Sposoby funkcjonowania elementów fantastycznych w literaturze i innych dziedzinach romantyzmu

1. Anna Kurlenko
Sylwia Szatan
Marzena Krawiec
Kamila Ziemkowska

2.  Dziady jako obrzęd ludowy odbywający się
na cmentarzach, w starych opuszczonych
domach, kaplicach
 PRZEWODNIK: GUŚLARZ
 Cel: wywołanie dusz zmarłych błąkających
się po zaświatach, nie mogących dostać się
do nieba

3.  ANIOŁKI: Józio i Rózia - rodzeństwo, które w
swoim ziemskim życiu nie zaznało cierpienia i
dlatego proszą o ziarno gorczycy (symbol
cierpienia)
 Widmo, duch złego pana - dziedzica wioski,
w której odbywa się obrzęd dziadów. Pan był
okrutny i bezlitosny, nie dbał o swych poddanych
 Zosia (pasterka). Dziewczyna za życia nie
potrafiła kochać i kolejno odrzucała wszystkich
zalotników, jej serce nigdy nie zaznało
prawdziwej miłości, a teraz jej dusza zawieszona
jest między ziemią a niebem

4.  Ukazanie istnienia dwóch światów: ziemskiego
(racjonalnego) oraz zaświatów
(irracjonalnego), są one połączone ze sobą, los
jednego świata zależy od drugiego (harmonia)
 Los duszy człowieka zależy od jego
postępowania za życia, musi on pokutować (Zły
Pan=wieczne katusze, Józio i Rózia=zbawienie
po otrzymaniu ziarnka goryczy, Zosia=rozdarcie
między ziemią, a niebem); duchy niosą
przestrogę dla śmiertelników
 Silny związek z ludowością  ludzie wierzą, że
istnieją duchy, które potrzebują ich pomocy

5.  WIELKA IMPROWIZACJA – walka sił dobra i zła
o duszę Konrada symbolizujących Anioły i
Szatana; główny bohater uwięziony w świecie
nadprzyrodzonym, jego słowa mogą
zadecydować o zbawieniu bądź potępieniu
(prawie nazwał Boga „carem”).
Znamię na czole  symbol walki z Bogiem
 Egzorcyzmy księdza Piotra wypędzającego
złego ducha z Konrada i rozmowa z diabłem:
słabość diabła (zła) wobec modlitw księdza
(dobra), polegająca na nieudanych próbach
uniknięcia odpowiedzi na pytania ks. Piotra

6.  SEN SENATORA – maltretowanie duszy
należącej do piekła przez diabły;
konwencja oniryczna  sen Nowosilcowa jest
kontrastowy: najpierw szczyci się łaskami cara,
później jest ich pozbawiony.
Po śmierci spotka go kara za grzechy,
dosięgnie go boska sprawiedliwość.
 WIDZENIE EWY: Róża skarżąca się na wyrwanie
„z trawki”; akt odrodzenia Konrada-poety
następuje w momencie, kiedy Ewa kładzie
Różę na swoim sercu; scena jest wskazaniem
właściwej drogi dla Konrada.
Róża=odrodzony Konrad
Konwencja oniryczna  sen przyjemny dla
duszy, nad którą czuwają Aniołowie

7.  Duch Jasia – zmarłego
narzeczonego,
którego widzi Karusia
i przemawia do niego,
żaląc się na swój
ziemski los
„…I sam ty biały jak
chusta,
Zimny, jakie zimne
dłonie!
Tutaj połóż, tu na
łonie,
Przyciśnij mnie, do ust
usta!...”

8.  Odwołanie do postulatów romantycznych:
irracjonalizmu, wiary w sferę duchową
 Elementy fantastyczne związane z ludowością:
duch Jasieńka, który ukazuje się swojej
ukochanej; Karusia cierpi po jego śmierci, jest
samotna, nie myśli racjonalnie (bohaterka
romantyczna)
 Autor ballady (Mickiewicz) utożsamia się
z wierzeniami ludu
 Funkcje elementów fantastycznych:
- wprowadza nastrój tajemniczości
- ukazanie istnienia pozazmysłowego świata,
którego można dostrzec „oczyma duszy”
- droga do poznania świata nie wiedzie poprzez
rozum (koncepcja starca ze „szkiełkiem i okiem”)

9.  Duch męża
zamordowanego przez
niewierną żonę
 Atmosfera grozy i
tajemniczości – las
 Zapadająca się
cerkiew i pojawienie
się zjawy
„…Wtem drzwi kościoła trzasły,
Wiatr zawiał, świece zgasły,
Wchodzi osoba w bieli.
Znany chód, znana zbroja,
Staje, wszyscy zadrżeli,
Staje, patrzy ukosem,
Podziemnym woła głosem:
"Mój wieniec i ty moja!
Kwiat na mym rwany grobie,
Mnie, księże, stułą wiąż;
Zła żono, biada tobie!
To ja. twój mąż, twój mąż!...”

10. Rola elementów fantastycznych:
 Pokazują przestrogę: kto popełni grzech
niewierności i zabójstwa, ten musi zostać
ukarany,
 Ukazują nadprzyrodzone zdolności bohatera
(pustelnik może wskrzesić zabitego męża),
 Dodają nastrojowości: „Wiatr zawiał, świece
zgasły, wchodzi osoba w bieli (…)” ( scena
pojawienia się Ducha)

11.  Rybka – świtezianka
jako kobieta
wyłaniająca się z
jeziora, karmiąca swoje
dziecko, a następnie
karząca niewiernego
kochanka, z którym je
miała. Bogaty pan
obiecał, że ją poślubi.
Nie spełnił jednak
obietnicy, porzucił ją i
dziecko, a następnie
ożenił się z księżną.
„…Wtem rybią łuskę
odwinie,
Spojrzy dziewicy oczyma;
Z głowy jasny włos wypłynie,
Szyjka cieniuchna się
wzdyma.
Na licach różana krasa,
Piersi jak jabłuszka mleczne,
Rybią ma płetwę do pasa,
Płynie pod chrusty
nadrzeczne…”

12.  Tworzą tło utworu w balladzie,
 Podkreślają przenikanie się dwóch światów:
realnego i fantastycznego,
 Ukazują przemianę (Krysia z ryby zmienia się
w pół-kobietę, pół-rybę),
 Stanowią przestrogę (Krysia po śmierci
zamieniła niedoszłego męża i jego żonę w
głazy). Była to zemsta, gdyż za życia
mężczyzna porzucił ją i jej dziecko,
 Pokazują, że prędzej czy później zostaniemy
ukarani za swoje czyny
Rola elementów fantastycznych:

13. Elementy fantastyczne:
 PRZYGOTOWANIE – czarownice i diabły, chata
Twardowskiego, wielki kocioł z którego wyłaniają
się narodowi przywódcy, politycy, kadra
oficerska; funkcja  zapowiedź powstania
listopadowego, które zakończy się klęską Polaków
 Kordian wracający do kraju na chmurze ze
szczytu Mont Blanc; funkcja  nawet natura
podziela poglądy bohatera, chce mu pomóc
 Kordian jako bohater poddający się własnym
wizjom, urojeniom dyktowanym podświadomie
przez Strach i Imaginację  uosobienia jego lęku
przed śmiercią i wpojonych wartości moralnych

14.  Szatan – doktor odwiedzający Kordiana w
szpitalu dla wariatów; zgaduje, który człowiek
w szpitalu jest najbardziej obłąkany.
 Ukazanie dwóch wariatów: jeden jest
przekonany, że jest krzyżem Chrystusa, drugi
natomiast twierdzi, że podtrzymuje sklepienie,
by się nie zawaliło.
 Obaj są dla Kordiana obłąkani.
 Szatan chce mu uświadomić, że jest taki sam,
gdyż jego poświęcenie i chęć zabójstwa cara to
szaleństwo.
 Kordian rozpoznaje Mefistofelesa; wierzy
jednak, że poświęcenie dla kraju ma sens.

16.  Dualizm natury ludzkiej: człowiek nauki
posiada jednocześnie swoją drugą stronę –
jest nią wyobraźnia
 Kontrastowość dzieła: racjonalizm (różne
pisma i pióro leżące na biurku) i
irracjonalizm (senne wizje)
 Upiory- symbol sennego koszmaru
 Widma unoszące się nad śpiącym mężczyzną
jako odzwierciedlenie tworów wyobraźni
 Rola snu jako „życia duszy” (Konrad- Dziady
część III)
 Tajemniczość sennej wizji oraz jej groza

18.  Uosobienie śmierci (motyw Polaków
będących pod zaborem rosyjskim)
 Wizja ducha powodująca napięcie
emocjonalne
 Tajemnicza postać jako przedstawienie mary
z wyobraźni
 Duch jako element posępnego i budzącego
strach krajobrazu
 Nastrojowość: mara w ciemnym lesie i
wystraszony kot budują nastrój grozy

19. Utwór ten jest pierwszą prawdziwie narodową
operą niemiecką. Fantastyczna, baśniowa
tematyka z elementami ludowości, barwne
brzmienie orkiestry – pobudzały wyobraźnię i
inspirowały wielu późniejszych kompozytorów.
Samo dzieło Webera do dziś zachwyca swą
poetycką treścią, atrakcyjnością muzyczną,
prostotą melodii, intryguje światem duchów,
czarów i tak bliskim dzisiejszemu człowiekowi
zafascynowaniu przyrodą.

20.  „Wolny strzelec” jest historią opowiadającą o
człowieku, który zawarł pakt z diabłem,
 Utwór ten był inspiracją dla najwybitniejszych
polskich romantyków - Mickiewicza, Krasińskiego
czy Słowackiego,
 „Wolny Strzelec” wkroczył na scenę
warszawskiego Teatru Narodowego w dniu 4
lipca 1826 roku, w tłumaczeniu Wojciecha
Bogusławskiego,
 Dominującą cechą opery jest jej wyjątkowa
nastrojowość - mówiono, że jej właściwym
bohaterem jest niemiecki las,
 Romantyczna treść oraz wybitne walory
muzyczne sprawiły, że opera ta nadal utrzymuje
się na scenach teatrów operowych.

21.  Elementy fantastyczne odzwierciedlają
romantyczne wierzenia, poglądy, filozofię
 Irracjonalizm i zmysłowe poznanie jako
podstawowe aspekty romantycznej koncepcji
świata
 Atmosfera grozy, tajemniczości, przerażenia
jako element stały w balladach, dramatach,
dziełach malarskich i muzycznych
 Romantyczna ludowość i wiara w duchy,
zjawy, upiory – dualizm świata
przedstawionego

22. Aforyzmy podsumowujące
prezentację
 „…Methinks, I see... Where?
- In my mind's eyes.
Shakespeare
Zdaje mi się, że widzę... gdzie?
Przed oczyma duszy mojej…”
 „…Są dziwy w niebie i na ziemi, o których
ani się śniło waszym filozofom…”

23.  MICKIEWICZ ADAM: Dziady. Warszawa: Akant. 2003. ISBN: 83-89136-80-5
 MICKIEWICZ ADAM: Wiersze. Warszawa: Akant. 2003. ISBN: 83-89136-09-0.
Romantyczność, s. 54-56. Lilie, s. 99-109. Rybka, s. 68-72.
 SŁOWACKI JULIUSZ: Kordian. Warszawa: Mea. 2001. ISBN:83-88626-19-1
 GOYA FRANCISCO: Sen rozumu rodzi upiory. [online] Museo del Grabado
de Goya - Gdy rozum śpi budzą się demony [Dostęp dn. 20.02.2013].
Dostępny w Word Wide Web:
<http://pl.wikipedia.org/wiki/Gdy_rozum_%C5%9Bpi,_budz%C4%85_si%C4
%99_demony>
 GROTTGER ARTUR: Puszcza. [online] Artur Grottger – cykl Lithuania
[Dostęp dn. 20.02.2013]. Dostępny w Word Wide Web:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Lit1_Puszcza.jpg
 WEBER KAROL MARIA: Wolny strzelec. [online] Carl Maria von Weber : Der
Freischutz - Overture [Dostęp dn. 20.02.2013]. Dostępny w Word Wide
Web: <http://www.youtube.com/watch?v=ZdMqHNcL6xI>

24.  WITKOWSKA ALINA, PRZYBYLSKI RYSZARD: Romantyzm. Wyd.6. Warszawa:
PWN. 2000. ISBN 83-01-12108-4. Dziady cz.II, s.252-253. Dziady cz.III, s.
276-289. Romantyczność, s.200-202. Rybka, s.249-250. Lilie, s.249-250.
Kordian, s. 328-334
 SKIBICKA ANNA: Romantyczna ludowość. Ludowe widzenie świata. W:
Dziady Adama Mickiewicza. Toruń: Literat. 2009. ISBN 978-83-7527-304-5.
s. 21-22
 DOPART BOGUSŁAW: Adam Mickiewicz. W: Historia literatury i kultury
polskiej. T.II. Romantyzm. Pozytywizm. Wyd.1. Warszawa: Świat Książki.
2007. ISBN 978-83-247-0806-2. s. 141-207.
 EINSTEIN ALFRED: Muzyka w epoce
romantyzmu.Wyd.2.Kraków:PWM.1983.ISBN 978-83-224-0232-0

25. DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ