for my pupils

2. Wprowadzeni
e• Henryk Sienkiewicz pisał
swoją powieść w odcinkach,
na zamówienie „Gazety
Polskiej” w latach 1895-1896.
• Tłem wątków
powieściowych jest
prześladowanie chrześcijan
w czasach panowania
Nerona.
• Powieść jest odpowiedzią
na panującą w XIX w. modę
na dzieła o tematyce
antycznej i
wczesnochrześcijańskiej.

3. GENEZA UTWORU
Inspiracje:
Pomysł do „Quo vadis” powstał we mnie
przy czytaniu annałów Tacyta, który jest
jednym z najulubieńszych moich pisarzy, i
podczas dłuższego pobytu w Rzymie.
Słynny malarz polski Siemiradzki, który
wówczas zamieszkiwał w Rzymie, był
moim przewodnikiem po wiecznym mieście
i podczas jednej z naszych wędrówek
pokazał mi kapliczkę. Wtedy to powziąłem
myśl napisania powieści z owej epoki i
mogłem ją urzeczywistnić dzięki
znajomości początków Kościoła. […]
Oczywiście prześladowania Polaków
miały silny wpływ na moje zamiary.
Sienkiewicz w liście do paryskiego krytyka J.A. Boyera
d’Agen.

4. Inspiracje

5. Temat utworu
• Głównym wątkiem powieści jest
historia miłości pomiędzy
pochodzącym z rzymskiej
arystokracji Markiem Winicjuszem a
zakładniczką Rzymian, królewską
córką z barbarzyńskiego plemienia
Ligów - Ligią Kalliną.
• Celem pisarza było ukazanie relacji
dwóch kultur, dwóch odrębnych i
przeciwnych sobie światów:
pogańskiego, rozpasanego Rzymu i
uładzonego moralnie
chrześcijaństwa.

6. Tytuł utworu
• Wg legendy uwiecznionej w
tytule utworu „Quo vadis,
Domine” (dokąd idziesz,
Panie?) – to pytanie, które
uchodzący z Rzymu przed
prześladowaniem Piotr
zadaje spotkanemu na
drodze Chrystusowi, a
dowiedziawszy się, że
Chrystus chce go zastąpić,
wraca, by umrzeć za wiarę.
• Sienkiewicz odwiedził w
Rzymie kapliczkę Quo vadis
na Via Appia, która powstała
w miejscu spotkania
Chrystusa ze św. Piotrem.

7. Czas i miejsce akcji
• Akcja powieści rozpoczyna się wiosną 63
r.n.e, a kończy latem 68 r. Są to czasy
panowania krwawego cezara Nerona (54-
68).
• Epilog obejmuje zdarzenia z ostatniego
roku panowania tyrana, zakończone jego
śmiercią 19.06.68r.
• Ostatnie zdanie powieści przenosi nas
do czasów współczesnych autorowi.
• Miejsce akcji to starożytny Rzym za
czasów Nerona; w większości zdarzenia
rozgrywają sie w domach patrycjuszy
rzymskich (Winicjusza i Petroniusza),
częściowo na Palatynie i w Ancjum.

8. Rzym - Miasto na siedmiu wzgórzach nad rzeką Tyber.
Według legendy zostało założone w 753 r. p.n.e. przez
Romulusa na Wzgórzu Palatyńskim

9. Zbeletryzowana
historia?• W marcu 59 r. z rozkazu Nerona została zamordowana jego
matka Agryppina. Seneka – filozof i nauczyciel cezara –
dobrowolnie odszedł z urzędu.
• Nastąpiła zmiana stylu rządów – odtąd Neron stał się marnym
poetą i aktorem, stracił poczucie dobrego smaku i oddawał się
rozpuście.
• Rozwiódł się z Oktawią (najpierw wygnana, potem
zamordowana) i ożenił z bezwzględną Poppeą.
• Inne fakty historyczne:
 sąd nad Pomponią Grecyną,
 uczta Tygellina na stawie Agryppy,
 pożar Rzymu (18/19.07.64 r.),
 pogłoski o roznieceniu ognia na rozkaz Nerona,
 wymordowanie chrześcijan w sposób ukazany
w powieści, ich męczeństwo
 Rozdawnictwo zboża, pieniędzy, odzieży
 Spisek Pizona przeciw cezarowi
 Represje wobec spiskowców
 Samobójstwo cezara

10. Panteon postaci
• Postaci historyczne
• Neron
• Poppea Sabina
• Tygellin
• Petroniusz
• Akte
• Seneka
• Aulusz Plaucjusz i
Pomponia Grecyna
• Piotr Apostoł
• Paweł z Tarsu
• Postaci fikcyjne
• Marek Winicjusz
• Ligia Kallina
• Ursus
• Eunice
• Chilon Chilonides
• Glaukus
• Kryspus

11. Bohaterowie
Neron
• Cesarz-potwór o twarzy małpy, pijaka i komedianta,
tyran, zbrodniarz, despota,, matkobójca,
patologicznie podejrzliwy, wróg chrześcijan
delektujący się widokiem krwi i cierpienia.
• Jest zdemoralizowanym rozpustnikiem, wulgarnym
błaznem, bezkrytycznym wobec siebie i żądnym
sławy megalomanem przekonanym o wilekości
swego talentu.
• Widok krwi i ognia jest dla niego podnietą do życia i
natchnieniem artystycznym (podobnie jak śmierć
córki). Cezar wyniósł sam siebie do rangi bóstwa.
Szaleniec, który coraz bardziej pogrąża się we
własnym szaleństwie, niezrównoważony psychicznie.
• Tchórz i degenerat dbający o pozory, nieudolny w
chwili popełniania samoójstwa; ginie w
osamotnieniu i hańbie.

12. Petronius
z
• Wyróżnia go wielka inteligencja i spryt. Gardzi
cezarem, pozostaje jednak doradcą i krytykiem jego
utworów.
• Dobry gust i zmysł estetyczny zapewnia mu tytuł
„arbitra elegancji”, pozornie zniewieściały,
niezaangażowany dekadent ceniący wygodę i
wyrafinowanie, zbyt wykwintny, by być okrutnym.
Potrafi ocenić wielkość talentu i piękno dzieła
sztuki, ale nie umie wyraźnie odróżnić dobra od zła.
• Hojny pan, lubiany rzez plebs, ma odwagę wyrazić
sprzeciw zrzuceniu winy za podpalenie Rzymu na
chrześcijan; wielokrotnie udowadnia ojcowskie
uczucia wobec Marka, pomaga mu w zdobyciu i
ocaleniu Ligii, ostrzega apostolów.
• Petroniusz ceni szczęście pojmowane jako
przyjemność, radość życia (epikurejczyk). Wysoko
ocenia piękno myśli i urodę ciała. Odrzuca
brutalność i sceny przemocy – etsetyka zastępuje mu
moralność.
• Zmysł estetyczny każe mu także „w dobrym stylu”
zakończyć życie na własnych warunkach, nie lęka się
śmierci. Reprezentuje to, co w kulturze rzymskiej
najpiękniejsze i najcenniejsze. Wraz z nim ginie
wspaniałość kultury starożytnego Rzymu.

13. Marek Winicjusz
• Młody patrycjusz rzymski, syn starszej siostry
Petroniusza, wychowany według rzymskiego
stylu życia. Nieustraszony, popędliwy, zepsuty,
gwałtowny, a nawet dziki. Jego odwaga i męstwo
zapewniły mu liczne sukcesy wojenne.
• Postać dynmiczna - wielkim zwrotem w jego
życiu stało się poznanie Ligii, miotany
pożądaniem z determinacją próbuje ją wytropić
za wszelką cenę. Z czasem rodzi się w nim
miłość, a wraz z nią poczucie bezsensowności
rzymskiego stylu życia i odraza wobec świata
przemocy tak odmiennego od chrześcijańskiego
świata miłości i przebaczenia; wkracza na drogę
odnowy moralnej.
• Ta przemiana, niełatwa i
mozolna, jest podstawą
przyszłego szczęścia z
ukochaną. Poganin
Winicjusz staje się odtąd
żarliwym chrześcijaninem.

14. Ligia Kallina
• Córka króla Ligów, wywieziona do Rzymu
zakładniczka pozostająca pod opieką Plaucjusza i
Pomponii, wychowana na chrześcijankę , zostaje
żarliwą wyznawczynią Chrystusa. Otacza miłością i
szacunkiem swoich przybranych rodziców.
• Uosobienie delikatności, skromności, piękna
naturalnego i duchowego, czystości, skromności,
zdolności do ofiary, pokory, siły ducha.
• Bierna i cicha zgodnie z nakazami wiary, nie waha
się i podejmuje działanie, by uciec przed zepsuciem ,
nawet za cenę wyrzeczenia się własnych pragnień.
Jej prosta, ale silna wiara ma pierwszorzędny udział
w przemianie Winicjusza.
• Wytrwałość Ligii w wierze i życie według
przyjętych zasad moralnych czyni z niej bohaterkę
silną i heroiczną, mimo fizycznej kruchości.

15. CHILON CHILONIDES
• Poznajemy Chilona jako lekarza, mędrca i wróżbitę. W istocie okazuje się szpiegiem,
oszustem i łotrem gotowym za pieniądze do każdego czynu. W czasie poszukiwania
Ligii wykazuje się sprytem i przebiegłością, jest tchórzliwy i dba przede wszystkim o
swoją skórę. Chilon nie analizuje swojego postępowania pod kątem etyki. Dobro i zło
nie mają dla niego obiektywnej wartości. Wybiera taką drogę, która może przynieść
zysk, bez względu na środki, jakie wiodą do celu.
• Uosobienie podłości i niegodziwości. W akcie zemsty oskarża chrześcijan wiedząc o
ich niewinności. Widok ich rzezi sprawia, że Chilon doznaje głębokiego wstrząsu.
Ponowne przebaczenie Glauka odmienia jego upodloną duszę. Publicznie oskarża on
Nerona, a następnie ginie w obronie prawdy męczeńską śmiercią jako wyznawca
Chrystusa.

16. Poppea Sabina
• Druga żona Nerona słynąca z
urody i okrucieństwa, próżna,
mściwa, podła, zazdrosna i
złośliwa.
• Rozumie, że jej życie zależy od
kaprysu Nerona, umiejętnie
umacnia swój wpływ na niego,
panicznei boi się ewentualnych
rywalek.
• Zirytowana urodą Ligii oskarża ją
o rzucenie czaru na dziecko,
odrzucona przez Winicjusza, mści
się na nim i jego narzeczonej.

17. Ursus
• Naiwny osiłek, opiekun Ligii pochodzący z jej plemienia.
Jego wiara ciągle narażana jest na próby: rozumie, jak
powinien traktować innych ludzi (Nie zabijaj!), ale jego
siła częstokroć wyprzedza refleksję natury moralnej.
Zdarza się, że zabija, chociaż potem tego żałuje i ma
wyrzuty sumienia.
• Jest prostoduszny, skłonny do płaczu. Pojmuje nową
religię na sposób dziecięcy, pamięta o modlitwie i pragnie
męczeńskiej śmierci, chociaż nie czuje się jej godny.
• Ursus cechuje się wielką opiekuńczością w
stosunku do Ligii. Narażając życie, wynosi
Ligię z wyuzdanej uczty u Nerona, porywa,
by nie dostała się w ręce Winicjusza, zmaga
się z turem na arenie, żeby ocalić ją od
śmierci. Towarzyszy jej na każdym kroku,
służy pomocą i stara się chronić za wszelką
cenę.
• Zachwyca swoją szczerością, czystością
intencji, prawdomównością, dbałością o
swoją panią i niezłomnością wiary.

18. Wyzwolona niewolnica, dawna kochanka Nerona, która wciąż go
kocha i boleje nad zmianą, jaka w nim zaszła.
Dobra i łagodna, opiekuje się troskliwie Ligią w pałacu cezara,
choć nie rozumie, dlaczego ta odrzuca afekt młodego patrycjusza.
Cicha i smutna, żyje na uboczu nie wadząc nikomu i nie
stanowiąc zagrożenia, mądra i znająca życie. Mimo lat
spędzonych w pałacu nie uległa zepsuciu; z powodu swej urody i
dobroci stanowi wyjątek na dworze cezara.
.........................................................................................................
Prefekt pretorianów, zausznik cezara, konkuruje na dworze
Nerona z Petroniuszem, który wciąż dowodzi swej wyższości.
Ostatecznie zwycięża tupet i służalczość Tygellina: cezar
przekreśla intelekt Petroniusza i otacza względami natarczywego
pochlebcę i intryganta, który pochlebia jego najniższym
instynktom.
To on podpala Rzym na rozkaz cezara, on także proponuje zrzucić
winę na chrześcijan. Postać przedstawiona jednoznacznie w
negatywnym świetle. Jest on zaprzeczeniem dawnych wartości
utożsamianych z Rzymem, ale bardzo pasuje do nowej
rzeczywistości – podstępu, zbrodni i fałszu.
Akte
Tygellin

19. Apostoł Piotr Paweł z Tarsu
Piotr – świadek działalności Chrystusa na
Ziemi - przybywa do Rzymu, by nauczać.
Gromadzi wokół siebie tłumy, które
potrafi porywać i „hipnotyzować”
głoszonymi przez siebie treściami. Udziela
sakramentów świętych, błogosławi lud,
przypomina o nauce Chrystusa. W
godzinie śmierci udziela błogosławieństwa
Urbi et orbi (Miastu i światu),
zapowiadając zwycięstwo nowej religii na
wszystkich kontynentach.
Nawrócony faryzeusz, który wcześniej
prześladował chrześcijan. Doznawszy
miłosierdzia Pańskiego, głosi je innym.
Wchodzi do więzień, odwiedza miejsca
kaźni niosąc pociechę i odpuszczenie win.
Przekonuje chrześcijan idących na śmierć
o wielkiej miłości Boga. To on chrzci
Chilona i odpuszcza mu grzechy. Nawet w
chwili męczeńskiej śmierci zachowuje
spokój. Wierzy, że dopełnił wszystkiego,
czego oczekiwał po nim Chrystus.

20. Kryspus Glaukus
• Prezbiter gminy chrześcijańskiej,
człowiek stary i surowy, żyjący w
ciągłym uniensieniu. Nienawidził zła,
ale nie miłował ludzi.
Ostro potępiał uczucie Ligii do Marka,
sądzac, że chrzescijanom przystoi
jedynie myśleć o zbawieniu i życiu
wiecznym.
• Jego fanatyczna wiara, niewłaściwe
pojmowanie nauk Chrystusa, postawa
pełna nienawiści do świata sprawiają,
że nawet w godzinie śmierci na krzyżu
grozi innym męczennikom i przeklina
Nerona strasząc go wiecznym
potępieniem.
• Postać, która wciela w życie ideę
chrystianizmu. Choć pamięta
krzywdy doznane od Chilona,
dwukrotnie mu przebacza.
• Obraz miłosiernego Glauka - żywej
pochodni – konającego w
straszliwych męczarniach odmienia
zatwardziałe serce kata. Chilon,
doznawszy wstrząsu, zmienia się w
odważnego obrońcę mordowanych
chrześcijan i przyjmuje chrzest.
Tego cudu dokonuje gest
przebaczenia, umierającego Glauka.