1. HISTORIAURRETIK
ERDI ARORA

2. DUELA 1.000.000 URTE
GIZAKIA AGERTU ZEN
IDAZKERA ASMATU ZEN

4. HISTORIAURREA
• Gizakia agertu zenetik, idazkera
asmatu arte.
• Duela milioi bat urte inguru.
• Hiru aro bereizten dira:
• Paleolitoa
• Neolitoa
• Metal Aroa.

5. PALEOLITOA
• Duela milioi bat.
• Ehizan, arrantzan, eta bilketan aritzen
ziren, janaria lortzeko.
• Nomadak ziren.
• Tributan antolatzen ziren: 30 lagun
• Haitzuloetan bizi ziren.
• Tresna xumeak erabiltzen zituzten; harriz
eta hezurrez egindakoak.

7. NEOLITOA
• 7.000 urte inguru.
• Landareak hazten eta animaliak hezten hasi
ziren.
• Herrixkak sortu zituzten: sedentarioak ziren.
• Harri leunduko tresnak, ehunak eta
zeramikazko ontziak egiten ikasi zuten.
• Lanak bereizten hasi ziren.

9. METAL AROA
• Duela 6.000 urte inguru.
• Metalezko objektuak egiten ikasi zuten:
kobrea, brontzea eta burdina.
• Hiri txikiak agertu ziren eta buruzagi bat
aukeratzen zuten.
• Lan desberdinak egiten zituzten: gerrariak,
merkatariak, nekazariak …
• Asmatu zituzten: gurpila, bela eta goldea.

11. LEHENBIZIKO ARTISTAK
• Paleolitoan, animaliak margotzen
zituzten haitzuloetako paretetan edo
sabaietan: labar- pinturak. Koloreak
lortzeko, mineral birrintzen zituzten.

12. • Neolitoan, eguneroko egoerak
margotzen zituzten kolore bakarra
erabiliz; irudiak eskematikoak dira.
• Metal Aroan, monumentu megalitoak
egiten zituzten harri handiak erabiliz.

13. ANTZINAROA
• Duela 3.000 urte Penintsulan herri zeltak eta
iberiarrak bizi ziren.
• Tributan, harresiz inguratutako herrixketan.

14. ZELTAK ETA IBERIARRAK
• Zeltak Iberiar goi-lautadan eta
Penintsularen kostalde atlantikoan bizi
ziren.
• Abeltzaintzan aritzen ziren.
• Oso trebeak ziren metalezko tresnak
lantzen.

15. • Iberiarrak kostalde mediterraneoan bizi ziren.
• Salerosketan aritzen ziren.
• Dirua ere bazuten.
• Bazekiten idazten eta eskultura ederrak egiten
zituzten.

16. TARTESO ETA HERRI
KOLONIZATZAILEAK
• Tarteso erresuma zen Guadalquivir ibaiaren
ibarrean.
• Lurralde horretan metal ugari zeuden: urre,
zilar eta kobrea.
• Oso trebeak ziren metalezko objektuak
lantzen.

17. • K.a. VII. Mendean, Feniziarrak etorri ziren.
Merkatari handiak ziren eta koloniak sortu
zituzten.
• Geroago, K.a. VI. mendean, greziarrak iritsi
ziren, Kataluniako kostaldera. Zeramikak
saltzen zituzten eta metalak erosten
zituzten.
• Gero, K.a. III. mendean, kartagotarrak
iritsi ziren Afrikatik eta Balear Uharteetan
eta Penintsularen ekialdean finkatu ziren.
Metalak eta ehunak salerosten zituzten.

19. ERROMATAR HISPANIA
• K.a 218an, erromatarrak Emporionen
lehorreratu ziren, kartagotarrekin
borrokatzeko eta kanporatzeko.
• K.a. 19an amaitu zen konkista.
Augusto enperadoreak probintziatan
banatu zuen eta probintzia bakoitzean
gobernadore bat ipini zuen: Hispania.
• Beren legeak ezarri zituzten eta bere
hizkuntza ofiziala latina izan zen.
Euskara izan zen iraun zuen hizkuntza
bakarra.

20. • Hasieran, jainko-jainkosak gurtzen
zituzten, baina 380.urtean,
kristautasuna erlijio ofiziala bihurtu
zen.
• Gizartea: gizon-emakume batzuk
libreak ziren (eskubideak zituzten) eta
beste batzuk esklaboak ziren (ez zuten
eskubiderik).

21. ERROMATAR ARTEA
• Eraikitzaile bikainak ziren.
• Hiriak bi kale nagusiren inguruan
antolatuta zeuden: “Cardus”
(iparraldetik hegoaldera
zeharkatzen zuen hiria) eta
“decamanus” (ekialdetik
mendebaldera).
• Bi kaleen elkargunean foroa egoten
zen.

23. • Tenpluak, anfiteatroak, antzokiak,
zirkuak, termak, galtzadak, akueduktuak
eta zubiak ere eraikitzen zituzten.
• Margolanez eta mosaikoz apaintzen
zituzten hormak.

25. ERDI AROA
• V. mendean bisigodoek Hispania
inbaditu zuten eta erresuma bat sortu
zuten; hiriburua Toledo zen.
• VIII. Mendean musulmanek erresuma
bisigodoa konkistatu zuten eta Al
Andalus deitu zuten.

26. MUSULMANEN KONKISTA
• 711. urtean musulmanek bisigodoak
garaitu zituzten eta Penintsulako
lurralde asko eta Balear uharteak
menderatu zituzten. Al Andalus deitu
zioten eta Kordoba izan zen hiriburua.
-Hasieran, Al Andalus
emirerria zen Damaskoko
kalifaren mendean zegoen.
- Baina, 929. urtean
kaliferri bihurtu zuen Abd
ar Rahman IIIak.

27. KRISTAU –
ERRESUMEN
AURRE EGITEA

28. • Iparraldeko kristauek
aurre egin zioten
musulmanen
konkistari eta
Asturiasko Erresuma
sortu zen.
Gero, sortu ziren
Leongo Erresuma eta
Gaztelako Erresuma.
Pirinioetan sortu ziren
Nafarroako Erresuma,
Kataluniako
Konderriak eta
Aragoiko Erresuma.

29. • 1031. urtean, Al
Andalus zenbait
taifatan banatu zen
elkarren aurka
zeudelako.
• Orduan , Kristau –
Erresumek mugak
hegoalderantz
hedatu zituzten.
• Afrikatik almohadeak eta
almorabideak heldu ziren
musulmanei laguntzera.

30. • Kataluniako konderriek eta Aragoiko Erresumak
bat egin zuten eta Aragoiko Koroa sortu zen.
(1137. urtean)
• Leongo Erresuma eta Gaztelakoak ere bat egin
zuten eta Gaztelako Koroa sortu zen. (1230.
urtean)

31. AL ANDALUSEN
BUKAERA
Navas de Tolosako Guda

32. • 1212. urtean, Kristau-Erresumek bat
eginda, musulmanak azpiratu zituzten
Navas de Tolosako Guduan.
• Al Andalus murriztu zen eta
Granadako Nazarien Erresuma geratu
zen.
Alhambra

33. • 1492. urtean, Elisabet Gaztelakoak eta
Fernando Aragoikoak, Errege – Erregina
Katolikoek, Granadako Erresuma
menderatu zuten.
Boabdil eta Granadako
Erresuma
Bideoa: La Reconquista

34. GIZARTEA ETA ARTEA
• Musulmanak oso toleranteak ziren. Horregatik,
musulmanak, kristauak eta juduak elkarrekin lasai bizi
ziren. Kristau batzuk musulman bihurtu ziren eta
muladi deitu zieten.
• Gizartea bi taldetan banatuta zegoen: pribilegiatuek
(nobleak eta kleroa) ez zuten zergarik ordaindu behar
eta ez-pribilegiatuak (nekazariak, merkatariak eta
eskulangileak) zergak ordaindu behar zituzten.

35. • Bi estiloak zeuden: erromanikoa eta gotikoa.
• Erdi Aroaren hasieran eliza eta monasterio
erromaniko asko eraiki zituzten kristau-
erresumetan. Harrizkoak ziren. Oso horma
lodiak eta leiho txikiak zituzten.

36. • XIII menditik aurrera jauregi eta katedral
gotikoak egiten hasi ziren. Altuera handia, leihate
handiak beiratez apaindutakoak...
• Arte erromanikoan eta gotikoan, margolanak eta
eskulturak erabiltzen zituzten elizak eta
katedralak apaintzeko.

37. BESTE TERMINO BATZUK
• Mozárabe
Cristianos que vivían en Al-Andalus. Nombre dado a la población cristiana que
tras la invasión árabe en el 711, no se convirtió al islam, conservando su lengua,
leyes y religión, a cambio de pagar un tributo al Estado.
• Muladí
Cristianos convertidos al Islam para no tener que pagar impuestos especiales,
pero también porque la profesión de la fe islámica no les llevaba a renegar de
Jesús ni de la Virgen María.
• Mudéjar
Musulmán que se quedaba, mediante pacto, en los reinos cristianos peninsulares
al ser conquistada su tierra. Tenía un estatuto especial, pagaba tributo y
conservaba su religión y propiedades bajo ciertas condiciones.
• Morisco
Nombre dado a los musulmanes obligados a convertirse, por propia voluntad o a
la fuerza, al cristianismo, tras la toma de Granada en 1492 hasta su expulsión
de España en 1610.