As paisaxes naturais e as súas interaccións natureza-sociedade en España

AS FORMACIÓNS VEXETAIS
AS PAISAXES
A ECOXEOGRAFÍA

A DIVERSIDADE VEXETAL
A VEXETACIÓN E AS REXIÓNS FLORAIS (PÁX. 95) (92 NE)
A vexetación ou flora é o
conxunto de especies vexetais
dun territorio.
Está integrada por formacións
vexetais ou grupos de vexetación
dividualizados polo seu tamaño e
pola súa fisonomía.
Os tres tipos básicos son:
bosque, matogueira e prado.

Na Terra a vexetación distribúese en
grandes conxuntos florísticos
denominados reinos florais,
subdivididos en rexións.
España forma parte do reino holártico
que corresponde as terras
continentais ao norte do trópico de
Cáncer.

A Península inclúe tres rexións
florais:
Rexión boreoalpina
Rexión eurosiberiana
Rexión mediterránea
Canarias unha rexión floral:
Rexión macaronésica.

REINOS E REXIÓNS VEXETAIS
 Borealpina: zona máis
elevada das montañas
pirenaicas e cantábrica.
 Eurosiberiana (norte
peninsular e sectores
do Sistema Central e
Ibérico.
 Mediterránea (resto
peninsular).
 Macaronésica (illas
Canarias)
REINO BOREAL
OU HOLÁRTICO
REXIÓN
BOREOALPINA
REXIÓN
EUROSIBERIANA
REXIÓN
MEDITERRÁNEA
REXIÓN
MACARONÉSICA

 Conta cunha gran diversidade de
especies (6.000). Os factores que
inflúen sobre ela son:
 Factores físicos: clima, relevo, solos e
posición.
 Factores humanos.
FACTORES DA DIVERSIDADE VEXETAL (PÁX. 95) (92 NE)

Factores que inflúen na paisaxe: o relevo
PISOS BIOCLIMÁTICOS (CLISERIE) (PÁX. 101)
(páx. 116-117): comentario
DOMINIO
EUROSIBERIANO
DOMINIO
MEDITERRÁNEO
DOMINIO
MACARONÉSICO
ALPINO MEDITERRÁNEO
ALTA MONTAÑA
CANARIO
ALTA MONTAÑA
SUBALPINO MEDITERRÁNEO
MONTAÑA
CANARIO MONTAÑA
MONTANO MEDITERRÁNEO
SUPERIOR
CANARIO SUPERIOR
COLINO EUROMEDITERRÁNEO CANARIO INTERMEDIO
BASAL MEDITERRÁNEO
LITORAL
CANARIO BASAL

 As formacións vexetais dispóñense en
comunidades, cuxo conxunto constitúe a
paisaxe vexetal dunha área.
 Dado que o clima exerce unha influencia
decisiva sobre a vexetación, estudaremos as
paisaxes vexetais de España por bioclimas, é
dicir, por áreas dotadas de certa
homoxeneidade interna en canto ao seu
clima e vexetación.
AS PAISAXES VEXETAIS DE ESPAÑA (PÁX. 96) (93 NE)

Dominio eurosiberiano
A paisaxe vexetal de clima oceánico
(páx.96) (93 NE)
 Corresponde en xeral, ás zonas de dominio
climático oceánico e a zonas de montaña
(precipitacións superiores a 750 mm anuais,
soporta mal os períodos prolongados de seca e
as altas temperaturas.
 Os solos adoitan ser evolucionados: pardos
húmidos. Normalmente nos bosques
caducifolios atlánticos atópanse os solos máis
desenvolvidos do territorio español.
 As súas formacións vexetais características son
o bosque caducifolio, a landa e o prado.

Dominio eurosiberiano (páx.96)
PAISAXE DE CLIMA OCEÁNICO: BOSQUE CADUFIFOLIO, LANDA E PRADO
 Bosque caducifolio:
 Constituído por árbores altas, tronco recto e liso e folla
grande que cae en outono. Posúe relativamente poucas
especies que se reúnan formando grandes masas
específicas ou mixtas. É unha formación rica en
especies arbóreas, aínda que a miúdo predomine unha
soa especie.
 As árbores máis características deste tipo de vexetación
son os carballos e as faias, acompañadas de
castiñeiros, biudeiros, abeleiras, olmos… No
sotobosque medran fentos e mofos, nun ambiente
sombrío.

Paisaxe de clima oceánico (páx.96) (93 NE)
FAIA (FAIAL)
 Tolera mal a calor e moi ben o frío, e esixe
grande humidade polo que é unha árbore de
montaña, que se adapta a solos calacarios e
silíceos, aínda que prefire os calcarios. O seu
crecemento é bastante lento. A súa madeira,
dura e de boa calidade, emprégase para
elaborar mobles e utensilios.
 A faia forma bosques específicos (faial) ou
mixtos co carballo. A súa área principal é a
Cordilleira Cantábrica e Pireneo navarro.

vexetación clímax: faia (fagus sylvatica) (páx.97)

Paisaxe vexetal do clima oceánico (páx.97) (94 NE)
CARBALLO (CARBALLEIRA)
 Non soporta os veráns calorosos, ten menor
tolerancia ao frío e esixe menos humidade que a
faia, polo que se sitúa a alturas máis baixas.
 Prefire solos silíceos.
 O seu crecemento é lento. A súa madeira, dura,
emprégase para a construción e para fabricar
mobles e barcos. As áreas máis extensas de
carballo atópanse en Galicia e na cordilleira
Cantábrica.

vexetación clímax: carballo (Quercus robur) (páx.97)

BOSQUE MARCESCENTE (de folla marchita)
 Rebolo e caxigo (variedades de carballos de
menor altura) é propio do clima oceánico de
transición (provincia de Ourense).
 É menos denso e de árbores menos altas que
manteñen as súas follas secas ata o nacemento
do novo brote para protexer as xemas do frío.
 As súas landras úsanse para a alimentación do
gando.

caxigo (quercus lusitanica) (páx.97)

CASTIÑEIRO SOUTO (E OUTRAS ESPECIES)
 Formación vexetal secundaria que gañou
terreo a custa do carballo, pois permite o
aproveitamento do seu froito e da súa
madeira.
 Outras especies secundarias son o freixo,
o teleiro, o umeiro, o bidueiro, nogueira
e a abeleira.

castiñeiro (castanea sativa) (páx.97)

abeleira (corylus maxima) (páx.97)

umeiro (ulmum) (páx. 97)

bidueiro (betula pendula) (páx.97)

nogueira (Juglans regia) (páx.97)

freixo (fraxinus excelsior)

teixo ou teleira (taxus baccata) (páx.97)

A ACCIÓN HUMANA
 As carballeiras e faiais só ocupan unha pequena parte
da súa extensión potencial
 Redución da extensión do bosque: perda de usos
tradicionais (leña, calefacción vexetal, fabricación de
apeiros), queimas incontroladas (rozas ou estivadas)
para pastos, crecemento demográfico. Substituídos por
cavaduras: cultivos e pastos)
 Substituídos por especies secundarias: repoboación
antiga (ata mediados s.XX (castiñeiros, ulmos, freixos e
abeleiras)
 A partir de 1950 repoboacións actuais: piñeiros
(madeira e resina) eucaliptais (pasta de papel).
 Alterando o equilibrio ecolóxico da zona: empobrecen o
solo, máis propensos a arder: favorecen os incendios
forestais.

repoboación forestal: alteración do dominio (páx.97) (94 NE)
piñeiral (pinus pinaster)

eucalipto (ecucaliptus globulus)

eucalipto (ecucaliptus globulus) Costa da Morte

eucalipto (ecucaliptus globulus) Tala

Frei Rosendo
Salvado (natural
de Tui e bispo de
Nova Nursia
(Autralia
Occidental)
introdutor do
eucalipto en
Galicia na 2ª
metade do XIX

Eucalipto de
Chavín (Viveiro).
O máis antigo de
Galicia plantado
a finais do
século XIX (11 m.
de diámetro e 75
m. de altura)

eucalipto (ecucaliptus globulus) Reserva natural de Muniellos
(Asturias) (bosque autóctono) comparación cos eucaliptais

eucalipto (ecucaliptus globulus) Fragas do Eume (Caaveiro)
(bosque autóctono) comparación cos eucaliptais

ALTERACIÓN
DO DOMINIO
AUTÓCTONO
POLA REPOBOA-
CIÓN E ACCIÓN
ANTRÓPICA.
Exemplo:
Fragas do Eume

MATOGUEIRA: LANDA E PRADOS
 Landa: vexetación densa de matogueira, cuxa
altura pode ser baixa ou acadar os catro metros.
 As especies máis abundosas son o breixo, toxo
e xesta. Tamén algúns arbustos como espiños
brancos, xenebreiros, texos, acivros, sobreiras,
arandeiras e buxo.
 A landa é a degradación do bosque caducifolio
ou como vexetación supraforestal. Adoita usarse
para cama de animais e logo como fertilizante.
 Prado: vexetación herbácea que ocupa grandes
extensións de terreo nas paisaxes oceánicas.
Úsanse como alimento de gando.

Paisaxe clima oceánico: landa (páx.97) (94 NE)
breixo (erica tetralix) tamén uce, urces ou carrouchas

toxo (ulex europaea)

xesta (cytisus scoparius)

Serra da Capelada

Castelo de Doncos (As Nogais)

espiño branco (Crataegus monogyna Jacquin) (páx. 97)

xenebreiro (Juniperus comunnis) (páx.97)

acivro (Ilex aquifolium ) (páx.97)

sobreiras (quercus suber ) (páx.97)

arandeira (vaccinium myrtillus) (páx.97)

buxo (buxus sempervirens ) (páx.97)

Paisaxe clima oceánico: prado (páx.97) (94 NE)
Comarca do Deza (Lalín)

herbas, carrizas e fieitos (páx.97)

carriza (páx.97)

Dominio mediterráneo (páx.98) (95 NE)
 Corresponde á rexión floral mediterránea. As súas
formacións vexetais características son o bosque
perennifolio e a matogueira (maquis, garriga e estepa)
 Os solos adoitan ser terras pardas, meridionais ou
calcarias a miúdo non están moi desenvolvidos e
posúen pouca espesura
 Formacións xerófilas varios sistemas para adaptarse
a seca: raíces moi estendidas, follas perennes ou
esclerófilas (duras e coriáceas), follas pequenas e a
miúdo espiñosas (diminúe a evapotrasnpiración),
pilosidades, revestimento de resina, cera ou goma. A
súa cor vai do gris ao verde escuro.

Dominio mediterráneo (páx. 98) (95 NE)
Bosque perennifolio
 Tipo de formación pobre en variedade de especies arbóreas.
 Árbores de mediana altura, con troncos non rectilíneos,
grosos e rugosos de folla perenne.
 As súas ramas crean copas globulares e amplas que
proxectan sombra para mitigar a insolación e a evaporación.
 As árbores máis características son a aciñeira e a sobreira.
 Outras son á carrasca, a queiroa, o carballo mediterráneo,
e, en menor medida a alfarrobeira, a oliveira brava ou
sivestre ou a sabina albar.
 Son especies de madeira dura pouco aptas para a
explotación madereira
 Teñen cortizas rugosas e grosas (máximo na sobreira)
 As raíces esténdense moito para aproveitar a escaseza de
auga.

Aciñeira
 Árbore máis característica e estendida do
clima mediterráneo.
 Resistente á seca e adáptase a todo tipo
de solos. A súa madeira, moi dura e
resistente empregábase tradicionalmente
para a elaboración de rodas, carpintería
exterior, utensilios e carbón, e o seu froito,
a landra, para alimentar o gando. Os
bosques de aciñeiras mellor conservados
atópanse en Serra Morena, Estremadura
e serra de Guadarrama.

o bosque de aciñeiras
 Os bosques de aciñeiras atópanse entre 500 e 1000 m.
de altitude.
 Adoitan a ser densos e achaparrados
 Con gran abundancia de arbustos: lentiscos, mirtos,
érbedos, esparragueiras.
 Foron substituídos por especies madeirabeis e que
crecen con gran rapidez como os piñeiros ou por
campos de cultivo
 A pesar diso segue a ser un dos bosques máis
representativos de España
 Utilízase os grandes espacios para o pastoreo
(devesas): porcino extensivo, toros de lidia.

o bosque de aciñeiras

Dominio mediterráneo
aciñeira (quercus ilex) (páx.98) (95 NE)

Sobreira (quercus suber)
Necesita invernos suaves, certa
humidade (superior a 500 mm ao
ano) e solos silíceos. A súa madeira,
moi dura, aprovéitase para a
realización de toneis e barcos, e a
súa codia para a obtención de cortiza.
Concéntrase no sudoeste peninsular,
aínda que tamén hai sectores no sur
de Andalucía (de Cádiz a Málaga), no
nordés de Catalunya e en Castelló.

sobreiras (quercus suber ) (páx.98) (95 NE)

Que contestarías se caese esta práctica
no exame?

carrasca (quercus ilex): variedade de aciñeira (páx.98)

alfarrobeira (prosopis flexuosa) (páx.98)

oliveira silvestre (olea europaea) (páx.98)

sabina albar (juniperus thurifera) (páx.98)

Acción humana
 Cambios na vexetación natural:
 Redución da extensión do bosque perda dos
seus usos tradicionais, obstáculo para
mecanización agrícola, regadío, urbanización
e incendios forestais.
 Modificación para o uso agropecuario
mediante sistema de devesas. Aclarar os
bosques de aciñeirais e sobreiras. Combinar
a explotación forestal coa práctica da
gandaría, cultivo e outros usos como a caza.

Acción humana
 Repoboación con piñeiro estendéronse
por amplas zonas.
 Valórase a súa adaptación a condicións
climáticas extremas (frío, calor, aridez e
humidade) e a solos diversos.
 O seu rápido crecemento,
aproveitamento económico da súa
resina e da súa madeira para a
construción, elaboración de mobles,
aglomerado e a pasta de papel.

piñeiral (pinus pinaster)

Dominio mediterráneo (páx. 98-99, 96 NE)
A matogueira: o maquis, a garriga e a estepa
 A matogueira mediterránea non é unha formación clímax,
senón o resultado da degradación do bosque polo ser
humano. Presenta tres tipos característicos: o maquis, a
garriga e a estepa.
 Onde non hai bosque predomina o maquis e a garriga,
formacións vexetais constituídas por arbustos e herbas,
aparecen nas terras baixas, por debaixo dos 500 m., ou a
estepa nas rexións de clima semiárido.
 Maquis: masa densa de arbusto de máis de dous metros de
altura, moi densa e case impenetrable. Formada por oliveira
brava ou silvestre, acompañado de matogueiras de lentisco,
xara, breixo e xesta. Adoita a formarse sobre solos silíceos,
nas zonas onde se degradou o bosque mediterráneo
 O maquis e a degradación fundamentalmente da sobreira

maquis (páx.99, 96 NE)

maquis (páx.99, 96 NE)
Lentisco
BreixoXara
Xesta

Dominio mediterráneo (páx. 99, 97 NE)
a garriga
 Arbustos e matogueira de romeo, tomiño e
lavanda.
 Que adoita deixar zonas de solo descubertas
onde aflora a rocha núa.
 E propio dos solos calcários (degradación
fundamentalmente dos aciñeirais)
 Tanto no maquis como na garriga dominan as
oliveiras silvestres, acompañadas de
alfarrobeira e do lentisco nas zonas máis altas a
oliveira anana e as esparragueiras e nas litorais
a palmeira anana.

garriga (páx.99, 96 NE)

garriga: romeo, tomiño, lavanda (páx.99, 97 NE)

Terras de cultivo
de lavanda
Brihuega (La
Alcarria-
Guadalajara)

A estepa
 Formación de arbustos espiñosos e baixos, que
deixa ao descuberto gran parte do solo, con
especies como o tomiño, o esparto ou
espárrago.
 Nas zonas litorais dáse a palmeira anana
 É propia do clima semiárido do sudeste
peninsular ó que se lle suman solos moi pobres
como o xerosol. Zona moi degradada pola
acción humana.
 En ocasións atópase en zonas áridas do interior
degradadas pola acción humana: Bárdenas
Reales (Navarra), Monegros (Aragón)

Estepa (páx.99, 97 NE)

Estepa: esparto (páx.99, 97 NE)

usos
A matogueira mediterránea ten
diversos usos en perfumería,
medicina natural ou na industria
farmaceútica, como condimento
gastronómico e para a fabricación
de vasoiras, calzado, esteiras,
cordas e cestos.

PAISAXE DE RIBEIRA (páx. 99, 96 NE)
 Ribeiras dos ríos. Humidade.
 Dispóñense paralelas ao río.
 Bosque de ribeira: ameneiro, salgueiro (raíces
necesitan estar na auga); álamo, chopo, freixo e
umeiro.
 A acción humana reduciu a extensión dos
bosques ao alterar as marxes fluviais, implantar
novos cultivos, urbanizar. Supuxo unha grave
perda pola importancia paisaxística, sobre todo
na España seca e polos beneficios ecolóxicos:
mitiga a erosión, os riscos de inundacións e a
evaporación, e suaviza a temperatura.

PAISAXE DE RIBEIRA (páx. 99, 96 NE)

Dominio alta montaña (páx. 100, 97 NE)
 Na montaña a vexetación disponse en pisos con
formacións vexetais distintas, en función da latitude,
altura e da orientación (barlovento/sotavento,
solleiro/avesedo).
 Os cambios do clima debidos á altitude producen unha
gradación nos tipos de paisaxe. En xeral, sucédense:
 O bosque (onde a temperatura media anual alcanza os
10ºC).
 A matogueira.
 Os prados e pastos en áreas cubertas pola neve
moitos meses.
 Prantas rupícolas adaptadas a vivir na rocha (liques e
mofos).

Dominio alta montaña
Montaña alpina ou pirenaica (páx. 100, 97 NE)
 Piso basal, ata os 1200 m. Inclúe aciñeiras, carballos
ou caxigos e faias.
 Piso subalpino (1200-2400 m.): coníferas, árbores de
folla perenne, acicular (en forma de agulla) ou
escamuda como o abeto ou piñeiro negro, resistentes
ao frío, neve e xeo. Bosque mixto combinado con faias.
 Sotobosque pobre no estrato (arbustivo como
herbáceo) especies como o rododendro ou arando.
 Solos ricos en materia orgánica pero pouco
evolucionados.
 Piso alpino (2400 e 3000 m): prado. Período vexetativo
curto (sete ou oito meses, resto cuberto pola neve o que
impide o desenvolvemento das plantas. Abundan
pedregais onde medran plantas rupícolas.
 Piso nival (máis de 3000 m): só plantas rupícolas.

Montaña atlántica (páx. 100, 97 NE)
Representada pola vertente
norte da cordilleira Cantábrica.
Piso basal: forestal de árbores
caducifolias.
Piso supraforestal: landa.
Piso de cume: prados.

Montaña mediterránea (páx. 100, 97 NE)
 Inclúe o resto das montañas peninsulares
e Baleares:
 Piso basal: forestal de bosque
perennifolio (precedido de maquis nas
montañas máis meridionais)
 Maior altitude: especies caducifolias.
 Piso supraforestal: maquis ou garriga
(con amofadada espiñente nas montañas
máis meridionais).
 Cumes: prados tamén na ladeira de
avasedo (sombra).

Dominio macaronésico
(páx. 102, 98 NE)
 Canarias ten unha riqueza extraordinaria.
 Orixe autóctono, ás que os sucesivos poboadores
incorporaron especies mediterráneas, europeas,
africanas e americanas.
 A insularidade fomenta o endemismo (máis de 600
especies) e reliquias (formacións vexetais de
épocas xeolóxicas pasadas que se refuxiaron en
enclaves moi reducidos.
 Presenta dúas zonas claramente diferenciadas:
Fuerteventura e Lanzarote (vexetación
subdesértica)
 Nas illas máis occidentais (El Hierro, Gomera, La
Palma (sobre todo)) presenta gran variedade de
formacións modificándose conforme a altitude

Grandes dominios bioxeográfiocos PISOS
MACARONÉSICOS (PÁX.102)
Vermello: canario
Basal
Morado: canario
Intermedio
Verde: canario
Superior
Gris: montaña
altamontaña

(páx. 102, 98 NE)
Piso basal
Piso intermedio
Termocanario
Aridez
Descenso térmicoMáis humidade
Cardón e tabaiba
Drago e palmeira
Laurisilva
Piñeiro
Mar de nubes do alisioMáis fresco e humidade
Tajinaste
Violetas do Teide
Canario
Aridez
Frío
Supracanario
Matogueira
DispersaE prantas ripícolas

Dominio macaronésico (páx. 102, 98 NE)
 Piso canario basal desde o nivel do mar
ata (300-500 m): propia dun medio árido:
plantas que soportan sal (halófilas) e a a
area (psamófilas) como a barrilla
matogueira xerófila rala e áspera de
cardón e tabaiba, plantas espiñosas de
talos carnosos endémicas de Canarias.
Tamén abundan especies ventureiras
adaptadas a rexións áridas como as
chumbeiras e pitas.

Piso canario basal (páx.102, 98 NE)
Barrilla

Cardón
Tabaiba

Chumbera

Pita

Piso canario intermedio (400-800
m.): Descenso térmico e aumento de
humidade. Dáse unha vexetación
semellante á mediterránea (sabina,
lentisco ou oliveria brava) con dúas
especies endémicas: drago e
palmeira canaria que convive coa
especie introducida: palmeira
datileira

Piso canario intermedio (páx.102, 98 NE)
Drago Palmeira canaria

1. Relacione cada número co nome da illa.
(1 pto.)
2. Analice os tipos de documentos e
identifique a rexión bioxeográfica a que
pertence a imaxe do documento (1 pto.)
3. Comente os elementos da paisaxe
natural que aparecen no documento 2. (1
pto.)
4. Explique como inflúen os
condicionantes físicos na vexetación
tipo desta rexión. (1 pto.)
COMENTARIO PAU XUÑO 2016

 Piso termocanario (800-1200 m): a
temperatura diminúe, a humidade aumenta
(néboas do alisio): a vexetación adáptase ao
mar de nubes (menos insolación): inclúe dúas
orixinais formacións de bosque:
1. Bosque laurifolio ou laurisilva, propio da
zona subtropical húmida que non tolera o frío
nen a seca prolongada. Só se atopa nas
ladeiras dos montes das illas canarias
2. Matogueiras de faial-breixal (degradación do
bosque laurisilva pola acción humana)

Piso termocanario (páx.102, 98 NE)

Dominio macaronésico (páx. 102)
 Piso canario alta montaña (1.200-2.200 m.): ao quedar
por enriba do mar de nubes, a vexetación debe
adaptarse á aridez e o frío. Domina o bosque de
coníferas como o piñeiro canario que a maior altitude dá
paso ao cedro canario.
 Piso supracanario (máis de 2.200 m.) (só en Tenerife e
La Palma) ocupado por matogueiras (codeso, xesta)
semellante ao das cordilleiras Béticas. Por encima dos
2700 m. aparece en Tenerife o deserto de altura con
matas dispersas de tajinastes ou violetas de Teide,
plantas endémicas, sobre solo en gran parte nu

Piso canario superior: tajinaste (páx.102, 98 NE)

Piso canario superior: violeta do teide (páx.102, 98 NE)

Dominio macaronésico (páx. 102, NE 98)
 A acción humana manifestouse no
retroceso da vexetación nas zonas
baixas e nas medianías pola
implantación de urbanizacións
turísticas e cultivos; e nas zonas de
bosque, dada a escaseza de madeira
do arquipélag.

OS SOLOS (Páx. 103-106) (99-102 NE)
 O solo é a parte superficial da codia terrestre.
 Componse de elementos nos tres estados.
 O elemento sólido está formado polas partículas
minerais procedentes da erosión das rochas e
da materia orgánica viva ou descomposición.
 O elemento líquido está formado pola auga e o
elemento gasosos ocupando os poros CO2.
 A ciencia que estuda os solos chámase
Edafoloxía.

FACTORES DO SOLO
(páx. 103, 99-100 NE)
 A rocha nai: inflúe na cor, textura, estrutura,
permeabilidade e acidez. Os solos poden ser silíceos
(soltos e permeables), calcarios (pastosos e
permeables) e arxilosos (compactos e impermeables)
 Clima: temperatura e precipitación (lixiviación)
 Topografía: nas zonas chairas acumúlanse solos
grosos, mentres nas pendentes favorécese a erosión.
 Seres vivos: actúan de moitas maneiras. As coníferas
acidifican e empobrecen o solo. As frondosas o
enriquecen. A microflora descompón a materia orgánica
e crea humus. As lombrigas, roedores e insectos
remóveno. As persoas destrúeno ou enriquéceno.
 Tempo: proceso lento e complexo.

PERFILES E HORIZONTES DO SOLO
(páx. 104, 100 NE))
 O solo está formado por varios horizontes ou capas
individualizadas polas súas características físicas,
químicas e biolóxicas. O conxunto de horizontes
constitúe o perfil. Temos varios horizontes: profundos,
superficiais e medios.
 Profundos: (D e C). O horizonte D é a rocha nai
consolidada ou sin alterar. C é a rocha nai meteorizada.
 Superficie: horizonte A formado por A0 (follaxe) A1 (humus
ou materia orgánica en descomposición), A2 (gris, capa
de lixivación)
 Media: B de cor máis intensa, capa de acumulación de
elementos lixiviados procedentes do horizonte A.

SOLOS ZONAIS
CLIMA
OCEÁNICO
SILÍCEO
TERRA PARDO HÚMIDA: excelente para o cultivo en topografía favorable.
Contrarrestar a súa acidez coa cal.
RANKERS: zonas altas ou pendentes. Pouco evolucionados o horizonte
orgánico repousa sobre a rocha nai. Aptos para bosque e pasto non
cultivos.
CALCARIO
TERRA PARDA CALCARIA: excelente para o cultivo (millo e feixóns) ou
prados permanentes.
TERRA FUSCA: zonas calcarias duras de forte pendente. Forestal
CLIMA
MEDITERRÁNEO
SILÍCEO TERRA PARDA MERIDIONAL: pobre,ácido, escaseza de humus, estrutura
solta e erosionable. Devesas de sobreiras e pasteiros pobres.
CALCARIO
(Horizonte arxiloso da
disolución da calcaria,
avermellado (óxido de
ferro). Fertilidade diversa)
VERMELLO MEDITERRÁNEO: rico en nutrientes. Bo para o cultivo.
TERRA ROSSA: calcarias duras. Horizonte arixoloso repousa sobre a terra
nai: matogueira, bosque de devesa, cultivos arbóreos (oliveira...).
ARXILAS E
MARGAS
VERTISOLOS OU TERRAS NEGRAS: arxilas expansivas. Son os máis
fértiles de España salvo arborescentes. Val do Guadalquivir, Terra de
Barros (Badajoz) e conca de Pamplona.
MEDITERRÁNEO
ESTEPARIO
GRIS SUBDESÉRTICO OU SEROSEM: cor gris clara. Seco e rico en
calcaria, pobre en humus. Vexetación escasa e aberta. Secaño nulo.
Regadío máis fértil aínda que se saliniza doadamente pola evaporación.
Sueste peninsular e val medio do Ebro.
SOLOS
AZONAIS
Perfil indefinido. Novos ou estar en pendentes pronunciadas

PAISAXE OCEÁNICA PAISAXE MEDITERRÁNEA PAISAXE DE MONTAÑA PAISAXE MACARONÉSICA
ZONA
RELEVO
CLIMA
AUGAS
VEXETACIÓN
SOLO
ELABORA UN ESQUEMA
(PÁX. 119-120) (116-117 NE)

Riscos naturais (Páx. 126. 123 NE)
 Probabilidade de que os elementos naturais
desencadeen catástrofes que ameacen o benestar
ou a vida humana.
 En españa os riscos máis frecuentes son de orixe
xeolóxica e climática, e poden ocasionar cuantiosas
perdas humanas e materiais, como danos en
infraestruturas, edificios e colleitas.
 Nas zonas con máis risco creáronse sistemas de
vixilancia; promulgáronse normas de ocupación do
terreo e construíronse infraestruturas de protección.
 Ademáis deseñáronse protocolos de actuación en
casos de emerxencia coordinados por Protección
Civil.

Riscos xeolóxicos (Páx. 126. 123 NE)
 Sismos: a Península atópase nunha zona de
contacto entre as placa africana e
euroasiática polo que ameazan
principalmente ao sur e sueste peninsular.
De forma secundaria afectan aos Pireneos e
Cataluña onde están motivados polos
movementos de asentamento da cordilleira
que aínda non finalizaron.
 España conta con 60 estacións de vixilancia
sísmica que envía información e alerta se
superan a magnitude de 5,5 Richter.

Terremoto de Lorca (Murcia)
Maio de 2011

 Erupcións volcánicas: só constitúe un risco
as illas Canarias de La Palma, El Hierro,
Tenerife e Lanzarote; nas demais, o rísco é
moi baixo ou nulo.
 Na Península, as áreas volcánicas existentes
en Olot, Campo de Calatrava e o sueste
están inactivas.
 A rede de Vixilancia Volcánica limítase ás
illas Canarias.

Erupcións volcánicas
El Hierro (2011)

 Movementos de ladeira: desplazamentos de grandes
masas de solo ou de rochas por unha vertente.
 En España afectanlles sobre todo as grandes
cordilleiras e ao val do Guadalquivir.
 Para facerlles frontes lévanse a cabo obras de
drenaxe, plantación de árboeres e reforzo de
vertentes.
 Poden ser de dous tipos:
 Corrementos de solos propios de rexións húmidas
con fortes pendentes cubertas por herba e prados
que non suxeitan o solo saturado por fortes chuvias.
 Desprendementos de rochas.

Desprendemento de ladeiras
Hoya de Guadix (Granada)

Desprendemento de ladeiras
Almuñécar (Granada) (2015)

Talud Autovía do Noroeste (A-6)
Vega de Valcarce

Riscos climáticos (Páx. 127. 124 NE)
 Inundacións. Afectan principalmente as fachadas
mediterránea e cantábrica, onde se ven potenciadas
pola proximidade das montañas á costas, que
favorece a precipitación orográfica, e pola existencia
de concas fluviais reducidas e de forte pendente. En
menor medida afectan ao SO peninsular a causa de
temporais do SO.
 España conta cunha Rede de Información
Hidrolóxica para alertar sobre indundacións (SAIH) e
desde o 2010 as administracións deben elaborar
Plans de Avaliación e Xestión de Risco de
Inundación, medidas de restauración forestal,
cartografía de zonas inundables e protección civil.

Riscos climáticos (Páx. 127. 124 NE)
 Secas. Déficits de precepitacións moi
prolongado.
 Áreas afectadas: sur, sueste peninsular,
Baleares e Canarias.
 Para afrontalas creáronse o Observatorio
Nacional da Seca (ONS) e plans de Actuación
en Situación de Alterta e Eventual Seca
(PES).
 Outros riscos menos frecuentes son a
sarabia, tormentas, ondas de frío, temporais
de neve, ondas de calor e temporais de
vento.

Problemas e políticas
medioambientais
(Páx. 128-142. 125-137 NE)
 Sobreexplotación, contaminación e
destrución son actuacións negativas do
ser humano sobre o medio ambiente.
 A preocupación comezou a finais da
década dos sesenta: 1971: ICONA
(Instituto de Conservación da Natureza)
 Medrou coa democracia (ver artigo 45 da
Constitución española)

A política medioambiental
(Páx. 128-129. 125 NE)
 Acordos internacionais: cambio climático,
contaminación atmosférica, desertización.
 Política ambiental da UE: desenvolvemento
sostible, prevención (estudos de impacto
ambiental), creación de rede de espazos
protexidos (Rede Natura 2000)
 Ministerio de Medio Ambiente e Consellería
de Medio Ambiente.
 Obxectivos: prevención, corrección,
conservación.

PRINCIPAIS PROBLEMAS
(PÁX. 129-138) (125-137 NE9
 Alteración do relevo: continental e litoral.
 Contaminación atmosférica.
 Contaminación acústica.
 Contaminación das augas.
 Danos, alteración e destrución da
vexetación.
 Solo: contaminación, erosión e
desertización.
 Residuos Sólidos Urbanos (RSU).
 Redución da biodiversidade.

Alteración continental
Minas e canteiras

Obras públicas: impacto ambiental

Obras públicas: impacto ambiental
Porto exterior
(A Coruña)

Ordenación territorial
Val Miñor

Litoral
Costa mediterránea

Litoral
Benidorm
(Alicante)
Problemas no
Relevo costeiro:
•Regresión.
•Artificialización.

Litoral
Benidorm
(Alicante)

Litoral
Oropesa (Castellón) Costa malagueña

Litoral
Cullera (Valencia) Antilla (Huelva)

Litoral
Algarrobico
Parque natural
Níjar-Cabo de Gata
(Almería)

Litoral
Manga del Mar Menor
(Murcia)

Litoral
Barreiros
(Mariña lucense)

Malpica
(A Coruña)
Litoral

Litoral
Malpica
(A Coruña)

Outro urbanismo
é posible
Cudillero
(Asturias)

Outro urbanismo
é posible Lastres
(Asturias)

Solucións fronte a estes
problemas
Lei de costas: plan
director para a
sostibilidade da costa

2004 2011
Enterramento da M-30
Rexeneración urbana: Río Manzanares (Madrid)

Rexeneración urbana: Río Manzanares (Madrid)

Contaminación atmosférica
(Páx. 130. 127 NE)
 Monóxido de carbono (C0)
 Dióxido de carbono (CO2)
 Dióxido de xofre (SO2)
 Óxido de nitróxeno (NO2)
 Cloro (CL2)
 Partículas de po e fume (slump).
 Proceden da queima de combustibles fósiles:
centrais térmicas, industrias, transporte,
calefaccións domésticas e incendios forestais.
 Os problemas causados son:

Contaminación atmosférica: choiva ácida
(Páx. 130. 127 NE)
 A chuvia ácida é unha precipitación cun grao de acidez
superior ao normal.
 Prodúcese pola emisión de dióxido de xofre e óxido de
nitróxeno que se mesturan co vapor de auga contido no
aire e se transforman en solucións ácidas.
 Provoca alteracións na vexetación, solos, augas e
edificios.
 As zonas máis afectadas en España son: A Coruña,
Campo de Xibraltar, León, Teruel e Xixón.
 Solucións: diminución das emisións (Convenio de
Xenebra 1979) nun 65% de SO2 e 45% NO2 para 2010.
Cumplíronse os obxectivos no primeiro caso non no
segundo. Directrices UE sobre calidade do aire: Lei da
calidade do aire (2007) que fixa niveis máximos das
principais substancias contaminantes.

 Formada por particulas de po (PM 10) ou partículas en
suspensión cun diámetro inferior a 10 micróns emitidas
polo tráfico, as calefaccións urbanas e certas industrias
como cementeiras e incineradoras.
 Delas, as máis perigosas son as finas (PM 2,5) e
ultrafinas (PM 0,1)
 Afecta ao 89% das cidades de máis de 100.000
habitantes no inverno e situacións anticiclónicas.
 A néboa fotoquímica é unha bruma ocasionada
principalmente en verán pola formación de ozono
troposférico.
 Solucións: transporte colectivo, aforro enerxético...
Contaminación atmosférica: campá de po
e néboa fotoquímica (Páx. 130. 127 NE)

 Molécula formada por tres átomos de osíxeno (O3).
Redución da capa de ozono estratosférica (15-55 km de
altura) que filtra os raios ultravioletas solares. A súa
diminución débese principalmente ao cloro contido nos
CFC (clorofluorocarburos) empregados en aerosois,
escumas e refrixerantes. O cloro reacciona co ozono e
convérteo en osíxeno normal. Este problema afecta á
vida vexetal, animal e humana (cancro de pel, cataratas
oculares).
 1990-2000 diminuíu a capa de ozono un 6% en España.
 Solucións: protocolo de Montreal (1967) e directrices da
UE sobre calidade do aire (2007) que producen a
produción e importación de CFC. Diminución
considerable.
 Para o ano 2030 deberán desaparecer os HCFC
(Hidrocloroflurocarburo).
Contaminación atmosférica: problemas coa capa de ozono
(Páx. 130. 128 NE)

Contaminación atmosférica
Efecto invernadoiro. Cambio climático
(PÁX. 132. 129 NE)
 O efecto invernadoiro é unha función natural da atmosfera,
realizada polo vapor de auga e gases como o dióxido de
carbono e o metano. Sen este efecto, a temperatura media
do planeta sería de -18ºC en lugar dos 15ºC actuais.
 O problema está no aumento de emisións de gases con
efecto invernadoiro. A consecuencia é o cambio climático
(aumento de 1,1ºC a 6,4ºC para este século). Subida do nivel
do mar e extincións de especies animais e vexetais. Afectará
principalmente ao Mediterráneo. O protocolo de Kyoto
establecía non aumentar as emisións máis dun 15% para o
2012. A UE pretende reducir un 20% a comezos deste
século. España no cumple este obxectivo (aumentou as súas
emisións un 152% en 2007)
 Solucións: subida de impostos aos automóbiles máis
contaminantes, eficiencia enerxética, enerxías renovables,
peche de centrais térmicas, centrais ciclo combinado...

As industrias que operan con combustibles fósiles
Son responsables do efecto invernadoiro
Refinería de petróleo de Meicende (A Coruña)

As empresas que operan con combustibles fósiles
Son responsables do efecto invernadoiro
Térmica de Meirama (As Pontes-A Coruña)

Contaminación acústica
(páx. 133. 131 NE)
 En España tres cuartas partes da
poboación padecen niveis de ruídos
superiores aos considerados tolerables, e
é o primeiro país da UE e o segundo da
OCDE, tras Xapón, con maior nivel de
ruído.
 Solucións: lei do ruído (elaborar un mapa
do ruído). Clausura de instalacións
causantes do ruído.

Contaminación lumínica
(páx. 131 NE)
 A emisión de luz artificial durante a noite, cunha
intensidade superior á necesaria.
 Provoca brillo do ceo nocturno que ocasiona
danos aos ecosistemas nocturnos, gasto
enerxético innecesario, dificulta o tráfico aéreo e
a observación astronómica.
 Afecta sobre todo ás cidades, áreas industriais e
comerciais e estradas.
 Solución utilizar aparellos de iluminación que
devolvan a luz ao solo, luminar só as áreas
necesarias.

O tráfico ocasiona entre outras
Contaminación acústica

Contaminación de augas.
Sobreexplotación (Páx. 133. 132-133 NE)
 Sobreexplotación: aumento do consumo agrario,
urbano e industrial. Descende o nivel ecolóxico
do caudal de moitos ríos, desaparción de
humedais, acuíferos (chaira manchega, Ollos do
Guadiana). Salinización por intrusión mariña
(litoral mediterráneo).
 Solucións: acuíferos: delimitar as zonas de
sobreexplotación e controlar as extraccións.
 Humediais: convenio internacional Ramsar
(1982). Plan estratéxico para a conservación.
Consellería de Medio Ambiente (2004): regula
os humedais protexido.

Contaminación de augas
(Páx. 134. 132-133 NE)
 Refugallos das actividades humanas.
 Actividade agraria abuso de fertilizantes (contaminación
por nitratos e zurro gandeiro: eutrofización)
 Industria: produtos tóxicos e metais pesados
(introducirse no tecido graxo dos peixes e na cadea
trófica)
 Cidades: augas fecais (lixiviados)
 Augas mariñas: transporte de petróleo e outros produtos
tóxicos.
 Solucións: Plan nacional de calidade de augas (2007-
2015). Plan nacional de Restauración de Ríos.

Vertido de augas
residuais ao río

Emisario de augas
Residuais de Bens-A Coruña

EDAR de Bens (A Coruña)
Estación depuradora de augas residuais

Praia de Mera (Oleiros)
Urquiola. 1976

Outras alteracións
 Destrución da vexetación: desforestación
(cortas e incendios) (páx. 135-136. 134 NE).
Consecuencias e solucións.
 Erosión e desertización do solo (136-137.
135-136 NE)
 Residuos Sólidos Urbanos (137-138, 136 NE)
Os tres “R”.
 Redución da biodiversidade (138, 137 NE)

INCENDIOS FORESTAIS ESPAÑA (2001-2011) Incendios de >100
ha
CC.AA. ha queimadas Superficie CC.AA. %CC.AA %Estado
Galicia 492 (29,3%) 179.534 ha 29.574 km2 6,07% 23,82%
Castilla León 142.300 ha 94.225 km2 1,51% 18,88%
Andalucía 97.639 ha 87.597 km2 1,11% 12,95%
Extremadura 89.826 ha 41.634 km2 2,16% 11,92%
Castilla La Mancha 49.022 ha 79.462 km2 0,62% 6,50%
Canarias 43.450 ha 7.447 km2 5,83% 5,76%
Aragón 32.273 ha 47.721 km2 0,68% 4,28%
C. Valenciana 30.929 ha 23.255 km2 1,33% 4,10%
Asturias 28.442 ha 10.604 km2 2,68% 3,77%
Cataluña 24.012 ha 32.113 km2 0,75% 3,19%
Cantabria 20.592 ha 5.321 km2 3,87% 2,73%
Madrid 5.154 ha 8.028 km2 0,64% 0,68%
Navarra 3.563 ha 10.390 km2 0,34% 0,47%
Baleares 2.870 ha 4.992 km2 0,57% 0,38%
País Vasco 2.452 ha 7.235 km2 0,34% 0,33%
Murcia 1.278 ha 11.313 km2 0,11% 0,17%
La Rioja 420 ha 5.045 km2 0,08% 0,06%
TOTAL 1679 >100 ha 753.756 ha 505.956 km2 1,49% 100%

>5%
4,99%-3%
2,99%-1,5%
<1,5%
6,07%
1,49%

INCENDIOS FORESTAIS 2001-2011 hectáreas Superficie %
De 100 ou máis hectáreas queimadas comarca sobre total
Barbanza 13948 ha 749,14 km2 18,62%
Bergantiños-As Mariñas 3645 ha 2428,67 km2 1,50%
Ferrol-Ortegal 1463 ha 1015,58 km2 1,44%
Fisterra 15627 ha 1246,75 km2 12,53%
Santiago-Meseta Interior 4096 ha 2510,28 km2 1,63%
TOTAL A CORUÑA 38779 ha 7950,42 km2 4,88%
Fonsagrada-Ancares 2679 ha 2039,94 km2 1,31%
Lugo-Sarria 2748 ha 2616,91 km2 1,05%
Mariña 0 ha 1395,51 km2 0,00%
Terra Chá 1644 ha 1823,03 km2 0,90%
Terra de Lemos 7755 ha 1981,17 km2 3,91%
TOTAL LUGO 14826 ha 9856,56 km2 1,50%
Limia 9531 ha 1332,2 km2 7,15%
Miño-Arnoia 10602 ha 1827,4 km2 5,80%
Ribeiro-Arenteiro 9957 ha 959,35 km2 10,38%
Valdeorras-Trives 16381 ha 1400,76 km2 11,69%
Verín-Viana 26430 ha 1753,51 km2 15,07%
Indeterminados 2899 ha
TOTAL OURENSE 75800 ha 7273,22 km2 10,42%
Caldas-O Salnés 21022 ha 1187,77 km2 17,70%
Condado-Paradanta 6785 ha 674,32 km2 10,06%
Deza-Tabeirós 11349 ha 1555,73 km2 7,29%
Vigo-Baixo Miño 10972 ha 1076,84 km2 10,19%
TOTAL PONTEVEDRA 50128 ha 4494,66 km2 11,15%
TOTAL GALICIA 179533 ha 29574,9 km2 6,07%

Incendios forestais
2001-2011
% terra forestal queimada
6,07% Galicia
<5%
5-10%
10-15%
>15%

ESPAZOS NATURAIS PROTEXIDOS
(Páx. 139, 138-139 NE)
 Lei de parques nacionais (1916). Inicialmente a
beleza paisaxística. Hoxe súmase o criterio biolóxico
e xeolóxico. España conta con 15 parques nacionais
(ver máis adiante e mapa).
 Lei do Patrimonio Natural e a Biodiversidade (2007).
 Establece que terán consideración de espazos
naturais protexidos os que cumpran polo menos un
destes dous requisitos:
 Contar con sistemas ou elementos naturais
representativos, singulares, fráxiles.
 Estar dedicados especialmente á protección e ao
mantemento da diversidade biolóxica.

(Páx. 139, 138-139 NE)
 Cinco categorías:
a) Parque: área natural que merece atención
preferente pola súa beleza paisaxística e a
singularidade do seu ecosistema.
b) Reservas naturais: protexer ecosistemas,
comunidades ou elementos biolóxicos ou
xeolóxicos de especial rareza ou fraxilidade.
Explotación de recursos se é compatible coa
conservación.
c) Humedais protexidos. Augas marinas ou
continentais.
d) Monumentos naturais: formacións naturais
protexidas pola súa notoria singularidade.
e) Paisaxes protexidos: valores estéticos e naturais.

(Páx. 139, 138-139 NE)
 España conta con espazos protexidos
incluídos en redes europeas e
mundiais:
 Rede Natura 2000 (UE)
 Rede Europea da Rede Global de
Xeoparques (Mundial) UNESCO.
 Rede Mundial de Reservas da Biosfera
(Mundial) UNESCO.
 Lista Ramsar de humedais (Mundial)

Rede galega
de espazos
protexidos

A protección ao medioambiente
en España: os parques nacionais
 1. Picos de Europa (Asturias,
Cantabria y Castilla y León)
 2. Cabañeros (Ciudad Real y Toledo)
 3. Tablas de Daimiel (Ciudad Real)
 4. Sierra Nevada (Granada y Almería)
 5. Doñana (Huelva, Cádiz y Sevilla)
 6. Ordesa y Monte Perdido (Huesca)
 7. Timanfaya (Lanzarote)

A protección ao medioambiente
en España: os parques nacionais
 8. Aiguas Tortas y Lago de San Mauricio (
Lleida)
 9. Archipiélago de Cabrera (Islas Baleares)
 10. Islas Atlánticas (Pontevedra y A Coruña)
 11. Caldera de Taburiente (La Palma)
 12. Garajonay (La Gomera)
 13. Teide (Santa Cruz de Tenerife)
 14. Monfragüe (Cáceres)
 15. Guadarrama (Madrid y Segovia)

As paisaxes naturais e as súas interaccións natureza-sociedade en España

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to As paisaxes naturais e as súas interaccións natureza-sociedade en España

Similar to As paisaxes naturais e as súas interaccións natureza-sociedade en España (17)

More from Agrela Elvixeo

More from Agrela Elvixeo (20)

As paisaxes naturais e as súas interaccións natureza-sociedade en España