2. 03/30/14 2
KOMPJUTERI
Kompjuteri është pajisje elektronike e
cila i përpunon të dhënat dhe i shndërron në
informata të dobishme. Në brendinë e
kompjuterëve zhvillohen programe që i
përpunojnë të dhënat dhe, në bazë të
udhëzimeve të programit, realizohen detyra.
Kompjuterët përdoren për punë të
ndryshme: kontrollin e fluturimeve kozmike,
drejtimin e avionëve, përgatitjen dhe shtypjen e
librave, ndezjen e dritave në kohë të caktuar
saktë, dhënien e fletëpagesës në kasën e shitores
etj.
Funksionaliteti i kompjuterit është
rezultat i një kombinimi të mirfilltë efektiv në
mes të elementit softuerik dhe harduerik.
Kompjuterët hasen në madhësi dhe fuqi
të mëdha, duke filluar nga superkompjuterët që
i përdor ushtria ose NASA, pastaj kompjuterët
personal të cilët na rrethojnë vazhdimisht,e deri
te kompjuterët e dorës që janë sa madhësia e një
çokollate
3. 03/30/14 3
Superkompjuterët
dhe
Kompjuterët Meinfrejm
Superkompjuterët janë
kompjuterët më të fuqishëm që janë krijuar
nga dora njeriut. Ata kushtojnë dhjetëra e
ndonjëherë edhe disa qindra milionë
dollarë, ndërsa përdoren për gjurmimin e
klimës, tërmeteve, simulimin e shpërthimeve
nukleare, të ADN-së së njeriut etj.
Kompjuterët Meinfrejm
Këta janë kompjuterët më të
mëdhenj për përdorim të rëndomtë, ndërsa
shërbejnë për përpunimin e centralizuar dhe
për ruajtjen e të dhënave. Zakonisht
përdoren për qëllime afariste, por mund të
shërbejnë edhe për qindra konsumatorë të
cilët kanë nevojë për qasje të shpejtë te ato
informata.
Këta kompjuterë përdoren në banka,
nëpër avio-kompani, nëpër meinfrejm
terminal kompanitë e sigurimeve, në
universitete, në kompani tregtare etj.
4. 03/30/14 4
Minikompjuterët
dhe
Mikrokompjuterët
Minikompjuterët
Minikompjuterët më shpesh përdoren si
serverë të rrjeteve kompjuterike, në të cilat
numri më i madh i kompjuterëve personal
janë të ndërlidhur me qëllim që informatat
dhe resurset të ndahen ndërmjet vete. Ata
kanë fuqi më të vogël poashtu edhe çmim
më të ulët se kompjuterët meinfrejm, por ata
sigurojnë edhe mundësi për përpunim të
centralizuar dhe ruajtje të të dhënave. Me ta
zakonisht shërbehen prej 4 deri në 200
konsumatorë.
Mikrokompjuterët
Mikrokompjuterët në fakt janë kompjuterë
personal, që bazohen në teknologjinë
mikroporocesore e cila mundëson që gjithë
fuqia e procesorit të zhvendoset në
mikroçipa të silikonit. Për shkak të zhvillimit
të mikrokompjuterëve në dekadat e kaluara,
u zhvilluan disa lloje të mikrokopjuterëve,
secili me mundësi të ndryshme: stacione
punuese, kompjuterë personal dhe lap-topë.
5. 03/30/14 5
Kompjuteri personal PC - është një kompjuter,
çmimi, dhe madhësia e të të cilit e bëjnë atë të përdorshëm
në mënyrë individuale, dhe i cili ka për qëllim të operohet në
mënyrë direkte nga një përdorues, pa operatorë
kompjuterësh intervenues.
Sot një PC mund të jetë një kompjuter
desktop, laptop ose kompjuter tablet. Sistemet operative më
të zakonshme janë Microsoft Windows, MAC OS dhe Linux,
ndërsa mikroprocesorët më të zakonshëm janë CPU-të x86-
compatible.
Kompjuteri Personal -
PC
6. 03/30/14 6
Kompjuterët Lap-top
Ndonjëherë të quajtur kompjuterë
notebuk (ang. Notebook = fletore) janë
praktikisht variant i zvogëluar dhe
transportues i kompjuterëve personal.
Kompjuterët Lap-top modern kanë
thuaja fuqi të njëjtë procesorike,
kapacitet të vendosjes së të dhënave
dhe mundësi të njëjta të kompjuterëve
personal, prandaj zakonisht janë më të
shtrenjtë se ata. Ata janë të dedikuar
për ata konsumatorë të cilët nuk mund
ta mendojnë punën e tyre pa kompjuter
dhe që vazhdimisht janë në lëvizje.
Kompjuterët Lap-Top
7. 03/30/14 7
Janë të mëdhenj sa një pëllëmbë e dorës. Ata
kanë fuqi shumë të dobët procesorike, por
pikërisht madhësia e tyre është përparësi e tyre
e madhe. Programi që përdoret më shpesh
është organizatori personal digjital (Personal
Digital Organizer = PDA), i cili përmban
regjistër telefonik të emrave, listë të
detyrimeve, kalendar dhe një pajisje që Ju
ndihmon të mos harroni diçka të rëndësishme,
si: ditëlindje, mbledhje, telefon apo ndonjë
obligim tjetër. Ekzistojnë modele që në vete
përmbajnë edhe telefon celular, pajisje për
pozicionim satelitor (GPS), video-kamerë etj.
Çmimi i tyre është i njëjtë ose më i lartë se ai i
kompjuterëve personal.
Kompjuterët e dorës
8. 03/30/14 8
Pjesët përbërëse të një kompjuteri
Secili kompjuter, pavarësisht nga madhësia, fuqia ose qëllimi i tij, është i përbërë nga dy pjesë:
harduer dhe softuer. Me Harduer nënkuptojmë gjithë atë që mund të preket me dorë, ndërsa me
Softuer i nënkuptojmë të gjitha ato programe që ndihmojnë në realizimin e një detyre të caktuar.
Kur është fjala për Harduer-in, ekzistojnë disa komponentë qenësorë dhe joqenësorë.
Komponentë qenësorë janë ato pa të cilët kompjuteri nuk do të mund ta kryente punën e tij,
ndërsa joqenësorë, që do thotë se nuk janë me rëndësi qenësore, pra kompjuteri mund të
punojë edhe pa të.
Procesori ose Njësia Qendrore Procesorike (ang.
CPU, Central Processing Unit) është truri i
kompjuterit. Aty përpunohen të gjitha informatat e
tubuara dhe shndërrohen në diçka të dobishme.
Mikroprocesori është krijuar në vitin 1971 nga
Kompania INTEL, e cila sot është prodhuesja më
e madhe e tij. Fuqia e procesorit më së shumti
matet sipas numrit të tranzistorëve nga të cilët
është i përbërë ai. Procesori i parë i ka pasur 29
mijë tranzistorë, ndërsa gjenerata më e re Intel-
Pentium 4 i ka 42 milionë sosh
Memoria është vend ku ruhen të dhënat dhe
programet. Ekzistojnë dy lloje të memories: RAM
dhe ROM. Memoria RAM (Random Access
Memory), që quhet edhe memorie e punës, është
vend i përkohshëm për ruajtjen e të dhënave derisa
ato I përpunon procesori. Me shkyçjen e
kompjuterit, këto të dhëna humben.
RAM Memory ROM Memory
CPU Procesori
9. 03/30/14 9
Pajisjet për vendosjen e të dhënave
Që të dhënat mos të humben, ato duhet të incizohen diku. Pasi të jenë të incizuara në një vend, ato përsëri mund të lexohen
ose të përdoren. Ekzistojnë dy tipa të pajisjeve për vendosjen e të dhënave: magnetike (Hard disk dhe Flopi disk) dhe optike
(CD dhe (DVD). Emrat e tyre (magnetik/optik) i kanë marrë për shkak të mënyrës së incizimit të të dhënave në to.
Flopi disk Gjenerata e tyre e fundit
ka kapacitet prej 1.4 megabajt,
ndërsa përdoret për: incizimin dhe
këmbimin e të dhënave ndërmjet 2
kompjuterëve, përpunimin për
kopjen rezervë (bekap) të të
dhënave të rëndësishme dhe lexim i
programeve nga disketa në
kompjuter me procedurën tashmë të
popullarizuar të quajtur instalim.
Hard disku është pajisje në të
cilën gjenden programet që
përdoren dhe gjithçka që e ka
përpunuar konsumatori. Në
krahasim me Flopi disqet, hard
disqet kanë kapacitet me
shpejtësi shumë më të madhe.
Hard disk-u lidhet pllakën amë
përmes fishës ( kur ndodhet
brenda kasës) ose me një
kabëll të normës USB (dhe në
këtë rast quhet hard disk i
jashtëm).
Pajisjet optike (CD dhe DVD) i regjistrojnë të
dhënat në bazë të një shtrese refleksive metalike,
të cilat pastaj i lexojnë me ndihmën e rezeve
laserike. Ekzistojnë pajisje që vetëm i lexojnë të
dhënat (CD ROM) dhe pajisje që munden edhe t'i
lexojnë edhe t'I incizojnë të dhënat (CD rekorder)
të CD-R (disqe vetëm për një incizim, pa mundësi
për t'i fshirë të dhënat) dhe CD-RW (disqe për më
shumë incizime). Kapaciteti i këtyre disqeve sillet
nga 650 deri në 800 Mb.
DVD (digital video disc) në fakt është pajisje CD
por me kapacitet shumë më të madh. Disku DVD
ka kapacitet standard prej 4.7 Gb, ndërsa
gjenerata e fundit e disqeve DVD i ka dy shtresa
me gjithsej 9.4 Gb, ndërkaq mediumi teorik mund
të ketë edhe të dhëna 17 Gb, që do të thotë më
se 26 herë më shumë se një disk CD.
BLU RAY është një format për ruajtje digjitale të
informacionit video dhe lojrave të ndryshme Këto
disqe kanë kapacitet prej 25 – 50 GB.
10. 03/30/14 10
Pllaka amë - është pjesë e kompjuterit përmes
të cilit lidhen të gjithë komponentët qenësorë dhe
joqenësorë. Në vetë pllakën, në shtrat të punuar
enkas për të janë vendosur procesori, memoria
dhe video-kartela, ndërsa në të ashtuquajturën
sllot janë të vendosura të gjitha kartelat e tjera
(kartela e zërit, kartela e rrjetit, kartela e radios
ose televizionit,...). Ekzistojnë edhe disa pllaka
amë në të cilat disa kartela janë të integruara (të
vendosura në vetë pllakën): video, e rrjetit dhe
kartela e zërit që kanë për qëllim zvogëlimin e
çmimit.
Video kartela - është pajisje që dërgon informata çka
dhe si të paraqitet në monitor. Fuqinë e përpunimit të të
dhënave në video-kartelë e përcakton rezoluta,
frekuenca e freskisë dhe numri i ngjyrave që mund t'I
shfaqë monitori. Video-kartelat përmbajnë mikroprocesor
të tyre grafik që i përpunon informatat, që pastaj të dalin
në monitor. Shpeshherë nga fuqia e video-kartelës varen
edhe performansat e përgjithshme të monitorit.
11. 03/30/14 11
Hardueri: Pajisjet e jashtme
Pajisjet hyrëse
Janë ato që mundësojnë “hyrje” të informatave në kompjuter
(më saktë, në procesor), operacion ky i njohur si inkuadrim.
Pajisje hyrëse janë: tastiera, miu, trackeboll, skaneri, taqped, mikrofoni,
web kamera, kamera digjitale etj.
13. 03/30/14 13
Tastiera është pajisje parësore për inkuadrimin e
informatave tekstuale në kompjuter. Kompjuteri i
parë ka pasur 101 pullë, ndërsa nga viti 1996 janë
shtuar edhe pullat e reja Windows Start dhe
Windows Shortcut. Edhe pse zakonisht tastierat e
sotme i kanë nga 104 pulla, ekzistojnë edhe
modele të tilla që kanë më shumë pulla dhe prandaj
quhen multimediale.
Miu është pajisje me të cilin kontrollohet pozita
e kursorit në ekran, me çka mundësohet
komunikim me kompjuterin edhe pa tastierë.
Miu është shpikur në vitin 1984 nga ana e
kompanisë Apple, ndërsa kah fundi i viteve 80-
të bëhet pjesë standarde e kompjuterit personal,
duke iu falënderuar zhvillimit të sistemit operativ
Windows. Miu i sotëm i ka 2 (nganjëherë 3)
pulla, ndërsa disa e kanë nga një rrotëz e cila e
lehtëson lëvizjen nëpër dokumente të gjata. Me
kalimin e viteve janë zhvilluar edhe pajisje të
ngjashme: trekboll-i (i ngjan miut por ka rrotëz
të madhe në anën e sipërme), trekpoint-i dhe
taçpad-i pajisje e palëvizshme dhe e ndjeshme
të cilën më së shpeshti mund ta hasim te
kompjuterët lap-top.
Touchped Trackpoint Trekboll
Taç skrin - ekrane të ndjeshme në prekje me
pajisje hyrëse të cilat mundësojnë që
konsumatorët të fusin informata të thjeshta me anë
të shtypjes së ekranit. Ekrane të këtilla më së
shpeshti mund të hasen nëpër banka, hotele,
muze, supermarkete...
Touchscreen
14. 03/30/14 14
Skaneri është pajisje hyrëse optike e cila mund të
lexojë tekst ose grafikë dhe pastaj atë informatë ta
transmetojë në formë elektronike.
Lexuesi Barkod gjithashtu është pajisje
hyrëse optike, që më së shpeshti përdoret
nëpër shitore. Duke e lexuar barkodin e
shtypur në ambalazhin e prodhimit, kjo
pajisje mundëson regjistrim të lehtë dhe pa
gabime të të dhënave për prodhimin në
arkën për pagesë me çka kursehet kohë.
Pajisje hyrëse-dalëse audio-vizuale - janë pajisje të cilat mundësojnë informata audio-vizuale (tingull,
fotografi dhe video) në kompjuter dhe transformim të tyre në formë digjitale (ky proces njihet si
incizim). Pajisje audio-vizuale janë: mikrofoni, fotoaparati digjital dhe video kamera.
15. 03/30/14 15
Pajisjet dalëse
Janë të gjitha pajisjet të cilat shërbejnë për paraqitjen e të
dhënave ose të rezultateve të përpunimit të të dhënave.
Të tilla më së shpeshti janë: monitorët, printerët dhe
zmadhuesit.
17. 03/30/14 17
Monitori
Monitori është pajisje dalëse e cila e paraqet në ekran regjistrimin e informatave me ndihmën e
pajisjeve hyrëse. Ekzistojnë dy lloje të monitorëve: monitorë me gyp katode (CRT, Cathody Ray
Tube) dhe monitorë LCD (Liquid Crystal Display). Karakteristikat kryesore të monitorëve janë:
madhësia (zakonisht matet me inç: 14, 15, 17, 19, 21..), rezolucioni (dendësia e pikave me
rezolucion të zakonshëm horizontal dhe vertikal që sot përdoret deri më 800 x 600, 1024 x 768,
1280 x 1024 madje edhe më të mëdhenj), frekuenca e freskimit (numri I vizatimit të fotografisë në
një sekondë të shprehur me herc Hz) dhe madhësia e pikës (matet me milimetër, ndërsa e
shpreh distancën ndërmjet dy pikave në ekran. Vlerat e zakonshme janë ndërmjet 0,15 dhe 0,30
mm).
CRT Monitor LCD Monitor
18. 03/30/14 18
Projektori është pajisje e cila me ndihmën e dritës
mundëson që fotografia që shihet në monitor të paraqitet
në pëlhurë projektuese. Përdoret për realizimin e mësimit
bashkëkohor multimedial, për prezantime, për të parë
filma etj.
Printeri është pajisje dalëse e cila shtyp tekst dhe/ose grafikë të letrës. Cilësia e të shtypurit
d.m.th e rezolucionit matet me pika në inç (DPI, Dots Per Inch) andaj sa më e madhe është
kjo vlerë, aq më e mirë është cilësia. Llojet më të njohura të printerëve janë: laserik, ink xhet
dhe printerë të matricës. Ekzistojnë edhe lloje të tjera printerëve, por ato janë për shërbime
të posaçme.
Printer Laserik Printer Inkxhet Printer të matricës
19. 03/30/14 19
Zmadhuesi është pajisje për paraqitjen e informatave të zëshme. Ata më shpesh janë çift (i
majtë dhe i djathtë), por ekzistojnë edhe prodhime të përbëra nga 2+1, 4+1, 5+1 madje edhe
zmadhues 7+1. Dy prodhimet e fundit ë shpesh shërbejnë për të shikuar filma të incizuar me
teknikë speciale për kinema (e ashtuquajtura Dolby Surround, Dolby Digital, THX).
Zmadhues të thjeshtë Zmadhues 2.1 Zmadhues 5.1
Modemi është pajisje hyrëse-dalëse i cili daton qysh nga viti 1978, ndërsa shërben për lidhje të
kompjuterit të konsumatorit me kompjuterët e tjerë përmes lidhjes telefonike. Emri modem
rrjedh nga fjalët modulacion dhe demodulacion të cilët e paraqesin procesin e transformimit të
informatave nga forma digjitale në atë analoge dhe anasjelltas. Modemi është pajisje e cila
shërben për dërgim dhe pranim të fakseve, lidhje dhe surfim në internet, pranim dhe dërgim të
postës elektronike, për videokonferenca e të ngjashme.
Modemi intern
(i brendshëm)
Modemi ekstern
(i jashtëm)
20. 03/30/14 20
SOFTUERISOFTUERI
Softueri ose ndryshe i njohur si programi, është shumë e udhëzimeve elektronike të cilat kryhen
në njësinë qendrore të procesorit, që ashtu të realizohet ndonjë detyrë e caktuar. Ekzistojnë dy
lloje të softuerëve: sistemor dhe aplikativ.
Softueri sistemor nënkupton sisteme operative dhe vegla operative. Pa sistemin operativ,
kompjuteri do të ishte i papërdorshëm. Shembull për sistemet operative: DOS, Windows
95/98/ME/XP?2000/2003, Windows NT, Windows 2000/2003, Windows XP, Windows Vista,
Windows 7, Windows 8.
Server, Unix, Linux. Shembuj për vegla operative: Programe antivirusi (automatikisht i gjejnë dhe
i zhdukin viruset e kompjuterëve), WinZip dhe WinRar (për ngjeshje (kompresim) të të dhënave),
plejerë multimedial (për shikim dhe dëgjim të materialeve multimediale),...
Softueri aplikativ i nënkupton të gjitha programet me ndihmën e të cilëve konsumatori kryen
operacione të ndryshme, përpunon të dhëna dhe, në fund, fiton rezultate të dobishme. Programe
aplikative janë programet me të cilat: përpunohet tekst, bëjmë llogaritje të komplikuara tabelore,
sajojmë prezantime, animime, ilustrime, vepra artistike elektronike etj.
Windows 95 Windows XP Windows Vista Windows 7 Wdindows 8
21. 03/30/14 21
Përdoruesit e Sistemeve Operative
42%
35%
8%
6%
1% 2%
1%
Windows XP
Windows 7
Windows Vista
Mac Os
Android
Linux
Të tjerë
22. 03/30/14 22
INTERNETI
Interneti është rrjet me mundësi për kyçje publike të rrjeteve të ndërlidhura
kompjuterike, që transmetojnë të dhëna të caktuara duke përdorur internet
protokollin IP standard. Me fjalë të tjera, interneti është rrjet i rrjeteve që përmbanë
miliona pjesëza të vogla rrjetesh rajonale, akademike, të biznesit e qeveritare, të cilat
në vete përmbajnë informata dhe shërbime të ndryshme, siç janë posta elektronike,
format e kontaktit, transferuesit e skedave dhe dokumentet e tjera nga e gjithë bota.
23. 03/30/14 23
Punuar nga :
Arbër Susuri
Ardit Rrahmanaj
Alush Osmanaj
Shemsidin Ibishi
KLASA XI 10
