ζηνλ άιινλ.
Επνκέλσο εθείλε ηε λύρηα θαλείο δελ θνηκήζεθε, όρη κόλν γηαηί ζξελνύζαλ όζνπο είραλ
ραζεί αιιά πνιύ πεξηζζόηεξν αθόκε νη ίδηνη ζξελνύζαλ ηνπο εαπηνύο ηνπο, επεηδή λόκηδαλ
όηη ζα πάζνπλ ηέηνηα πνπ έθαλαλ θαη ζηνπο Μειίνπο, πνπ ήηαλ άπνηθνη ησλ Λαθεδαηκνλίσλ,
αθνύ ηνπο λίθεζαλ κε πνιηνξθία, θαη ζηνπο θαηνίθνπο ηεο Ιζηηαίαο θαη ηεο ΢θηώλεο θαη ηεο
Σνξώλεο θαη ηεο Αίγηλαο θαη ζε άιινπο πνιινύο από ηνπο Έιιελεο. Σελ επόκελε κέξα
έθαλαλ ζπλέιεπζε ζηελ νπνία απνθάζηζαλ λα θξάμνπλ κε επηρσκάησζε ηελ είζνδν ησλ
ιηκαληώλ εθηόο από έλα θαη λα επηζθεπάζνπλ ηα ηείρε θαη λα εγθαηαζηήζνπλ θξνπξέο θαη λα
πξνεηνηκάζνπλ ηελ πόιε ηνπο ζε όια ηα άιια γηα πνιηνξθία.

5. 5
16-23
Ελώ έηζη ήηαλ ηα πξάγκαηα ν Θεξακέλεο είπε ζηελ ζπλέιεπζε όηη, αλ ζέινπλ λα ζηείινπλ
ζην Λύζαλδξν απηόλ, ζα επηζηξέςεη γλσξίδνληαο αλ νη Λαθεδαηκόληνη επηκέλνπλ γηα ηελ
θαηεδάθηζε ησλ ηεηρώλ επεηδή ζέινπλ λα ππνδνπιώζνπλ ηελ πόιε ή γηα λα έρνπλ εγγύεζε
[ σο εγγύεζε]. Όηαλ όκσο ζηάιζεθε έκελε θνληά ζην Λύζαλδξν ηξεηο κήλεο θαη
πεξηζζόηεξν, πεξηκέλνληαο ηελ ώξα πόηε νη Αζελαίνη επξόθεηην λα δερηνύλ ό,ηη ηνπο έιεγε
θάπνηνο, εμαηηίαο ηεο παληεινύο έιιεηςεο ηξνθίκσλ. Όηαλ πηα γύξηζε ηνλ ηέηαξην κήλα
αλαθνίλσζε ζηε ζπλέιεπζε όηη ν Λύζαλδξνο ηνλ θξαηνύζε σο ηόηε θαη έπεηηα όηη ηνλ δηέηαμε
λα πάεη ζηε ΢πάξηε. Γηαηί ηζρπξηδόηαλ όηη δελ ήηαλ αξκόδηνο γηα όζα ηνλ ξσηνύζε απηόο [ ν
Θεξακέλεο] αιιά νη έθνξνη. Μεηά από απηά εθιέρζεθε απηόο καδί κε ελληά άιινπο
πξεζβεπηήο κε απόιπηε πιεξεμνπζηόηεηα γηα ηε ΢πάξηε. Ο Λύζαλδξνο έζηεηιε ζηνπο
εθόξνπο καδί κε ηνπο άιινπο Λαθεδαηκνλίνπο ηνλ Αξηζηνηέιε, πνπ ήηαλ Αζελαίνο
εμόξηζηνο, γηα λα αλαγγείιεη όηη απάληεζε ζην Θεξακέλε πσο εθείλνη είλαη αξκόδηνη γηα ηνλ
πόιεκν θαη ηελ εηξήλε. Όηαλ ν Θεξακέλεο θαη νη άιινη πξέζβεηο έθηαζαλ ζηε ΢ειιαζία,
αθνύ ξσηήζεθαλ γηα πνην ιόγν είραλ έξζεη, είπαλ όηη είραλ έξζεη κε απόιπηε
πιεξεμνπζηόηεηα γηα ηελ εηξήλε, κεηά από απηά νη έθνξνη πξόζηαμαλ λα ηνπο θαιέζνπλ ζηελ
΢πάξηε. Όηαλ έθηαζαλ, έθαλαλ ζπλέιεπζε θαηά ηελ νπνία νη Κνξίλζηνη θαη νη Θεβαίνη
πξνπάλησλ αιιά θαη πνιινί άιινη από ηνπο Έιιελεο έθεξλαλ αληίξξεζε θαη έιεγαλ λα κε
ζπλζεθνινγήζνπλ κε ηνπο Αζελαίνπο αιιά λα ηνπο θαηαζηξέςνπλ. Οη Λαθεδαηκόληνη όκσο
αξλήζεθαλ λα ππνδνπιώζνπλ πόιε ειιεληθή πνπ είρε πξνζθέξεη κεγάιεο ππεξεζίεο ζηνπο
πνιύ κεγάινπο θηλδύλνπο πνπ ζπλέβεζαλ ζηελ Ειιάδα, αιιά δηαπξαγκαηεύνληαλ εηξήλε κε
ηνλ όξν , αθνύ νη Αζελαίνη θαηεδαθίζνπλ ηα καθξά ηείρε θαη ηα ηείρε ηνπ Πεηξαηά θαη
παξαδώζνπλ ηα πινία εθηόο από δώδεθα θαη επαλαθέξνπλ ηνπο εμόξηζηνπο, ζεσξώληαο ηνλ
ίδην ερζξό θαη θίιν κε ηνπο Λαθεδαηκόληνπο λα ηνπο αθνινπζνύλ θαη ζηε ζηεξηά θαη ζηε
ζάιαζζα, όπνπ ηπρόλ απηνί νδεγνύλ. Ο Θεξακέλεο ινηπόλ θαη νη πξέζβεηο πνπ ήηαλ καδί ηνπ
κεηέθεξαλ απηνύο ηνπο όξνπο ζηελ Αζήλα. Καη θαζώο έκπαηλαλ ζηελ πόιε όρινο πνιύο
ηνπο πεξηθύθισλε επεηδή θνβνύληαλ κήπσο έρνπλ έξζεη άπξαθηνη. Γηαηί δελ ζήθσλε πηα
άιιε αλαβνιή εμαηηίαο απηώλ πνπ πέζαηλαλ από ηελ πείλα. Σελ επόκελε κέξα νη πξέζβεηο
αλαθνίλσλαλ κε πνηνπο όξνπο νη Λαθεδαηκόληνη δηαπξαγκαηεύνληαλ ηελ εηξήλε .Εμ νλόκαηνο
απηώλ κίιεζε ν Θεξακέλεο, ιέγνληαο όηη πξέπεη λα ππαθνύνπλ ζηνπο Λαθεδαηκνλίνπο θαη λα
γθξεκίδνπλ ηα ηείρε. Καη επεηδή ιίγνη έθεξαλ αληίξξεζε, πνιύ πεξηζζόηεξνη όκσο ηνλ
επηδνθίκαζαλ, απνθάζηζαλ λα δερηνύλ ηελ εηξήλε. Ύζηεξα από απηά θαη ν Λύζαλδξνο
θαηέπιεε ζηνλ Πεηξαηά θαη νη εμόξηζηνη επέζηξεθαλ ζηελ παηξίδα θαη ηα ηείρε άξρηζαλ λα ηα
θαηεδαθίδνπλ κε πνιιή πξνζπκία ελώ απιεηξίδεο έπαηδαλ ηνλ απιό, επεηδή λόκηδαλ όηη
εθείλε ε κέξα ήηαλ ε αξρή ηεο ειεπζεξίαο γηα ηελ Ειιάδα.

6. 6
50-56
Όηαλ ν Θεξακέλεο αθνύ είπε απηά ζηακάηεζε θαη ε βνπιή θάλεθε όηη ηνλ επηδνθίκαδε, ν
Κξηηίαο επεηδή θαηάιαβε όηη αλ επηηξέςεη ζηε βνπιή λα απνθαζίζεη κε ςεθνθνξία γηα
απηόλ, ζα γιηηώζεη θαη επεηδή λόκηδε όηη απηό δελ κπνξνύζε λα ην αλερηεί, αθνύ πιεζίαζε
θαη ζπδήηεζε θάηη κε ηνπο ηξηάληα ηπξάλλνπο, βγήθε έμσ , θαη δηέηαμε απηνύο πνπ είραλ ηα
καραίξηα λα ζηαζνύλ θαλεξά θνληά ζηε βνπιή, ζηα θηγθιηδώκαηα [ πνπ ρώξηδαλ ηηο ζέζεηο
ησλ βνπιεπηώλ από ην αθξναηήξην]
Καη αθνύ κπήθε πάιη κέζα είπε « εγώ , θύξηνη βνπιεπηέο, λνκίδσ όηη θαζήθνλ ηνπ άμηνπ
[ θαζώο πξέπεη] εγέηε είλαη, αλ όηαλ βιέπεη ηνπο θίινπο ηνπ λα εμαπαηώληαη λα κελ ην
επηηξέπεη. Καη εγώ ινηπόλ απηό ζα θάλσ. Γηαηί θαη απηνί εδώ πνπ έρνπλ ζηαζεί κπξνζηά ιέλε
όηη δελ ζα καο επηηξέςνπλ λα αζσώζνπκε άληξα πνπ θαλεξά θαηαζηξέθεη ηελ νιηγαξρία.
Οξίδεηαη βέβαηα ζηνπο λένπο λόκνπο λα κελ ζαλαηώλεηαη θαλείο από όζνπο αλήθνπλ ζηνπο
ηξεηο ρηιηάδεο ρσξίο ηε δηθή ζαο ςήθν, λα έρνπλ όκσο νη ηξηάληα ην δηθαίσκα λα
ζαλαηώλνπλ νπνηνλδήπνηε από όζνπο είλαη έμσ από ηνλ θαηάινγν. Εγώ ινηπόλ, είπε, απηόλ
ηνλ Θεξακέλε ηνλ δηαγξάθσ από ηνλ θαηάινγν, κε ηε ζύκθσλε γλώκε όισλ καο. Καη απηόλ,
είπε, εκείο ηνλ θαηαδηθάδνπκε ζε ζάλαην» . Όηαλ άθνπζε απηά ν Θεξακέλεο, αλαπήδεζε
ζηελ εζηία θαη είπε: « εγώ , είπε, θύξηνη, ζαο ππνβάιισ ηελ πην λόκηκε παξάθιεζε από όιεο,
λα κελ έρεη δειαδή ν Κξηηίαο ην δηθαίσκα λα δηαγξάθεη νύηε εκέλα νύηε όπνηνλ ζέιεη από
εζάο, αιιά ζύκθσλα κε απηόλ ην λόκν, ηνλ νπνίν απηνί έγξαςαλ γηα απηνύο πνπ
πεξηιακβάλνληαη ζηνλ θαηάινγν, θαη εζείο θαη εγώ λα δηθαδόκαζηε.. Καη απηό, είπε, κα ηνπο
ζενύο, δελ ην αγλνώ, όηη δειαδή δελ ζα κε βνεζήζεη θαζόινπ απηόο ν βσκόο, αιιά ζέισ θαη
απηό λα ζαο απνδείμσ, όηη δειαδή απηνί όρη κόλν είλαη ηειείσο άδηθνη απέλαληη ζηνπο
αλζξώπνπο αιιά θαη πάξα πνιύ αζεβείο απέλαληη ζηνπο ζενύο. Απνξώ κε ζαο, άληξεο θαινί
θαη ελάξεηνη, πώο δελ ζα βνεζήζεηε ηνλ ίδην ζαο ηνλ εαπηό., θαη κάιηζηα ελώ γλσξίδεηε όηη
ην δηθό κνπ όλνκα δελ δηαγξάθεηαη θαζόινπ πην εύθνια από ό,ηη ην όλνκα θαζελόο από εζάο.
Ύζηεξα από απηό ν θήξπθαο ησλ ηξηάληα θάιεζε ηνπο έληεθα γηα λα ζπιιάβνπλ ηνλ
Θεξακέλε. Κη όηαλ εθείλνη κπήθαλ καδί κε ηνπο βνεζνύο ηνπο, έρνληαο επηθεθαιήο ηνπο ηνλ
΢άηπξν, ηνλ ζξαζύηαην θαη αλαηδέζηαην, ν Κξηηίαο είπε « παξαδίδνπκε ζε εζάο, είπε, απηόλ
εδώ ηνλ Θεξακέλε, πνπ έρεη θαηαδηθαζηεί ζύκθσλα κε ηνλ λόκν. Καη εζείο νη έληεθα αθνύ
ηνλ ζπιιάβεηε θαη ηνλ κεηαθέξεηε όπνπ πξέπεη λα θάλεηε ηα πεξαηηέξσ»
Μόιηο είπε απηά , ν ΢άηπξνο ηνλ ηξαβνύζε από ηνλ βσκό, ηνλ ηξαβνύζαλ θαη νη βνεζνί ηνπ.
ν Θεξακέλεο όπσο ήηαλ θπζηθό, επηθαινύληαλ θαη ηνπο ζενύο θαη ηνπο αλζξώπνπο λα δνπλ
θαιά απηά πνπ γίλνληαλ. Αιιά ε βνπιή δελ αληηδξνύζε, γηαηί έβιεπε όηη απηνί πνπ
βξίζθνληαλ ζηα θηγθιηδώκαηα ήηαλ όκνηνη κε ηνλ ΢άηπξν θαη όηη ν ρώξνο κπξνζηά από ην
βνπιεπηήξην ήηαλ γεκάηνο θξνπξνύο θαη γηαηί γλώξηδαλ όηη απηνί παξαβξίζθνληαλ κε ηα
καραίξηα. Καη απηνί κεηέθεξαλ ηνλ άληξα κέζσ ηεο αγνξάο ελώ εθείλνο θαλέξσλε κε πνιύ
δπλαηή θσλή ηη πάζαηλε. Καη ιέγεηαη κηα θξάζε θαη απηή αλήθεη ζε εθείλνλ. Μόιηο ηνπ είπε
ν ΢άηπξνο όηη ζα ζξελήζεη γνεξά αλ δελ ζσπάζεη, ξώηεζε « αλ ζησπώ, είπε, δελ ζα ζξελήζσ
γνεξά;» Καη όηαλ έπηλε ην θώλεην, αλαγθαζκέλνο λα πεζάλεη, έιεγαλ όηη απηόο αθνύ έξημε
καθξηά όζν απέκεηλε ζην πνηήξη ηνπ, παίδνληαο θόηηαβν είπε « απηό αο είλαη ζηελ πγεηά ηνπ
όκνξθνπ Κξηηία» Καη δελ αγλνώ βέβαηα απηό, όηη δειαδή απηά ηα απνθζέγκαηα δελ είλαη
αμηόινγα, όκσο ζεσξώ αμηνζαύκαζην εθείλν ην ραξαθηεξηζηηθό ηνπ άληξα, ην όηη δειαδή
δελ έιεηςε από ηελ ςπρή ηνπ νύηε ε απηνθπξηαξρία νύηε ην ρηνύκνξ ηελ ώξα πνπ πιεζίαδε ν
ζάλαηνο.

7. 7
18-23
Αθνύ είπε απηά θαη ζηξάθεθε πξνο ηνπο ερζξνύο, έκελε ήξεκνο . Γηαηί θαη ν κάληεο
ζπκβνύιεπε απηνύο λα κελ επηηίζεληαη πξηλ θάπνηνο από ηνπο δηθνύο ηνπο ή ζθνησζεί ή
ηξαπκαηηζηεί. Όηαλ όκσο ηνύην γίλεη, ζα πξνρσξήζνπκε εκείο πξώηνη, είπε, θαη ε λίθε ζα
ζπκβεί ζε ζαο πνπ αθνινπζείηε, ζε εκέλα όκσο ν ζάλαηνο, θαζώο πξναηζζάλνκαη. Καη δελ
δηαςεύζζεθε, αιιά κόιηο πήξαλ ζηα ρέξηα ηνπο ηα όπια, απηόο ζαλ λα ηνλ νδεγνύζε θάπνηα
κνίξα, αθνύ πήδεζε πξώηνο νξκεηηθά πξνο ηα εκπξόο θαη έπεζε πάλσ ζηνπο ερζξνύο,,
ζθνηώλεηαη , θαη έρεη ζαθηεί ζην πέξαζκα ηνπ Κεθηζνύ. Οη άιινη όκσο ληθνύζαλ θαη
θαηαδίσμαλ ηνπο ερζξνύο σο ην ίζησκα. Από ηνπο ηξηάληα ζθνηώζεθαλ εδώ ν Κξηηίαο θαη ν
Ιππόκαρνο, θαη από ηνπο δέθα άληξεο ηνπ Πεηξαηά ν Χαξκίδεο, ν γηνο ηνπ Γιαύθσλα, ελώ
από ηνπο άιινπο πεξίπνπ εβδνκήληα. Καη πήξαλ βέβαηα ηα όπια, θαη δελ αθαίξεζαλ ηνπο
ρηηώλεο από θαλέλαλ από ηνπο λεθξνύο πνιίηεο. Αθνύ έγηλε απηό, θαη ηνπο λεθξνύο θαηόπηλ
ζπκθσλίαο απέδσζαλ, πνιινί , πιεζηάδνληαο ν έλαο ηνλ άιινλ , ζπλνκηινύζαλ .
Ο Κιεόθξηηνο ηόηε , ν θήξπθαο ησλ κπεκέλσλ ζηα Ειεπζίληα κπζηήξηα, πνπ είρε βξνληώδε
θσλή, αθνύ επέβαιε ζησπή , είπε « άληξεο πνιίηεο, γηαηί καο δηώρλεηε από ηελ πόιε; Γηαηί
ζέιεηε λα καο ζθνηώζεηε ;Εκείο πνηέ σο ηώξα δελ ζαο θάλακε θαθό, αιιά θαη έρνπκε πάξεη
κέξνο καδί ζαο ζηηο πην ζεβαζηέο ηειεηέο θαη ζπζίεο, θαη ζηηο πην σξαίεο γηνξηέο, θαη έρνπκε
ππάξμεη ζπγρνξεπηέο θαη ζπζπνπδαζηέο θαη ζπζηξαηηώηεο, θαη πνιινύο θηλδύλνπο έρνπκε
πεξάζεη καδί ζαο θαη ζηε ζηεξηά θαη ζηε ζάιαζζα, γηα ηελ θνηλή θαη ησλ δπν καο ζσηεξία
θαη ειεπζεξία. ΢ην όλνκα ησλ ζεώλ ησλ παηέξσλ θαη ησλ κεηέξσλ καο, θαη ζην όλνκα ηεο
ζπγγέλεηαο εμ αίκαηνο θαη εμ αγρηζηείαο, θαη ζην όλνκα ησλ πνιηηηθώλ καο ζπιιόγσλ , γηαηί
ζε όια απηά πνιινί από εκάο ζπκκεηέρνπκε καδί ζαο, από ζεβαζκό θαη πξνο ηνπο ζενύο θαη
πξνο ηνπο αλζξώπνπο, ζηακαηήζηε λα θάλεηε αλόζηεο πξάμεηο ζηελ παηξίδα, θαη λα κελ
ππαθνύεηε ζηνπο αζεβέζηαηνπο ηξηάληα, νη νπνίνη γηα ράξε πξνζσπηθώλ θεξδώλ κέζα ζε
νθηώ κήλεο έρνπλ ζθνηώζεη ζρεδόλ πεξηζζόηεξνπο από όζνπο όινη νη Πεινπνλλήζηνη
πνιεκώληαο δέθα ρξόληα. Καη ελώ είλαη δπλαηό ζε εκάο λα δνύκε εηξεληθά σο πνιίηεο, απηνί
καο έξημαλ ζηνλ πην αηζρξό θαη βιαβεξό θαη αλόζην θαη κηζεηό θαη ζε ζενύο θαη ζε
αλζξώπνπο πόιεκν. Καη κάζεηε θαιά όηη από όζνπο ζθνηώζακε ηώξα όρη κόλν εζείο, αιιά
θαη εκείο κεξηθνύο ηνπο ζξελήζακε πηθξά.»
Απηόο ηέηνηα έιεγε. Οη ππόινηπνη αξρεγνί ησλ νιηγαξρηθώλ θαη γηα ην όηη νη δηθνί ηνπο
άθνπγαλ επίζεο απηά, ηνπο νδήγεζαλ μαλά ζηελ πόιε. Σελ επόκελε κέξα νη ηξηάληα πνιύ
ηαπεηλσκέλνη θαη απνκνλσκέλνη θάζνληαλ ζηελ αίζνπζα ησλ ζπλεδξηάζεσλ. Από ηνπο ηξεηο
ρηιηάδεο όπνπ ν θαζέλαο ήηαλ ηνπνζεηεκέλνο, ζε όια ηα κέξε ηεο πόιεο, δηαθσλνύζαλ
κεηαμύ ηνπο. Γηαηί όζνη βέβαηα είραλ δηαπξάμεη ζνβαξό αδίθεκα θαη θνβνύληαλ ,
ππνζηήξηδαλ κε έκθαζε όηη δελ έπξεπε λα ππνρσξνύλ ζε απηνύο ηνπ Πεηξαηά. Όζνη όκσο
πίζηεπαλ όηη δελ έρνπλ θάλεη θαλέλα αδίθεκα θαη νη ίδηνη ζπιινγίδνληαλ θαη ηνπο άιινπο
πξνζπαζνύζαλ λα εμεγήζνπλ όηη θαλέλαο ιόγνο δελ ζπλέηξερε λα ππνθέξνπλ απηά ηα δεηλά,
θαη έιεγαλ όηη δελ πξέπεη λα ππαθνύνπλ ζηνπο ηξηάληα νύηε λα ηνπο επηηξέςνπλ λα
θαηαζηξέθνπλ ηελ πόιε. Σέινο απνθάζηζαλ εθείλνπο λα ηνπο θαζαηξέζνπλ θαη άιινπο λα
εθιέμνπλ. Καη επέιεμαλ δέθα, έλαλ από θάζε θπιή.

8. 8
37- 43
Όηαλ ινηπόλ απηνί αλαρώξεζαλ γηα ηε ΢πάξηε, έζηειλαλ αληηπξνζώπνπο θαη νη νιηγαξρηθνί
από ην άζηπ, δηακελύνληαο όηη απηνί παξαδίδνπλ θαη ηα ηείρε , ηα νπνία θαηέρνπλ, θαη ηνπο
εαπηνύο ηνπο ζηνπο ΢παξηηάηεο, γηα λα ηνπο κεηαρεηξηζηνύλ όπσο ζέινπλ . Έιεγαλ επίζεο όηη
έρνπλ ηελ αμίσζε θαη όζνη είλαη ζηνλ Πεηξαηά, αλ ηζρπξίδνληαη όηη είλαη θίινη ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ, λα παξαδίδνπλ θαη ηελ πόιε θαη ηνλ Πεηξαηά θαη ην νρπξό ηεο Μνπληρίαο.
Αθνύ άθνπζαλ όια απηά νη έθνξνη θαη ε κηθξή ζπλέιεπζε, έζηεηιαλ δεθαπέληε άλδξεο ζηελ
Αζήλα θαη έδσζαλ εληνιή λα επηβάινπλ απηνί ηελ ζπκθηιίσζε, όπσο κπνξνύζαλ θαιύηεξα
κε ηε ζπλεξγαζία ηνπ Παπζαλία. Εθείλνη πξάγκαηη πέηπραλ ηε ζπκθηιίσζε ππό ηνλ όξν λα
δηαηεξνύλ εηξήλε κεηαμύ ηνπο νη δπν παξαηάμεηο θαη λα επηζηξέςεη ν θαζέλαο ζην ζπίηη ηνπ
εθηόο από ηνπο ηξηάληα θαη ηνπο έληεθα θαη ηνπο δέθα πνπ θπβεξλνύζαλ ηνλ Πεηξαηά. Αλ
κεξηθνί από ην άζηπ θνβνύληαλ , απνθάζηζαλ λα εγθαηαζηαζνύλ ζηελ Ειεπζίλα. Αθνύ
νινθιεξώζεθαλ απηέο νη δηαπξαγκαηεύζεηο, ν Παπζαλίαο δηέιπζε ην ζηξάηεπκα, θαη όζνη
ήηαλ ζηνλ Πεηξαηά, αθνύ αλέβεθαλ κε ηα όπια ηνπο ζηελ αθξόπνιε, ζπζίαζαλ ζηελ Αζελά.
Καη όηαλ θαηέβεθαλ ζπγθάιεζαλ ζπλέιεπζε νη ζηξαηεγνί θαη ηόηε ν Θξαζύβνπινο είπε
« ΢αο ζπκβνπιεύσ , είπε, άλδξεο από ην άζηπ, λα γλσξίζεηε ηνλ εαπηό ζαο. Καη ζα ηνλ
γλσξίζεηε πνιύ θαιά, αλ εμεηάζεηε γηα πνην ιόγν πξέπεη λα έρεηε ηελ ππεξνςία ώζηε λα
επηρεηξείηε λα καο θπβεξλάηε. Γηα πνην ιόγν έρεηε πεξηζζόηεξν δίθην; Ο ιαόο, αθελόο, αλ θαη
είλαη πην θησρόο από εζάο, ζε ηίπνηε σο ηώξα γηα ρξήκαηα δελ ζαο έρεη αδηθήζεη. Αληίζεηα
εζείο αλ θαη είζηε από όινπο πινπζηόηεξνη, έρεηε θάλεη πνιιέο θαη αηζρξέο πξάμεηο γηα ην
θέξδνο. Αθνύ ινηπόλ δελ έρεηε θακηά ζρέζε κε ηελ δηθαηνζύλε, αλαινγηζηείηε κήπσο ηάρα
πξέπεη λα θαπρηέζηε γηα ηελ αλδξεία ζαο. Καη πνηα θξίζε ζα κπνξνύζε λα είλαη θαιύηεξε γηα
απηό παξά ην πώο πνιεκήζακε κεηαμύ καο; Αιιά ζα ιέγαηε όηη ππεξέρεηε ζηελ επθπΐα, πνπ
ελώ δηαζέηαηε θαη ηείρνο θαη όπια θαη ρξήκαηα θαη ζπκκάρνπο Πεινπνλλεζίνπο έρεηε
πεξηθπθισζεί θαη ληθεζεί από εθείλνπο πνπ δελ είραλ ηίπνηε από απηά. Αιιά γηα ηνπο
Λαθεδαηκνλίνπο ηάρα λνκίδεηε όηη πξέπεη λα θαπρηέζηε; Πώο όκσο απηνί, αληίζεηα, όπσο ηα
ζθπιηά πνπ δαγθώλνπλ, αθνύ ηνπο βάινπλ πεξηιαίκην, ηα παξαδίδνπλ, έηζη θαη εθείλνη, αθνύ
ζαο παξέδσζαλ ζηνλ αδηθεκέλν απηό ιαό, πήξαλ δξόκν; Αιιά όκσο εζείο νη δεκνθξαηηθνί
εγώ αμηώλσ, άλδξεο, λα κελ παξαβείηε ηίπνηε από όζα έρεηε νξθηζηεί, αιιά θαη απηό εθηόο
από ηα άιια θαιά λα επηδείμεηε, όηη θαη ηνπο όξθνπο ηεξείηε θαη ζέβεζηε ηνπο ζενύο. Αθνύ
είπε απηά θαη άιια ηέηνηα, θαη όηη θαζόινπ δελ πξέπεη λα γίλνληαη πξόμελνη ηαξαρώλ, αιιά
λα εθαξκόδνπλ ην παιηό πνιίηεπκα, έιπζε ηε ζπλεδξίαζε ηεο εθθιεζίαο. Καη ηόηε αθνύ
εγθαηέζηεζαλ άξρνληεο, άξρηζε ε νκαιή πνιηηηθή δσή. Αξγόηεξα όηαλ πιεξνθνξήζεθαλ όηη
απηνί πνπ ήηαλ ζηελ Ειεπζίλα πξνζιάκβαλαλ μέλνπο κηζζνθόξνπο, αθνύ εθζηξάηεπζαλ κε
όιεο ηνπο ηηο δπλάκεηο ελαληίνλ ηνπο, ζθόησζαλ ηνπο ζηξαηεγνύο ηνπο όηαλ ήιζαλ γηα
δηαπξαγκαηεύζεηο, θαη ηνπο άιινπο ηνπο έπεηζαλ λα ζπκθηιησζνύλ, αθνύ ηνπο έζηεηιαλ ηνπο
θίινπο θαη ηνπο ζπγγελείο ηνπο. Καη αθνύ νξθίζηεθαλ ζηα αιήζεηα λα κελ ζπκνύληαη παιηά
αδηθήκαηα ζην κέιινλ, αθόκε θαη ηώξα δνπλ καδί σο πνιηηεο, θαη ν ιαόο ηεξεί απαξάβαηα
ηνπο όξθνπο.