Mamalıq - Ginekologiya/ DOĞUŞUN FİZİOLOGİYASI Azərbaycan Tibb Universiteti/ ATU

1. Azərbaycan Tibb Universiteti.
Tibb Fakültəsi.
II mamalıq və ginekologiya kafedrası.
IV-kurs tələbəsi
Hüseyn Alıyev.

2. DOĞUŞUN FİZİOLOGİYASI:
Doğuş - dölün, ciftin, döl qişalarının və dölyanı mayenin doğuş yolları vasitəsiləj
uşaqlıqdan qovulmasını təmin edən fizioloji prosesdir.
Fizioloji doğuş (partus maturus normalis) hamiləliyin başlanğıcından 10 mamalıq
ayı (qəməri ay) sonra baş verir (orta hesabla 280 gün, yaxud 40 həftə). 37-40
həftəlik hamiləlik müddətində baş verən doğuş vaxtında doğuş adlanır.
28-37 həftəlik müddətində başlayan doğuş - vaxtından qabaq doğuş (dölün çəkisi
1000 qramdan az, bədənin uzunluğu 35 sm-dən kiçik olmamalıdır).
42-ci həftəsindən sonra baş verən doğuş gecikmiş doğuş adlanır.

3. Doğuşun başvermə səbəbləri:
Mexaniki nəzəriyyənin.
İmmunoloji nəzəriyyə.
Cift nəzəriyyə.
Biokimyəvi nəzəriyyə.
Endokrin nəzəriyyə.
Hamiləliyin son iki həftəsində, xüsusilə doğuşdan qabaq, estrogenlərin sintezinin artması və uşaqlığın
yığılmasını ləngidən hamiləlik hormonu - progesteronun səviyyəsinin azalması baş verir. Doğuşdan qabaq
qanda və sidikdə progesteron və onun metabolitlərinin miqdarı azalır:
Oksitosin. uşaqlığın yığılma fəaliyyətinin əsas tənzimləyicisidir. Oksitosin - asetilxolin və
prostaqlandinlərin sinergistidir. Hamiləlik müddəti artdıqca qanda oksitosinin səviyyəsi yüksəlir
Serotonin miometrium hüceyrələrinin funksiyasına qabarıq şəkildə təsir edir: xolinesterazanın
aktivliyini ləngidərək asetilxolinin təsirini gücləndirir, hərəki sinir oyanıqlığını əzələ lifinə ötürür.
Kininlər uşaqlığın qan cərəyanını gücləndirərək yığılma qabiliyyətini artırırlar. doğuş fəaliyyətinin
inkişafında mühüm rolu olan histamin hipofizdən oksitotik maddələrin sintezinə səbəb olur
Endokrin nəzəriyyə.

4. Doğuşun xəbərdaredici əlamətləri və başlanması.
• doğuşa 2-3 həftə qalmış dölün gələcək hissəsi kiçik çanaq girəcəyinə sıxıldığına görə, uşaqlığın dibi
aşağı enir hamilə qadının tənəffüsü yüngülləşir;
• dölyanı mayenin həcmi azalmağa başlayır.
• uşaqlıq boynundan «selik tıxacı» xaric olur;
• hamiləliyn son günlərində qadının bədən kütləsi azalır (0,8-1,5 kq);
• uşaqlıq əzələlərinin oyanıqlığı artır, qeyri-müntəzəm sancılar əmələ gəlir. Bu sancılar qadın qarnının
aşağısında, bel və oma nahiyəsində ağrılar şəklində hiss edir.
• uşaqlıq boynunda struktur dəyişikliklər baş verir: uşaqlıq boynu kiçik çanağın aparıcı oxu üzrə mərkəzdə
yerləşir, 1,5-2,8 sm-ə qədər qısalır, konsistensiyası yumşalır, daxili dəlik nahiyəsi yumşalır və sərbəst uşaqlığın
aşağı seqmentinə keçir. Uşaqlıq boynu kanalı bir barmağı sərbəst keçirir. Bu əlamətlər uşaqlıq boynunun
«yetişkənlik» əlamətlərinə aiddir

5. Son dövrü
Açılma dövrü
Qovulma dövrü
Doğuşun dövrləri

6. Açılma dövrü
 Sancıların başlandığı andan uşaqlıq boynunun tam açılmasına qədər
davam edir. Bu dövr ilk doğanlarda 10-11 saat, təkrar doğanlarda 7-9 saat
davam edir. Sancıların davam etmə müddətinə, qüvvəsinə, tezliyinə,
ağrılılığına fikir vermək lazımdır. Sancılar bu dovrun əvvəlində 10-15,
ortasinda 30-40, sonunda 50-60 saniyə çəkir. Sancılar arasında interval
əvvəl 15-20 dəq daha sonra 1-2 dəqiqəyə qədər enir.
 Sancının lokalizasiyası: qarnın aşağısında, oma nahiyəsində ağrı şəklində
təzahür edir. Ürəkbulanma, qusma halları da ola bilər.

7. Uşaqlıq boynunun açılması.
 Sancılar nəticəsində o hamarlaşır, qısalır, açılır. Ilk doğanlarda
əvvəlcə uşaqlıq boynunun daxili dəliyi açılır, boynu hamarlaşır,
qısalır,daha sonra xarici dəliyi açılır. Təkrar doğanlarda isə
daxili və xarici dəlik eyni anda açılır, paralel olaraq uşaqlıq
boynu qısalır. Tam açılış 10-12 sm-dir.
 Latent faza 4sm açılışa qədər davam edir. Ilk doğanlarda 6.5
saat, təkrarda isə 5 saat davam edir.
 Yuxarı və aşağı seqment arasındakı sərhəd kontraksion həlqə
adlanır.

8. Açılışın fazaları.
Latent Aktiv
Başlanğıc
akselerasiya
Maksimal
yüksəlmə Ləngimə
 Dölyanı maye ön və arxa sulara bölünür. Arasındakı sərhəd
isə təmas kəməri adlanır. Sancının ən yüksək zamanında
dölyanı maye kisəsi yırtılır, 100-200 ml ön sular axır.
Vaxtından qabaq, erkən, gec axması qeydə alınır. Doğuş
fəaliyəti başlamıyıbsa, kisə yırtılanda bu vaxtından qabaq
adlanır. Uşaqlıq boynu tam açılana qədər maye axması
davam edirsə, dölyanı mayenin erkən axmasıadlanır. Tam
açıldıqdan sonra kisə hələ də butov qalması zamanı onun
yırtılması dölyanı mayenin gec axması adlanır.

9. Doğuşun 2-ci dövrü
 Açılışdan dölün doğulmasına qədərki vaxtdır. Ilk doğanlarda bu dövr 1.5-2 saat, təkrarda isə 15
dəq-1 saat davam edir. Bu dövr üçün gücvermələr xarakterikdir. Bu qarın divarı, diafraqma və
çanaq dibi əzələlərinin uşaqlıqla sinxron yığılmasından ibarətdir. Iradi akt olub, 1-2 dəqiqədən bir
baş verir, 50-60 saniyə davam edir. Gücvermə zamani dölün başı irəlilədikcə aralıq nahiyəsi
qabarır, anal dəlik genişlənir, cinsiyyət yarığı açılır. Başın cinsiyyət yarığından görünməsinə - başın
cinsiyyət yarığını yarması deyilir. Əgər gücvermələr arasındakı fasilələr zamanı baş itmirsə bu
başın doğulması adlanır.

10. Doğuşun 3-cü dövrü
 Dölün doğulmasından dərhal sonra başlayır. Sonun (cift, göbək ciyəsi, döl qişaları) doğulması ilə
başa çatır. Bu dövrün sancıları nəticəsində ciftin yerləşdiyi sahə uşaqlığın qalan hissəsi ilə birgə
yığılır. Bu isə ciftin uşaqlıq divarından soyulmasına gətirib çıxardır.
 Soyulma 2 yolla ola bilər.
 Soyulma mərkəzdən başlayırsa, bu mərkəzi ayrılma adlanır.
 Soyulma kənardan gedirsə, bu kənari ayrılma adlanır.
 Mərkəzi ayrılma zamanı xarici qanaxma olmur. Kənari ayrılma zamanı isə orta hesabla 150-200 ml
qan itirilir. Maksimal 400 ml itirilə bilər.
 Ümumiyyətlə qan itirildiyi miqdara fikir vermək lazımdır. Bədən kütləsinin 0.5 % dən çox qan
itirilməməlidir.

12. Doğuşun biomexanizmi
Dölün doğuş yollarından keçərkən etdiyi irəliləmə,
bükülmə, fırlanma və açılma hərəkətlərinin məcmusu –
doğuşun biomexanizmi adlanır.

13. Ön ənsə gəlişində doğuşun biomexanizmi 4
mərhələdə gedir.
 1-ci mərhələ --- başın bükülməsi(flexio capitis).
 Açılma dövründə dölün başı kiçik çanaq girəcəyinə sıxılır, başın oxabənzər tikişi çanağın çəp,
yaxud da kondələn ölçüsünə uyğun olur. Qovulma dövründə Uşaqlıq və qarın əzələlərindən
gələn təzyiq ilk öncə ənsə nahiyəsinə ötürülür. Nəticədə baş bükülür, dölün sinəsinə sıxılır, ənsə
aşağı enir. Daxili müayinədə kiçik çanağın mərkəzində təyin olunan və ilk doğulan gələcək
hissənin üzərindəki nöqtə aparıcı nöqtə adlanır.
 Beləliklə bükülmə nəticəsində dölün başı kiçik çanaq girəcəyi müstəvisində 9.5sm – kiçik çəp ölçü
ilə yerləşir.

14. 2-ci mərhələ: başın daxili
fırlanması(rotatio capitis interna
normalis)
 Bu mərhələdə dölün başı həm irəliləyir, həm də fırlanma hərəkətləri
edir. Fırlanma zamanı ənsə önə çevrilir, kiçik əmgək qasıq
sümüyünün aşağısına enir, başın alın hissəsi və böyük əmgək
arxaya çevrilir.
 Dölün fırlanması çanaq boşluğunda baş verir və çanaq dibində
sona çatır. Fırlanma nəticəsində oxabənzər tikiş çanaq dibində çəp
ölçüdən düz ölçüyə, çiyinlərin kondələn ölçüsü isə çəp ölçüdən
köndələn ölçüyə keçir.

15. 3-cü mərhələ- başın açılması(extensio capitis)
 Kiçik çanaq müstəvisində baş verir. Fırlanma başa çatdıqdan sonra dölün başının ənsəaltı çuxuru
simfizin aşağı kənarına yaxınlaşır və bu zaman ənsəaltı çuxur istinad nöqtəsini əmələ gətirir.
 Başın açılma dərəcəsi 120-130 dərəcə bucağa uyğun gəlir. 2 perpendikulyar qüvvə təsirindən baş
verir.
 1. Dölün onurğası ilə ötürülən qovucu quvvələr
 2. Çanaq dibi əzələlərinin müqavimət qüvvəsi

16. 4-cü mərhələ-gövdənin daxildə, başın
xaricdə fırlanması( rotatio trunci interna et
rotatio capitis externa)
 Baş açılandan sonra kişik çanağın geniş
hissəsindən dar hissəsinə keçir. Çiyinlər
fırlanma hərəkəti edərək ardıcıl şəkildə
köndələn ölçüdən çəp ölçüyə,
sonradan kiçik çanaq çıxacağında düz
ölçüyə keçir.

17. Ənsə gəlişi arxa görkəmdə
 1-2 faiz hallarda rast gəlinir.
 5 mərhələ ayırd edilir.

18.  1) Başın bükülməsi və kiçik çanaq girəcəyinə daxil olması.
 2)Başın daxili fırlanması(düzgün olçayan). Bu zaman böyük əmgək simfizə istiqamətlənir. Böyük və kiçik əmgəklər
arasındakı sahə aparıcı nöqtəyə çevrilir. Fırlanma kiçik çanaqda başa çatır, nəticədə oxabənzər tikiş çanaq
çıxacağının düz ölçüsünə keçir, böyük əmgək simfizin altında, kiçik əmgək büzdümün altında yerləşir.
 3) Başın maksimal bükülməsi nəticəsində ənsə ənsəaltı çuxura qədər doğulur.
 4)Başın açılması- Ənsəaltı çuxur büzdümün zirvəsinə dirəndikdə baş açılır. Bu zaman ənsəaltı çuxur 2-ci istinad
nöqtəsinə çevrilir. Dölün başı orta çəp ölçü ilə doğulur. (ölçüsü 10sm, en dairəsi 33 sm)
 5) Gövdənin daxildə və başın xaricdə fırlanması ön ənsə gəlişindəki kimidir.

19. Diqqətiniz üçün təşəkkürlər.