Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

1. Azərbaycan Tibb Universiteti
Qrup : 310 A
Şahmarlı Ramizə
Daxili xəstəliklər kafedrası
Arterial hipertoniya

2. Sistolik arterial təzyiq 140 mm c.s. və daha çox və/və ya
diastolik arterial təzyiq 90 mm c.s. və daha çox olan hala
arterial hipertenziya deyilir, lakin aşağıdakı şərtlər
nəzərə alınmalıdır:
1) arterial təzyiq (AT) müxtəlif vaxtlarda, sakit
şəraitdə, ən azı üç dəfə ölçülməlidir;
2) həmin müddətdə xəstə AT-yə təsir göstərən dərman
vasitəsi qəbul etməməlidir.

3. Mənşəyinə görə iki qrupa ayrılır :
1.Birincili hipertoniya xəstəliyi və yaxud essensial hipetoniya =
hipertonik vəziyyətlərin 70-80 %-ni təşkil edir.ilk dəfə 1922-ci
ildə Q.F.Lanq tərəfindən kəşf olunub.
2.İkincili hipertoniya xəstəliyi və yaxud idiopatik hipertoniya=
15% hallarda böyrək mənşəli , 5 % hallarda isə endokrin
mənşəlidir.

4. Etiologiya
HX-nin inkişaf səbəbləri hələ tam aydın deyil.Xəstəliyin
inkişafına şərait yaradan amillərdən aşağıdakıları qeyd etmək
olar:
- psixi-əsəb sarsıntısı (kəskin və ya xroniki), emosional stress;
- irsi-quruluş xüsusiyyətləri (hüceyrə membranlarının
patologiyası ilə bağlı);
- peşə zərərləri (küy, diqqətin, gözün daim gərginlikdə olması);
- qidalanma xüsusiyyətləri (xörək duzundan həddən ziyadə
istifadə, kalsium çatışmazlığı);
- beynin diensefal-hipotalamik quruluşunun yaşla bağlı
dəyişməsi (klimaks dövründə);
- kəllə zədələri;
- intoksikasiya (spirtli içki, siqaretlə zəhərlənmə);
- yağ (piy) mübadiləsinin pozulması;
HX-nin yaranmasında irsi faktorun rolu çox böyükdür.

5. Patogenez
 Mərkəzi sinir sistemində oyanma və tormozlanma prosesləri
arasında tarazlığın
pozulması.
 Humoral – pressor maddələrin (noradrenalin, aldosteron,
renin-angiotenzin)
hasilatı və depressor təsirin zıifləməsi.
 Vazomotor-arteriyaların tonik yığılması, spazmı.
 Cinsiyyət vəzilərinin funksiyalarının pozulması.
 Yaş və irsiyyət.

6. Kateqoriyalar Sistolik Diastolik
Optimal <120 və <80
Normal 120-129 və/ya 80-84
Yüksək normal 130-139 və/ya 85-89
I – Hipertenziya 140-159 və/ya 90-99
II – Hipertenziya 160-179 və/ya 100-109
III – Hipertenziya ≥180 və/ya ≥110
Təcrid olunmuş
sistolik hipert.
≥140 və <90
Təsnifat

7. Mər
hələ Ürək Gözün tor
qişası
Böyrəklər Mərkəzi sinir
sistemi
I - - - -
II Sol mədəciyin
hipertrofiyası
I-II dərəcəli
retinopatiya
Keçici proteinuriya,
yumaqcıq filtrasiyasının
və funksiyasının aşağı
düşməsi (radionuklid
renoqrafiya göstəriciləri
üzrə)
Keçici damar
çatışmazlığı
III
Kəskin və xroniki
ürək çatışmazlığı;
stenokardiya;mio
kard infarktı
II-III dərəcəli
retinpatiya
Davamlı
proteinuriya,eritrosituriya
,silindruriya;yumaqcıq
filtrasiyasının kəskin aşağı
düşməsi;xroniki böyrək
çatışmazlığı
Hipertonik
ensefalopatiya,
beyin qan
dövranının
keçici
pozğunluğu,
insult
HX-nin hədəf orqanların zədələnməsində asılı olaraq təsnifatı

8. Klinika
Şikayətlər:
1) AT-nin yüksəlməsi;
2) Alın və ənsə nahiyəsində periodik yaranan baş ağrısı;
3) Baş gicəllənməsi;
4) Qulaqlarda küy;
5) Ürəkbulanma;
6) Göz önündə «qığılcımlar» oynaması;
7) Ürək nahiyəsində ağrılar;
8) Tez yorulma;
9) Burundan qanaxma.

9. Gecə saatlarında AT-nin aşağı düşmə səviyyəsinə
görə AH xəstələrini 4 qrupa bölürlər :
«Dipper» tipli hipertoniklər
«Non-dipper» tipli hipertoniklər
«Over-dipper» tipli hipertoniklər
«Nayt-pikker» tipli hipertoniklər

10. Hipertoniya xəstəliyinin gedişinə görə 2
növü vardır:
• Sürətlə inkişaf edən və ya bədxassəli
forma;
• Ləng inkişaf edən və ya xoşxassəli forma

11. Sürətlə inkişaf edən HX-nin əsas
əlamətləri
Ləng inkişaf edən HX-nin əsas
əlamətləri
1.Sistolik və diastolik təzyiqin kəskin
yüksəlməsi
1.Gecələr azalmaq şərtilə arterial təzyiqin
yüksəlməsi
2.Remissiya dövrünün qısa olması 2.Nəbz təzyiqi normal olur və yaxud yüksəlir
3.Hipotenziv terapiyaya qarşı rezistentlik 3.Remissiya dövrü davamlı olur
4.Göz dibinin ağır dərəcədə zədələnməsi 4.Hipotenziv terapiya effektlidir
5.Hipertonik krizin inkişafı ağır keçir, bir sıra
hallarda hipotenziv maddələrə rezistentlik
olur
5.Erkən dörvlərdə göz dibində funksional
dəyişiklik, axır dövrdə damarlarda sklerotik
dəyişikliklər olur
6.Böyrək hemodinamikası kəskin pozulur:
böyrək qan cərəyanı azalır, filtrasion fraksiya
yüksəlir.Sidik sindromu sürətlə proqressivləşir:
xüsusi çəkisi azalır, proteinuriya, silindruriya
olur.Böyrək çatışmazlığı proqressivləşir.
6.Çox hallarda hipertonik kriz xoşxassəli gedişə
malik olur və dərman maddələri ilə qarşısı tez
alınır.
7.Böyrək hemodinamikasının pzoulması çox
vaxt gecikmiş mərhələlərdə ola bilər.Sidik
sindromu «böyrək durğunluğu» kimi müşahidə
edilə bilər. Böyrək çatışmazlığı nadir hallarda
inkişaf edir.

12. Hipertonik kriz
Klinik gedişindən asılı olaraq hipertonik krizlər:
1) I növ hipertonik kriz
2) II növ hipertonik kriz
M.S.Kuşakovskiy (1977) hipertonik krizləri 3 qrupa ayırır:
 1.Neyrovegetativ sindromun üstünlüyü ilə;
 2.Su-duz pozğunluqlarının üstünlüyü ilə;
 3.Hipertenziv ensefalopatiya ilə
A.P.Qolikovun (1980) təklif etdiyi təsnifat mərkəzi
hemodinamikanın göstəricilərinə əsaslanır:
 Hiperkinetik;
 Eukinetik;
 Hipokinetik

13. Simptomatik hipertenziya
Etioloji səbəbləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar :
1.Mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi
2.Böyrək zədələnməsi
3.Hemodinamikanın pozulması
4.Endokrin xəstəliklər
5.Ağır metal duzları ilə zəhərlənmə nəticəsində
meydana çıxan arterial hipertoniya.

14. Qanın müayinəsi: kliniki analiz, sidik cövhəri, kreatinin,
xolesterin, triqliseridlər, qlükoza, zülal və onun
fraksiyalarının müəyyən edilməsi.
Sidiyin müayinəsi : ümumi analiz, Neçiporenki müayinəsi,
Zimnitski sınağı, sutkalıq proteinureiyanın, bakteriuriyanın
müəyyən edilməsi, leykositlərin keyfiyyətinin tədqiqi.
Elektrokardioqrafiya : 1-ci mərəhələdə dəyişiklik müşahidə
edilmir.2-ci və 3-cü mərhələdə sol mədəcikdə hipertrofiya
əlamətləri olur.
Döş qəfəsi orqanlarının rentgen müayinəsi
Göz dibinin müayinəsi
Exokardioqrafiya

15. Diaqnozun formalaşdırılması nümunələri
 Hipertoniya xəstəliyi I mərhələ. AH 2 dərəcə.
Dislipidemiya. Risk 2 (orta)
 HX II mərhələ. AH 3 dərəcə. Dislipidemiya, Sol MH.
Risk 4 (çox yüksək)
 HX I mərhələ. AH 1 dərəcə. ŞD 2 tip. Risk 3
(yüksək)
 ÜİX: gərginlik stenokardiyası III FS,
infarktdansonrakı kardioskleroz. HX III mərhələ. AH
əldə olunmuş dərəcəsi 1. Risk 4 (çox yüksək)
 HX II mərhələ. AH 3 dərəcə. Dislipidemiya. Piylənmə
I dər. Risk 4 (çox yüksək)
 Sağ böyrəküstü vəzinin feoxromositoması. AH 3
dərəcə. SolMH. Risk 4 (çox yüksək)

16. Müalicə
Hipertoniya xəstəliyi zamanı müalicə proqramı :
1.Mənfi psixi-emosional və psixi-sosial stress vəziyyətlərinin
aradan götürülməsi;
2.Dərmansız müalicə üsulları;
3.Medikamentoz hipotenziv müalicə;
4.Serebral qan dövranın yaxşılaşdırılması;
5.Ağırlaşmaların müalicəsi;
6.Ekstrakorporal terapiya;
7.Sanatoriya-kurort müalicəsi

17. Müalicənin məqsədləri
- Ürək-damar patologiyasının başvermə riskini azaltmaq,
risk amillərini müalicə etmək
- AT-ni ən azı 140/90 mm c.s., xəstə tərəfindən yaxşı
keçirildiyi təqdirdə isə daha aşağı rəqəmlərədək endirmək
- Şəkərli Diabet olan, yüksək və ya çox yüksək risk dərəcəsi
olan xəstələrdə (məsələn, insult, Mİ, böyrək disfunksiyası,
proteinuriya) AT hədəf səviyyəsini ən azı 130/80 mm c.s.-
dək endirmək
- Hədəf təzyiqə asan nail olmaq üçün, antihipertenziv
terapiya ciddi ürək zədələnmələri əmələ gəlməzdən əvvəl
başlanılmalıdır

18. I dərəcə
≥ II dərəcə
140-159/90-99
≥160/100
Kombinasiya başlanmalı
Türk hipertansiyon prevalans çalışması. J Hypertens 2005

19.  Antihipertenziv terapiya başlanarkən və davam
etdirilərkən dərmanlar mono- və kombinə olunmuş
şəkildə işlədilir.
 Bir çox xəstələrdə birdən artıq dərmanın təyin
edilməsinə ehtiyac olur, ona görə belə şəxslərdə
monoterapiya uğursuzluqla nəticələnir.

20. - diuretiklər = hidroxlortiazid,indapamid; furosemid;
spironolakton
- beta-adrenoblokatorlar = propranolol,nadolol;
atenolol,metoprolol
- kalsium antaqonistləri = amlodipin,nifedipin
- AÇFİ = kaptopril, enalapril
- AT-1 reseptorlarının blokatorları = lozartan, valsartan
- postsinaptik a1 – adrenergik reseptorların blokatoru =
prazozin, doksazozin
- mərkəzi a2 – adrenoreseptorların aqonistləri =
klonidin,metildopa

21. Şəkildə göstərildiyi kimi qalın düz xətlə çəkilmiş kombinasiyalardan
hipertoniyanın müalicəsində istifadə edilir.Qırıq xətlərlə göstərilmiş
kombinasiyalardan isə xüsusi göstərişləri nəzərə almaqla istifadə edilir.
Misal: Diuretik + AÇF inhibitoru
AÇF inhibitoru + Kalsium antaqonistləri

22. Bədxassəli hipertoniyanın müalicəsi
AT-ni endirmək üçün daha çox β-adrenoblokatorları,
kalsium antaqonistləri, AÇFİ və diuretikləri kombinə
edirlər.Effektivliyi artırmaq üçün
- minoksidillə (5 mq – gündə 1-2 dəfə)
- Prostoqlandin E2 – venadaxili damcı ilə 90-110
mq/gün, kompleks terapiya şəraitində
- Natrium nitorpussidlə (vd damcı ilə 0,5-1,5
mkq/kq/dəq. surəti ilə; beyin qan dövranı pozğunluğu
əks-göstərişdir)

23. Hipertonik krizlər zamanı qəbul edilən dərman maddələri
Dərman preparatı Doza Təsirin başlanması Təsirin müddəti
Natrium
nitropussid
0,25-10 mkq/kq/deq.
v/d
Dərhal 1-2 dəq
Nitroqliserin 5-100 mkq/kq/deq.
v/d
2-5 dəq 3-5 dəq
Enalaprilat 1,25-5 mkq v/d 15-30 dəq 6 saat
Diazoksid 50-100 mkq v/d (bolusla)
her 10 deq bir 0,5-2
mkq/deq v/d
5-10 dəq 3-6 saat
Esmolol 250-500 mkq/q/deq.1
deq-ye sonra 50-100
mkq/kq/deq 4 deq-ye
1-2 dəq 10-20 dəq
Fentolamin 5-15 mq v/d bolusla 1-2 dəq 3-10 dəq
Dibazol 50-70 mq v/d bolsula 10-15 dəq 1 saat və daha artıq
Klonidin 0,075-0,150 mq v/d,
aramla
10-20 4-8 saat

24. Arterial hipertoniyanın diaqnostika və müalicə prinsipləri
aşağıdakılardan ibarət olmalıdır:
 AT ölçülmə qaydalarına riayət olunmalıdır
 Əgər AT-in yüksəlməsi aşkar olunubsa, I və II AH
differensiasiya olunmalıdır
 Bütün xəstələrdə AH səviyyəsi ilə yanaşı risk amilləri,
orqanların subklinik zədələnmələri, yanası xəstəliklər
müəyyənləşdirilməli və ÜD riski qiymətləndirilməlidir
 Müalicə strategiası seçilərkən I –li və II-li AH olması, ümumi
ÜD riski, xəstənin yaşı, yanaşı xəstəliklər nəzərə alınmalıdır
 AT-in hədəf səviyyəsi yanaşı xəstəliklər və hədəf orqanlarının
zədələnmə dərəcəsindən asılı olaraq qədər endirilməlidlr