Prezentacja o śrwdniowieczu 3.11.14

1. ŚREDNIOWIECZE

2. RAMY CZASOWE
Początek epoki: 476 rok - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
i podbicie Rzymu przez plemiona germańskie
Koniec epoki: 1453 r. - upadek Konstantynopola
1455 r. – wynalezienie druku przez Jana Gutenberga
1492 r. – odkrycie Ameryki

3. PODZIAŁ CHRONOLOGICZNY ŚREDNIOWIECZA
• Wczesne Średniowiecze (V-X w.)
Jest to okres pograniczny. W sztuce łączono tradycje sztuki rzymskiej ze sztuką plemion
germańskich oraz ze sztuką Wschodu – Bizancjum. Główną rolę odgrywało piśmiennictwo
łacińskie. Kształtowały się idee, tematy i motywy, które były wykorzystywane w późniejszych
etapach rozwoju epoki.
• Dojrzałe Średniowiecze (XI-XII w.)
W sztuce dominuje styl romański. W literaturze zaczyna się kształtować, obok piśmiennictwa
łacińskiego, również twórczość w językach narodowych. (to zjawisko potrwa aż do końca XV
wieku).
• Schyłkowe Średniowiecze - jesień Średniowiecza (XIV-XV w.)
W sztuce dominuje styl gotycki. Pojawiają się pierwsze zwiastuny kolejnej epoki.

4. NAZWA EPOKI
media aetas – wieki średnie
Nazwę tę nadali epoce przedstawiciele
kolejnej epoki, czyli renesansu.

5. WYDARZENIA W EUROPIE
476 – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
507 – bitwa pod Poitiers
622 – początek islamu - ucieczka Mahometa z Mekki do
Medyny
754 – powstaje Państwo Kościelne
800 – koronacja Karola Wielkiego na cesarza w Rzymie
843 – traktat w Verdun
865 – misja Cyryla i Metodego na Morawach
1054 – schizma wschodnia
1096-1099 – I krucjata, powstanie Królestwa Jerozolimskiego
1337-1453 – wojna stuletnia
1348 – powstanie uniwersytetu Karola w Pradze
1415 – spalenie na stosie Jana Husa
1453 – upadek wschodniego cesarstwa rzymskiego

6. WYDARZENIA W POLSCE
Wydarzenia w Polsce:
966 – chrzest Polski
1000 – zjazd gnieźnieński
1025 – koronacja Bolesława Chrobrego
1138 – rozbicie dzielnicowe
1320 – koronacja Władysława Łokietka
1326-1333 – wojny z Krzyżakami
1364 – powstanie Akademii Krakowskiej
1385 – unia polsko-litewska w Krewie
1410 – bitwa pod Grunwaldem

7. WARSTWY
SPOŁECZNE
W
ŚREDNIOWIECZU

8. SZKOŁY I UNIWERSYTETY
Edukacja początkowa obejmowała czytanie i pisanie po
łacinie, liczenie, katechezę i śpiew i była prowadzona
w szkołach parafialnych.
W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych
cechów powstawały związki mistrzów i uczniów, które
dały początek szkołom wyższym, które nazywano
początkowo studium generale, a potem universitas.

9. SZKOŁY I UNIWERSYTETY
W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:
• Uniwersytet Boloński
• Uniwersytet Paryski
• Uniwersytet Oksfordzki
• Uniwersytet w Cambridge
• Uniwersytet Padewski
W XIV wieku:
• Uniwersytet w Rzymie (1303)
• Uniwersytet we Florencji (1321)
• Uniwersytet w Pizie (1343)
• Uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola)
• Uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński) (1364)

10. SZKOŁY I UNIWERSYTETY
Na uniwersytetach istniały cztery wydziały:
• sztuk wyzwolonych (artes liberales),
• teologii,
• medycyny,
• prawa.
3 lata – trivium (nauka przygotowująca do studiów wyższych;
gramatyka, dialektyka, retoryka)
4 lata - quatrivium (arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia).

11. UNIWERSALIZM
Jednolitość językowa, religijna i kulturowa w całej średniowiecznej Europie.

12. TEOCENTRYZM
Nazwa tego nurtu w filozofii
pochodzi od greckiego
Theos -Bóg i od łacińskiego
centrum - środek.
Teocentryzm - postawa
będąca wyrazem
przekonania, że Bóg jest
przyczyną, ośrodkiem
i ostatecznym celem
wszystkiego, co istnieje.

13. FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA
• Augustynizm – Św. Augustyn
• Tomizm - Św. Tomasz z Akwinu
• Franciszkanizm - Św. Franciszek z Asyżu
+
SCHOLASTYKA - próba uzgodnienia prawd wiary
chrześcijańskiej z rozumem naturalnym

14. CECHY LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
• DWUJĘZYCZNOŚĆ (łacina i języki narodowe)
• DYDAKTYZM (wychowywanie, budowanie ładu moralnego, potępianie zła
i pokazywanie ideałów dobrego postępowania)
• ALEGORYCZNOŚĆ (rzeczy widzialne traktowano jako znaki tego, co
niewidzialne. Cały świat uważano za Bożą księgę, napisaną przez Stwórcę w jakimś
tajemniczym alfabecie, wymagającym odczytania go. Pewne przedmioty, zwierzęta
czy kolory miały konkretne znaczenia alegoryczne, raczej stałe, zakorzenione
w kulturze)
• ANONIMOWOŚĆ (artyści nie podpisywali prac, bo tworzyli dla Boga, a nie żeby
być chwalonymi przez ludzi)

15. 3 WZORCE OSOBOWE ŚREDNIOWIECZA
KRÓL RYCERZ ŚWIĘTY
*WZORCE PARENETYCZNE – wzorce dobrego postępowania

16. GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
EPICKIE: epos rycerski, romans rycerski,
chanson de geste (pieśń o czynach) „Pieśń o
Rolandzie”, apokryf, żywot świętych, legenda,
kronika
3 polskie kroniki średniowieczne:
• Kronika Galla Anonima
• Kronika Wincentego Kadłubka
• Kronika Jana Długosza (tzw. Roczniki)

17. GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
LIRYCZNE:
pieśń – „Bogurodzica”
lament (plankt, żale)
„Żale Matki Boskiej pod krzyżem”
„Lament świętokrzyski”

18. GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ
• DRAMATYCZNE:
Dramat liturgiczny – inscenizacja fragmentów Biblii, osadzona w
obrządku liturgicznym Kościoła. Dramaty liturgiczne odprawiano w
kościołach, były one ściśle podporządkowane obrzędowi religijnemu.
Misterium – gatunek średniowiecznego dramatu o tematyce religijnej.
Najczęściej można było je oglądać na placach przykościelnych bądź
cmentarzach. Często rozciągało się w kilkudniowe cykle przedstawień.
Ważną cechą misteriów było dostosowanie treści biblijnych do ówczesnej
rzeczywistości, swoiste uwspółcześnienie historii zbawienia.
Moralitet – udramatyzowana przypowieść na temat ludzkiego życia,
zawierająca jasne przesłanie dydaktyczne. Jej bohaterem był everyman –
człowiek-każdy, który był stawiany wobec pokus, które na niego czyhają
i miał dokonać słusznego wyboru. Bohatera nękały upersonifikowane
wartości (np. Dobro, Zło, Pycha, Występek).

20. W CIENIU ŚMIERCI
Śmierć wszechobecna w średniowieczu - zarazy, choroby, głód, złe
warunki życia.
Śmierć była w Średniowieczu przedstawiana na różne sposoby:
• kościotrup z kosą,
• rozkładające się ciało,
• śmierć prowadząca w makabrycznym korowodzie przedstawicieli
wszystkich stanów - tzw. taniec śmierci (dance macabre).
• tzw. "sztuka dobrego umierania" (ars bene moriendi) - śmierć osób cnotliwych
przedstawiana była jako moment szczególny, odpowiednio wyreżyserowany
Stosunek ludzi Średniowiecza do śmierci wiązał się z wieloma, czasami
kontrastowymi postawami:
• zafascynowaniem dramatycznymi scenami, lubowaniem się
w widokach rozkładających się ciał,
• lękiem przed śmiercią,
• świadomością, że śmierć zrównuje wszystkie stany,
ponieważ wszyscy jej podlegają i nikt jej nie umknie.

23. ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO
Geograf Bawarski (ok. 845) – pierwsze polskie nazwy np.
Wiślanie.
Bulla gnieźnieńska (1136)
Przełomowy dla rozwoju języka polskiego zabytek, zwany
czasami Złotą bullą. Jest to bulla papieża Innocentego II dla
arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba. W tym dokumencie
papież bierze w opiekę dobra arcybiskupa, wymieniając
przy tym nazwy poszczególnych osad, ich lokalizację,
a także imiona chłopów. Łącznie w tekście znajduje się 410
wyrazów polskich.
Od jej napisania datuje się w Polsce epokę piśmienną.
Wcześniejszy czas to epoka przedpiśmienna.

24. ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO
Księga henrykowska (1270) – pierwsze
polskie zdanie!!!!
Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj (w
oryginalnym zapisie: day, ut ia pobrusa, a
ti poziwai)
Co to znaczy?
Daj, niech ja pomielę (dosłownie:
pohałasuję), a ty odpoczywaj.

25. ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO
Zabytkami języka polskiego są także:
Bogurodzica
Lament świętokrzyski
Legenda o św. Aleksym
Kronika Galla Anonima i inne kroniki
Satyra na leniwych chłopów
O zachowaniu się przy stole