2. • Metalen aroaren bukaeran, Mediterraniar kostaldetik
etorritako zenbait herri hasi ziren Iberiar Penintsulara
iristen: Feniziarrak, Greziarrak eta Kartagotarrak.
• Feniziarrak eta Greziarrak metal bila etorri ziren batez ere,
hala nola, Urrea, Zilarra edo Burdina. Kartagotarren
kolonizazioak ordea, izaera militarra izan zuen.
• Feniziarrak penitsula hegoaldean kokatu ziren, eta Gadir eta
Malaka bezalako koloniak sortu zituzten, denborarekin
Cádiz eta Málaga hiriak bilakatu direnak.
• Feniziarrak iristeak aportazio handiak ekarri zituen, hala
nola, idazketa, eltzegilearen tornua edota arrainak
kontserbatzeko gazitzea.
• Greziarrak polietatik edo estatu-hirietatik zetozen. Balear
uharteetan hartu zuten asentua, eta penintsularen
hegoaldean eta ekialdean. Sortu zituzten kolonien artean,
honakoak daude: Emporion, gaur egun Ampurias;
Hemeroskopeidon, gero Denia izatera igaro zena; eta
Rhodes, gaur egun Rosas.
• Greziarrek aportazio baliotsuak ekarri zituzten, landaketa
berriak (adibidez olibondoa) eta txanpongintza, esaterako.
3. • Kartagotarrak Kartagotik zetozen, Afrika
iparraldean. Balear uharteetan eta Penintsula
hego-ekialdean sortu zituzten beren koloniak.
Kolonietako batek Quart-Hadast izena zuen,
gero erromatarrak Cartago nova izena
emango ziotena, eta gaur egun Cartagena
izena du. Kartagotarren kolonizazioak izaera
militarra izan zuen.
5. Erromatar inperioa
• Erromatar imperioa mediterranear kostalde
guztitik eta Europako zati handi batetik
zabaldu zen, bere antolakuntza gaitasun
handiari eta bere ejertzitoari esker…
• konkistatutako herriek erromatar herriaren
ezaugarri kulturalak beregatzen zituzten:
beren hizkuntza, txanpona eta bizi modua.
• Prozesu honi erromanizazioa esaten zaio.
6. ERROMATAR GIZARTEA
• Erromatar gizartea antolakuntza oso
hierarkizatuta zegoen.
• Enperadorea inperioko gidari nagusia zen,
ejerzitoaren burua, legeak ezartzen zituen eta
Jainkotzat zeukaten.
• Senatuak Inperioko gai garrantzisuez
eztabaidatzen zuen eta enperadoreari
gomendioak ematen zizkion.
7. • Erromatar ejertzitoa Legioek osatzen zuten.
Legio bakoitzean general batek gidatutako
5.000 soldadu zeuden.
• Erromatar gizartea, patrizioek, plebeioek eta
esklabuek osatzen zuten.
• Patrizioak hiritar askeak ziren, eta oso ugariak
ez ziren arren, lur eta abere gehienak zituzten
beraiek. Ejerzitoko eta inperioko politikako
kargurik garrantzisuenak zituzten.
8. • Plebeioek ere herritar askeak ziren eta inperioko
biztanle gehienak talde honetakoak ziren.
Nekazaritzan, artisautzan, merkataritzan eta jende
kopuru handiak ejerzitoan jarduten zuten. Hasieran
ezin zuten erromatar bizitza politikoan parte hartu,
baina denborarekin kargu politikoak lortu ahal izan
zituzten.
• Esklabuak ez zituzten herritartzat hartzen, beste
pertsona baten jabetzapekoak zieren. Mehatzetan,
zelaietan, patrizioen eta plebeioen etxeetan lan
gogorrak egiten zituzten. Ez zeukaten eskubiderik.
9. ERROMATAR BIZIMODUA
• Erromatar hirietan etxebizitzan mota desberdinak
zeuden. Eraikuntza eta templu, eta ingeniaritza lan
garrantzisuekin batera.
• Enperadorea eta patriziorik garrantzizuenak domus
izeneko luxuzko jauregietan bizi ziren, edota kanpoaldeko
etxebizitza handietan.
• Plebeioak insulaeizeneko sei eta zortzi solaru bitarteko
etxebizitza apaletan bizi ziren. Eraikuntza hauen beheko
aldea dendek eta tailerrek betetzen zuten.
• Tenpluetan erromatarrek beren jainkoak gurtzen
zituzten, jainko grekoak bezala, giza itxurakoak.
10. • Erromatar hirietan eraikuntza publikoak ere baziren, eta
herritarrek beren aisialdiaz gozatzen zuten bertan.
• Termak bainu publikoak ziren, sarritan bilera lekuan.
• Antzerkia eraikuntza publiko erdizirkularra zen, eta
antzerki lanak antzezten ziren bertan.
• Anfiteatroa ikuskizun desberdinetarako eraikuntza
publikoa zen, hala nola, gladiadoreen arteko borrokak.
• Zirkua forma luzexkako eraikuntza zen, eta bertan zaldi
lasterketak egiten ziren.
• Erromatarrek oso ingenieritza lan garrantzisuak eraiki
zituzten, akueduktuak esaterako.
11. • Erromatarrak K.a 218 urtean iritsi ziren Iberiar
Penintsularra, baina beraiek Hispania deitu zuten horren
konkista osoa, ez zen asko ere urte beranduago arte
finkatu.
• Iberiar Penintsularren erromatar konkista K.a 218 urtean
hasi zen, eta ia 200 urte iraun zuen, K.a 19 urte arte.
• Konkista prozesu guztiak borroka izan zuen komuneko
faktore. K.a 154 urtetik K.a 136 urte arte, Viriatok
zuzendutako lusitaniarrek, erromatar tropen
aurrerapenari erresistentziarik aipagarrienak eskaini
ziote.
12. ESPAINIAREN KONKISTA
• Hispaniaren konkista, penintsulako erromatarrek esaten
zioten bezala, hiru epetan garatu zen.
• Lehena penintsularen hegoaldean eta ekialdean
okupatzea izan zen.
• Bigarrena erdiko mesetako lurraldeen inbasioa izan zen.
• Hirugarrena penintsula iparraldea mendean hartzea izan
zen.
• Behien konkista amaitu ondoren, Erromak bere kultura
eta bizimodua zabaldu zuen konkistatutako
lurraldeetatik. Erromanizazioa izenarekin ezagutzen
duguna da.
14. • Erromatarrek penintsula Hispania deitu zioten eta probintzietan
banatu zuten.
• Behin lurraldearen konkista amitu eta gero, erromatarrek beren
kultura eta bizimodua zabaldu zuten. Prozesu honi erromanizazioa
esaten zaio.
• Latina erromatar inperioko hizkuntza, ahozko eta idatzizko
komunikazioa hizkuntza nagusitzat sartu zen.
• Inperioko bizitza antolatzeko lege sail bat sartu zen. Lege sail honi
erromatar zuzenbidea esaten zaio.
• Landa bizimoduan aldaketak sartu ziren. Nekazaritza eta
abeltzaintza lursail handiak herrien inguruetan zabaldu ziren. Batez
ere zerealak, olibondoak eta mahastiak landatzen ziren. Nekazaritza
teknika berriak ere sartu ziren, ongari berrien erabilera, ureztatze
teknika berriak etab. Esaterako.
15. • Erromatarrak eraikuntza teknika berriak ere sartu
zituzten Penintsulan, eta zubiak, akueduktuak,
galtzarak, antzokiak, anfiteatroak, zirkuak, etab.
Bezalako eraikuntza eta azpiegiturak ere eraiki
zituzten.
20. • Hiriak sortzea Hispaniako erromanizazioaren
ezaugarri bat da. Hiri hauetako batzuk
honakoak izan ziren: Cartago Nova
(Cartagena), Tarrako (Tarragona), Gades
(Cádiz), Kordoba (Córdoba), Emerita Augusta
(Mérida), Cesaraugusta (Záragoza) eta Legio
(León).
21.
22. HAU IZAN DA NIRE KONTROLA ESPERO DUT
ZUEN GUZTOKOA IZATEA
