Jan Zamoyski założyciel Zamościa

1. Jan Zamoyski –
założyciel Zamościa

2. Kim był słynny
Zamoyski?
Jan Zamoyski(ur. 19 marca 1542, zm. 3 czerwca 1605) – polski szlachcic, magnat,
sekretarz królewski, kanclerz wielki koronny i hetman wielki koronny
Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a także między innymi generalny starosta
krakowski.
Był doradcą króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego.
Jan uczył się w Krasnymstawie, a następnie wyjechał na studia do Paryża.
W 1563 r. został wybrany rektorem akademii padewskiej. Tam napisał O Senacie
Rzymskim Księgi Dwie w języku łacińskim.
Po powrocie do kraju został sekretarzem króla Zygmunta II Augusta.
Po śmierci Batorego w 1586 r. pomógł Zygmuntowi III Wazie w zdobyciu polskiego
tronu, pokonując siły wspierające kandydata Habsburgów, arcyksięcia austriackiego
Maksymiliana III Habsburga w bitwie pod Byczyną w 1588.
W latach 1600-1601 brał udział w wojnie przeciwko najazdowi szwedzkiemu,
dowodząc siłami polskimi w bitwach o Inflanty.
W 1589 r., w celu utrzymania pozycji rodu i zapobieżenia rozdrobnieniu majątku,
utworzył Ordynację Zamojską, która przetrwała do 1944 r.

3. Mecenas
Kochanowski utrzymywał bliskie kontakty z Szymonem
Szymonowicem, który towarzyszył mu podczas planowania
budowy Pałacu Zamoyskich. Zamoyski przyjaźnił się też
z Janem Kochanowskim. Zabiegał on o pomnożenie dóbr Jana
z Czarnolasu, dzięki jego protekcji Batory mianował poetę
wojskim sandomierskim. Na zamówienie Zamoyskiego,
w Czarnolesie, powstawały utwory poetyckie, którymi
uświetniano jego uroczystości rodzinne.
Do obydwu artystów pisał listy. Był również mecenasem
wybitnych poetów i pisarzy (min. Kochanowskiego,
Szymonowica, Klonowica i Heidensteina)

4. Zamość – miasto
idealne
,, Największe jego dzieło, miasto
Zamość, rosło [...] powoli. Na papierze istniał plan
miasta idealnego,
zgodnego z nową estetyką renesansu,
wielkiego dzieła sztuki
urbanistycznej, potężnej, nowoczesnej
fortecy, pomnika ambicji, gustu i
potęgi fundatora […]. Wytyczono ulice
[...] działki przy nich zabudowano
drewnianymi domkami, wznoszonymi na
koszt fundatora, by zachęcić nowych
przybyszów. Mieli to być [...] w myśl
przywileju lokacyjnego wyłącznie rzymscy katolicy. ‘’
Fragment
biografii Jana
Zamoyskiego

5. Decyzja o budowie
Kiedy Zamoyski dożył 38 lat, postanowił wybudować miasto.
10 kwietnia 1580 roku ogłosił założenie miasta, wydając
w Jarosławcu akt lokacyjny, który 12 czerwca tego roku został
zatwierdzony przez ówczesnego króla Batorego.
Dokument ten dawał przyszłym mieszkańcom Zamościa liczne
przywileje m.in.: zwolnienie na 25 lat z czynszów i podatków,
zwolnienie z ceł na terenie całego kraju i zezwolenie na zakładanie
cechów. Prócz tego miastu nadano prawo składu, organizacji
cotygodniowych targów i trzech jarmarków w ciągu roku.

6. Akt lokacyjny
Zamościa

7. Położenie
Miejscem położenia Zamościa jest taras wcinający się w rozlewiska
rzek: Wieprzca i Kalinowicy, który był miejscem dogodnym w razie
obrony przed nieprzyjacielem. Lokacja ta leżała blisko siedziby
rodowej Zamoyskich – Skokówki, a co najważniejsze – przecinały się
tam ważne szlaki handlowe, co zapewniało rozwój miasta i doskonałe
warunki do handlu. Miasto to było duże, jak na owe czasy i zostało
zaprojektowane oraz wybudowane na szczerym polu.

9. Bernardo Morando
Z racji tego, że fundator pragnął, aby miasto było nowoczesne i by
spełniało rolę twierdzy, siedziby rodu, a także ważnego ośrodka
kulturowego, religijnego i handlowego, Zamoyski wyznaczył
do budowy tytułowego architekta. Morando był człowiekiem, któremu
powierzono realizację planu kanclerza. Bernardo prawdopodobnie
pochodził z Padwy i pracował wcześniej w Warszawie i we Lwowie.
Kiedy architekt tworzył koncepcję Zamościa, opierał się na pomysłach
włoskich urbanistów, którzy próbowali swych sił w stworzeniu
renesansowego miasta idealnego.

10. Koncepcja miasta
idealnego
Zamość został wpisany w pięciobok utworzony przez fortyfikacje.
Bernardo Morando zaplanował układ ulic o rozmieszczeniu
szachownicowym i usytuował pałace; w centrum Rynek Wielki,
a symetrycznie po obu jego stronach rynki: Solny i Wodny. Architekt
zaprojektował także najważniejsze budowle miasta: pałac, kolegiatę,
ratusz, akademię, a nawet kilka wzorcowych kamienic. Według jego
planu w mieście miało stanąć około 250 domów. Morando dbał oto,
aby Zamość był nie tylko piękny, ale także funkcjonalny i przyjazny
mieszkańcom.

12. Miasto na planie
kształtu człowieka
Oczywiście celem kanclerza i włoskiego architekta było to,
aby całość zabudowy nawiązywała do koncepcji idealnego miasta –
człowieka ( antropocentryzm renesansu ).
Głowę stanowił pałac, kręgosłup wyznaczała główna ulica łącząca
rezydencję z przeciwległym bastionem VII, Serce wyznaczał rynek,
a obronne bastiony służyły za ręce i nogi.

13. Plan
Zamościa

14. Akademia Zamoyska
W 1594 roku powstała Akademia Zamojska. W etapie jej tworzenia
Zamoyskiemu pomagał wybitny polski poeta i humanista – Szymon
Szymonowic. Podczas tego wydarzenia hetman wydał swą słynną
odezwę ze słowami: Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży
chowanie . Akademia Zamoyska stanowiła oczko w głowie kanclerza
i była trzecią szkołą wyższą w Polsce – zaraz za Akademią
Krakowską i Wileńską. Z racji wysokiego poziomu nauczania
przyciągała ona studentów z całej Europy, zaś sam Zamość nabył
opinię ośrodka naukowego o randze europejskiej.

16. Pałac Zamoyskich
To właśnie w tym pałacu Jan Zamoyski i jego następcy mieszkali
wraz z rodzinami. Tu zapadały najważniejsze dla miasta i ordynacji
decyzje, tu przyjmowano znakomitych gości, których relacje
opisują bogactwo dworu hetmana.
Budowę pałacu rozpoczęto jeszcze przed lokacją miasta.
Wzniesiony został w latach 1579-1586, wg projektu Bernarda
Moranda.

17. Pałac
Zamoyskich

18. Zamurowanie bramy
,, Po bitwie spod Byczyny Zamoyski z okazji karnawału
zaprosił Maksymiliana Habsburga do Zamościa i przedstawił
go swej małżonce, synom Batorego. Czas upływał księciu
na zabawach i przyjęciach. Po odjeździe gościa kanclerz
rozkazał zamurować Bramę lubelską po wieczne czasy. Z tego
powodu cały ruch z traktatu lubelskiego skierowano do bramy
Szczebrzeszyńskiej‘’.

19. Stara Brama
Lubelska

20. Ukończenie budowy
Kiedy 5 czerwca 1605 r. zmarł Jan Zamoyski, budowa miasta nie
była jeszcze ukończona. Jego dzieło kontynuował syn Tomasz
Zamoyski – kanclerz wielki koronny. To on dokończył budowę
fortyfikacji, a także budowę potężnych murów z siedmioma
bastionami, fos oraz zalewów. Do środka Zamościa prowadziły
zwodzone mosty i trzy bramy: Lwowska, Lubelska i Szczebrzeska.
,, Trzeciego czerwca 1605 roku jęknęły dzwony
w Zamościu i echo ich przeszło przez cały kraj (…).
Odszedł człowiek o nieprzeciętnym umyśle, wpływający
w sposób istotny na kształt epoki: znakomity dyplomata,
luminarz nauki i kultury, szczęśliwy wódz, współtwórca
utrzymania mocarstwowej pozycji Polski‘’.
Autor: Jerzy Besala

21. Współczesny plan
miasta

22. Hejnał
Nie tylko Kraków posiada swój hejnał, ma go też Zamość, lecz sama
historia jego grania łączy się nieco ze wspomnianym miastem. Hejnał
jest grany od maja do września w każde popołudnie. Tak było już za
czasów założyciela miasta, Jana Zamoyskiego. Ale – i to ciekawostka -
trąbi tylko w trzy strony świata. Legenda mówi, że to hetman zakazał
trąbić w stronę Krakowa, obrażony na krakowskich mieszczan
za skazanie Samuela Zborowskiego. Jednak według historyków hejnał
trąbiono po prostu w kierunku trzech bram wjazdowych do miasta.

23. Gołębie z Zamościa
W Zamościu została wyhodowana specjalna rasa gołębi
zamojskich lub perskich. Powstała ona w wyniku krzyżówki
sprowadzonego przez Jana Zamoyskiego gatunku irańskiego
oraz lokalnej odmiany. Nowa rasa zyskała popularność wśród
hodowców i jest ceniona za wysokie i szybkie loty
oraz wytrzymałość.

25. Bibliografia
http://www.turystyka.zamosc.pl/pl/page/470/palac-zamoyskich.html - data dostępu: 11. 04. 2017 r.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Zamoyski - data dostępu: 6. 04. 2017 r.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Zamo%C5%9Bcia – data dostępu: 6. 04. 2017 r.
http://polska.lovetotravel.pl/ciekawostki_o_zamosciu - data dostępu: 11. 04. 2017 r.
http://www.niedziela.pl/wydruk/42648/nd - data dostępu: 6. 04. 2017 r.
http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1250&nomenu=1&oe=UTF-
8&q=prettyphoto&iframe=true&width=1000&height=100% - data dostępu: 6. 04. 2017 r.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bernardo_Morando - data dostępu: 6. 04. 2017 r.
http://www.turystyka.zamosc.pl/pl/page/290/283/historia.html - data dostępu: 6. 04. 2017 r.
http://www.liceumzamoyski.pl/szkola/info/patron - data dostępu: 11. 04. 2017 r.
https://pl.wikiquote.org/wiki/Jan_Zamoyski - data dostępu: 11. 04. 2017 r.
http://www.tygodnikzamojski.pl/artykul/4439/kochanowski-zamoyskiemu-rymy-skladal.html - data
dostępu: 11. 04. 2017 r.
Krzysztof Czubara. Dawniej w Zamościu. Zamość: Wydawnictwo ATUT Biuro Promocji Zamość, 1998.
ISBN 83-907794-3-9

26. Dziękujemy za uwagę!
Karolina Dej (1b)
Patrycja Kowalska (1b)
Opiekun: Ewa Pawik