tamadun islam dan asia tenggara

1. Nama sebenar beliau ialah Abu Hamid bin Muhammad At-Tusi al-Ghazali. Beliau dilahirkan
di Tusia, sebuah kota yang terletak di Khurasan pada tahun 450 Hijrah bersamaan 1058
Masihi. Gelaran "Al-Ghazali" diambil bersempena dengan gelaran bapanya yang bekerja
sebagai pemintal bulu kambing (al-Ghazzal). Ada yang mengatakan mengambil sempena
kampung kelahirannya, Ghazalah. Bapanya bekerja sebagai penenun pakaian daripada bulu
dan menjualnya di Pasar Tusia dan merupakan seorang yang warak. Biarpun bapanya hanya
seorang yang miskin dan bekerja sebagai penenun kain bulu, namun beliau amat mencintai
ilmu pengetahuan. Bapanya selalu mengunjungi rumah para ulama’ untuk mendalami ilmu
pengetahuan. Beliau selalu berdoa agar dikurniakan seorang anak yang soleh dan alim.
Bapanya sempat berwasiat kepada salah seorang sahabat setianya yang merupakan seorang
ahli tasawuf yang terkenal agar mendidik dan mengasuh Imam Al-Ghazali dan saudaranya,
Ahmad. Pesan bapanya, “Sungguh saya menyesal tidak belajar khat (tulis menulis Arab) dan
saya ingin memperbaiki apa yang telah saya alami pada kedua anak saya ini. Maka saya
mohon engkau mengajarinya, dan harta yang saya tinggalkan boleh dihabiskan untuk
keduanya.”
Imam Al-Ghazali telah diasuh dan dididik sepenuhnya dengan tasawuf oleh teman bapanya
bersama saudaranya Ahmad. Doa bapanya dimakbulkan Allah dengan kelahiran Imam Al-
Ghazali. Keagungannya dalam bidang ilmu falsafah Islam sukar ditandingi sehingga digelar
Hujjatul Islam. Ilmu yang pertama yang telah beliau pelajari ketika masih kecil ialah Ilmu
Fiqh daripada Sheikh Ahmad bin Muhammad Ar-Razikani. Selepas itu beliau terus
mengembara ke Jurjan dan berguru dengan Imam Abu Nasar Al-Ismaili.
Pengembaraannya diteruskan lagi untuk mendalami ilmu pengetahuan ke Nisapur. Di situ
beliau berguru dengan Imam Haramain. Ketokohannya sebagai seorang ulama besar mulai
terserlah di situ apabila beliau dapat menguasai pelbagai ilmu pengetahuan merangkumi ilmu
mantik, falsafah, dan fiqah mazhab Imam Syafie. Keluasan ilmunya ketika itu dikagumi oleh
gurunya sendiri iaitu Imam al-Harmain. Beliau pernah menyanjung ketokohan Imam Al-
Ghazali dengan katanya:
“ Al-Ghazali itu merupakan lautan yang tidak bertepi .”

2. Selepas Imam Al-Harmain kembali ke rahmatullah, beliau berhijrah pula ke Al-Askar dan
mendapat penghormatan daripada seorang menteri Nizamul Muluk, dari Dinasti
Saljuk. Dalam usia yang masih muda iatu pada tahun 484 Hijrah, beliau telah dilantik
menjadi profesor di Akademi Nizami (universiti) di Baghdad dalam bidang Fiqh. Semua
ulama di Baghdad ketika itu mengakui keluasan ilmu Imam Al-Ghazali. Para mahasiswa
datang dari seluruh ceruk dunia Islam untuk berguru dengannya. Walaupun mengajar dalam
bidang Fiqh, beliau juga amat meminati bidang falsafah.
Beliau menunaikan ibadat haji pada tahun 488 Hijrah. Selepas itu beliau meneruskan
perjalanannya ke Syam (Syria) menziarahi Baitulmaqdis. Selepasitu beliau bermastautin di
Damsyik dengan beribadat di Masjid Al-Umawi. Beliau membuka sebuah sudut (halqah)
ilmu di masjid tersebut yang dikenali sehingga kini dengan nama Al-Ghazaliah. Sepanjang
masa beliau di sana, beliau telah berjaya menyempurnakan penulisan kitabnya Ihya
‘Ulumuddin yang agung itu. Kitab ini bertanggungjawab memperkukuhkan mazhab Ahli
Sunnah wal Jama’ah yang paling berpengaruh di seluruh Dunia Islam sehingga kini. Beliau
menjalani hidup dengan penuh kesederhanaan. Dengan hanya berpakaian kain kasar,
mengurangkan makanan dan minuman, namun beliau sentiasa mengunjungi masjid dan
menempuhi jalan sufi untuk mentakarrubkan diri kepada Allah S.W.T.
Sekembalinya beliau ke Baghdad, beliau mengadakan majlis ilmu iaitu pengajaran kitab
Ihya’ Ulumuddinnya. Selepas itu, beliau berhijrah ke Nasapur dan dilantik menjadi profesor
di Universiti Nizamiah. Kemudian, beliau berhijrah ke kampung asalnya semula. Di situ,
beliau telah mendirikan sebuah institut pendidikannya sendiri yang dikerumuni oleh para
ulama dan ahli sufi untuk berguru dengannya.
Kehidupan sehariannya dibahagikan kepada waktu untuk membaca Al-Quran, mengadakan
pertemuan dengan para ulama dan golongan sufi, mengajar ilmu kepada pelajarnya dan
mendirikan solat. Itulah jadual harian beliau yang diamalkan sehingga akhir hayatnya pada

3. 14 Jamadil Akhir tahun 505 Hijrah bersamaan 1111 Masihi di Tusia. Di penghujung
hayatnya, beliau menghabiskan masanya dengan mempelajari kembali hadis dan berkumpul
bersama ahlinya. Berkata Imam Adz Dzahabi, “Pada akhir kehidupannya, beliau tekun
menuntut ilmu hadis dan berkumpul dengan ahlinya serta menelaah shahihain (Shahih
Bukhari dan Muslim). Seandainya beliau berumur panjang, nescaya dapat menguasai
semuanya dalam waktu singkat. Beliau belum sempat meriwayatkan hadis dan tidak memiliki
keturunan kecuali beberapa orang putri.”
Kegigihan beliau dalam mempelajari ilmu falsafah akhirnya menjadikan beliau seorang Ahli
Falsafah Islam yang dikagumi kerana kejayaanya menggabungkan falsafah dan tasawuf
dengan akidah, syarak, dan akhlak. Hal ini juga berjaya mendamaikan antara golongan sufi
dengan ulama fiqh sehingga kini.
SUMBANGAN
Imam Al-Ghazali lebih dikenali sebagai ulama’ tasawuf dan akidah. Oleh sebab itu,
sumbangannya terhadap bidang falsafah dan ilmu pengetahuan lain tidak boleh dinafikan. Al-
Ghazali merupakan seorang ahli sufi yang bergelar "Hujjatul Islam". Kejayaan seseorang
tokoh pemikir Islam seperti Imam Al- Ghazali menghasilkan karya ilmiah bagi menjelaskan
kepada umum tentang kaedah dan metodologi kajian ilmiah yang bukan sahaja tidak
bercanggah dengan prinsip-prinsip ajaran tauhid, tetapi juga boleh dimanfaatkan dengan cara
yang sebaiknya dalam perbahasan ilmu-ilmu Islam tentu sekali membayangkan
ketokohannya yang unggul dalam sesuatu bidang ilmu pengetahuan yang diceburinya.
Imam Al-Ghazali adalah seorang tokoh yang telah terlibat secara langsung dengan disiplin-
disiplin ilmu berkaitan dengan Pemikiran Islam seperti Falsafah, termasuk Logik, Ilm al-
Kalam, Usul al-Fiqh dan al-Tasawwuf Keupayaan beliau menguasai pelbagai disiplin ilmu
Islam membuktikan bahawa beliau merupakan seorang tokoh berpemikiran mantap dan
dalam konteks disiplin Logik, beliau diyakini telah berjaya menguasainya dengan baik.
Banyak karya ilmiah yang telah dihasilkan oleh Al-Ghazali dalam bidang Logik dan karya-
karya tersebut menjadi bahan rujukan asas bagi pengajian Logik yang berlangsung sama ada
dalam sistem pendidikan formal atau sebaliknya.

4. Imam Al-Ghazali banyak menulis buku-buku dan kitab-kitab ilmiah. Dianggarkan beliau
telah menulis lebih 300 buah buku mencakupi pelbagai bidang ilmu pengetahuan sepeti
mantik, akhlak, tafsir, ulumul Quran, falsafah, dan sebagainya. Walaubagaimanapun,
sebahagian besar hasil tulisannya telah hangus dibakar oleh tentera Moghul yang menyerang
kota Baghdad.
Antara kitab yang musnah termasuk: 40 Jilid Tafsir, Sirrul Alamain (Rahsia Dua Dunia), dan
Al-Madhnuuna bihi ala Qhairiha (Ilmu Yang Harus Disembunyikan Dari Orang-orang Yang
Bukan Ahlinya). Cuma 84 buah buku tulisan beliau yang berjaya diselamatkan seperti Al
Munqiz Mm Al Dhalal (Penyelamat Kesesatan), Tahafut Al Falsafah (Penghancuran
Falsafah), Mizanul Amal (Timbangan Amal), Ihya Ulumuddin (Penghidupan Pengetahuan),
Mahkun Nazar (Mengenai Ilmu Logik), Miyarul Ilmu, dan Maqsadil Falsafah (Tujuan
Falsafah). Beliau adalah seorang merupakan ahli fikir Islam yang telah meninggalkan jasa
yang dapat di nilai melalui hasil-hasil karyanya. Beberapa hasil karya Imam Al-Ghazali telah
diterjemahkan ke dalam berbagai-bagai bahasa Eropah untuk dijadikan rujukan kepada
penuntut-penuntut di pusat-pusat pengajian tinggi. Segala hasil penulisan beliau telah
mempengaruhi ahli fikir Islam selepasnya, seperti Jalaluddin ar-Rumi, Syeikh Al-Ashraf,
Ibnu Rusyd dan Syah Waliyullah. Kebanyakan hasil karya Imam Al-Ghazali berbentuk
falsafah. Oleh hal yang demikian, pengkaji-pengkaji Barat menganggap Imam Al-Ghazali
adalah seorang ahli falsafah.
Selain itu, Imam Al-Ghazali juga merupakan tokoh utama yang banyak memperkatakan
tentang kebahagiaan sebahagian hidup manusia. Kebahagiaan ialah tujuan hidup dan masalah
pokok dalam semua agama dan dalam kebanyakan sistem akhlak. Beliau berpendapat
bahawa, untuk mendapat kebahagiaan hidup di dunia dan di akhirat, seseorang itu hendaklah
mempunyai ilmu dan diamalkan dengan baik dan ikhlas hanya kerana Allah S.W.T.
Kesempurnaan bahagia itu bergantung kepada tiga kekuatan iaitu kekuatan marah, kekuatan
syahwat dan kekuatan ilmu. Menurut beliau juga kebahagiaan itu ialah pada kemenangan
memerangi nafsu dan menahan kehendaknya yang berlebih-lebihan. Maka kemenangan di
dalam peperangan dengan nafsu ini ialah induk dari segala kemenangan, kerana orang yang

5. berperang ke medan perang itu sendiri, ada juga yang mencari nama dan kemegahan.
Selain itu juga, Imam al-Ghazali juga pernah menjadi penasihat agung kepada Perdana
Menteri Nizam Al-Mulk, yang merupakan tokoh dan ilmuwan Islam Parsi yang hebat dalam
pemerintahan Kesultanan Saljuk. Beliau juga pernah menjadi tenaga pengajar kanan di
universiti Nizamiah di Baghdad dan Naisabur. Beliau juga turut menyokong fahaman Al-
Isyairah atau dikenal sebagai mazhab Ahli Sunnah wal Jamaaah. Selain itu juga, antara
sumbangan beliau terhadap pemahaman manusia terhadap Islam ialah menolak fahaman ahli
falsafah yang meresap dalam ilmu kalam dan telah menjadi pelopor kepada golongan sufi.
Sememangnya Imam al-Ghazali adalah tokoh seluruh ilmu kerana telah menguasai hampir
seluruh ilmu besar. Ilmu-ilmu yang telah dinyatakan oleh al-Ghazali di dalam buku-bukunya
sememangnya amat berguna dan relevan untuk digunakan sehingga masa sekarang.
Perjuangan beliau dalam mengumpulkan ilmu-ilmu berkenaan juga perlu kita contohi, kerana
sesungguhnya perjuangan dalam menuntut ilmu adalah satu dari ibadah yang terpuji yang
membawa seseorang ke syurga. Bagaimanapun, matlamat di sebalik menuntut ilmu itu lebih
penting dari ilmu itu sendiri. Ketulusan menuntut ilmu dengan matlamat ketuhanan, untuk
keredhaan Allah dan berbakti kepada makhluk-Nya, akan membawa seseorang ke syurga
dalam kumpulan para Nabi dan Awliya. Ia juga adalah salah satu amalan yang tidak terputus
pahalanya, sekalipun tulang belulang pemiliknya telah hancur ditelan tanah namun pahala
ilmunya yang diajarkannya tetap mengalir.