Konsep Kesusasteraan Melayu

1. Kesusasteraan Melayu
Nama Pensyarah: Dr Mohd Haidi Bin Mohd Kasran
Nama Pelajar:
1. Arifah Binti Azlan Shah
2. Raja Annur Syifa Binti Raja Anuar
3. Siti Nabila Binti Mat Noor

2. Konsep Kesusasteraan Melayu
Kesusasteraan ialah satu bentuk ciptaan seni yang disampaikan melalui bahasa.
Perkataan kesusasteraan terbentuk daripada perkataan Sanskrit, iaitu susastera yang
bermaksud huruf atau buku indah.
Kesusasteraan dalam bahasa Melayu sama erti dengan perkataan literature dalam bahasa
Inggeris.
Perkataan literature berasal daripada perkataan litera yang bermaksud huruf atau abjad.
Perkataan literature digunakan untuk tatabahahasa dan puisi.
Sumber: Siti Hajar Abdul Aziz. (2011).
Bahasa Melayu I. Selangor: Oxford Fajar

3. Konsep Kesusasteraan Melayu
Sumber: Siti Hajar Abdul Aziz. (2011).
Bahasa Melayu I. Selangor: Oxford Fajar
Sastera ialah ungkapan spontan daripada perasaan yang mendalam.
Sastera ialah ekspresi fikiran melalui medium bahasa.
Maksud fikiran pula ialah idea-idea, pandangan, perasaan, pemikiran dan semua kegiatan
mental manusia.
Sastera ialah inspirasi kehidupan manusia yang diserlahkan dalam sebuah karya tulisan yang
indah.

4. Konsep Kesusasteraan Melayu
Sumber: Abd. Rahman & Khairuddin
Mohamad. (2017). Kesusasteraan Melayu.
Petaling Jaya: Sasbadi
Hasil pengkaryaan seseorang, iaitu hasil daripada pengamatan, kepekaan, sensitiviti dan
daya kecelikan intelek pengarang terhadap pelbagai fenomena kehidupan sekitarnya
(Sikana, 1990:1).
Segala pengucapan yang bernilai sastera sama ada secara bertulis atau tidak bertulis dan
berbentuk lisan atau penulisan (Zalila Sharif, 1993:5).
Perkataan “sastera” berasal daripada bahasa Sanskrit “castra” yang disebut sebagai
“syastra”, iaitu kitab suci (Ali Ahmad, 1994).
Karya bahasa yang menyatakan pengalaman dan perasaan manusia secara kreatif
(Kementerian Pelajaran Malaysia, 2003).

5. Sejarah Kesusasteraan Melayu
• Sejarah perkembangan kesusasteraan Melayu di Malaysia amat
panjang serta berkembang dalam bentuk lisan sebelum bertukar
kepada sastera bertulis atau sastera percetakan (Abd Rahim Ismail &
Khairuddin Mohamad, 2017).
• Perkembangan sastera di Malaysia dapat ditinjau berdasarkan zaman
utama.
• Terdapat dua zaman utama untuk zaman sastera, iaitu:
I. Kesusasteraan klasik (KsK) atau kesusasteraan lama (sebelum
tahun 1800 M atau sebelum kehadiran penjajah).
II. Zaman kesusasteraan moden (KsM) atau kesusasteraan baharu
(selepas tahun 1800 M).
Sumber: Abd. Rahman & Khairuddin
Mohamad. (2017). Kesusasteraan Melayu.
Petaling Jaya: Sasbadi

6. Pembahagian kesusasteraan disebabkan oleh
perbezaan-perbezaan yang berikut:
Alat
penyampaian
• Kesusasteraan klasik disampaikan melalui lisan kecuali sastera tertentu
seperti sastera sejarah dikemukakan dalam bentuk tulisan tangan.
• Kesusasteraan moden disampaikan melalui tulisan atau bercetak
secara keseluruhannya.
Hak cipta
• KsK dianggap sebagai hak bersama kerana hasil sastera pada zaman
klasik tidak ditulis nama penciptanya.
• Hasil KsM tercatat nama pengarahnya untuk menunjukkan milik
individu bukan milik bersama. Pengarang sastera moden
bertanggungjawab terhadap hasil penulisannya.
Sumber: Abd. Rahman & Khairuddin
Mohamad. (2017). Kesusasteraan Melayu.
Petaling Jaya: Sasbadi

7. Sambungan..
Isi kandungan
karya
• Isi KsK mengutamakan penceritaan yang banyak mengandungi khayalan
daripada kenyataan.
• Akibatnya, perkara-perkara yang bersifat kenyataanseperti pensejarahan
atau perundangan bercampur aduk dengan unsur-unsur khayalan.
Cara
penyebaran
• Penyebaran KsK terbatas kerana penyebaran berbentuk lisan atau
mempunyai bilangan naskhah yang kecil contohnya kitab Sejarah Melayu
yang disimpan di istana-istana raja.
• KsM tercetak dalam bilangan naskhahyang besar, penyebaran mudah dan
cepat.

8. Genre Kesusasteraan Melayu
Kesusasteraan
Lisan
Kesusasteraan
Tulisan

9. Kesusasteraan Lisan
• Terdapat hasil-hasil sastera di Malaysia yang menggunakan bahasa pertuturan
untuk menyampaikan cerita.
• Bahasa yang digunakan ialah bahasa pertuturan rakyat biasa. (Sastera rakyat)
• Sifat-sifat sastera lisan:
a) Disampaikan secara lisan.
 Dituturkan daripada seorang individu kepada individu yang lain atau daripada
satu generasi kepada generasi yang lain.
b) Perubahan yang berlaku apabila dituturkan oleh seorang individu kepada
individu yang lain.
 Berlaku penambahan atau improvisasi dalam penceritaan.
 Pencerita akan memendekkan cerita.

10. c) Sastera lisan lahir dalam kalangan masyarakat yang sederhana dan
masyarakat yang berada di luar lingkungan bandar atau istana.
 Masyarakat yang sering dikaitkan ialah masyarakat tani dan nelayan.
d) Mempunyai ciri-ciri budaya asal masyarakat yang melahirkannya.
 Berlaku kerana sastera tersebut merupakan satu cara mereka
melarikan diri daripada masalah harian atau menjadi tempat mereka
meluahkan penyataan budaya dan ekspresi budaya mereka.
e) Sastera yang dituturkan merupakan warisan daripada satu generasi
kepada generasi yang lain.
 Oleh sebab proses ini berlaku secara berterusan, maka sastera ini

11. f) Unsur- unsur perulangan dan kesamaan sering ditemukan dalam sastera.
Kedua-dua unsur ini berlaku dalam sesetengah susunan kata-kata yang indah
dan puitis.
 Suasana kata-kata ini timbul apabila gambaran sesuatu keadaan atau
peristiwa dipaparkan.
 Contoh: Gambaran peristiwa rakyat hendak mengadap raja
Yang capik datang bertongkat,
Yang buta datang berpimpin,
Yang pekak leka bertanya,
Yang kecil terambing lintang,
Yang jarak tolak-tolakan,
Yang pendek tinjau-meninjau,
Yang kurap mengekor angin.
(Sumber: Mohd Taib Osman, 2004)

12.  Susunan kata-kata tersebut sering disebut sebagai bahasa
berirama dan merupakan satu gaya yang tersendiri bagi sastera
lisan.
 Susunan kata sebegini memberikan kesan keindahan kepada
para pendengar.

13. Kesusasteraan Tulisan
• Disampaikan melalui media tulisan.
• Telah wujud dalam masyarakat melayu sebelum kedatangan
agama Islam.
• Semasa kedatangan Islam, masyarakat Melayu mempunyai satu
sistem tulisan yang seragam iaitu tulisan Jawi.
• Sebelum itu, masyarakat Melayu mempunyai dua jenis sistem
tulisan iaitu tulisan Kawi dan tulisan Rencong.
• Dua jenis tulisan ini digunakan untuk menyuarakan perasaan.
• Melalui tulisan inilah terhasilnya syair Melayu tua di atas batu
nisan yang ditemukan di Minye Tujuh, Acheh.

14. Tulisan Kawi & Tulisan Rencong

15. • Kedatangan agama Islam melahirkan tulisan Jawi.
• Pengarang mula menggunakan tulisan ini untuk menulis dan menyalin
karya-karya yang ada pada ketika itu.
• Kebanyakan pengarang atau penyalin ini menetap di istana.
• Mereka ditugaskan untuk menulis dan menyalin karya-karya sastera
yang bermutu tentang agama, kitab-kitab hadis, kitab-kitab hukum,
sejarah serta hikayat-hikayat yang berlatarbelakangkan negara Parsi,
India dan Timur Tengah di samping menghasilkan karya sendiri.
• Kedatangan pengaruh dari Barat telah membawa perubahan kepada
kegiatan penulisan karya.
• Pihak Barat telah membawa masuk alat cetak.
• Karya tidak lagi berkisar dalam lingkungan istana tetapi telah tersebar
dengan meluas ke merata tempat dan dapat dinikmati oleh semua
anggota masyarakat.

16. • Sastera tulisan disampaikan menggunakan tulisan tangan atau cetakan.
• Namun, karya sastera tulisan yang ditulis dengan tangan masih dapat
diubah suai melalui proses penyalinan.
• Tulisan tangan tidak mempunyai nama pengarang dan dianggap sebagai
hak bersama.
• Hal ini tidak berlaku kepada karya sastera yang dicetak kerana karya yang
dicetak tertulis nama pengarangnya dan dicetak dalam jumlah yang
banyak.
• Sastera lisan pula wujud kerana adanya penutur cerita tersebut.
• Apabila penceritanya meninggal dunia, maka cerita yang disampaikan
turut berkubur.
• Manakala, sastera bertulis akan terus dibaca dan kekal dalam lingkungan
masyarakatnya.
• Ekoran sifatnya yang kekal dan banyak, maka penulisan ini dapat dibaca
oleh orang perseorangan pada bila-bila masa dan di mana-mana sahaja.

17. Tokoh Sastera Melayu
Tokoh Sastera Melayu Klasik
Tokoh Sastera Melayu Moden
Tokoh Sasterawan Negara
Tokoh Kritikan

18. Tokoh Sastera Melayu Klasik
- Tun Seri Lanang
-Raja Ali Haji
- Hamzah Fansuri
- Syeikh Nuruddin al-Raniri
Tokoh Sastera Melayu Moden
- Abdullah Munsyi
- Zainal Abidin Bin Ahmad (Za’ba)
- Abdul Rahim Kajai
- Syed Syeikh al-Hadi
Tokoh Sasterawan Negara
- Keris Mas
- Shahnon Ahmad
- Usman Awang
- A. Samad Said
- Arena Wati
- Muhammad Haji Salleh
- Noordin Hassan
- Abdullah Hussain
Tokoh Kritikan
- Abdul Rahman Napiah
- Ramli Isin
- Mohd Sahlan Mohd Saman
- Hashim Awang
Tokoh-tokoh Sastera

19. Tokoh Sastera Melayu Klasik
Tun Sri Lanang
• Nama sebenar: Tun Muhammad bin Tun Ahmad.
• Anak kepada Paduka Raja Tun Ahmad Temenggong Johor dan berketurunan
bendahara.
• Dikatakan hidup pada akhir abad ke-16 hingga awal abad ke-17.
• Tun Sri Lanang yang bergelar Bendahara Paduka Raja telah diminta oleh Raja
Abdullah (1597-1613 M) untuk mengarang Sulalatus Salatin.
• Keistimewaan: mengandungi sejarah raja-raja Melayu, adat istiadat, undang-
undang, sistem sosial, sistem politik, sistem ekonomi dan hubungan antara
kerajaan Melayu dengan dunia luar seperti kerajaan Majapahit, Siam, Brunei,
China, Jepun, Parsi dan Rom

20. Raja Ali Haji
• Lahir di Pulau Penyengat, Riau dan berketurunan orang besar Bugis.
• Meninggal dunia pada tahun 1879 M.
• Ayahnya, Raja Ahmad merupakan orang besar kerajaan Riau dan seorang
pengarang syair yang terkenal pada ketika itu.
• Raja Ali Haji terkenal sebagai seorang ahli bahasa dan sastera.
• Merupakan seorang penulis karya sastera khususnya syair.
 Syair Abdul Muluk, Gurindam Dua Belas, Syair Sinar Gemala Mastika Alam,
Syair Siti Sianah dan Syair Suluh Pegawai.
• Beliau pernah menjadi guru kepada pelopor novel Melayu, iaitu Syed Syeikh al-
Hadi.

21. Sambungan…
• Dalam bidang bahasa:
 Beliau menulis buku tatabahasa Melayu, iaitu Bustanul al-Katibin (Taman
Pujangga-pujangga) yang membicarakan penulisan bahasa Melayu (bahagian
pertama) dan tatabahasa Melayu.
 Mengarang sebuah buku yang berbentuk kamus, iaitu Kitab Pengetahuan
Bahasa.
 Paling terkenal ialah Tuhfat al-Nafis (Hadiah yang Bernilai) dan menjadi karya
terpenting selepas Sulalatus Salatin. Isi kandungannya tentang sejarah
Singapura, Melaka dan Johor serta kisah perjuangan Raja Haji (pahlawan
Bugis yang menentang Belanda.
 Kitab yang terkenal ialah Salasilah Melayu dan Bugis yang mengandungi
sejarah tentang asal usul orng Bugis dan pelibatan orang Bugis dalam politik
di Nusantara.
Raja Ali Haji

22. Hamzah Fansuri
• Seorang pujangga Melayu-Islam pada zaman kegemilangan
Acheh.
• Beliau dilahirkan di Barus, Sumatera Utara.
• Beliau terkenal sebagai seorang penyair dan ahli tasauf.
• Hamzah mempelopori genre syair di dalam Kesusasteraan
Melayu.
• Beliau menulis Syair Perahu, Syair Burung Pungguk, Syair
Dagang, Syair Sidang Fakir dan Syair Burung Pingai.
• Selain itu, beliau menulis kitab Sarab al-Asyikin dan Asrar al-
Ariffin fi-Bayan Ilmu al-Suluk wal-Tauhid.

23. Usman Awang
• Dikenali dengan nama penanya Tongkat Warrant.
• Beliau dilahirkan pada 12 Julai 1926 di Kampung Tanjung Lembu, Kuala Sedili,
Kota Tinggi, Johor.
• Beliau pernah menjadi petani, buruh paksa, polis, pembaca pruf, pemberita dan
pengarang.
• Sebagai pengarang yang produktif, Usman menerima pelbagai anugerah dan
pengiktirafan iaitu beliau dinobatkan sebagai penerima anugerah Pejuang Sastera
(1976), penerima SEA Write Award (1982), penerima Ijazah Kehormat Doktor
Persuratan dari Universiti Malaya (1983) dan penerima anugerah Sastera Negara
(1983).
• Sumbangan-sumbangan beliau meliputi genre sajak, cerpen, drama, novel dan esei.

24. • Walaupun ketokohan Usman lebih menyerlah dalam bidang puisi, beliau
juga aktif menghasilkan cerpen dan drama.
• Sumbangan Usman di dalam bidang drama ialah Dari Bintang ke Bintang
(1965), Serunai Malam (1966), Tamu di Bukit Kenny (1968), Di Bawah
Matahari (1969), Tirai Zaman (1969), Kaki Langit (1971), dan Muzika Uda
dan Dara (1967).
• Di samping genre sajak, cerpen dan drama, Usman juga menghasilkan
novel dan esei. Hanya sebuah novel yang berjaya beliau hasilkan, iaitu
Tulang-tulang Berserakan (1966).

25. Mawar Safei
• Merupakan seorang penulis wanita di Malaysia warga Johor kelahiran Singapura.
• Dilahirkan pada 27 Februari 1971.
• Beliau giat dalam bidang penulisan bagi menghasilkan cerpen.
• Anak kelahiran Singapura ini memiliki kelulusan Sarjana Sastera dari Universiti
Kebangsaan Malaysia (UKM) sebelum melanjutkan pengajiannya di peringkat Ijazah
Doktor Falsafah di National Institute of Education, Nanyang Technological University,
Singapura.
• Antara kumpulan cerpen beliau ialah Zel (1998), Montaj II (2002) dan Masitah (2008).
• Beliau telah banyak memenangi hadiah dan anugerah sastera, antaranya Hadiah Sastera
Utusan Melayu-Public Bank bagi tahu 1994, 1995, 1997, 1998 dan 1999, Hadiah Sastera
Perdana Malaysia 1996 dan 1997, Hadiah Sastera Esso-GAPENA X, Hadiah Sastera
Berunsur Islam IX 1996, Hadiah Sastera Darul Ta’zim II (1999), IV(2003), V(2005) dan
Hadiah Sastera Sempena Bulan Budaya Pulau Pinang 1996.
• Beliau kini bertugas di UKM.

26. Syeikh Nuruddin Al-Raniri
• Nama: Nuruddin Al-Raniri
• Gelaran : Nuruddin Ar-Raniri
• Negara Asal : India
• Bidang Kepakaran : Tasawwuf
• Guru : Sayyid Umar Abu Hafs
• Meninggal : 1658M
Sumber: Abd. Rahman & Khairuddin Mohamad. (2017). Kesusasteraan Melayu. Petaling Jaya: Sasbadi

27. • Beliau merupakan ulama yang tidak setuju dengan aliran tasawuf wahdatul wujud
yang dipelopori oleh Hamzah Fansuri dan Shamsuddin al-Sumaterani.
• Beliau merupakan merupakan seorang ulama yang berpegang pada aliran Ahli
Sunnah Wal Jamaah.
• Antara kitab-kitab yang dikarang oleh beliau:
 Siratul Mustaqim
Bustanul Salatin
Darul Faraid bisyarhil-Aqaid
 Tibyan fi Ma’rifat al-Adyan
 Asrar al-Insan fi Ma’rifat ar-Ruh Wa’L-Rahman
 Umdatul-I’tiqad
Kaifiyatus-Salat
 Kisah Iskandar Zulkarnain
Syeikh Nuruddin Al-Raniri