PHÁT TRIỂN DU LỊCH SÁNG TẠO Ở VIỆT NAM Nhận file word miễn phi vui lòng nhắn tin zalo 0777.149.703 Wed VietthueOntime

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TRẦN ĐÌNH TUẤN
PHÁT TRIỂN DU LỊCH SÁNG TẠO Ở VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SỸ DU LỊCH
HÀ NỘI, 2014

2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TRẦN ĐÌNH TUẤN
PHÁT TRIỂN DU LỊCH SÁNG TẠO Ở VIỆT NAM
Chuyên ngành: Du lịch
(Chương trình đào tạo thí điểm)
LUẬN VĂN THẠC SỸ DU LỊCH
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN ĐỨC THANH
HÀ NỘI, 2014

3. 1
C C
Danh mục các chữ viết tắt.............................................................................................5
Danh mục các bảng biểu...............................................................................................6
Ở ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................................7
2. Mục đích nghiên cứu.................................................................................................9
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................................9
4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................9
5. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................................10
6. Kết cấu của đề tài......................................................................................................10
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH
SÁNG TẠO
1.1. Khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu .....................................................12
1.1.1. Sáng tạo...............................................................................................................12
1.1.2. Du lịch sáng tạo...................................................................................................15
1.2. Các điều kiện cơ bản để phát triển du lịch sáng tạo.........................................16
1.2.1. Điều kiện cung đặc trưng để phát triển du lịch sáng tạo.....................................16
1.2.1.1. Tài nguyên du lịch sáng tạo ............................................................................16
1.2.1.2. Nguồn nhân lực du lịch sáng tạo .....................................................................18
1.2.1.3 Môi trường du lịch sáng tạo .............................................................................18
1.2.2 Điều kiện cầu để phát triển du lịch sáng tạo........................................................19
1.2.2.1 Nhu cầu, sở thích...............................................................................................19
1.2.2.2 Khả năng chi trả của khách...............................................................................20
1.3 Tình hình phát triển du lịch sáng tạo ở một số nƣớc trên thế giới...................21
1.3.1 Thái Lan ...............................................................................................................21
1.3.2 Nhật Bản .............................................................................................................22

4. 2
Tiểu kết chương 1 .........................................................................................................24
Chƣơng 2. ĐIỀU KIỆN VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SÁNG
TẠO Ở VIỆT NAM
2.1. hái quát về sự phát triển sản phẩm du lịch ở Việt Nam................................25
2.1.1 Du lịch biển .........................................................................................................25
2.1.2 Du lịch sinh thái ...................................................................................................25
2.1.3 Du lịch văn hoá – Tâm linh..................................................................................26
2.1.4 Du lịch MICE......................................................................................................27
2.1.5 Du lịch miền quê, vùng núi.................................................................................27
2.1.6 Du lịch sáng tạo...................................................................................................28
2.2 Khả năng cung du lịch sáng tạo..........................................................................29
2.2.1. Tài nguyên du lịch sáng tạo ................................................................................29
2.2.1.1 Các nghề thủ công truyền thống ......................................................................29
Nghề gốm .............................................................................................................29
Nghề mây tre đan ..................................................................................................30
Nghề sơn mài ........................................................................................................31
Nghề khảm trai, ốc ..............................................................................................31
Nghề điêu khắc đá ................................................................................................32
Nghề thêu ren .......................................................................................................32
Nghề kim hoàn .....................................................................................................33
Nghề đồ gỗ mỹ nghệ.............................................................................................33
Nghề làm tranh thêu .............................................................................................33
Nghệ dệt lụa, thổ cẩm ..........................................................................................34
2.2.1.2 Các nghề chế biến đồ ăn ...................................................................................34
2.2.1.3 Ca múa nhạc......................................................................................................35
2.2.1.4. Các tài nguyên khác.........................................................................................35
2.2.2 Con người của du lịch sáng tạo............................................................................36
2.2.2.1 Nghệ nhân .........................................................................................................36
2.2.2.2 Nghệ sĩ ..............................................................................................................37

5. 3
2.2.3 Môi trường của du lịch sáng tạo ..........................................................................38
2.2.3.1 Làng nghề .........................................................................................................38
2.2.3.2 Lớp học nghề ....................................................................................................41
2.2.4 Sản phẩm của du lịch sáng tạo ............................................................................42
2.2.4.1 Sản phẩm vật thể ..............................................................................................42
2.2.4.2 Sản phẩm phi vật thể ........................................................................................43
2.3 Cầu du lịch sáng tạo ...............................................................................................48
2.4 Một số sản phẩm du lịch sáng tạo ở Việt Nam......................................................48
2.5 Nhận xét về tiềm năng và thực trạng du lịch sáng tạo ở Việt Nam ........................58
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................61
Chƣơng 3. ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH SÁNG
TẠO Ở VIỆT NAM
3.1 Căn cứ đề xuất giải pháp.........................................................................................63
3.2 Các giải pháp phát triển du lịch sáng tạo ở Việt Nam ............................................66
3.2.1 Nghiên cứu xây dựng sáng phẩm du lịch sáng tạo ..............................................66
3.2.2 Xây dựng mô hình du lịch khác nhau để phát triển du lịch sáng tạo...................70
3.2.3 Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và xúc tiến quảng bá du lịch ...........................74
3.2.4 Đẩy mạnh sự tham gia của cộng đồng dân cư vào phát triển hoạt động du
lịch sáng tạo ..................................................................................................................77
3.2.5 Tăng cường huy động các nguồn lục và vai trò của chính quyền địa phương
các cấp trong chiến lược phát triển du lịch sáng tạo.....................................................82
3.3 Kiến nghị................................................................................................................84
3.3.1 Đối với các cơ quan chức năng quản lý về du lịch ..............................................84
3.3.1.1 Chính phủ..........................................................................................................84
3.3.3.2 Tổng cục du lịch................................................................................................87

6. 4
Tiểu kết chương 3 .........................................................................................................89
Kết luận.........................................................................................................................91
Danh mục tài liệu tham khảo .......................................................................................93
Phụ lục...........................................................................................................................96

7. 5
DANH M C CÁC CHỮ VIẾT TẮT
FDI Foreign Direct Investment
Đầu tư trực tiếp nước ngoài
ODA Official Development Assistance
Hộ trợ phát triển chính thức
GDP Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội
GS Giáo sư
MICE Meeting – Incentive – Conference – Event
Du lịch kết hợp với hội họp, khen thưởng và sự kiện
PCI Provincial Competitiveness Index
Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh
PPP Public Private Partnerships
Mô hình hợp tác công tư
TK Thế kỷ
TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh
TS-KTS Tiến sĩ - Kiến trúc sư
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization
Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hoá của Liên Hiệp Quốc
USD United States Dollar ( Đô la Mỹ)
VCCI Viet Nam Chamber of Commerce and Industry
Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam
WTTC World Travel and Tourism Council
Hội đồng du lịch và lữ hành thế giới

8. 6
DANH M C CÁC BẢNG BIỂU
1. Hình 2.1. Sự phân bố các làng nghề Việt Nam theo khu vực
2. Bảng 2.1. Bảng cơ cấu độ tuổi
3. Bảng 2.2. Bảng cơ cấu giới tính
4. Bảng 2.3. Bảng trình độ học vấn
5. Bảng 2.4. Cơ cấu thị trường khách du lịch
6. Bảng 2.5. Cơ cấu nghề nghiệp của khách du lịch
7. Phụ lục 1: Bảng câu hỏi khảo sát
8. Phụ lục 2: Di tích quốc gia đặc biệt đợt 1+2 được xếp hạng vào năm 2012
9. Phụ lục 3:Di tích quốc gia đặc biệt đợt 3 được xếp hạng vào ngày 1/10/2012
10.Phụ lục 4: Danh sách bảo vật quốc gia được xếp hạng vào ngày 1/10/2012
11.Phụ lục 5: Danh sách làng nghề truyền thống Việt Nam vẫn còn hoạt động
12.Phụ lục 6: Danh sách nghệ nhân tiêu biểu Việt Nam

9. 7
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, du lịch đã thực sự trở thành một hiện tượng kinh tế xã hội
phổ biến không chỉ ở các nước phát triển mà còn ở các nước đang phát triển trong
đó có Việt Nam. Du lịch đã nhanh chóng trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn của
nhiều quốc gia trên thế giới. Du lịch là một đề tài hấp dẫn và trở thành vấn đề mang
tính toàn cầu. Nhiều quốc gia phát triển trên thế giới đã lấy chỉ tiêu đi du lịch của
dân cư là một chỉ tiêu để đánh giá chất lượng cuộc sống.
Theo số liệu thống kê của Hội đồng du lịch và lữ hành thế giới (WTTC),
năm 2011 ngành du lịch và lữ hành toàn cầu đã đóng góp tới 6,3 nghìn tỷ đô la
GDP, tạo ra 255 triệu việc làm. Sang tới năm 2012, số lượng khách quốc tế đã
vượt qua con số 1 tỷ lượt người, đóng góp 6,5 nghìn tỷ đô la cho kinh tế toàn cầu và
tạo ra 260 triệu việc làm trên toàn thế giới và trong 10 năm tới sẽ đạt mức tăng trưởng
trung bình 4% năm.
Còn tại Việt Nam theo Tổng cục thống kê, ước tính lượng khách du lịch
quốc tế năm 2013 đạt 7,512 triệu lượt người, tăng 10,6% so với năm 2012, Việt
Nam dự định thu hút 8 triệu khách du lịch quốc tế và 40 triệu khách nội địa trong
2014, doanh thu thu về khoảng 220 nghìn tỷ đồng (10,42 tỷ USD)
Sự tăng trưởng của ngành du lịch nói chung còn là bệ đỡ cho các ngành dịch
vụ liên quan như nhà hàng, khách sạn, mua sắm, giải trí và vận chuyển. Cũng chính
bởi sự tăng trưởng này mà hầu hết các quốc gia trên thế giới đều xây dựng chiến lược
phát triển du lịch thành ngành mũi nhọn. Chính sự phát triển ồ ạt của ngành du lịch
toàn cầu đã dẫn đến hiện trạng có rất nhiều loại hình du lịch, sản phẩm du lịch bị sao
chép, dập khuôn như du lịch mua sắm, du lịch mạo hiểm, du lịch chữa bệnh….dẫn
đến nguy cơ nhàm chán cho du khách. Trong bối cảnh này, cần có một loại hình du
lịch hoàn toàn mới để thu hút du khách
Việt Nam là một quốc gia có nguồn tài nguyên du lịch văn hóa đa dạng và
độc đáo, có rất nhiều làng nghề thủ công mỹ nghệ, có nghệ nhân làng nghề, có môi
trường kinh doanh du lịch an toàn v.v... vì vậy chúng ta có thể phát triển một loại
hình du lịch mới, khác với các sản phẩm du lịch trước đây. Bên cạnh đó, Việt Nam

10. 8
nói chung và con người Việt Nam nói riêng luôn được cộng đồng thế giới đánh giá
là điểm đến và con người thân thiện, hiếu khách và đầy tính nguyên sơ. Đây là
những điều kiện quan trọng để chúng ta có thể phát triển thành công các hoạt động
du lịch mới trong tương lai. Đó là du lịch sáng tạo, đây là loại hình du lịch phát
triển dựa trên sự tham gia tích cực và có tính sáng tạo của khách du lịch.
Du lịch sáng tạo là một loại hình du lịch văn hóa, là loại hình du lịch liên
quan đến phát triển cộng đồng theo hướng bền vững, nhằm cung cấp cho du khách
cơ hội để trực tiếp tham gia vào các hoạt động tại công đồng điểm đến du lịch chứ
không chỉ đơn thuần là những hoạt động chiêm ngưỡng, ngắm nhìn, tham qua như
những hình thái du lịch truyền thống. Du lịch sáng tạo sẽ cung cấp cho khách du
lịch những cơ hội để phát huy tiềm năng sáng tạo của mình cũng như có thể cảm
nhận được những giá trị văn hóa từ những trải nghiệm thực tế.
Đặc trưng của du lịch sáng tạo là nâng cao nhận thức, học hỏi những kinh
nghiệm sống mới mẻ, những tri thức độc đáo của các từng dân tộc, của từng vùng
dân cư khác nhau trên thế giới. Chính những đặc trưng này đã khiến cho du lịch
sáng tạo được đánh giá là hoạt động du lịch của thế hệ mới và nó có sự khác biệt
rõ ràng với các hình thức du lịch trước đây.
Cùng giống như các hoạt động du lịch văn hóa khác thì du lịch sáng tạo
cũng tạo nên sự tăng trưởng và phát triển kinh tế- xã hội của đất nước, của địa
phương, đặc biệt là giải quyết vấn đề việc làm cho người lao động từ chính những
điều kiện và cơ sở vốn có của địa phương, đồng thời du lịch sáng tạo còn góp phần
bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa độc đáo.
Tuy nhiên, hiện tại chưa có công trình nào nghiên cứu về loại hình du lịch
rất tiềm năng này trên cả phương diện lý luận và thực tiễn, chỉ mới có một số
nghiên cứu nhỏ lẻ, thiếu tính hệ thống và chưa hình thành được một cơ sở lý luận
về vấn đề này. Vì vậy việc nghiên cứu sâu hơn các cơ sở khoa học và thực tiễn
nhằm phát triển du lịch sáng tạo là hết sức quan trọng và cần thiết. Xuất phát từ
vấn đề lý luận và thực tiễn trên mà đề tài “Phát triển du lịch sáng tạo ở Việt
Nam”, được lựa chọn làm đề tài nghiên cứu.

11. 9
2. Mục đích nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu của đề tài: Góp phần phát triển du lịch Việt Nam
nói chung, trong đó có phát triển du lịch sáng tạo như một loại hình du lịch mới
đầy tiềm năng nhằm phong phú hóa sản phẩm du lịch.
* Để thực hiện được mục đích nghiên cứu này, đề tài có nhiệm vụ:
+ Nhiệm vụ thứ nhất, tổng quan cơ sở lý luận về phát triển du lịch sáng tạo
như làm rõ các khái niệm, đặc điểm, nội dung của du lịch sáng tạo
+ Nhiệm vụ thứ hai, đánh giá và phân tích tiềm năng phát triển du lịch sáng
tạo ở Việt Nam.
- Khảo sát nhu cầu du lịch sáng tạo của khách.
+ Nhiệm vụ thứ ba, định hướng và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển
du lịch sáng tạo ở Việt Nam.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: điều kiện phát triển du lịch sáng tạo
ở Việt Nam.
- Phạm vi nghiên cứu của đề tài là thì phần lý thuyết đề cập tới cơ sở lý
luận của phát triển du lịch sáng tạo nói chung. Về mặt thực tiễn là nghiên cứu,
khảo sát một số điều kiện để phát triển du lịch sáng tạo tại Việt.
- Phạm vi điều tra số liệu: do điều kiện thời gian nên mới chỉ tiến hành
khảo sát điểm tại một số địa phương có nhiều khách du lịch quốc tế như Hà Nội,
Tp.HCM, Đà Nẵng, Hội An, Phan Thiết ….
4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trên thế giới, du lịch sáng tạo là xu hướng du lịch mới và được coi là thịnh
hành hiện nay. Do đó, có khá nhiều các nhà nghiên cứu, các học giả đã đề cập đến
nội dung này.
Thuật ngữ du lịch sáng tạo lần đầu tiên được Pearce và Butler (1993) đưa ra
năm 1993, song rất tiếc hai ông không đưa ra định nghĩa về nó.
Sau này, vào năm 2000, Krispin Raymond, người New Zealand và Greg
Richards, người Hà Lan cũng đã nghiên cứu phát triển những vấn đề có tính lý
luận cơ bản về du lịch sáng tạo

12. 10
Trong bài báo “Trào lưu du lịch sáng tạo” của mình, Georges Roussin đã
trích dẫn định nghĩa du lịch sáng tạo
Tác giả Jessica Harriet Pfanner trong luận văn thạc sỹ “Archaeological
Seeing as Creative Tourism?” được thực hiện tại trường đại học Warwich đã đề
cập tới việc phát triển hoạt động du lịch sáng tạo thông qua các hoạt động khảo cổ
học tại khu vực khảo cổ Nash House & New Place ở Stratford-upon-Avon.
Tác giả Pirita J. Ihamäki trong luận văn “Creative tourism expereince
scapes by Geocachers” được thực hiện tại trường đại học công nghệ Tampre Phần
Lan thì có đề cập tới việc phát triển du lịch sáng tạo thông qua các trò chơi công
nghệ để tạo ra định dạng mới trong du lịch mạo hiểm và kinh doanh du lịch chăm
sóc sức khỏe.
Tác giả Bred King,“Creative Tourism and Cultural Development: Some
Trends and Observations”, đã đề cập đến một số xu hướng phát triển du lịch sáng
tạo trong phát triển văn hóa. Trong nội dung bài viết này tác giả đã làm sáng tỏ
một số câu hỏi: Du lịch sáng tạo là gì? khách du lịch sáng tạo là ai?; họ tìm kiếm
điều gì và làm thế nào để các dự án du lịch văn hóa đáp ứng được hoạt động phát
triển du lịch sáng tạo.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp thu thập và đánh giá thông tin, dữ liệu thứ cấp đó là thu thập
các tài liệu nghiên cứu về du lịch sáng tạo. Do vấn đề này còn khá mới, nhất là ở
Việt Nam, nên việc nghiên cứu gặp nhiều khó khăn như dịch thuật khái niệm,
thống nhất thuật ngữ bằng tiếng Việt.
- Phương pháp chuyên gia: Phỏng vấn, trao đổi với chuyên gia, giảng viên,
nhà nghiên cứu, các cán bộ, nhân viên làm trong ngành du lịch về loại hình du lịch
mới này.
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi trực tiếp với du khách quốc tế tại
điểm tham quan có đông du khách như Bảo tàng chiến tranh, Bưu điện Tp.HCM,
nhà thờ Đức Bà...
6. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phần phụ lục, phần
chính của công trình này gồm 3 chương:

13. 11
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch sáng tạo
Chương 2: Điều kiện và thực trạng phát triển du lịch sáng tạo ở Việt Nam
Chương 3: Định hướng và giải pháp phát triển du lịch sáng tạo ở Việt Nam

14. 12
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SÁNG TẠO
1. 1 hái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu
1.1.1 Sáng tạo
Ngày nay, sáng tạo thường được coi là một nguồn lực chính trong nền kinh
tế tri thức, dẫn tới những sáng tạo và thay đổi về công nghệ, đồng thời đem lại lợi
thế cạnh tranh về kinh doanh và các nền kinh tế quốc gia.
Nền tảng cơ bản của du lịch sáng tạo chính là sự sáng tạo. Sáng tạo là một
đặc tính quan trọng của trí tuệ loài người. Sáng tạo là một nhu cầu nội tại của con
người. Ở các mức độ khác nhau, những người có tri thức bình thường đều hướng
tới và tạo ra những giá trị mới, hoặc vật chất, hoặc phi vật chất.
Vậy sáng tạo là gì? Cho đến nay chưa có một định nghĩa nào làm hài lòng tất cả
các nhà nghiên cứu về vấn đề này. Nguyên nhân của hiện tượng này chính là sự
lan tỏa mạnh mẽ của tính sánh tạo trong mọi lĩnh vực của đời sống như khoa học,
văn hóa, kinh tế, kỹ thuật…Tuy nhiên các nhà khoa học đều đồng tình khi cho
rằng sáng tạo phải là một hoạt động tạo ra một sản phẩm mới, có giá trị vật chất
hay tinh thần mới. Nhiều nhà nghiên cứu còn khẳng định thêm là các sản phẩm đó
phải là các sản phẩm có giá trị.
Mommaas1
cho rằng trong gia đoạn hiện nay, sáng tạo có sự phát triển vượt
bậc do chịu ảnh hưởng sâu sắc của quá trình toàn cầu hóa (Mommaas, 2009i
).
Toàn cầu hóa làm cho mọi người dễ dàng tiếp cận với các tri thức khác nhau, nhu
cầu sở thích khác nhau, trên cơ sở sự khác biệt có thể khám phá ra sự giao thoa
của các luồng tư tưởng đó. Ví dụ, nhận biết thấy trong hoàn cảnh giao thông hiện
nay ở Việt Nam, di chuyển bằng xe máy là phương tiện phù hợp nhất, các hãng xe
Nhật Bản luôn chủ động tìm hiểu nhu cầu, sở thích của người tiêu dùng để từ đó
sáng tạo ra chiếc xe ngày càng phù hợp hơn, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.
Chiếc xe được tạo ra có đặc tính là nhỏ (phù hợp với thể trạng người Việt Nam),
1
Giáo sư Khoa Nghiên cứu Giải trí, trường Đại học Tilburg, Hà Lan

15. 13
tốn ít xăng (phù hợp với khả năng tài chính của người tiêu dùng), đẹp mắt về màu
sắc và kiểu dáng (phù hợp với thị hiếu), tiện dụng như chứa được nhiều đồ vật, từ
mũ bảo hiểm đến máy laptop (phù hợp với công năng sử dụng mà người chủ xe
muốn có). Đây chính là lí do xe máy Nhật luôn được khách hàng Việt nam ưa
chuộng.
Sáng tạo là một khái niệm tương đối mới và tùy thuộc vào từng ngôn ngữ,
từng ngành nghề khác nhau mà nó được hiểu khác nhau nhưng đều có điểm chung
là một hoạt động của con người nhằm tạo ra bất k cái gì có đồng thời tính mới và
tính ích lợi. Theo cách hiểu này thì từ "hoạt động" được dùng với nghĩa rất rộng,
chứ không phải theo nghĩa hẹp - "hoạt động của riêng con người". Đó chính là
hoạt động tạo ra sự phát triển của bất k đối tượng nào và sự phát triển là thuộc
tính của vật chất (hiểu theo nghĩa triết học). Còn cụm từ "bất k cái gì" cho thấy
kết quả (thành phẩm) sáng tạo cũng như chính hoạt động sáng tạo có thể có ở bất
k lĩnh vực nào của thế giới vật chất và thế giới tinh thần, miễn là "cái gì đó" có
đồng thời tính mới và tính ích lợi. Nếu "cái gì đó" chỉ có hoặc tính mới, hoặc tính
ích lợi thì không được coi là sáng tạo.
"Tính mới" là bất k sự khác biệt nào của đối tượng cho trước so với đối
tượng tiền thân của nó (đối tượng cùng loại ra đời trước đó xét về mặt thời gian).
Trong trường hợp này, chúng ta nói rằng đối tượng cho trước có tính mới. Để có
được sự sáng tạo, tính mới phải đem lại lợi ích (tạo ra giá trị thặng dư), không phải
mới để mà mới. "Tính ích lợi" do tính mới tạo ra có thể rất đa dạng như tăng năng
suất, hiệu quả; tiết kiệm năng lượng, nguyên vật liệu; giảm giá thành; có thêm
chức năng mới; sử dụng thuận tiện hơn; thân thiện hơn với môi trường; tạo thêm
được các xúc cảm, thẩm mỹ tốt...
Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một định nghĩa nào về sáng tạo làm hài
lòng tất cả các nhà nghiên cứu. Nguyên nhân của hiện tượng này chính là sự lan
tỏa mạnh mẽ của tính sánh tạo trong mọi lĩnh vực của đời sống như khoa học, văn
hóa, kinh tế, kỹ thuật…Tuy nhiên các nhà khoa học đều đồng tình khi cho rằng
sáng tạo phải là một hoạt động tạo ra một sản phẩm mới, có giá trị vật chất hay
tinh thần mới. Nhiều nhà nghiên cứu còn khẳng định thêm là các sản phẩm đó phải
là các sản phẩm có giá trị.

16. 14
Sáng tạo là nhân tố căn bản tạo nên động lực cho sự phát triển các mặt kinh
tế, văn hóa, khoa học, kỹ thuật của xã hội. Nhà sáng chế, người sáng tạo là những
danh từ tồn tại trong rất nhiều ngôn ngữ trên thế giới. Nhà kinh tế kiêm xã hội học
Hoa K Richard Florida2
(2002)ii
đề xuất một khái niệm mới, khái niệm giai cấp
sáng tạo. Đó là tập hợp những nhà sáng tạo. Theo khảo sát của ông, ở Hoa K có
khoảng 30% tổng lao động là những người thuộc giai cấp sáng tạo.
Thành phố sáng tạo là thuật ngữ do nhà nghiên cứu đô thị học người
Anh Charles Landry3
đưa ra năm 1980, song ngay sau đó đã được UNESCO lập ra
mạng lưới các thành phố sáng tạo. Hiện nay trên toàn thế giới có 34 thành phố
sáng tạo thuộc 7 ngành sáng tạo.
Trong kinh doanh, sáng tạo một trong những nhân tố cơ bản tạo nên vị thế
cạnh tranh của ngành, của doanh nghiệp. Mặc dù ngành nào cũng cần có sáng tạo,
song tùy từng tính chất nghề nghiệp, mức độ yêu cầu tính sáng tạo không thể hiện
đồng nhất. Một số nhà nghiên cứu gọi các ngành hay các nghề có mức độ yêu cầu
nhiều tính sáng tạo là ngành hay nghề sáng tạo4
. Đó là những ngành/nghề có sản
phẩm được tạo ra chủ yếu dựa trên kiến thức hay kỹ năng. Có nhiều ý kiến xung
quanh việc liệt kê các ngành nghề được coi là ngành nghề sáng tạo. Howkins5
đưa
vào danh sách các ngành nghề được coi là sáng tạo gồm: quảng cáo, kiến trúc,
nghệ thuật, thủ công, thiết kế, thời trang, phim ảnh, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn,
xuất bản, nghiên cứu triển khai, phần mềm, đồ chơi và trò chơi, phát thanh, truyền
hình (Howkins 2001). Bộ Văn hóa, Truyền thông và Thể thao Anh quốc cũng đưa
ra một danh sách các ngành nghề sáng tạo. Đó là quảng cáo, kiến trúc, buôn bán
sản phẩm nghệ thuật và đồ cổ, hàng thủ công, thiết kế truyền thông, thiết kế thời
2
Giáo sư ngành Kinh doanh và sáng tạo, Viện Thịnh vượng Martin, Đại học Toronto, Canada.
3
Charles Landry. The origin and future of the creative city. Commedia, 1980
4
Tiếng Anh là creative industry
5
John Howkins là tác giả " Nền kinh tế sáng tạo " “Hệ sinh thái sáng tạo” và nhiều công trình về
sáng tạo khác. Ông làm việc ở hơn 30 quốc gia trên thế giới. Ông giữa nhiều chức vụ khác trong trong các
tổ chức quốc tế và quốc gia liên quan đến sáng tạo. Ông là giáo sư thỉnh giảng ở Đại học City, London,
Anh, và tại trường Sáng tạo Thượng Hải, Trung Quốc.

17. 15
trang, phim, videao chụp ảnh, phần mềm máy tính, game máy tính, xuất bản điện
tử, nghệ thuật diễn xướng, xuất bản, tivi, phát thanh…
Thấy được vai trò to lớn của sự sáng tạo nên nước Anh đã cho thành lập
Bộ Văn hóa, Truyền thông và các Nghề Sáng tạo, Malaysia lập Bộ Du lịch và
Kinh tế Sáng tạo.
Như vậy, sáng tạo là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của
chúng ta, không phải chỉ có những ngƣời làm nghệ thuật mới phải thƣờng
xuyên sáng tạo mà những ngƣời ở những ngành nghề khác nhau cũng va
chạm với nó trong cuộc sống hằng ngày.
1.1.2 Du lịch sáng tạo
Theo một số tài liệu, thuật ngữ sáng tạo đã được đưa vào 1976, Ram Kohli,
người Ấn Độ đã lập ra hãng Lữ hành Sáng tạo
Theo Greg Richards (2005), thực tiễn ra đời một loại hình du lịch văn hóa
mới mà sau này có tên là du lịch sáng tạo được ghi nhận vào những năm 90 của
thế kỉ trước khi mà các nhà nghiên cứu và nhà quản lý tìm kiếm giải pháp tăng
cường việc bán các sản phẩm thủ công truyền thống cho khách du lịch. Về phía
khách du lịch, xu hướng đi tìm những trải nghiệm độc đáo, trải nghiệm kỹ một lối
sống, một kinh nghiệm v.v…bản địa ngày càng gia tăng và trở nên nghiêm túc
hơn.
Sau đó, du lịch sáng tạo đã được coi là một trong những loại hình du lịch
mới của du lịch văn hóa. Du lịch sáng tạo đã trở thành một loại hình khó sao chép
hơn các loại hình du lịch truyền thống trước đây vì nó là hàm số không chỉ của nhà
cung cấp dịch vụ mà còn của kỹ năng, kinh nghiệm của chính du khách. Lúc đầu
du lịch sáng tạo chủ yếu chỉ là loại hình du lịch có thể tạo cho du khách cơ hội trải
nghiệm một cách chủ động vào các hoạt động sáng tạo của địa phương. Trước
thực tế đó, một số nhà nghiên cứu đã quan tâm nghiên cứu về loại hình này.
Những vấn đề được nghiên cứu, tranh luận là khái niệm, nội dung, đặc điểm, các
loại hình, các mô hình, các điều kiện phát triển … du lịch sáng tạo. Thuật ngữ du
lịch sáng tạo lần đầu tiên được Pearce và Butler (1993) iii
đưa ra năm 1993, song
rất tiếc hai ông không đưa ra định nghĩa về nó. Sau này, vào năm 2000, Krispin
Raymond, người New Zealand và Greg Richards, người Hà Lan, hai nhà khoa học

18. 16
đi tiên phong trong việc nghiên cứu phát triển những vấn đề có tính lý luận cơ bản
về du lịch sáng tạo đã định nghĩa du lịch sáng tạo là chuyến đi cung ứng cho
khách du lịch cơ hội phát triển tiềm năng sáng tạo thông qua việc tham gia tích
cực vào các lớp học và học hỏi những trải nghiệm đặc trưng của điểm đến.
(Richards, G., & Raymond, C., 2000iv
). Trong bài báo “Trào lưu du lịch sáng tạo”
của mình, Georges Roussin đã trích dẫn định nghĩa du lịch sáng tạo của Mạng lưới
các Thành phố Sáng tạo như sau: “du lịch sáng tạo là chuyến đi hướng đến và gắn
kết với một trải nghiệm chân thực thông qua việc tham gia các khóa học nghệ
thuật, di sản hay một đặc điểm nào đó của địa phương và cung ứng sự liên kết với
những người sinh sống và sáng tạo ra văn hóa sống tại điểm đến” (Georges
Roussin)
Như vậy, sản phẩm du lịch sáng tạo là những sản phẩm được tạo bởi sự hợp
tác giữa nhà cung ứng du lịch và khách du lịch. Nếu như trước đây, ở các loại hình
du lịch văn hóa, khách du lịch chỉ là người thụ động tiêu thụ tại chỗ những giá trị
vật chất hay tinh thần của tự nhiên hay văn hóa do nhà cung ứng cung cấp thì
trong du lịch sáng tạo, khách du lịch tham gia chủ động vào quá trình tạo ra sản
phẩm du lịch, vừa là nhà đồng sản xuất, vừa là người tiêu dùng. Với sự hướng dẫn
của những nghệ nhân, những người sáng tạo, khách du lịch có năng lực sáng tạo
đã sáng tạo ra những sản phẩm tại điểm đến.
Tóm lại, có thể hiểu du lịch sáng tạo là một loại hình du lịch văn hóa mà
trong đó khách du lịch được chủ động tham gia vào hoạt động để tạo ra những giá
trị mới về vật chất hoặc tinh thần cho sản phẩm truyền thống của điểm đến.
1.2. Các điều kiện cơ bản để phát triển du lịch sáng tạo
1.2.1. Điều kiện cung đăc trưng cho phát triển du lịch sáng tạo
Với cách hiểu về du lịch sáng tạo như trên thì để đáp ứng điều kiện cầu về du
lịch sáng tạo, điều kiện cung đặc trưng của du lịch sáng tạo sẽ gồm bốn thành tố
cơ bản là tài nguyên du lịch sáng tạo, nguồn nhân lực du lịch sáng tạo, môi trường
sáng tạo và sản phẩm cho sáng tạo.
1.2.1.1. Tài nguyên du lịch sáng tạo
Trước hết là các nghề thủ công truyền thống, tính trên địa bản cả nước, Việt
Nam có trên 100 nghề thủ công truyền thống. Hầu hết các nghề này gắn với cuộc

19. 17
sống và sinh hoạt nông thôn. Thông thường, nghề thủ công được ra đời là do nhu
cầu phục vụ cuộc sống thường nhật, phục vụ sản xuất nông nghiệp và được tiến
hành vào thời kì nông nhàn nên thời gian chế tác thường không quá dài. Đại đa số
nghề thủ công truyền thống có quy trình sản xuất cũng không quá phức tạp, không
quá nhiều công đoạn. Đây chính là những lợi điểm của nghề thủ công truyền thống
Việt Nam với tư cách là một tài nguyên du lịch sáng tạo.
Bên cạnh nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật chế biến đồ ăn cũng có
sức hấp dẫn rất lớn đối với khách du lịch sáng tạo. Có thể nói rằng, các món ăn
truyền thống của Việt Nam là đích hướng đến trong xu thế ăn uống của thế giới.
Đó là xu thế ăn ít mỡ, ít thịt động vật và tăng cường rau quả. Chế biến thức ăn dựa
trên căn bản rau quả nhưng vẫn tạo ra cảm giác ngon miệng là một nghệ thuật lớn.
Người đầu bếp Việt biết khéo léo kết hợp các loại thực phẩm khác nhau một cách
hợp lý để tạo ra những món ăn có hương vị khác với hương vị của các loại thực
phẩm ban đầu. Bên cạnh sự khéo tay, chế biến và thưởng thức món ăn còn mang
ý nghĩa văn hóa, triết lý của người Phương Đông. Việc học kĩ năng chế biến nấu
ăn các món ăn Việt được khách du lịch sáng tạo đánh giá rất cao. Nghệ thuật ẩm
thực Việt Nam có sức hút rất lớn đối với khách du lịch, đặc biệt là khách du lịch
sáng tạo. Không phải ngẫu nhiên mà tại hội thảo “Marketing mới cho thời đại
mới” ngày 17/8/2007 tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh, Philip Kotler đã gợi ý
Việt Nam nên trở thành bếp ăn của thế giới!
Ca múa nhạc, đặc biệt là ca hát dân ca là tài nguyên du lịch sáng tạo thứ ba
của Việt Nam. Âm nhạc truyền thống Việt Nam cũng rất phong phú và đa dạng.
Nó được chính người dân sáng tác và truyền lại từ đời này sang đời khác, lan
truyền từ vùng này qua vùng khác. Nhìn chung có thể gộp các dạng âm nhạc
truyền thống này thành 5 lớp lớn là nhạc cung đình, nhạc nghi lễ, nhạc “thính
phòng”, nhạc kịch, dân ca. Nhạc kịch là loại hình kén chọn khách du lịch hơn vì
để có thể tham gia diễn loại hình này, khách du lịch phải cần nhiều thời gian để
luyện tập. Dân ca có thể là tài nguyên khai thác khả thi nhất vì giai điệu không quá
khó, lời ca không quá dài và mang nhiều nét chung của cuộc sống thường ngày
như hát ru, đồng giao, các điệu hò, quan họ, trống quân, hát ghẹo, hát xẩm….
Nhiều làn điệu dân ca cho phép hoặc bắt người hát phải nhanh chóng sáng tác ca

20. 18
từ cho phù hợp với ngữ cảnh trình diễn. Hát ả đào (ca trù), ca Huế, đờn ca tài tử là
các lọai hình tiêu biểu nhất, hấp dẫn khách du lịch nhất.
Nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên rất đa dạng của Việt Nam thì phù hợp
với du lịch sáng tạo mang dấu ấn của nền văn minh hiện đại là nghệ thuật quay
phim, chụp ảnh. Với cảnh quan thiên nhiên rất hấp dẫn, những khung cảnh thiên
nhiên thơ mộng, những sinh hoạt đời thường và hoạt động sôi động trong các dịp
lễ tết là môi trường cho các nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp và nghiệp dư thể hiện tài
năng sáng tạo của mình. Các nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp hoặc không chuyên
chắc chắn sẽ cố tìm mọi góc đứng, tư thế để có được những bức ảnh đẹp để ghi lại
mùa lúa chín trên ruộng bậc thang Mù Căng Chải, rừng trắng hoa đào, hoa mận
Mộc Châu vào đầu xuân, nương hoa tam giác mạch khi đến Hà Giang vào mùa
thu.
Ngoài các tài nguyên kể trên, còn có nhiều nguồn khác cho tài nguyên du
lịch sáng tạo như hội họa, điêu khắc ...
1.2.1.2. Nguồn nhân lực du lịch sáng tạo
Nguồn nhân lực du lịch sáng tạo là những nghệ nhân, chuyên gia, những
người có khả năng sáng tạo sản phẩm và có khả năng truyền đạt bí quyết nghề
nghiệp cho người học. Nghệ nhân là người chuyên làm nghề nghệ thuật biểu diễn
hoặc một nghề thủ công mĩ nghệ, với trình độ cao. Thông thường nghệ nhân là
những người có tài năng đặc biệt về một lĩnh vực nào đó. Ở nước ta, các ngành
nghề sáng tạo nào cũng có nghệ nhân, có chuyên gia.
Tuy nhiên, điều quan trọng nhất chính là những người làm du lịch. Muốn
phát triển du lịch sáng tạo phải có người làm du lịch sáng tạo. Cũng tương tự như
các ngành nghề khác, yếu tố con người luôn chiếm một vị trí quan trọng, bởi lẽ
chỉ có những người trực tiếp làm các công việc liên quan đến hoạt động du lịch, họ
có cơ hội nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo ra những sản phẩm du lịch mới, thậm trí
trên cơ sở những sản phẩm cũ thêm một chút sáng tạo của những nhà làm du lịch
là chúng ta có thêm được những sản phẩm du lịch mới khiến du khách không cảm
thấy nhàm chán mà còn thấy hứng thú.
1.2.1.3. Môi trường du lịch sáng tạo

21. 19
Môi trường du lịch sáng tạo là môi trường có không khí sáng tạo, kích thích
khách du lịch phát huy óc sáng tạo để tạo ra sản phẩm có giá trị mới về vật chất
và/hoặc có giá trị tinh thần mới. Môi trường đó có thể là không gian làng nghề,
không gian gia đình nghệ nhân, câu lạc bộ, hoặc lớp học nghề v.v…
Làng nghề là không gian ở vùng ngoài đô thị ở đó sinh sống cộng đồng có
chung truyền thống sản xuất các sản phẩm thủ công cùng chủng loại.
Ở Việt Nam có trên 2000 làng nghề. Có thể xếp các làng nghề theo vật liệu
và sản phẩm chế tác thành các loại làng mây tre đan, làng làm cói và lục bình, làng
gốm sứ, làng (điêu khắc) gỗ, làng sơn mài, làng thêu ren, làng (điêu khắc) đá, làng
dệt (thủ công), làng giấy (thủ công), làng tranh nghệ thuật, làng kim khí, và các
làng nghề khác.
Câu lạc bộ là một tổ chức của những người có cùng sở thích, tự nguyện
tham gia và thường xuyên sinh hoạt, gặp gỡ nhau. Câu lạc bộ có thể là một môi
trường tốt cho phát triển du lịch sáng tạo. Khách du lịch có thể đến sinh hoạt trong
một câu lạc bộ về lĩnh vực mà mình yêu thích và muốn sáng tạo, nhờ sự giúp đỡ
của các thành viên có kĩ năng, tay nghề, khách du lịch có thể phát huy óc sáng tạo
của mình để tạo nên các sản phẩm mới.
Lớp học nghề cũng là một môi trường tốt cho khách du lịch chóng tiếp thu
những kiến thức, kĩ năng chuyên môn để chế tác sản phẩm. Nếu ở làng nghề, câu
lạc bộ khách du lịch có thể học được những kĩ năng, bí quyết nghề từ những nghệ
nhân, những người yêu thích nghề thì ở các lớp học nghề, khách du lịch được các
giảng viên truyền đạt một cách sư phạm hơn.
Ngoài ra du khách của du lịch sáng tạo có thể tham gia vào hoạt động du
lich sáng tạo tại nhà của người dân hay nghệ nhân, chuyên gia
1.2.2. Điều kiện cầu để phát triển du lịch sáng tạo
1.2.2.1. Nhu cầu, sở thích của khách du lịch
Điều kiện đầu tiên của cầu du lịch nói chung và cầu du lịch sáng tạo nói
riêng phải kể đến đó chính là nhu cầu và sở thích đối với hoạt động du lịch. Người
ta chỉ đi du lịch thì có nhu cầu và sở thích về hoạt động này. Còn nhu cầu và sở
thích đi du lịch ngoài mong muốn của từng cá nhân khác nhau thì trên bình diện xã
hội nó được quyết định bởi trình độ văn hoá chung của người dân, trình độ văn

22. 20
hoá chung của một dân tộc luôn được đánh giá theo tiêu chí hệ thống giáo dục và
chất lượng của giáo dục và đào tạo. Nếu trình độ chung của một dân tộc được
nâng cao thì động cơ đi du lịch của họ sẽ cũng tăng lên. Số người đi du lịch cũng
tăng, lòng ham hiểu biết và tìm hiểu thế giới xung quanh cũng tăng nhanh và dần
dẫn sẽ tạo nên thói quen đi du lịch ngày càng rõ rệt. Mặt khác, nếu trình độ văn
hoá chung của một đất nước cao thì đất nước đó khi phát triển du lịch sẽ bảm đảm
chất lượng phục vụ du khách đến nước họ du lịch.
Bên cạnh đó, trong hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu hóa như hiện nay
thì nhu cầu giao lưu học hỏi, nhu cầu sáng tạo và tự hoàn thiện mình càng khiến
cho một bộ phận dân cư trên thế giới đi du lịch để thỏa mãn nhu cầu của mình.
1.2.2.2. Khả năng chi trả của du kh ách
Một trong điều kiện cầu quan trọng nhất của việc đi du lịch nói chung đó
chính là khả năng chi trả của khách du lịch. Chúng ta không thể thực hiện việc đi
du lịch nếu không có khả năng chi trả chứ chưa nói việc chi trả nhiều hay ít là tùy
vào từng loại hình du lịch khách nhau. Bởi lẽ hoạt động đi du lịch là hoạt động di
chuyển từ nơi nay sang nơi khác và kèm theo đó là hàng loạt các dịch vụ khác
nhau như nơi ăn, chốn ở, phương tiện đi lại, bảo hiểm…..Do đó, một điều kiện cần
là phải có khả năng chi trả cho hoạt động du lịch của mình. Thông thường khả
năng chi trả cho hoạt động du lịch được quyết định phần nhiều bởi mức sống
về vật chất và trình độ văn hoá chung của người dân. Mức sống về vật chất cao
sẽ liên quan đến mức thu nhập của người dân, đây là chỉ tiêu và điều kiện quan
trọng để người dân có thể tham gia hoạt động du lịch. Do vậy, phúc lợi vật chất
của nhân dân là điều kiện có ý nghĩa to lớn trong sự phát triển của du lịch. Thông
qua các nghiên cứu về đời sống của con người thì các nhà nghiên cứu đã chỉ ra
rằng mỗi khi thu nhập của người dân tăng thì sự tiêu dùng du lịch cũng tăng theo,
đồng thời có sự thay đổi trong cơ cấu tiêu dùng du lịch. Điều kiện vật chất của
người dân phụ thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế, vào thu nhập quốc dân của
đất nước đó. Vì nguyên nhân đó, những nước có điều kiện kinh tế phát triển sẽ
đảm bảo cho người dân có mức sống cao, một mặt có điều kiện sản xuất ra nhiều
của cải vật chất và tạo điều kiện phát triển du lịch trong nước, mặt khác, người dân
nước này sẽ có điều kiện đi du lịch nước ngoài. Trên thực tế đã có rất nhiều quốc

23. 21
gia trên thế giới có rất nhiều tiềm năng về thiên nhiên và văn hoá để phát triển các
hoạt động du lịch, nhưng nền kinh tế lạc hậu, chậm phát triển khiến cho người dân
nước họ không có điều kiện về vật chất để đi du lịch.
1.3. Tình hình phát triển du lịch sáng tạo ở một số nƣớc trên thế giới và
bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
1.3.1. Thái Lan
Ngành du lịch Thái Lan rất quan tâm, chú trọng phát triển du lịch dựa trên
khả năng khai thác sự độc đáo của lịch sử, khảo cổ, đa dạng dân tộc, truyền thống,
văn hóa và tự nhiên. Thái Lan luôn chủ động mang tới những trải nghiệm, những
cái nhìn khác biệt cho khách du lịch từ những tài nguyên nhân văn tưởng trừng
chẳng có gì khác biệt. Quan trọng chưa chắc là bạn nắm giữ những tài nguyên hấp
dẫn như nào mà quan trọng hơn cả là bạn biến chúng trở nên khác biệt.
Đối với việc phát triển du lịch theo hướng sáng tạo, Thái Lan đã nhấn mạnh
những đặc điểm cơ bản để làm rõ những lợi ích thuyết phục của loại hình du lịch
này là:
Thứ nhất, mang lại lợi ích cho du khách tạo điều kiện để du khách tận
hưởng được chiều sâu văn hóa của đất nước mình theo một cách thức mới mẻ, hấp
dẫn nhằm phát triển du lịch Thái Lan;
Thứ hai, mang đến lợi ích kinh tế cho cộng đồng cư dân bản địa để học có
thể sinh sống và phát triển một cách độc lập, giảm nhiều sự chênh lệch giữa các
khu vực.
Khi xây dựng mô hình du lịch sáng tạo ở địa phương này (mỗi làng một sản
phẩm), ngành du lịch Thái Lan phân tích và chỉ ra những thuận lợi và khó khăn,
phát triển mô hình qua các buổi thảo luận và đóng góp ý kiến để hoàn thiện. Cộng
đồng dân cư địa phương cũng được khuyến khích tham gia đóng góp ý tưởng và
tham gia triển khai thực hiện để góp phần bảo vệ bản sắc văn hóa địa phương.
Những ý tưởng, mô hình, thành công được khuyến khích, nhân rộng và phát triển
ở các vùng lân cận. Cộng đồng địa phương chính là nên tảng để tiếp thu, chia sẻ
kinh nghiệm, tạo nên sự hấp dẫn và thành công dựa trên khả năng sáng tạo và sự
phát triển bền vững.

24. 22
Tại Thái Lan du khách có thể dễ dàng tham gia vào các hoạt động du lịch
sáng tạo. Với tư cách là đất nước là xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, khách du lịch,
đặc biệt là các đối tượng khách đến từ các nước phương Tây sẽ được trải nghiệm
công việc trồng lúa, công việc của cư dân nông nghiệp Châu Á. Những du khách
đam mê ẩm thực Thái Lan không thể chối từ được hoạt động nấu món ăn Thái Lan
từ những đầu bếp chuyên nghiệp. Tùy từng sở thích của mỗi người các du khách
có thể chọn cho mình tour du lịch trồng lúa, nấu món ăn Thái, múa các điệu múa
truyền thống Thái Lan hay học dệt vải….
Khi phát triển du lịch sáng tạo, Thái Lan không chú trọng phát triển những
khách sạn, nhà hàng lộng lẫy và cao cấp, những khu vui chơi giải trí, nhộn nhịp
mà tâm điểm của xu hướng này là giá trị văn hóa cốt lõi của cư dân bản địa. Chính
vì thế, du lịch sáng có thể phát triển ở rất nhiều nơi, kể cả khi điều kiện kinh tế địa
phương chưa thật sự phát triển vững chắc nhưng sẽ thành công nếu nơi đó chứa
đựng những giá trị văn hóa độc đáo hứa hẹn mang tới cho du khách những trải
nghiệm giá trị, thứ vị.
1.3.2.Nhật Bản
Điển hình trong phát triển du lịch sáng tạo ở Nhật Bản đó chính là sự thành
công của mô hình “mỗi làng một sản phẩm”, ban đầu đây chỉ là mô hình phát triển
nông thôn của Nhật Bản nhưng sau đó được kết hợp ứng dụng cả trong phát triển
du lịch. Mô hình mỗi làng một sản phẩm được thực hiện dựa trên 3 nguyên tắc cơ
bản là: thứ nhất: Hành động địa phương nhưng suy nghĩ toàn cầu; thứ hai: tự tin và
sáng tạo và cuối cùng là phát triển nguồn nhân lực. Mỗi địa phương, tùy theo điều
kiện và hoàn cảnh cụ thể của mình lựa chọn ra những sản phẩm độc đáo, mang
đậm nét đặc trưng của địa phương để phát triển du lịch sáng tạo.
Ở Nhật Bản, để phát triển du lịch sáng tạo thì các nhà quản lý và người làm
du lịch tiêp cận về du lịch từ hai phía đó là: khách du lịch và địa phương tiếp nhận
khách du lịch. Mô hình phát triển du lịch sáng tạo ở Yufuin thực hiện theo phương
thức đang được áp dụng nhiều ở Nhật Bản hiện nay đó là chính cộng đồng địa
phương sẽ tự đề xuất mô hình phát triển du lịch bền vững và thực hiện. Khác với
mô hình phát triển du lịch cách đây 10 năm trước của Nhật Bản là: chính quyền
Trung ương ra quy hoạch, địa phương thực hiện.

25. 23
Nghiên cứu của GS. Seiji Yoneda trường đại học Ehime – Nhật Bản cho
biết vùng Yufuin của Nhật Bản mỗi năm đón khoảng 3,8 triệu khách du lịch trong
đó có khoảng 900.000 khách lưu trú và 70% là khách đến lần thứ 2, gần 10% là
khách đến hơn 10 lần. Nhờ có một số hoạt động cộng đồng gắn với du lịch mà
vùng Yufuin đã thu hút, hấp dẫn khách du lịch như: liên hoan phim Yufuin, vào
mùa thu tổ chức cuộc thi hét, khôi phục phát triển ngành nghề thủ công truyền
thống, đồ lưu niệm mang nhãn hiệu Yufuin là những sản phẩm gắn liền với cuộc
sống sinh hoạt hàng ngày…
Một điểm rất đáng chú ý là người dân địa phương thậm chí cả trẻ em cũng
được trực tiếp đào tạo tạo hướng dẫn du lịch.
Qua nghiên cứu về mô hình phát triển du lịch bền vững ở Yufuin chúng ta
có thể nhận thấy rõ bài học kinh nghiệm về phát triển du lịch sáng tạo dựa trên
phát triển du lịch cộng đồng bền vững: không nên phát triển quá rộng mà cần có
sự kiểm soát nhất định; bản thân những tài nguyên mà cộng đồng địa phương thấy
bình thường nhưng thực tế lại là tiềm năng để khai thác phát triển du lịch sáng tạo;
nhận thức của cộng đồng rất quan trọng để phát triển du lịch bền vững; tinh thần
hợp tác giữa các cá nhân trong cộng đồng.
Như vậy, những triết lý và bài học được đúc rút từ kinh nghiệm thực tế của
người Nhật Bản như “Nguồn tài nguyên là có hạn nhưng sự sáng tạo là vô hạn”;
“nếu bạn có kỹ năng và óc sáng tạo thì những nguồn tài nguyên tưởng như là bỏ đi
sẽ trở thành những vật dùng quý giá, nhưng ngược lại, nếu bạn không có kỹ năng
và sự sáng tạo, thì những nguồn tài nguyên quý giá nhất cũng sẽ trở thành vô
dụng” đã được vận dụng thành công để phát triển du lịch sáng tạo.
Từ thực tế của Thái Lan và Nhật Ban chúng ta thấy rằng Việt Nam hoàn
toàn có thể áp dụng những kinh nghiệm trên vào phát triển du lịch ở Việt Nam như
mô hình “mỗi làng nghề một sản phẩm” hay phát triển du lịch miền quê, nông
thôn...Việt Nam không phải nhất thiết phải nơi nào cũng xây khách sạn lớn cho
khách ở mà với những loại loại hình du lịch rất thực tế như du lịch trãi nghiệm, du
lịch sáng tạo, du lịch thiền, ...du khách chỉ cần ở những nơi có môi trường tự nhiên
thông thoáng, với nhiều cảnh quan đẹp, yên tĩnh, hoang sơ vừa đáp ứng nhu cầu
của du khách vừa bảo vệ cảnh quan thiên nhiên bền vững.

26. 24
Về nguồn nhân lực cho du lịch sáng tạo chúng ta nên quan tâm đến đời
sống vật chất và tinh thân cho nghệ nhân, chuyên gia, thợ lành nghề...những người
sẽ có đóng góp rất to lớn cho sự phát triển của du lịch sáng tạo.
Tiểu kết chƣơng 1
Tóm lại, như đã phân tích ở trên Du lịch sáng tạo là một loại hình du lịch
văn hóa, là loại hình du lịch liên quan đến phát triển cộng đồng theo hướng bền
vững, nhằm cung cấp cho du khách cơ hội để trực tiếp tham gia vào các hoạt động
tại công đồng điểm đến du lịch chứ không chỉ đơn thuần là những hoạt động
chiêm ngưỡng, ngắm nhìn, tham qua như những hình thái du lịch truyền thống.
Du lịch sáng tạo sẽ cung cấp cho khách du lịch những cơ hội để phát huy
tiềm năng sáng tạo của mình cũng như có thể cảm nhận được những giá trị văn
hóa từ những trải nghiệm thực tế.
Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển du lịch sáng tạo tại Việt Nam hiện
nay cho phép làm sáng tỏ khái niệm; vai trò và vị trí của phát triển du lịch sáng tạo
trong các loại hình du lịch hiện nay, đồng thời xác định được yếu tố nào là những
yếu tố có thể quyết định sự thành công trong phát triển du lịch sáng tạo trong điều
kiện hiện nay của Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu những kinh nghiệm về phát
triển du lịch sáng tạo của một số quốc gia trên thế giới như Thái Lan, Nhật Bản, là
những quốc gia khi so sánh có điều kiện phát tiển du lịch sáng tạo tương đồng với
Việt Nam.
Trên cơ sở đó, tiến hành nghiên cứu các điều kiện và hiện trạng phát triển
du lịch sáng tạo tại Việt Nam để đề xuất ra những biện pháp, chiến lược phát triển
du lịch sáng tạo tại Việt Nam cũng như xây dựng một lộ trình cụ thể và các biện
pháp hỗ trợ cần thiết để khai thác các giá trị văn hóa, nghệ thuật, nhân văn, lịch sử
của đất nước vào phát triển du lịch sáng tạo.

27. 25
Chƣơng 2
ĐIỀU IỆN VÀ THỰC TRẠNG
PHÁT TRIỂN DU ỊCH SÁNG TẠO Ở VIỆT NA
2.1 hái quát về sự phát triển sản phẩm du lịch ở Việt Nam
Sản phẩm du lịch là tập hợp các dịch vụ cần thiết để thoả mãn nhu cầu của
khách du lịch trong chuyến đi du lịch [Điều 4, Luật Du lịch , các sản phẩm du lịch
này phụ thuộc vào các loại hình du lịch mà địa phương hay quốc gia có dựa trên
cơ sở tài nguyên du lịch của mình, nói các sản phẩm du lịch phụ thuộc vào các loại
hình du lịch bởi lẽ các loại hình du lịch mới là cơ sở để tạo ra các sản phẩm du
lịch. Với cách hiểu này thì trong mỗi một loại hình du lịch sẽ có rất nhiều các sản
phẩm du lịch khác nhau phục vụ cho từng nhu cầu, mục đích du lịch khác nhau và
cũng là để khai thác được triệt để tài nguyên du lịch của loài hình du lịch đó.
Hiện tại ở Việt Nam có rất nhiều các loại hình du lịch khác nhau với đa
dạng các loại sản phẩm du lịch. Trong đó có thể kể đến một số loại hình với những
sản phẩm tiêu biểu như:
Du lịch iển
Việt Nam là quốc gia có đường bờ biển khá dài trên 3.200 km với hàng ngàn hòn
đảo lớn nhỏ, hàng loạt những bãi tắm cát trắng, nước trong xanh trải dài với điều
kiện khí hậu nắng ấm là những điều kiện thuận lợi cho du lịch biển Việt Nam phát
triển. Những bãi biển, vịnh biển của Việt Nam được du khách cả thế giới biết đến
như vịnh Hạ Long, vịnh Nha Trang hay bãi biển Đà Nẵng được Tạp chí Forbes
bầu chọn là một trong 6 bãi tắm quyến rũ nhất hành tinh… đều nói lên sức hút của
biển Việt Nam đối với du khách trong và ngoài nước.
Du lịch sinh thái
Trong những năm qua, du lịch sinh thái đã và đang phát triển nhanh chóng
ở nhiều quốc gia trên thế giới, và ngày càng thu hút được sự quan tâm rộng rãi của
các tầng lớp xã hội, đặc biệt đối với những người có nhu cầu tham quan du lịch và
nghỉ ngơi, trong đó có Việt Nam. Với nhiều điều kiện về khí hậu, canh quan, địa
hình và đặc biệt là trên lãnh thổ đó là nơi sinh sống của cộng đồng nhiều dân tộc
với lịch sử hàng nghìn năm dựng nước, đấu tranh giữ nước với nhiều truyền thống

28. 26
có những nét đặc trưng riêng, nhiều di tích văn hóa lịch sử nên Việt Nam có nhiều
điều kiện phát triển du lịch sinh thái.
Về các tiềm năng tự nhiên cho phát triển du lịch sinh thái, nét thể hiện rõ nhất là
ở Việt Nam có sự đa dạng sinh học khá cao, cũng như các hệ sinh thái đặc trưng. Về
các hệ sinh thái tự nhiên, Việt Nam có một số hệ sinh thái đặc trưng như: Hệ sinh thái
san hô; Hệ sinh thái đất ngập nước; Hệ sinh thái vùng cát ven biển và các hệ sinh
thái rừng nhiệt đới.
Du lịch Văn hóa – Tâm linh
Trong thời gian qua, du lịch văn hóa được coi là những sản phẩm mũi nhọn
và rất thành công của ngành du lịch Việt Nam, đạt được điều này là vì ngành du
lịch Việt Nam đã khai thác hiệu quả các giá trị đặc sắc của văn hóa dân tộc đưa
vào trong kinh doanh du lịch. Theo thống kê của ngành du lịch Việt Nam thì du
khách quốc tế đến Việt Nam hay quyết định quay trở lại Việt Nam vì những cuốn
hút về mặt văn hóa. Theo thống kê: Trong số khách du lịch quốc tế đến Việt Nam
hàng năm chỉ có khoảng 5 - 8% tham gia vào các tour du lịch sinh thái tự nhiên và
khoảng 40 - 45% tham gia vào các tour du lịch tham quan - sinh thái nhân văn
[Ths. Lê Văn Minh, Du lịch sinh thái - tiềm năng và thế mạnh của du lịch Việt
Nam, http://www.itdr.org.vn/].
Nắm bắt được nhu cầu này của du khách đặc biệt là du khách quốc tế du
lịch Việt Nam đã phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa mà điểm đến các địa chỉ
văn hóa, dựa vào những sản phẩm văn hóa, những lễ hội truyền thống dân tộc, kể
cả những phong tục tín ngưỡng... đã tạo sức hút đối với khách du lịch bản địa và
từ khắp nơi trên thế giới.
Về du lịch Tâm linh tại Việt Nam trong thời gian qua cũng có sự phát triển
mạnh mẽ, trước đây khi nhắc đến du lịch tâm linh thì chỉ là sự hành hương hoặc
thăm quan của một bộ phận nhỉ những người nhưng trong thời gian gân đây du
lịch tâm linh đã có sự phát triển mạnh mẽ với sự phát triển của ngày càng nhiều
các điểm du lịch tâm linh ra đời và phát triển tại khắp các địa phương như Đền
Hùng (Phú Thọ), Yên Tử (Quảng Ninh), Chùa Hương (Hà Nội), Núi Bà Đen,
Thánh thất Cao Đài (Tây Ninh), Đền Trần-Phủ Dầy (Nam Định), Chùa Bái Đính (
Ninh Bình)…

29. 27
Theo thống kê của Tổng Cục Du lịch thì số lượng khách du lịch tâm linh
Việt Nam chiếm tỷ trọng khá lớn. Trong số 32,5 triệu lượt khách du lịch nội địa
năm 2012, riêng khách đến các điểm tâm linh có khoảng 13,5 triệu lượt. Một số
điểm du lịch tâm linh đón lượng khách lớn như Miếu Bà Chúa Xứ (An Giang) 3,6
triệu lượt khách; Chùa Hương 1,5 triệu lượt khách; Chùa Bái Đính 2,1 triệu lượt
khách; Yên Tử 2,3 triệu lượt khách…Tuy nhiên, khách du lịch quốc tế đến Việt
Nam đi du lịch tâm linh chưa nhiều, trong số 6,8 triệu khách năm 2012 chỉ có
khoảng 12% khách đến điểm du lịch tâm linh.
Hạn chế này là do chúng ta chưa chú trọng xúc tiến quảng bá loại hình du
lịch tâm linh này với bạn bè quốc tế, cộng với sản phẩm du lịch, dịch vụ đi kèm
chưa phong phú hấp dẫn, chưa có sự kết hợp linh hoạt giữa du lịch tâm linh với
các loại hình du lịch văn hóa truyền thống khác nên du lịch tâm linh Việt Nam
chưa đến được với khách quốc tế.
* Du lịch MICE
Du lịch MICE là loại hình du lịch được xây dựng trên cơ sở đáp ứng các
nhu cầu không chỉ tham quan, nghỉ dưỡng mà còn là để gặp gỡ các đối tác làm ăn,
tổ chức các hội nghị phát triển việc kinh doanh, phát triển thị trường. Những năm
gần đây, du lịch MICE đang có những bước phát triển khá mạnh mẽ ở Việt Nam
bởi Việt Nam được đánh giá là một điểm đến an toàn và thân thiện, điểm đầu tư
hấp dẫn. Bên cạnh đó, mỗi một địa phương của Việt Nam có những thế mạnh để
phát triển được loại hình du lịch này.
* Du lịch miền quê, vùng núi
Trước đây khi nhắc đến du lịch vùng quê, miền núi thì chỉ đơn giản là các
sản phẩm tham quan, ngắm cảnh hoặc nghỉ dưỡng ở những địa điểm có khí hậu ôn
hòa như Sa Pa, Đà Lạt, Tam Đảo…nhưng hiện nay loại hình du lịch miền quê,
vùng núi xuất hiện thêm rất nhiều sản phẩm du lịch mới như sản phẩm du lịch
Trekking ở một số tỉnh khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam như Sa Pa,
Phanxipăng, cao nguyên đá Đồng Văn… Trên thế giới, đây là loại hình du lịch đã
trở nên phổ biến từ lâu. Tại Việt Nam, khoảng 10 năm trở lại đây du lịch trekking
mới bắt đầu phát triển nhờ những người yêu thiên nhiên và thích vận động bởi

30. 28
điều kiện khí hậu và địa hình của Việt Nam đặc biệt phù hợp cho những ai muốn
vừa đi du lịch ngắm cảnh đẹp, vừa kết hợp rèn luyện sức khỏe và tinh thần.
Du lịch homestay (ngũ nhà dân) cũng là loại hình du lịch mới phát triển
mạnh mẽ tại Việt Nam, đây cũng là loại hình du lịch xanh lý tưởng đối với du
khách yêu thích khám phá văn hóa bản địa cũng như mang đến góc nhìn gần gũi
và thực tế hơn về văn hóa, lịch sử, đời sống hàng ngày và con người hay ẩm
thực… của các vùng miền và dân tộc Việt Nam. Trước đây, loại hình này cũng chỉ
mới xuất hiện ở một số địa phương miền núi phía Bắc như Sa pa, Bản Lát –Hòa
Bình nhưng hiện nay đã xuất hiện tại rất nhiều địa phương như ở Ba Vì – Hà Nội
với du lịch cộng đồng - Homestay người Mường. Ở đây du khách có cơ hội được
tự nấu, chế biến món ăn như đồ xôi, cơm lam, luộc măng...Khách cùng ngồi trên
sàn với chủ nhà thưởng thức ẩm thực. Họ được nghe chủ nhà kể chuyện về mo "Te
tấc te đác" (Để đất đẻ nước) và phong tục tập quán.
Du lịch homestay gần đây cũng phát triển khá mạnh ở đồng bằng sông Cửu
Long. Một số tour du lịch đã trở thành thương hiệu của du lịch miệt vườn như
chương trình “Về quê tát mương bắt cá” tại Cồn Phụng (Bến Tre), “Một ngày làm
nông dân”, ở huyện Cái Bè (Vĩnh Long) hay “Bike Tour” ở Thanh phố Cần Thơ…
* Du lịch sáng tạo
Du lịch sáng tạo là một loại hình du lịch với rất nhiều các sản phẩm hoàn
toàn mới mang tính sáng tạo. Ở Việt Nam, đây cũng là loại hình du lịch mới xuất
hiện nhưng đã có sự phát triển rõ nét bởi chúng ta có khá nhiều các điều kiện cung
đặc trưng của du lịch sáng tạo như tài nguyên du lịch sáng tạo, nguồn nhân lực du
lịch sáng tạo, môi trường sáng tạo và sản phẩm sáng tạo. Chính vì vậy, trong thời
gian qua đã có một số ý tưởng sáng tạo trong phát triển du lịch ở nước ta. Tiêu
biểu là các ý tưởng sáng tạo ra các sản phẩm du lịch mới, khác biệt dựa trên cả
những tài nguyên tiềm ẩn của TS-KTS Nguyễn Thu Hạnh1
và đồng nghiệp. Đó là
ý tưởng về sản phẩm du lịch mưa Huế (thưởng thức trà cung đình, chơi và nghe ca
nhạc về mưa, chế biến làm đồ lưu niệm trong lúc mưa…), lụt Hội An (khám phá,
chia sẻ nỗi khổ của người dân trong những ngày lũ lụt). Sản phẩm du lịch “Giờ
Trái đất” cũng là một ý tưởng sáng tạo. Du khách sẽ được chìm mình trong bóng
tối với việc tiêu thụ năng lượng ít nhất, tiết kiệm nhất, chia sẻ cảm thông với

31. 29
những lao động khiếm thị. Ý tưởng du lịch trên cơ sở khai thác các giá trị khác
nhau của muối, cát và đặc biệt là rác thải để tạo nên những sản phẩm du lịch cũng
là những ý tưởng khá đọc đáo. Việc tìm tòi, xây dựng một tour liên kết 7 hòn đảo
nổi tiếng trên vịnh Hạ Long để tạo nên một con rồng huyền thoại thành sản phẩm
du lịch rồng thiêng thể hiện sự sáng tạo của những tác giả dự án biết khai thác các
giá trị văn hóa đặc trưng của vùng miền.
Ở Hà Nội có ba địa điểm triển khai thường xuyên loại hình du lịch sáng tạo
dạy nấu ăn. Đó là Khách sạn Sofitel Metropole, nhà hàng Ánh Tuyết và nhà hàng
Highway. Khách du lịch được dẫn đi chợ, được hướng dẫn chọn mua rau quả, thực
phẩm. Sau đó khác được hướng dẫn các công đoạn từ nhặt rau, thái thịt, đến xào
nấu … Trong mỗi công đoạn, sau khi được hướng dẫn, khách du lịch phải tự mình
làm lấy các công việc. trong giai đoạn này khách du lịch phải phát huy óc sáng tạo
để thực hiện nhiệm vụ một cách hoàn hảo nhất.
Như vậy, rõ ràng rằng, tiềm năng du lịch sáng tạo của Việt Nam rất lớn. Ở
Việt Nam có đầy đủ các điều kiện cung đặc trưng cho phát triển du lịch sáng tạo.
Đó là nguồn tài nguyên du lịch sáng tạo rất phong phú và đa dạng, có giá trị văn
hóa cao, người Việt Nam có khả năng và rất ưa sáng tạo, có nhiều nghệ nhân, thợ
lành nghề, có môi trường tốt cho phát triển du lịch sáng tạo và có nhiều sản phẩm
được chế tác trên cơ sở sự sáng tạo. Tuy nhiên để phát triển du lịch sáng tạo, rất
cấn sự nhiệt tình sáng tạo của chính những người làm du lịch.
2.2. hả năng cung du lịch sáng tạo
2.2.1. Tài nguyên du lịch sáng tạo
Tài nguyên du lịch sáng tạo ở nước ta rất phong phú, đa dạng, trải dài đồng
đều từ Bắc đến Nam, có thể đáp ứng được các điều kiện để triển du lịch sáng tạo
2.2.1.1. Các nghề thủ công truyền thống
Việt Nam với bề dầy lịch sử hàng ngàn năm và nền văn hoá lấy cộng đồng
làng làm đơn vị tổ chức xã hội cơ bảnđã là điều kiện để nhiều nghề thủ công truyền
thống xuất hiện và có điều kiện phát triển thành các làng nghề truyền thống, tạo ra
rất nhiều sản phẩm không chỉ đơn thuần là trao đổi thương mại mà còn có mặt giá
trị về văn hoá và lịch sử như:
Nghề gốm, ở Việt Nam đã có từ lâu. Ở miền Bắc thì có gốm Bát Tràng (Hà

32. 30
Nội), gốm Đông Triều (Quảng Ninh), gốm Phù Lãng (Bắc Ninh), gốm Thổ Hà (Bắc
Giang), gốm Chu Đậu –Mỹ Xá (Hải Dương)... Ở miền Trung thì có gốm Thanh Hà
(Hội An), Gốm Chăm Bầu Trúc (Ninh Thuận). Còn ở miền Nam có gốm Sài Gòn,
gốm Bình Dương, gốm Biên Hoà (Đồng Nai)...
Các làng nghề gốm này đều tạo nên những nét đặc trưng riêng có của từng
loại gốm khác nhau để tạo nên những sản vật phong phú và đa dạng phục vụ đời
sống không chỉ người dân trong nước mà còn trở thành mặt hàng thủ công mỹ
nghệ xuất khẩu được thị trường thế giới ưa chuộng.
Du khách đến tham các làng gốm ngoài việc chụp hình, chiêm ngưỡng hay
mua sắm du khách còn có thể hiểu biết thêm về các giá trị văn hóa, phong tục tập
quán của con người Việt Nam thông qua các sản phẩm
Đặc biệt du khách đến tham quan các làng gốm, du khách có cơ hội tham
gia trực tiếp vào công việc sản xuất các sản phẩm với người dân địa phương hoặc
có thể sáng tạo, đưa các ý tưởng mới của mình vào sản phẩm, như các họa tiết
trang trí, hay vẽ tên mình hay quốc k lên sản phẩm đó, sử dụng ngôn ngữ, họa tiết
đặc trưng của từng quốc gia, từng dân tộc để đưa vào từng sản phẩm rồi mỗi du
khách sẽ mua luôn sản phẩm đó hoặc có thể giúp người dân có thêm nhiều ý tưởng
mới trong công việc của họ. Đây cũng được xem như một ý tưởng mới, một nguồn
tài nguyên du lịch mới cho ngành du lịch Việt Nam phát triển loại hình du lịch
sáng tạo để tạo nên sự phong phú cho các sản phẩm du lịch.
Nghề mây tre đan. Cây tre, cây song và cây mây là đặc sản của xứ sở
Việt Nam nhiệt đới. Ba loại cây này trở thành nguồn nguyên liệu vô tận của những
người thợ thủ công làm hàng mây tre đan. Hàng mây tre đan Việt Nam đã có mặt
ở Hội chợ Pari năm 1931. Đến nay, hơn 200 mặt hàng này đã đi khắp năm châu,
được khách hàng ưa chuộng. Với bàn tay khéo léo của những người thợ, những
thân cây tưởng như vô dụng đã trở thành những sản phẩm hữu dụng và có tính
thẩm mỹ cao.
Nghề mây tre đan phát triển ở khắp các vùng trên cả nước nhưng nổi tiếng
nhất phải kể đến: làng nghề mây tre đan ở Ninh Sở, Hà Nội; Phú Vinh (Chương
Mỹ); Hoàng Đông (Hà Nam); Bình An, Phú Ninh (Quảng Nam)….

33. 31
Cũng như các ngành thủ công truyền thống khác, khi du khách đến tham
quan làng nghề mây tre đan họ có thể trực tiếp cùng tham gia với các nghệ nhân,
hoặc có thể tham gia công việc trang trí màu sắc cho sản phẩm. Người dân sẽ vui
vẻ hướng dẫn du khách cách làm các công đoạn ban đầu của sản phẩm, qua đó có
sẽ có sự giao lưu về văn hóa để có thể hiểu biết thêm về đất nước và con người lẫn
nhau, giúp du khách thích thú hơn với chuyến đi của mình, hoặc tạo cơ hội cho du
khách chia sẽ những ý tưởng của mình để có thể giúp đỡ người dân địa phương
trong việc đa dạng hoá sản phẩm của họ.
* Nghề Sơn mài. Trên thế giới hiện nay nhiều nước làm hàng sơn mài, tuy
nhiên chỉ có hàng sơn mài của nước ta được đánh giá cao có cây sơn Việt Nam
trồng ở đất Phú Thọ là có giá trị nhất. Nhựa cây sơn Phú Thọ tốt hơn hẳn nhựa sơn
trồng ở nơi khác. Chính vì vậy, hàng sơn mài Việt Nam đã nổi tiếng đẹp lại bền.
Từ thế kỷ 18 nước ta đã hình thành làng nghề Sơn Mài đến nay nghề này đã phát
triển nhiều nơi trong cả nước với kỹ thuật phát triển, bảng màu của sơn mài ngày
càng phong phú, tạo cho sản phẩm sơn mài đẹp lộng lẫy và sâu thẳm.
Sản phẩm sơn mài hiện nay ở nước ta rất đa dạng và phong phú, tuy nhiên
một sản phẩm mang dấu ấn riêng, phong cách riêng hay sản phẩm thể hiện một ý
tưởng, ghi dấu một kỷ niệm cho du khách hiện nay là điều còn thiếu vì vậy chúng
ta hãy mạnh dạn tổ chức sản phẩm du lịch sáng tạo này đến với du khách càng
sớm càng tốt. Chúng ta hãy tạo cơ hội cho họ được nói lên những yêu cầu của họ
vào sản phẩm của mình trước khi họ mua sản phẩm đó, hoặc du khách trực tiếp vẽ
những điều họ thích lên sản phẩm đó hoặc họ có thể sáng tạo thêm các chi tiết
khác lạ lên sản phẩm.
hảm trai, ốc. Người thợ khảm dùng những mảnh có vân ngũ sắc vỏ
trai, vỏ hến, ốc biển để khảm (gắn) lên các đồ vật. Công việc của thợ khảm khá tỷ
mỷ và qua nhiều công đoạn: Vẽ mẫu tranh, mài, cưa, đục mảnh, khảm (gắn) lên
tranh rồi lại mài nhẵn và đánh bóng. Bức tranh khảm hiện lên trên mặt đồ vật với
nhiều màu sắc lung linh. Từ chiếc hộp gỗ, cái khay, bàn cờ, mặt bàn, thành ghế,
cánh tủ, bình phong, tranh treo tường... bằng gỗ đều có thể khảm trai.

34. 32
Việt Nam với hơn 3.200km bờ biển, nguồn nguyên liệu của nghề khảm trai
ở Việt Nam là vô tận. Hiện nay, có các làng nghề nổi tiếng như làng Chuyên Mỹ -
Hà Nội; Vân Từ - Phú Xuyên…
Đây cũng là một nguồn tài nguyên du lịch còn bỏ ngõ, chúng ta chưa khái
thác hết giá trị nhân văn của nó. Mua một món quà làm bằng vỏ động vật biển là
một điều thú vị với bất k du khách nào. Tuy nhiên sản phẩm đó mà do chính
mình làm ra thì con tuyệt vời hơn. Vì vậy chúng ta cần phối hợp với các chủ cơ sở
này để hai bên cộng tác với nhau và cùng giúp cho khách du lịch đến Việt Nam
càng hài lòng hơn khi được trực tiếp tham gia vào công việc thiết kế sản xuất.
Chạm khắc đá. Từ những khối đá cẩm thạch, người thợ chạm khắc đá đã
làm ra nhiều sản phẩm có giá trị như vòng đeo tay, gạt tàn thuốc lá, tượng phật,
tượng thiếu nữ, hoa lá và cây cảnh, các con vật đáng yêu như mèo, chim công...
Nghề chạm khắc đá có ở nhiều nơi nhưng nổi tiếng là ở Đà Nẵng. Dưới chân núi
Ngũ Hành Sơn (Đà Nẵng) là các làng Quan Khái, Hoà Khê, dân làng có nghề
chạm khắc đá truyền thống hay ở Ninh Vân- Hoa Lư- Ninh Bình, Phụng Châu-
Chương Mỹ; Núi Nhồi – Thanh Hóa….
Ngũ Hành Sơn Đà Nẵng là một điểm tham quan rất nổi tiếng và rất thu hút
du khách mỗi khi họ đến thành phố năng động nhất Miền Trung này. Và nghề
chạm khắc đá là một nghề truyền thống lâu đời ở đây, hàng lưu niệm ở đây chủ
yếu là làm từ đá non nước. Tuy nhiên chúng ta còn thấy sản phẩm lưu niệm ở đây
còn rất hạn chế về mặt ý tưởng, các ý tưởng ở đây chủ yếu là về tín ngưỡng, phong
cảnh đất nước, các món trang sức cho con người với sự giới hạn về văn hoá truyền
thống. Vì vậy một sản phẩm mang dấu ấn văn hoá bên ngoài lãnh thổ Việt Nam là
điều còn thiếu, vì vậy hãy tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho người du khách
quốc tế được có cơ hội để thể hiện ý tưởng của mình vào sản phẩm thủ công mỹ
nghệ của mỗi địa phương.
* Thêu ren. Nghề thêu ren có từ lâu đời, ở nhiều địa phương nhưng có lẽ
bắt nguồn từ làng Quất Động (Hà Tây). Trong danh mục các tên phố cổ của Hà
Nội có tên phố Hàng Thêu chuyên bán các đồ thêu và rất nhiều địa phương trong
cả nước cũng phát triển nghề này trong đó nổi tiếng nhất là thuê tranh XQ Đà Lạt,
làng Văn Lâm, Ninh Hải Ninh Bình…Những làng nghề này làm nên những sản

35. 33
phẩm hết sức đa dạng như: Hoa sen, hoa cúc, rồng phượng, đôi chim tùng hạc, đôi
chim uyên ương, phong cảnh, chân dung... Tùy theo ý nghĩa của từng đồ dùng mà
người thợ thêu chọn mẫu. Có loại mẫu thêu dành cho áo sơ mi, có loại mẫu thêu
dành cho áo gối, có loại để thêu áo kimono, có loại để thêu khăn trải bàn, khăn
phủ giường, tranh treo tường...
Với nghề thêu ren truyền thống này thì các làng nghề và các nghệ nhân có
thể mở những lớp học thêu để dạy cho khách du lịch cách thêu, ren để họ có thể
biết thêm về một công việc tỉ mỉ nhưng đầy tính nghệ thuật của làng nghề truyền
thống Việt Nam.
Nghề kim hoàn. Từ thế kỷ thứ 2, người Việt Nam đã biết dùng vàng bạc
để làm đồ trang sức. Trong nghề kim hoàn có ba nghề khác nhau nhưng liên quan
mật thiết với nhau. Đó là: Nghề chạm: Chạm, trổ những hình vẽ, hoa văn trên mặt
đồ vàng, đồ bạc. Nghề đậu: Kéo vàng, bạc (sau khi đã nấu chảy) thành sợi dài rồi
uốn ghép thành những hình hoa, lá, chim muông, gắn lên các đồ trang sức. Nghề
trơn: Chuyên đánh vàng, bạc thành những đồ trang sức mà không cần chạm trổ.
Các mặt hàng từ vàng, bạc rất đa dạng: Nhẫn, vòng, dây chuyền, hoa tai, bộ
đồ ăn; bộ ly uống rượu, khung gương, hộp phấn, lược, chân cây nến... và đã được
xuất khẩu đi nhiều nước. Nghề vàng được bắt nguồn từ làng Định Công (Hà Nội)
và nghề bạc bắt nguồn từ làng Đồng Xâm (Thái Bình). Hà Nội ngày nay vẫn có
phố Hàng Bạc, phố này từ xa xưa chuyên chế tác và mua bán vàng bạc. Ngày nay
các cửa hiệu vàng bạc có ở khắp nơi trên đất nước.
* Nghề đồ gỗ mỹ nghệ. Nghề làm đồ gỗ mỹ nghệ đã có ở Việt Nam từ lâu
và đã đạt đến trình độ khá cao. Sau một thời gian mai một, từ đầu những năm 80,
nghề làm đồ gỗ mỹ nghệ lại được phát triển mạnh mẽ vừa phục vụ nhu cầu trong
nước, vừa để xuất khẩu. Nghề này phát triển mạnh nhất trong các nghề thủ công
truyền thống nhưng hiện nay nổi tiếng nhất phải kể đến làng nghề Đồng Kỵ ở Bắc
Ninh; Vân Hà – Đông Anh, Thiết Ứng – Hà Nội; Ý Yên – Nam Định, Mỹ Xuyên
– Huế…
Nghề làm tranh nghệ thuật. sản xuất thủ công rất công phu và tỉ mỉ,
điều đó làm nên độ “độc” và “đẹp” cho bức tranh. Hiện nay tại nước ta có rất
nhiều làng nghề làm tranh nghệ thuật khác nhau như tranh đá quý, tranh phong

36. 34
thủy, tranh chân dung, tranh kính; tranh cát; tranh sơn mài; tranh thêu tay; tranh
sơn dầu; tranh nghệ thuật thanh tre….
* Dệt lụa và dệt thổ cẩm. Nghề này cũng khá phát triển với phương thức
dệt thủ công truyền thống mà hiện này nổi tiếng nhất vẫn là dệt lụa từ tơ tằm ở
làng Vạn Phúc – Hà Đông, Hội An, Huế. Đà Lạt và dệt thổ cẩm của đồng bào dân
tộc thiểu số.
Bên cạnh đó, ở nước ta còn có rất nhiều các nghề thủ công truyền thống
như nghề làm trống, đan lát, làm giấy, đúc đồng, sản xuất tàu thuyền, làm chiếu,
trồng hoa cây cảnh, chế biến thực phẩm……Những làng nghề này làm nên tính đa
dạng cho các nghề thủ công truyền thống của Việt Nam.
Tất cả các ngành nghề truyền thống nêu trên nếu như chúng ta mạnh dạn
và quyết tâm thì chúng đều là những nguồn tài nguyên du lịch nhân văn quý giá
để phát triển loại hình du lịch sáng tạo ở Việt Nam trong tương lai gần.
2.2.1.2. Các nghề chế biến đồ ăn
Ẩm thực Việt Nam là cách gọi của phương thức chế biến món ăn, nguyên lý
pha trộn gia vị và những thói quen ăn uống nói chung của mọi người Việt trên đất
nước Việt Nam. Tuy hầu như có ít nhiều có sự khác biệt, ẩm thực Việt Nam vẫn bao
hàm ý nghĩa khái quát nhất để chỉ tất cả những món ăn phổ biến trong cộng đồng các
dân tộc thiểu số nhưng đã tương đối phổ thông trong cộng đồng người Việt. Ngoài ra
trên lãnh thổ Việt Nam được chia ra ba miền rõ rệt là Bắc, Trung, Nam. Chính các
đặc điểm về địa lý, văn hóa, dân tộc, khí hậu đã quy định những đặc điểm riêng của
ẩm thực từng vùng - miền. Mỗi miền có một nét, khẩu vị đặctrưng. Điều này vừa góp
phần làm ẩm thực Việt Nam phong phú, đa dạng, vừa là cơ sở để tạo nên những làng
nghề chế biến đồ ăn trên khắp đất nước với đặc trưng vùng miền khác nhau. Món ăn
truyền thống của người Việt Nam luôn thu hút được khách du lịch, có thể kể ra như
chả giò, phở, gỏi ngó sen, cá lóc nướng...
Tóm lại các làng nghề chế biến món ăn của Việt Nam đã tạo ra các món ăn
Việt Nam được rất nhiều người nước ngoài yêu thích.
Chính vì sự đa dạng và phong phú của món ăn Việt Nam nên hiện nay
chúng ta đang rất phát triển tour du lịch dạy học nấu ăn “Cooking class”

37. 35
Tuy nhiên thông qua việc nghiên cứu thực tiễn tôi nhận thấy rằng hầu hết
các du khách hiện nay khi tham gia vào tour học nấu ăn này thì công việc chính
của họ chỉ dừng lại ở việc học hỏi và làm theo hướng dẫn của người đầu bếp từ
những nguyên liệu và cung thức có sẵn chứ họ chưa có được cơ hội để thể hiện tài
năng, ý tưởng sang tạo của họ vào món ăn Việt.
Hãy thay đổi quan điểm và tạo ra nhiều cơ hội hơn nữa cho những du khách
này có thể tham gia trực tiếp vào việc sang tạo ra món ăn mới vừa kết hợp món ăn
truyền thống của người Việt với món ăn truyền thống của họ
Hay việc trang trí món ăn bằng rau, củ, quả hay bong hoa, lá cây hãy để cho
họ tự quyết định các ý tưởng riêng tư mang ý nghĩa của họ.
2.2.1.3. Ca múa nhạc
Ca múa nhạc Việt Nam rất phong phú và đa dạng. Do các yếu tố về lịch sử
nên nền âm nhạc, ca múa Việt Nam mang cả yếu tố bản địa và chịu ảnh hưởng của
cả các nền âm nhạc bên ngoài. Cùng với các nước khác như Hàn Quốc, Nhật Bản
và Mông Cổ, âm nhạc Việt Nam chịu sự chi phối nhiều từ quốc gia láng giềng
Trung Quốc. Tuy nhiên, với bề dày lịch sử và phong phú về văn hóa thì Việt Nam
đã hình thành nên một nền ca múa nhạc, nhất là ca múa nhạc dân gian độc đáo,
phong phú. Trong đó đã có rất nhiều loại hình nghệ thuật này được thế giới công
nhận như Nhã nhạc cung đình Huế, không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên,
Dân ca quan họ Bắc Ninh…Bên cạnh đó, là hàng loạt các hình thức âm nhạc
truyền thống khác ở các vùng miền khác nhau như hát Chèo, Cải lương, bài chòi,
hò Ví Dặm, hát Dặm; Vọng Cổ, Đờn Ca Tài tử Nam Bộ, Cao Văn Lầu, nhạc lễ
Nam Bộ, Ca trù, Xẩm…Đây là những hình thức ca múa nhạc truyền thống đặc sắc
thể hiện được nét văn hóa đa dạng của đất nước và được nhiều du khách nước
ngoài ưa thích.
2.2.1.4. Các tài nguyên khác
Bên cạnh những tài nguyên góp phần phát triển mạnh hoạt động du lịch
sáng tạo như đã phân tích trên thì có có rất nhiều các điều kiện khác như:
Lễ hội: Bất cứ thời đại nào, bất cứ dân tộc nào, và bất cứ mùa nào cũng có
những ngày lễ hội. Lễ hội là hoạt động sinh hoạt văn hoá cộng đồng diễn ra trên
địa bàn dân cư trong thời gian và không gian xác định nhằm nhắc lại những sự

38. 36
kiện lịch sử, nhân vật lịch sử hay một huyền thoại, đồng thời là dịp để hiểu biết
cách ứng xử văn hoá của con người với thiên nhiên thần thánh và con người với xã
hội. Các lễ hội có sức hấp dẫn du khách không kém gì các di tích lịch sự văn hoá.
Ở nước ta “Lễ hội là kho tàng lịch sử khổng lồ, ở đó tích tụ vô số những lớp
phong tục tín ngưỡng, văn hóa, nghệ thuật và cả các sự kiện lịch sử quan trọng của
dân tộc. Lễ hội còn là bảo tàng sống về các mặt sinh hoạt văn hoá tinh thần của
người Việt. Chúng đã sống, đang sống và với đặc trưng của mình, chúng tạo nên
sức cuốn hút và thuyết phục mạnh mẽ nhất.
Một số lễ hội lớn ảnh hưởng cả một vùng rộng lớn, thu hút khách du lịch
như lễ hội đền Hùng (Phú Thọ ), lễ hội chùa Bái Đính (Ninh Bình), lễ hội đền
Trần (Nam Định), lễ hội Yên Tử (Quảng Ninh), lễ hội Chùa Hương (Hà Tây), lễ
hội bà chúa Xứ (An Giang), Lễ hội pháo hoa Quốc tế Đà Nẵng (thành phố Đà
Nẵng).
Tiềm năng du lịch gắn với dân tộc học: Mỗi dân tộc trên lãnh thổ có những
điều kiện sinh sống, những đặc điểm văn hoá, phong tục tập quán, hoạt động sản
xuất mang những sắc thái riêng. Và con người khi đi du lịch chính là đi tìm
“những xúc cảm mới lạ” mà quê mình không có. Cảm xúc khác lạ đấy chính là
những tập tục là về cư trú, thói quen ăn uống sinh hoạt, kiến trúc cổ, trang phục
dân tộc.v.v… Việt Nam với đất nước của 54 dân tộc anh em cùng sinh sống sẽ tạo
nên sự đa dạng, phong phú và hấp dẫn về văn hóa.
2.2.2. Con người của du lịch sáng tạo
Để phát triển du lịch sáng tạo, ngoài những tài nguyên du lịch cần có như
đã phân tích ở trên thì con người, nhất là những người tham gia vào các hoạt động
du lịch càng có vai trò đặc biệt quan trọng, trong đó có thể kể đến:
2.2.2.1. Nghệ nhân
Có thể nhận thấy nghệ nhân thực chất cũng có thể coi là nghệ sĩ. Tuy nhiên,
trên người Việt thường sử dụng từ nghệ nhân để chỉ những làm nghề thủ công mĩ
nghệ và một số hình thái nghệ thuật biểu diễn truyền thống, như gốm, kim hoàn,
tuồng, ca trù,... khi họ đạt tới một trình độ điêu luyện. Những nghệ nhân này có sự
khác biệt với các nghệ sĩ là không học ở trường lớp nào cả, mà phần lớn là được
truyền dạy ngay tại chính làng nghề của mình. Ví dụ trong văn hóa dân gian Ở Tây

39. 37
Nguyên thường gọi các nhóm đối tượng này là: Nghệ nhân Cồng chiêng, nghệ nhân
Hát kể Sử thi, nghệ nhân dệt thổ cẩm, đan lát, trong đó chỉ tính riêng tại Lâm Đồng
qua tổng kết 3 năm (2010 - 2013) thực hiện đề án bảo tồn và phát huy di sản văn
hóa cồng chiêng, trên địa bàn tỉnh này đã có 59 nghệ nhân cồng chiêng người dân
tộc Mạ, Cơho và Churu được cấp bằng công nhận là nghệ nhân. Hay nhắc đến Hát
kể sử thi E Đê, M’nông thì người Tây Nguyên thường nhắc tới nghệ nhân Linh Nga
Niê Kdam, đoàn nghệ nhân làng Đăk Vơt, Già làng A Thút, Đẩu Khâu….
Mới đây nhất, trong Fetival nghề truyền thống tại Huế là một dịp quan
trọng để các nghệ nhân làng nghề truyền thống Việt Nam tụ họp để trình diễn
những kỹ năng nghề nghiệp đặc biệt của mình như nghệ nhân làng gốm Bát
Tràng, làng Gốm Bầu Trúc, nghệ nhân dệt lụa Hội An, nghệ nhân đính hạt cườm
A Lưới, nghệ nhân làng hoa giấy Thanh Tiến – Huế
Cũng nhờ những nghệ nhân này mà xã hội có nhiều cử nhân, tiến sĩ, thậm chí
là giáo sư trong lĩnh vực Văn hóa đồng thời họ chính là những “báu vật sống” lưu
giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Nghệ nhân là những tài năng sáng
tạo, góp phần bổ sung, làm đẹp thêm truyền thống và bản sắc văn hóa cộng đồng, với
vai trò then chốt trong việc giữ gìn, thực hành, truyền nghề, lưu truyền các giá trị văn
hóa dân tộc trong những sản phẩm làng nghề. Cũng chính nghệ nhân là những người
không ngừng hoàn thiện và phát triển kỹ thuật, công nghệ sáng tác các sản phẩm thủ
công mỹ nghệ, đưa nhiều sản phẩm từ phục vụ đời sống một cách giản đơn thành
những sản phẩm mỹ nghệ đặc sắc; mỗi sản phẩm từ đó mà trở thành một tác phẩm mỹ
thuật… Và nghệ nhân chính là người giữ nghề, bảo đảm cho làng nghề tồn tại và phát
triển bền vững.
Tuy nhiên hiện nay nước ta vẫn chưa coi trọng việc ghi nhận danh hiệu cho
các nghệ nhân là một việc làm cấp thiết để trả ơn với những bậc thầy văn hóa cũng
như chưa khai thác hết những giá trị mà những nghệ nhân này có thể mang lại
không chỉ trong lĩnh vực hoạt động của họ và còn của hoạt động du lịch, đặc biệt là
du lịch sáng tạo.
2.2.2.2. Nghệ sĩ
Nghệ sĩ là người chuyên hoạt động (sáng tác hoặc biểu diễn) trong một bộ
môn nghệ thuật. Nghệ sĩ là người sáng tạo ra loại hình nghệ thuật như vẽ, đồ họa,

40. 38
chạm khắc, chụp ảnh, làm mô hình, diễn kịch sân khấu về các ý tưởng và cảm xúc
lành mạnh với văn hóa xã hội. Có thể nói, khái niệm nghệ sĩ gắn liền với khái
niệm nghệ thuật. Vì vậy khái niệm nghệ sĩ phụ thuộc nhiều vào cách hiểu về nghệ
thuật.
Hiện nay, ở nước ta nghệ sĩ tùy vào cống hiến và trình độ của mình được
nhà nước gắn danh hiệu nghệ sĩ nhân dân, ưu tú. Trong đó tính từ năm 1984 đến
năm 2011 có 7 đợt phong tặng nghệ sĩ nhân dân với 266 người được phong tặng,
đến năm 2014 phong tặng thêm 74 nghệ sĩ nâng tổng số nghệ sĩ nhân dân của
nước ta lên 349 nghệ sĩ.
Chuyên gia là thuật ngữ chỉ về những người người được đào tạo theo
hướng chuyên sâu có kinh nghiệm thực hành công việc và có kỹ năng thực tiễn, lý
luận chuyên sâu về một lĩnh vực cụ thể hoặc có hiểu biết vượt trội so với mặt bằng
kiến thức chung. Các chuyên gia có thể tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp (thông
qua việc cho ý kiến, tham vấn) vào một công việc hay một lĩnh vực cụ thể. Một
trong những đặc điểm quan trọng để nhận dạng chuyên gia so với các chuyên viên,
đồng nghiệp thông thường là kỹ năng, nghề nghiệp vượt trội đồng nghiệp; trong
công việc luôn cho kết quả chính xác; tinh thông nghiệp vụ, am tường về công
việc đang làm. Với đội ngũ chuyên gia đông đảo như hiện nay của nước ta sẽ là
một nguồn nhân lực chất lượng cao đóng góp cho sự phát triển các ngành kinh tế-
xã hội trong cả nước.
2.2.3. Môi trường của du lịch sáng tạo
2.2.3.1. Làng nghề
Từ xa xưa, người nông dân Việt Nam đã biết sử dụng thời gian nông nhàn
để sản xuất những sản phẩm thủ công, phi nông nghiệp phục vụ cho nhu cầu đời
sống như: các công cụ lao động nông nghiệp, giấy, lụa, vải, thực phẩm qua chế
biến… Các nghề này được lưu truyền và mở rộng qua nhiều thế hệ, dẫn đến nhiều
hộ dân có thể cùng sản xuất một loại sản phẩm. Bên cạnh những người chuyên
làm nghề, đa phần lao động vừa sản xuất nông nghiệp, vừa làm nghề, hoặc làm
thuê (nghề phụ). Nhưng do nhu cầu trao đổi hàng hóa, các nghề mang tính chất
chuyên môn sâu hơn, được cải tiến kỹ thuật hơn và thường được giới hạn trong
quy mô nhỏ (làng), dần dần tách hẳn nông nghiệp để chuyển hẳn sang nghề thủ