Poboación España 2016

O ESTUDO DA POBOACIÓN
AS FONTES DEMOGRÁFICAS (páx. 297, 299 NE)
• Xeografía da poboación: estuda as
relacións entre a poboación e o espazo.
• Demografía: ciencia que analiza
cuantitativamente a poboación a partir das
distintas fontes demográficas. As máis
importantes en España son o censo, o
padrón municipal e o rexistro civil.

AS FONTES DEMOGRÁFICAS (páx. 297, 299 NE)
• Censo: reconto individualizado da poboación dun país
nun momento determinado. Recolle datos demográficos,
económicos e sociais. Total de efectivos (feito e de
dereito), sexo, idade, estado civil, lugar de nacemento,
nacionalidade, lingua falada, nivel de instrución,
características económicas, fecundidade das mulleres e
vivenda. Realízase cada dez anos (dende 1981 os anos
rematados en un). Reflicte o estado da poboación no
momento en que se realiza: momento censal. Os censos
modernos empezáronse en realizar en España dende
1857.
• O responsable da súa elaboración e custodia é o
Instituto Nacional de Estatística (INE)
INE: Exposición sobre os censos de poboación
Censo de poboación de 2011

POBOACIÓN DE FEITO E DE DEREITO (páx. 297, 299 NE)
• Feito: residentes presentes máis
transeúntes. Non residentes ausentes.
• Dereito: residentes presentes máis
residentes ausentes. Non transeúntes.
• Como norma xeral, nas áreas urbanas hai
máis a poboación de feito que de dereito e
nas áreas rurais ao revés.

PADRÓN MUNICIPAL (páx. 297, 299 NE)
• Rexistro dos veciños dun municipio. Recolle tamén datos
demográficos, económicos e sociais da poboación, aínda que en
menor número que o censo.
• O padrón actualízase a 1 de xaneiro de cada ano e é un documento
dinámico que se modifica constantemente (nacementos e
defuncións) (baixas e altas residenciais) dos veciños.
• Sirve de base para a elaboración do censo electoral. Calquera
certificación relativa á residencia hai que solicitala na oficina do
padrón municipal.
• O responsable da súa elaboración, actualización e custodia é cada
un dos máis de 8.000 concellos que hai en España actualmente.
• Polémica sobre esta fonte
Instrucións para o empadroamento. Concello da Coruña

REXISTRO CIVIL E OUTRAS FONTES (páx. 297, 299 NE)
• Rexistro civil: anota nacementos, defuncións e
matrimonios. Con estes datos o (INE) elabora as
estatísticas do Movemento Natural (ou vexetativo) de
Poboación.
• Outras fontes demográficas son as estísticas, que
recompilan datos procedentes de diversas fontes, e as
enquisas, que ofrecen información máis detallada, pero
sobre mostras moi inferiores. Entre as máis utilizadas
están os Anuarios Estatísticos do INE, a Estatística
Variacións Residenciais (anual, para as migracións) e a
Enquisa de Poboación Activa (EPA), trimestral para o
mercado laboral.

EVOLUCIÓN E DISTRIBUCIÓN
DA POBOACIÓN (PÁX. 298)
Ano 1594 1768 1787 1797 1857 1860 1877 1887 1897
Poboación
(miles)
8.206 9.159 10.268 10.541 15.454 15.645 16.622 17.549 18.108
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2012 2015
18.616 19.990 21.388 23.677 26.014 28.118 30.583 34.040 37.682 39.433 41.116 47.265
46.557
España tiña en segundo os datos da extensión do Padrón no
2016 46.557.008 habitantes. Este era o seu volume de
poboación.
A súa distribución analízase mediante a densidade de
poboación que relaciona a poboación dunha zona
coa superficie en quilómetros cadrados.

PAÍSES CON MAIOR POBOACIÓN EN EUROPA
1 Rusia 143.300.000
2 Alemania 81.903.000
3 Reino Unido 63.730.000
4 Francia 63.181.775
5 Italia 60.870.745
6 España 46.557.008
7 Ucraína 45.560.255
8 Polonia 38.538.447

EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN
• Os 18.618.000 habitantes que poboaban España en
1900 deron pasou á cifra de 46.557.008 segundo os
datos oficiais do padrón a 1 de xaneiro de 2016.
• A evolución histórica da poboación absoluta coñeceu
dous ritmos ou ciclos ben diferenciados: ciclo
demográfico antigo, caracterizado por altas taxas de
natalidade contrastadas por outras altas taxas de
mortalidade. O que se deu en coñecer como réxime
demográfico primitivo. A poboación estaba
estabilizada nunha cifra con retrocesos e avances
puntuais este período prolongouse ata o século XIX.
• O ciclo demográfico moderno caracterizado polo freo
da mortalidade, sobre todo catastrófica, conlevou a un
incremento considerable de poboación. Esta fase
iníciase na 2ª metade do século XIX ata os nosos días.

EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN
• Os primeiros recontos de poboación moderno fixéronse durante o século XVIII: censo
de Floridablanca (1787), onde se detecta a presencia de 10.287.000 habitantes. O
que implicaba un aumento importante respecto ós inicios do século XVIII.
• Durante o século XX, nos primeiros vinte anos prodúcese un intenso crecemento,
explicado polo retorno de fluxos de poboación trala perda das últimas colonias
ultramarinas (Cuba, Porto Rico, Filipinas) e, pouco despois, polo acusado retroceso
de mortalidade xeral e, especialmente, infantil. A partir da década dos 20 o ritmo de
incremento faise progresivo e sostido, con puntuais aceleracións, especialmente nos
anos 70. O ritmo de crecemento foi pausado dende os anos oitenta cara o ano 2000
(descenso da taxa de natalidade: situación económica e cambio sociolóxico no
comportamento das parellas que coincide cos anos da transición democrática,
seguindo baixos os valores da mortalidade ou cun leve reponte). A partir do novo
milenio volve a dispararse o crecemento de poboación (ó redor de cinco millóns de
habitantes nun lustro): como síntese: entre 1981 e 2001 o ritmo de crecemento
demográfico (vinte anos) foi igual ou menor que entre 2001 e 2011 (dez anos)
• No 2012 o Padrón acada a cifra máis elevada da historia: 47.265.321. A partir de
aquí, nos últimos dous anos, a cifra diminuíu en máis de 700.000 habitantes. Esta
descenso veu motivado basicamente polo retorno dunha parte moi significativa dos
inmigrantes ao seu país de orixe e pola saída de españois ao estranxeiro.

DISTRIBUCIÓN DA POBOACIÓN
• DENSIDADE = hab./superficie km2.
• Menor 1 h/km2
extremadamente baixa.
• 1-25 h/km2
moibaixa.
• 25-50 h/km2
baixa.
• 50-100 h/km2
media.
• Máis de 100 h/km2
alta.

DISTRIBUCIÓN DA POBOACIÓN
• 1900: 36,8 h/km2
• 1970: 66,9 h/km2
• 1980: 74,7 h/km2
• 2016: 92,01 h/km2
• UE: 110 h/km2

Distribución da poboación (298, 300 NE)
• A densidade de poboación aumentou co tempo ata
alcanzar os 92,01 h/km2
(2016), un valor moderado e
inferior á media da UE (111,5 h/km2
).
• Esta cifra media esconde fortes contrastes espaciais
entre áreas de concentración, que superaran claramente a
media nacional, e áreas de despoboamento, onde non se
alcanzan os 25 h/km2
.
• As áreas de alta densidade sitúanse en Madrid, a
periferia peninsular, arquipélagos e cidades norteafricanas.
• As áreas de baixa densidade localízanse no interior
peninsular.
• Ademais, en todas as áreas son maiores as densidades
urbanas que as rurais; e as da franxa costeira que as do
interior; correspondendo os valores máis baixos ás áreas
de montaña (menos de 10 h/km2
).

2016
46.557.008
92,01 h/km2
<92 h/km2
92-200 h/km2
>200 h/km2
96
8.388.107
234
7.522.596
806
6.466.996
213
4.959.968
92
2.718.525
26
2.447.519
282
2.101.924
303
2.189.534
26
2.041.631
129
1.464.847
27
1.308.563
222
1.107.220
26
1.087.778
98
1.042.608
62
640.647
109
582.206
63
315.794
4.448
84.519
6.617
86.026

2016 km2 h/km2
Total España 46.557.008 505.988 92,01
Andalucía 8.388.107
58,72%
4
CCAA
87.597 96
Cataluña 7.522.596 32.113 234
Madrid 6.466.996 8.028 806
C. Valenciana 4.959.968 23.255 213
Galicia 2.718.525
24,70%
5
CCAA
29.574 92
Castilla y León 2.447.519 94.225 26
País Vasco 2.189.534 7.235 303
Canarias 2.101.924 7.447 282
Castilla- La Mancha 2.041.631 79.462 26
Murcia 1.464.847
12,91%
5
CCAA
11.313 129
Aragón 1.308.563 47.721 27
Baleares 1.107.220 4.992 222
Extremadura 1.087.778 41.634 26
Asturias 1.042.608 10.604 98
Navarra 640.647
3,3%
3
CCAA
10.390 62
Cantabria 582.206 5.321 109
Rioja (La) 315.794 5.045 63
Melilla 86.026
0,36%
19 4.448
Ceuta 84.519 13 6.617

2016: 10 provincias con máis poboación
Madrid 6.466.996
Barcelona 5.542.680
Valencia 2.544.264
Sevilla 1.939.775
Alicante 1.836.459
Málaga 1.629.298
Murcia 1.464.847
Cádiz 1.239.889
Bizkaia 1.147.576
A Coruña 1.122.799

2016: 10 provincias con menos poboación
Soria 90.040
Teruel 136.977
Segovia 155.652
Ávila 162.514
Palencia 164.644
Zamora 180.406
Cuenca 201.071
Huesca 221.079
Guadalajara 252.882
Ourense 314.853

1900 1960 2001 2016 km2 h/km2 12-16 %12
ESPAÑA 18.616.630 30.582.936 41.116.842 46.557.008 505.988 92,01 -708.313 -1,5%
10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3 10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 191
10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2010DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri310DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri20
Andalucía
3.562.606 5.893.396 7.403.968 8.388.107 87.597 96 -61.878 -0,73%
Almería
359.013 360.777 533.168 704.297 8.775 80 78 0,01%
Cádiz
452.659 818.847 1.131.346 1.239.889 7.436 167 -5.275 -0,42%
Córdoba
455.859 798.437 769.625 791.610 13.771 57 -12.888 -1,60%
Granada
492.460 769.408 812.637 915.392 12.647 72 -7.536 -0,82%
Huelva
260.880 399.934 461.730 519.596 10.128 51 -3.266 -0,62%
Jaén
474.490 736.391 645.781 648.250 13.496 48 -21.992 -3,28%
Málaga
511.989 775.167 1.302.240 1.629.298 7.308 223 -11.800 -0,72%
Sevilla
555.256 1.234.435 1.747.441 1.939.775 14.036 138 801 0,04%

10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2
10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2010DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 19910DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3
1900 1960 2001 2016
km2 h/km2 12-16 %12
Aragón 912.711 1.105.498 1.199.753 1.308.563 47.721 27 -40.904 -3,03%
Huesca 244.867 233.543 205.955 221.079 15.636 14 -6.530 -2,87%
Teruel 246.001 215.183 136.233 136.977 14.810 9 -6.751 -4,70%
Zaragoza 421.843 656.772 857.565 950.507 17.275 55 -27.623 -2,82%
Asturias 627.069 989.344 1.075.329 1.042.608 10.604 98 -34.752 -3,23%
Baleares 311.649 443.327 878.627 1.107.220 4.992 222 -12.219 -1,09%
Canarias 358.564 944.448 1.781.366 2.101.924 7.447 282 -16.420 -0,78%
Las Palmas 156.696 453.793 924.558 1.097.800 4.066 270 -3.013 -0,27%
Sta. Cruz Tenerife 201.868 490.655 856.808 1.004.124 3.381 297 -13.407 -1,32%
Cantabria 276.003 432.132 537.606 582.206 5.321 109 -11.655 -1,96%

10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2010DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri110DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri20
1900 1960 2001 2016
km2 h/km2 12-16 %12
Castilla y León
2.302.417 2.848.352 2.479.425 2.447.519 94.225 26 -98.559 -3,87%
Ávila 200.457 238.372 163.885 162.514 8.050 20 -8.751 -5,11%
Burgos 338.828 380.791 349.810 360.995 14.291 25 -13.975 -3,73%
León 386.083 584.594 499.517 473.604 15.581 30 -20.847 -4,22%
Palencia 192.473 231.977 177.345 164.644 8.053 20 -6.069 -3,56%
Salamanca 320.765 405.729 350.209 335.985 12.350 27 -14.579 -4,16%
Segovia 159.243 195.602 147.028 155.652 6.923 22 -8.049 -4,92%
Soria 150.462 147.052 91.314 90.040 10.306 9 -4.482 -4,74%
Valladolid 278.561 363.106 497.961 523.679 8.110 65 -10.601 -1,98%
Zamora 275.545 301.129 202.356 180.406 10.561 17 -11.206 -5,85%
Castilla- La Mancha
1.386.153 1.975.539 1.755.053 2.041.631 79.462 26 -80.257 -3,78%
Albacete 237.877 370.976 367.283 392.118 14.926 26 -10.719 -2,66%
Ciudad Real 321.580 583.948 478.581 506.888 19.813 26 -23.362 -4,41%
Cuenca 249.696 315.433 201.526 201.071 17.141 12 -16.965 -7,78%
Guadalajara 200.186 183.545 171.532 252.882 12.212 21 -6.655 -2,56%
Toledo 376.814 521.637 536.131 688.672 15.370 45 -22.556 -3,17%

10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2010DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2010DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri20
1900 1960 2001 2016
km2 h/km2 12-16 %12
Cataluña 1.966.382 3.925.779 6.361.365 7.522.596 32.113 234 -48.312 -0,64%
Barcelona 1.054.541 2.877.966 4.804.606 5.542.680 7.728 717 -9.370 -0,17%
Girona 299.287 351.369 579.650 753.576 5.910 128 -8.051 -1,06%
Lleida 274.590 333.765 365.023 434.041 12.172 36 -8.991 -2,03%
Tarragona 337.964 362.679 612.086 792.299 6.303 126 -21.900 -2,69%
C. Valenciana 1.587.533 2.480.879 4.202.608 4.959.968 23.255 213 -169.298 -3,30%
Alicante 470.149 711.942 1.490.265 1.836.459 5.817 316 -107.451 -5,53%
Castellón 310.828 339.229 485.173 579.245 6.632 87 -25.319 -4,19%
Valencia 806.556 1.429.708 2.227.170 2.544.264 10.806 235 -36.528 -1,42%
Extremadura 882.410 1.378.777 1.073.381 1.087.778 41.634 26 -20.352 -1,84%
Badajoz 520.246 834.370 664.251 684.113 21.766 31 -10.420 -1,50%
Cáceres 362.164 544.407 409.130 403.665 19.868 20 -9.932 -2,40%
Galicia 1.980.515 2.602.962 2.732.926 2.718.525 29.574 92 -62.973 -2,26%
Coruña, A 653.556 991.729 1.108.002 1.122.799 7.950 141 -21.112 -1,85%
Lugo 465.386 479.530 364.125 336.527 9.856 34 -12.375 -3,55%
Ourense 404.311 451.474 344.623 314.853 7.273 43 -15.404 -4,66%
Pontevedra 457.262 680.229 916.176 944.346 4.495 210 -14.082 -1,47%

10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2010DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri310DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri20
1900 1960 2001 2016
km2 h/km2 12-16 %12
Madrid 775.034 2.606.254 5.372.433 6.466.996 8.028 806 -31.564 -0,49%
Murcia 577.987 800.463 1.190.378 1.464.847 11.313 129 -9.602 -0,65%
Navarra 307.669 402.042 556.263 640.647 10.390 62 -3.919 -0,61%
País Vasco 603.596 1.371.654 2.101.478 2.189.534 7.235 303 -3.559 -0,16%
Álava 96.385 138.934 288.793 324.126 3.038 107 1.569 0,49%
Guipúzcoa 195.850 478.337 680.069 717.832 1.980 363 5.735 0,81%
Vizcaya 311.361 754.383 1.132.616 1.147.576 2.217 518 -10.863 -0,94%
Rioja (La) 189.376 229.852 270.400 315.794 5.045 63 -7.815 -2,41%
Ceuta . 73.182 75.694 84.519 19 4.448 501 0,60%
Melilla 8.956 79.056 68.789 86.026 13 6.617 5.224 6,47%

CRECEMENTO DEMOGRÁFICO EN ESPAÑA
VARIACIÓNS INTERANUAIS MEDIAS (1857-2016)
0,36%
0,55% 0,42%
0,70% 0,65%
0,79% 0,83%
0,96%
0,44%
0,13%
0,70%
1,70%
5,72%
-1,50%
1,06%1,04%
0,95%
-2,00%
-1,00%
0,00%
1,00%
2,00%
3,00%
4,00%
5,00%
6,00%
7,00%
1857-
1877
1877-
1887
1887-
1900
1900-
1910
1910-
1920
1920-
1930
1930-
1940
1940-
1950
1950-
1960
1960-
1970
1970-
1981
1981-
1991
1991-
1996
1996-
2001
2001-
2006
2006-
2012
2012-
2015

10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2010DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri20
CRECEMENTO CUATRIENIO
2012-2016 %
Total España -708.313 -1,50%
Melilla 5.224 6,47%
Ceuta 501 0,60%
País Vasco -3.559 -0,16%
Navarra -3.919 -0,61%
Rioja (La) -7.815 -2,41%
Murcia -9.602 -0,65%
Cantabria -11.655 -1,96%
Baleares -12.219 -1,09%
Extremadura -16.420 -0,78%
Canarias -20.352 -1,84%
Madrid -31.564 -0,49%
Asturias -34.752 -3,23%
Aragón -40.904 -3,03%
Cataluña -48.312 -0,64%
Andalucía -61.878 -0,73%
Galicia -62.973 -2,26%
Castilla- La Mancha -80.257 -3,78%
Castilla y León -98.559 -3,87%
C. Valenciana -169.298 -3,30%

Gañan
Perden
CRECEMENTO DE POBOACIÓN (2011-2012)
España
0,16%
74.828Galicia
-0,50%
-13.924
Asturias
-0,38%
-13.924
Cantabria
0,12%
740
País Vasco
0,39%
8.487 Navarra
0,39%
2.515
La Rioja
0,2%
654C. León
-0,48%
-12.385
Aragón
0,24%
3.174
Catalunya
0,42%
31.290
Madrid
0,14%
8.880
Extremadura
-0,11%
-1.237
C.Mancha
0,31%
6.554
C. Valenciana
0,24%
12.076
Murcia
0,30%
4.380
Andalucía
0,31%
25.883
Balears
0,57%
6.325
Canarias
-0,4%
-8.425
Ceuta
1,99%
1.642
Melilla
2,96%
2.326

CRECEMENTO DE POBOACIÓN (2012-2016)
España
-1,50%
-708.313Galicia
-2,26%
-62.973
Asturias
-3,23%
-34.752
Gañan
Perden
Cantabria
-1,96%
-11.655
País Vasco
-0,16%
-3.559
Navarra
-0,61%
-3.919La Rioja
-2,41%
-7.815C. León
-3,87%
-98.559
Aragón
-3,03
-40.904
Catalunya
-0,64%
-48.312
Madrid
-0,49%
-31.564
Extremadura
-1,84%
-20.352
C.Mancha
-3,78%
-80.257
C. Valenciana
-3,30%
-169.298
Murcia
-0,65%
-9.602
Andalucía
-0,73%
-61.878
Balears
-1,09%
-12.219
Canarias
-0,78%
-16.420Ceuta
0,60%
501
Melilla
6,47%
5.224

<50 h/km2
50-90 h/km2
>90-150 h/km2
>150 h/km2
A Coruña
Valladolid
Asturias Cantabria
Navarra
La Rioja
Zaragoza
Barcelona
Cáceres
Sevilla
Granada
Toledo
Valencia
Murcia

DENSIDADE POBOACIÓN 2016
<25 h/km2
25-50 h/km2
50-100 h/km2
100-200 h/km2
200-500 h/km2
>500 h/km2
8119
CONCELLOS

ÁREAS DE MAIOR CONCENTRACIÓN DEMOGRÁFICA

FACTORES EXPLICATIVOS DA DISTRIBUCIÓN
(páx. 298-299) (300-301 NE)
• Etapa preindustria (ata mediados do XIX)l: economía agraria.
Peso os factores naturais (costas de relevo chairo e inverno
suave (sobre todo mediterránea). Interior (meseta, aínda con
invernos rigorosos). Factores humanos: teñen tamén
importancia. Desde o século XVI, co descubrimento de América,
importancia de Castela como centro político e económico. XVII:
crise demográfica. XVIII: inmersión. Costa e áreas insulares
grazas ao florecente comercio.
• Etapa industrial (m. XIX-1975) Agudízanse os contrastes. Madrid
e periferia (natural: Galicia, Andalucía e Murcia) (actividades
económicas: Asturias, País Vasco, Catalunya. Ebro e
Mediterráneo. Turismo (Mediterráneo e illas)
• Etapa posindustrial (a partir de 1975) (mitíganse os contrastes)
(estancamento nas áreas industriais tradicionais (cornixa
Cantábrica), retornados nas áreas de tradición emigratoria.
Difusión espacial da industria, agricultura tecnificada,
desenvolvemento endóxeno). Consolidación demográfica en
Madrid, illas, mediterráneo e Ebro: forte impacto inmigratorio.

PESO DEMOGRÁFICO SOBRE O TOTAL
DA POBOACIÓN DO ESTADO (2016)
>10%
10%-5%
<5%
18,02%
16,16%
10,65%
13,89%
5,84%
5,26%
2,34% 4,39%
3,15%
2,81%
0,68%
2,24% 1,25% 4,70%
1,38%
2,38%
4,51%
0,18%
0,18%

EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EN GALICIA
2016 (PÁX. 331, 339 NE)
< 50 h/km2
51-100 h/km2
> 100 h/km2

(PÁX. 331) (339 NE)
• Galicia contaba en 2016 con 2.718.525 habitantes (con respecto ao
2012 perdeu 62.973 habitantes) e cunha densidade de poboación
de 91,92 h/km2
, cifra similar á media española (92,01 h/km2
). Este
dato esconde grandes desigualdades en canto a distribución da
poboación. Dáse unha maior concentración de poboación nos
municipios costeiros, cunha economía máis diversificada, fronte aos
do interior, aínda máis dependente das actividades agrarias.
• As maiores densidades de poboación atópanse nas dúas provincias
occidentais, especialmente no Golfo Ártabro, onde destaca o
concello da Coruña. No eixe Santiago-Vilagarcía de Arousa e nas
Rías Baixas, con especial dinamismo na ría de Vigo (Val Miñor e
península do Morrazoj). Pola contra os concellos da provincia de
Lugo (exceptuando a capital, a Mariña lucense e vilas como Sarria
e Monforte) e Ourense (exceptuando á área da capital provincial, O
Barco de Valdeorras, a área do Arenteiro e o Ribeiro, Xinzo de
Limia e Verín), acadan as menores densidades de poboación,
especialmente nas áreas montañosas de cada provincia.

CONCELLOS QUE
GAÑAN E PERDEN
POBOACIÓN
1996-2016 (PÁX. 331)
Saldo Gañan Perden Total
Galicia -24.097 73 241 314
Coruña, A 12.497 27 66 93
Lugo -33.776 7 60 67
Ourense -32.060 9 83 92
Pontevedra 29.242 30 32 62

A Coruña
Arteixo
Carballo
Santiago
Ames
Lugo
Ferrol
Narón
Oleiros
Culleredo
Cambre
A Estrada Lalín
Ourense
Ribeira
Vilagarcía Pontevedra
Marín
Cangas
Vigo
Redondela
Porriño
CONCELLOS DE
>20.000 Habitantes

(PÁX. 331) (339 NE)
10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971900 1960 2001 2016
h/km2 2012-2016 %12
Galicia
1.980.515 2.602.962 2.732.926 2.718.525 92 -62.973 -2,26%
Coruña, A 653.556 991.729 1.108.002 1.122.799 141 -21.112 -1,85%
Lugo 465.386 479.530 364.125 336.527 34 -12.375 -3,55%
Ourense 404.311 451.474 344.623 314.853 43 -15.404 -4,66%
Pontevedra 457.262 680.229 916.176 944.346 210 -14.082 -1,47%

MOVEMENTO NATURAL (PÁX. 300, 302 NE)
• Natalidade = Nacementos x1000/Poboación total.
• Alta >30%0 Media 30-20%0 Baixa <20%0
• Taxa de fecundidade = Nacementos x1000/ Mulleres 15-49 anos.
• Alta >150 %0 Media 150-75%0 Baixa <75%0
• Índice sintético de fecundidade: 2,1 garantía de remprazo xeracional.
Galicia 1,17. España: 1,45.
• Alto: >3,5, Medio 3,5-2,1. Baixo: < 2
• Mortalidade = Mortes x 1000/Poboación total.
• Alta >15 %0 Media 15-10%0 Baixa <10%0
• Mortalidade infantil = Mortes de nenos menores dun ano x
1000/Nacementos.
• Alta >50 %0 Media 50-25%0 Baixa <25%0
• Esperanza de vida = Anos vividos polos membros dunha poboación co
número de individuos desa poboación. Anos vividos/nº de individuos.
• Alta >70 Media 60-70 Baixa <60
• Crecemento Natural = N – M. TCN= CNx1000/Poboación total.
• Alta >20 %0 Media 20-10%0 Baixa <10-0%0 Negativa <0%0

MOVEMENTO NATURAL
RÉXIMES DEMOGRÁFICOS (PÁX. 301-306) (303-308 NE)
• Tres etapas ou réximes demográficos
distinguimos no movemento natural de
poboación: réxime demográfico antigo,
transición e réxime demográfico moderno.
• Réxime demográfico antigo: mantívose en
España ata principios do s. XX. Alta taxa
de natalidade e mortalidade. Crecemento
vexetativo baixo.

MOVEMENTO NATURAL
RÉXIMES DEMOGRÁFICOS: ANTIGO (PÁX. 301-306) (303-308 NE)
• Natalidade: valores altos debido ao predominio dunha economía e sociedade
rural e inexistencia de sistemas eficaces para controlar os nacementos.
• Mortalidade xeral: alta e oscilante. Baixo nivel de vida e precarias condicións
médicas e sanitarias. Dieta escasa (baixa produtividade agraria), desequilibrada
(escasa en proteínas). Poboación malnutrida e debilitada.
• Mortalidade infantil alta: neonatal (catro semanas relacionada con problemas no
parto), como posneonatal (a partir das catro semanas ao ano: desnutrición,
infeccións).
• Enfermidades: Aire (tuberculose, bronquite, pulmonía, gripe). Auga e alimentos
(diarrea). Atraso na medicina, descoñecemento das vías de transmisión das
enfermidade e falta de hixiene privada e pública (non auga potable, rede de
sumidoiros, recollida de lixo...).
• Mortalidade catastrófica: epidemias, guerra e malas colleitas.
• Consecuencias: Altas taxas de natalidade e mortalidade, crecemento natural
baixo (oscilacións crises de sobremortalidade).
• Esperanza de vida: baixa: 45 anos.

MOVEMENTO NATURAL
TRANSICIÓN DEMOGRÁFICA (1900-1975) (PÁX. 302) (303-308 NE)
• Empezou máis tarde que en Europa Occidental pero a súa duración
foi menor.
• Caracterízase pola diminución suave da natalidade e dun brusco de
descenso da mortalidade. Como consecuencia prodúcese un forte
aumento do crecemento vexetativo.
• A natalidade descendeu de forma suave e descontinua, alternando
períodos de maior decrecemento con outros de recuperación, en
relación cos acontecementos históricos.
• Anos vinte: recuperación grazas a prosperidade conómica.
• 1930-1956: descenso. Crise económica de 1929. Inestabilidade da
Segunda República. Guerra Civil e situación de posguerra. A
política pronatalista de Franco, que instituíu premios de natalidade e
prohibiu os anticonceptivos, non foi suficiente para compensar esta
tendencia.

MOVEMENTO NATURAL
TRANSICIÓN DEMOGRÁFICA (1900-1975) (PÁX. 302) (303-308 NE)
• Entre 1956 e 1965 tivo lugar unha recuperación da natalidade que algúns
autores interpretan como o “baby boom” posbélico atrasado. Debeuse ao
desenvolvemento económico que seguiu ao final do bloqueo internacional e
da autarquía.
• Entre 1965 e 1975 diminuíu o tamaño da familia. Consolidación dun novo
modo de vida industrial e urbano, con graves problemas de vivenda que
reduciu o valor económico dos fillos.
• Mortalidade xeral descendeu de forma acusada e continua durante a
transición demográfica, agás en dous únicos momentos de mortalidade
catastrófica: a gripe de 1918 e a Guerra Civil. As causas, de acordo co
actual modelo de transición sanitaria, foron o incremento do nivel de vida,
os avances sanitario, que reduciron os anteriores risco de morte.
• Incremento do nivel de vida (que virá a partir dos anos 60).
• Avances médicos.
• Mortalidade infantil decrece (sobre todo a posnenonatal)
• Crecemento natural moi alto.

MOVEMENTO NATURAL
RÉXIME DEMOGRÁFICO ACTUAL (PÁX. 304-305) (303-308 NE)
• Natalidade descendeu. Distínguense tres momentos (1975-1998)
cun brusco descenso de nacementos (o índice sintético de
fecundidade baixa do 2,1 ao 1,24 en 1998) Causas económicas e
socioculturais.
• Económica: atraso na idade do matrimonio (crise económica,
precariedade no emprego, incorporación da muller ao mundo
laboral...)
• Cambios de mentalidade na sociedade (transición democrática)
• 1998-2008 experimenta unha lixeira recuperación. Consecuencia
do fenómeno da inmigración pero tamén dun incremento da
fecundidade das mulleres españolas (factores económicos). (Índice
sintético de fecundidade é de 2,3 nas mulleres inmigrantes e 1,8
nas españolas)
• Dende o 2008, comeza un novo descenso da taxa de natalidade.
Crise económica (incremento do paro, reforma laboral, redución
salarial, dificultades de obter créditos), disminúe a inmigración
(menor fecundidade nas mulleres estranxeiras. (1,35 fillos por
muller en idade fecunda no 2015).

MOVEMENTO NATURAL
RÉXIME DEMOGRÁFICO ACTUAL (PÁX. 304-305) (303-308 NE)
• Mortalidade baixa aínda que aumenta
lixeiramente dende 1982 debido ao
envellecemento da poboación. Incremento do
alzheimer e demencia senil e os tres “C” das
sociedades avanzadas. “Enfermidades sociais”:
alcoholismo, tabaquismo e drogadición.
• Mortalidade infantil moi baixa e principalmente
neonatal.
• Esperanza de vida: aumenta. Diferenza por
sexos (fortaleza biolóxica, estilo de vida e
traballo.

MOVEMENTO NATURAL
RÉXIME DEMOGRÁFICO ACTUAL (PÁX. 306) (303-308 NE)
• Por idade, ás maiores ganancias en esperanza de
vida dáse no grupo das persoas máis anciás (70-
80), e as menores, nos mozos (18-35) durante a
década dos oitenta (circulación, drogadición, sida).
Na década dos noventa mellora a situación neste
sector.
• Por status social (nivel económico e nivel
profesional marcan diferencias na esperanza de
vida.
• Crecemento vexetativo é reducido a causa das
baixas taxas de natalidade e mortalidade, presentan
certas oscilacións interanuais. No 2015 foi negativo.

EVOLUCIÓN DA MORTALIDADE EN ESPAÑA
Mortalidade xeral Mortalidade infantil
Períodos (en 0
/00
) Períodos (en 0
/00
)
1901-1910 24,4 1901-1910 181
1951-1955 9,8 1951-1955 54
2015 9,08 2015 2,74

MOVEMENTO NATURAL DA POBOACIÓN 2015
PAÍSES Natalidade
%O
Mortalidade
%O
Crecemento
natural %
España 9,03 9,08 -0,0015
Suecia* 14 11 0,3
Xapón* 10 8 0,2
Venezuela* 27 5 2,2
India* 29 10 1,9
Sudán* 42 14 2,8
*Suecia e Xapón 2008. O resto 2007

ANO Nº MEDIO
DE NENOS
POR
MULLER
IDADE DE MATRIMONIO, 1ª MATERNIDADE E
PORCENTAXE DE FILLOS DE NAI NON CASADA
(1975-2006)
1900 4,71 IDADE
MATRIMONIO
1ª MATERNI-
DADE
% FILLOS
DE NAI
NON
CASADA
1940 2,97 1975 27,42 V
24,55 M
28,8 2,03
1960 2,81 1985 28,16 V
25,34 M
28,45 7,97
1980 2,21 1995 30,53 V
27,83 M
29,96 11,09
2014 1,32 2005 33,35 V
30,46 M
30,9 26,57
2025* 1,25 2014 36,9 V
33,9 M
31,8 40,8
(2013)

NACEMENTOS 2015. IDADE DAS NAIS
España % Galicia %
<15 98 0,02% 5 0,03%
15-19 8.207 1,95% 236 1,21%
20-24 29.836 7,10% 1.009 5,19%
25-29 75.158 17,88% 2.931 15,09%
30-39 274.262 65,26% 13.363 68,79%
40-49 32.609 7,76% 1.870 9,63%
>49 120 0,03% 13 0,07%
TOTAL 420.290 19.427

NÚMERO MEDIO DE FILLOS POR MULLER 1900-2050*
ou ÍNDICE SINTÉTICO DE FECUNDIDADE (ISF)
4,71
3,63
2,46
2,81 2,88
2,21
1,36 1,15
1,38 1,35 1,25 1,22
0,00
0,50
1,00
1,50
2,00
2,50
3,00
3,50
4,00
4,50
5,00
1900
1930
1950
1960
1970
1980
1990
1998
2010
2015
*2025
*2050
2,1
Garantía de remplazo

CORAZÓN CIRCULACIÓN POR
ESTRADA
CANCRO
Tabaco
Colesterol
Sedentarismo
Estrés
Diabete
Hipertensión
arterial
Factores xenéticos
Alcohol
Drogas
Somnolencia
Falta de atención
Imprudencia
Fallos técnicos
Tabaco
Factores
xenéticos
Dieta
OS TRES “C” DA MORTALIDADE ACTUAL

ESPERANZA DE VIDA
33,835,7
40,942,540,242,1
48,3
51,6
47,1
53,2
59,8
64,3
67,4
72,1
69,6
72,5
78,6
73,2
80,3
76,07
82,82
76,96
83,48
79,1
85,1
80,2
85,7
83
87,9
75,1
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2005 2010 2014 2025* 2050*
Homes
Mulleres

DESEQUILIBROS TERRITORIAIS NO MOVEMENTO
NATURAL DE POBOACIÓN (páx. 306-307)
• Actualmente todas as CC.AA. Teñen baixas taxas de
natalidade, mortalidade e crecemento natural. Non
obstante existe diversos contrastes debido a estrutura
por idade. Esta estrutura débese a causas herdadas ou
actuais.
• Causas herdadas: natalidade menor e mortalidade maior
dado que a poboación e máis envellecida naquelas
comunidades que padeceron o fenómeno emigratorio
nas décadas pasadas (emigración exterior e interior).
• Causas actuais crecemento económico a partir da crise
(chegou ata 1995) e inmigración estranxeira (poboación
xove e con índices de natalidade maiores).

2015 Nados Mortes M. Infantil CN TN TM TMI TCV
Total 420.290 422.568 1.139 -2.278 9,03 9,08 2,71 -0,05
MADRID 64.879 46.859 165 18.020 10,03 7,25 2,54 2,79
ANDALUCÍA 80.633 72.001 235 8.632 9,61 8,58 2,91 1,03
CATALUÑA 70.450 64.866 170 5.584 9,37 8,62 2,41 0,74
MURCIA 15.976 11.233 44 4.743 10,91 7,67 2,75 3,24
BALEARES 10.597 8.322 29 2.275 9,57 7,52 2,74 2,05
CANARIAS 16.146 15.110 44 1.036 7,68 7,19 2,73 0,49
MELILLA 1.510 516 17 994 17,55 6 11,26 11,55
CEUTA 1.096 504 9 592 12,97 5,96 8,21 7
NAVARRA 6.007 5.680 17 327 9,38 8,87 2,83 0,51
RIOJA, LA 2.732 3.093 5 -361 8,65 9,79 1,58 -1,22
CANTABRIA 4.375 6.041 15 -1.666 7,51 10,38 3,43 -2,86
C_MANCHA 18.214 19.923 45 -1.709 8,92 9,76 2,47 -0,84
EXTREMADURA 8.895 11.519 31 -2.624 8,18 10,59 3,49 -2,41
PAIS VASCO 18.849 21.511 51 -2.662 8,61 9,82 2,71 -1,22
ARAGÓN 11.352 14.339 31 -2.987 8,68 10,96 2,73 -2,28
C.VALENCIANA 43.450 44.351 105 -901 8,76 8,94 2,42 -0,18
ASTURIAS 6.455 13.550 12 -7.095 6,19 13 1,86 -6,81
C_LEÓN 17.389 29.302 38 -11.913 7,1 11,97 2,19 -4,87
GALICIA 19.427 31.688 54 -12.261 7,15 11,66 2,78 -4,51

Taxa Natalidade
2015
Media: 9,03%o
<8
8-9,03
9,03-10
>10
Nº filos muller:
(1, 35)
17,55
(2,7)
12,97
(2)
10,91
(1,56)
10,03
(1,34)
9,61
(1,38)
9,37
(1,39)
9,57
(1,24)
9,38
(1,44)
8,92
(1,29)
8,65
(1,35)
8,61
(1,38)
8,68
(1,34)
8,76
(1,3)
7,51
(1,15)
8,18
(1,29)
7,68
(1,04)
7,15
(1,12)
7,1
(1,17)
6,19
(0,99))

Taxa
Mortalidade
2015
Media: 9,08%o
<8
8-9,08
9,08-10
>10
Esperanza de
vida
(83)
5,96
(80,7)
6
(80,3)
7,19
(82,2)
7,25
(84,4)
7,67
(82,6)
7,52
(82,6)
8,58
(81,9)
8,94
(82,6)
8,62
(83,3)
8,87
(83,6)
9,76
(83,4)
9,79
(83,9)
9,82
(83,4)
10,38
(82,9)
10,96
(82,9)
10,59
(82,5)
11,97
(83,7)
11,66
(83)
13
(82,2)

T.C.Natural
2015
Media:
-0,05%0o
<-2
-2-0
0-2
>2
-6,8
-4,5
--4,9
-2,4
-2,3
-2,9
-1,2
-1,2
-0,8
-0,2
0,5
0,5
0,7
1
2,12,8
3,2
7
11,6

CRECEMENTO NATURAL 2015
Positivo
Negativo

NATURAL DE POBOACIÓN (páx. 307) (309 NE)
• CC.AA. con maior dinamismo demográfico taxa de
natalidade máis alta e mortalidade máis baixa e
crecemento vexetativo máis alto.
• Comportamento tradicional máis natalista (Andalucía,
Murcia, Navarra e cidades autónomas).
• Recepción de inmigrantes novos que colaboran a
aumentar lixeiramente a natalidade e a reducir a
mortalidade, debido ao seu maior dinamismo económico
no pasado (industria) e/ou na actualidade (servizos ou
agricultura avanzados, turismo, tecnoloxía). É o caso de
Madrid, Cataluña, Murcia, Baleares, Andalucía, Navarra
e Canarias.

NATURAL DE POBOACIÓN (páx. 307) (309 (NE)
• CC.AA. con menor dinamismo demográfico. Teñen un
crecemento natural á media española ou negativo por
contar con taxas de natalidade máis baixas e taxas de
mortalidade máis elevada. Así a súa estrutura está moi
envellecida. As causas son:
• Longa tradición emigratoria, que as deixou
desnatalizadas e envellcidas (Galicia e comunidades do
interior peninsular, excepto Madrid).
• Estancamento económico pola prolongada incidencia da
crise de 1975 sobre todo na industria e as dificultades
para desenvolver novas actividades (Asturias e
Cantabria).
• Menor incidencia da inmigración durante o perído de
expansión (1995-2008), agravada polo descenso das
entradas de inmigrantes a partir da crise de 2008.

PAU XUÑO DE 2011: Desenvolve a pregunta. O movemento natural de poboación en España
dende o inicio do século XX ata a actualidade (Puntuación máxima 3 puntos)
• Evolución da natalidade (etapas e causas) (1,5 puntos como máximo)
• Transición demográfica (1900-1975)
• A natalidade descende de forma suave e descontinua relacionada coas acontecementos
históricos:
• Década de 1920 recuperación do descenso grazas á recuperación económica.
• Entre 1930 e década dos 50 continuou o descenso (críse económica de 1929, inestabilidade
política na II República, Guerra Civil que ocasionou subnatalidade, a posguerra e co exilio de
milleiros de persoas).
• Finais da década dos 50 e primeira metade dos 60, recuperación e baby boom
(desenvolvemento económico, fin da autarquía, política pronatalista)
• 1966-1975 disminución do tamaño da familia polo modo de vida industrial e urbano (problemas
de vivenda e valor económico dos fillos)
• A partir de 1975 a natalidade descendeu
• 1975-1998 brusco descenso: cambios económicos (crise económica atrasou a idade do
matrimonio, precariedade laboral, prolongación da formación e o ensino obrigatorio), cambios
socioculturais (diminución da influencia relixiosa, difusión dos anticonceptivos, legalización do
aborto, incorporación das mulleres ao mundo laboral, problemas para conciliar a vida familiar e
laboral, os fillos como gasto, aparición de familias menos prolíficas).
• Dende 1998 a inmigración eleva á natalidade de forma transitoria, chegada a idade fértil das
mulleres nacidas no baby boom.

• Mortalidade (etapas e causas) (1 punto como máximo)
• Transición demográfica (1900-1975)
• A mortalidade descende de forma acusada e continua agás a mortalidade catastrófica da
gripe de 1918 e a Guerra Civil. As causas foron:
• Incremento do nivel de vida.
• Avances hixiénicos e médicos.
• Mellora do nivel educativo que axudou a previr.
• Descenso da mortalidade infantil causada polas infeccións e desnutrición.
• Aumento da esperanza de vida.
• A partir de 1975 a mortalidade xeral mantense en cifras baixas aínda que ascende
lixeiramente dende 1982. Causas:
• Envellecemento da poboación.
• Aumentan os tres C (cardiovasculares, cancro e accidentes de circulación)
• Aumentan as enfermidades sociais relacionadas co tabaquismo, alcoholismo e drogadición.
• Trazos do réxime demográfico actual (0,5 puntos como máximo)
• No novo réxime demográfico as taxas de natalidade e mortalidade permanecen moi baixas
polo que o crecemento natural é practicamente nulo. Os avances na medicina seguen
aumentando a esperanza de vida, isto xera un envellecemento da poboación que supón
problemas de índole social e económica. A chegada da poboación nova inmigrante está
axudando a recuperar lixeiramente a natalidade nos últimos anos, ao que tamén trata de
contribuír o Estado mediante a aplicación de certas medidas para incrementar os
nacementos.
PAU XUÑO DE 2011: Desenvolve a pregunta. O movemento natural de poboación en España
dende o inicio do século XX ata a actualidade (Puntuación máxima 3 puntos)

• O movemento natural de poboación no
réxime demográfico actual: natalidade,
mortalidade e fecundidade. Os
desequilibros territoriais.
• Vocabulario 2011-2015: taxa de
fecundidade, réxime demográfico, saldo
migratorio, censo de poboación, padrón
municipal.
PAU XUÑO DE 2014: CUESTIÓN

MOVEMENTOS MIGRATORIOS (páx. 308) (310 NE)
• Conceptos: migración, emigración e inmigración. Saldo
ou crecemento migratorio. Migracións interiores e
exteriores.
• Migracións interiores:
• Movemento dentro das fronteiras dun país. Responden
a dúas modalidades separadas polo ano 1975:
tradicionais e actuais.
• Tradicionais: 3/3 XIX e crise económica 1975.
• Volume moi elevado (11 millóns), 1951-1975 o máis
importante (6,1 millóns)
• Motivación laboral. Unidireccional: campo á cidade
(industria e servizos) Éxodo rural. Perfil: persoas novas
con baixa cualificación.

MOVEMENTOS MIGRATORIOS: INTERIORES
(páx. 308) (310 NE)
• Tipos das tradicionais: estacionais ou temporais
(3/3 XIX a 1960) emprendíanse con intención de
retorno.
• Éxodo rural: f.XIX-1975. Motivos laborais
principalmente. Mellorar o nivel sanitario,
cultural e ocio e maior liberdade persoal. Zonas
atrasadas de Galicia, interior peninsular,
Extremadura e Andalucía Oriental. Cara
Cataluña, País Vasco e Madrid posteriormente
cara o Mediterráneo, val do Ebro e
arquipélagos. Distínguense 5 etapas:

(páx. 309) (311 NE)
• Tradicional de éxodo rural distinguimos cinco
etapas:
• 1. F. XIX-1930: Volume moderado. Exceso de
man de obra agrícola. Crise da filoxera e
mecanización dos labores nas áreas
cerealísticas. Dirixiuse a Madrid, Barcelona e
Vizcaya e Guipúzcoa. Viuse favorecido polo
auxe das obras públicas na ditadura de Primo
de Rivera. Migración en fervenza: aldea:
cabeceira comarcal: capital provincial:
metrópole extraprovincial ou extrarrexional.

(páx. 309) (311-312 NE)
• 2. 1931-1950: estáncase o éxodo rural. Crise económica dos anos trinta e
guerra civil. Freo da actividade industrial e política autárquica: na posguerra
o franquismo fomentou e permanencia da poboación rural no campo.
• 3. 1951-1975: éxodo rural voluminoso. Mecanización agraria. Auxe
industrial: plans de desenvolvemento. “Boom” turístico no litoral
mediterráneo e insular. Oferta nos servizos turísticos e a construción.
Mediterráneo (Girona a Alicante) e Ebro (País Vasco-Navarra-Zaragoza-
Tarragona). Madrid e arquipélagos. Crecemento das capitais e cidades
provinciais.
• 4. A partir de 1975: decae o éxodo rural como consecuencia da crise.
Reconversión industrial (Asturias, País Vasco, Cataluña e Madrid). Retorno
de poboación cara as áreas de orixe despois de rematar a súa vida activa
(prexubilados ou xubilados) e parados. Desenvolvemento endóxeno no
medio rural. Retorno de emigrantes exteriores.
• 5. Actualidade (2000 para adiante). Éxodo rural alcanza valores baixos. Os
emigrantes proceden das áreas agrarias máis illadas e deprimidas e
diríxense principalmente aos centro de actividade da súa propia provincia
ou CC.AA.

MIGRACIÓNS INTERIORES ANOS SESENTA

MIGRACIÓNS INTERIORES. FLUXOS

PROCESO DESPOBOADOR
CONTEMPORÁNEO

Consecuencias do éxodo rural:
Aldeas abandonas como por exemplo
esta: Soutomango (O Saviñao-Lugo)

Consecuencias do éxodo rural:
Urbanización sen planificar
das periferias das cidades.
Exemplo barrio da
Agra do Orzán (A Coruña)

CONSECUENCIAS DAS MIGRACIÓNS INTERIORES
TRADICIONAIS (páx. 310) (312 NE)
• Demografía: desequilibrio poboacional (baleiros no
interior altas densidades na periferia). Desequilibrio na
estrutura (sexo e idade): incremento no índice de
masculinidade nas áreas de montaña. Envellecemento
rural e rexuvenecemento urbano.
• Economía: pobreza no rural. Deseconomías de
conxestión no urbano (solo, vivenda, equipamentos e
servizos).
• Social: problemas de asimilación. A integración non se
produce ata unha xeración posterior.
• Ambiental: abandono do espazo rural. Abandono de
ecosistemas tradicionais. Degradación nas periferias
urbanas. Contaminación atmosférica, ruído, residuos...

MIGRACIÓNS INTERIORES ACTUAIS
(páx. 310) (313 NE)
• Dende 1975 iníciase un ciclo de características moi
distintas.
• Volume decreceu entre 1975-1985.
• Motivacións variadas: laborais, residenciais, retorno ao
lugar de procedencia.
• Fluxos pluridireccionais: non só do rural ao urbano
(incluso ao revés). Das grandes cidades ás medianas ou
pequenas (cara a área metropolitana, outras cidades da
provincia ou das provincias limítrofes (Madrid e
Barcelona).
• Perfil diverso: novos, maiores, non cualificados e
cualificados.

TIPOS DE MIGRACIÓNS ACTUAIS (páx. 311-312)
• Migracións laborais en adultos novos (20-39 anos). Antigas
áreas emigratorias, cidades industrializadas en declive e núcleos
urbanos: cara a propia provincia, CC.AA. ou outras. Saldos
positivos: Mediterráneo, val do Ebro (agás Barcelona e Zaragoza).
• Migracións residenciais protagonizadas por mozos en busca de
vivenda asequible e adultos de clase media ou acomodada.
Migracións intraurbanas. Entre a cidade central e as coroas
periféricas.
• Migracións de retorno maiores de 55 anos prexubilados e
xubilados (1975-1985 crise económica e reconversión industrial).
Migracións andoriña emigran en etapas de economía expansiva
cara áreas dinámicas e retornan en momentos de crise. Corrente
neorrural minoritaria mozos que abandonan a cidade para irse a
vivir ao campo.
• Movementos pendulares: habituais. Desprazamentos periódicos
por motivos de traballo, estudo ou ocio. Traballo e estudo: lugar de
residencia e centro de traballo ou estudo. Periferia-centro cidade.
Ocio: fin de semana e períodos vacacionais.

CAMBIOS NOS FLUXOS DAS CORRENTES
MIGRATORIAS (páx. 311-312)
• Provincias limítrofes de grandes áreas metropolitanas urbanas
(ceden poboación cara as provincias limítrofes): mellora nas
comunicacións. Exemplo Madrid cara Toledo, Guadalajara e
Segovia (neste caso en menor medida). Barcelona (cara Girona
e Tarragona), Bilbao (cara a parte oriental de Cantabria).
• Algunhas provincias tradicionalmente emigratorias pola
reducida poboación, predominio de actividades tradicionais,
situación periférica e problemas de accesibilidade (Zamora,
Soria) siguen diminuíndo.
• Provincias afectadas pola coxuntura económica: alternancia de
saldos positivos e negativo. Cornixa cantábrica perde
poboación na crise e reconversión industrial (1975-1985)
despois de ter fases de crecemento anterior (1960-1975).
• O litoral mediterráneo e os arquipélagos, principalmente
Canarias tiveron un forte crecemento migratorio entre 1998 e
2008 e un retroceso, tamén forte, a partir da crise do 2008.

CAMBIOS NOS FLUXOS DAS CORRENTES
MIGRATORIAS (páx. 311-312)
• Os grandes municipios urbanos e capitais
provincias reducen o seu saldo positivo ou
adoptan saldo negativo.
• O motivo é a difusión de parte das súas
actividades económicas e da súa poboación
cara aos municipios máis baratos da súa
contorna.
• Os municipios rurais das áreas máis illadas e
deprimidas continúan perdendo poboación.
• Aloctonía provincial: porcentaxe de
poboación residente nunha provincia na que
non naceu. Increméntase nas últimas
décadas.

EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN NA COMARCA CORUÑESA (1970-2016)
1970 1991 2016
A CORUÑA 189.575 246.953 243.978
ABEGONDO 7.033 5.466 5.533
ARTEIXO 12.380 17.931 31.239
BERGONDO 5.570 5.392 6.656
CAMBRE 7.608 12.330 24.141
CARRAL 5.067 5.229 6.172
CULLEREDO 10.221 14.631 29.638
OLEIROS 10.704 18.480 35.013
SADA 7.277 8.935 15.150
% da Coruña con respecto aos outros concellos
comarcais 74,22% 73,64% 61,38%
TOTAL COMARCA 255.435 335.347 397.520
Porcentaxe con respecto a provincia 24,78% 30,57% 35,40%
PROVINCIA 1.030.745 1.096.966 1.122.799

MIGRACIÓNS EXTERIORES
(PÁX. 314) (316 NE)
• Dende mediados do s. XIX ata 1975, España foi un
país de emigrantes. Inicialmente cara ultramar
(predominando América Latina) e posteriormente
cara Europa Occidental.
• Dende 1975 paralízase o proceso (retornan máis
dos que saen) e posteriormente recibe (España
transfórmase nun país de inmigrantes (cara 1990
pero principalmente no novo milenio).
• Coa crise do 2008 iníciase un continuo incremento
de inmigrantes retornados e un novo incremento da
emigración principalmente xuvenil.

EMIGRACIÓN TRANSOCÉANICA
(PÁX. 314) (316-317 NE)
• A emigración transoceánica ou a ultramar dirixiuse principalmente a
América Latina e secundariamente a EE_UU, Canadá e Australia.
• Na maioría dos casos foi unha emigración permanente e asistida*
(*con apoio público. Desde 1956 pretábao o Instituto Español de
Emigración, que recibía as ofertas de traballo dos diferentes países
e recrutaba os traballadores da lista de demanda de emprego no
estranxeiro). Pero tamén houbo saídas temporais para traballar na
construción de grandes infraestruturas, realizar tarefas agrarias...
• Hai un antecedente: a emigración alxerina (mediados XIX
procedente da área levantina).
• Distinguimos catro etapas: dúas etapas de auxe (mediados do
XIX-1914) (1945-1960) e dúas de crise (entreguerras e a partir de
1960).

Anos cincuenta do s.XX
saída de emigrantes
do porto da Coruña

(PÁX. 314) (316-317 NE)
• Un antecendente a emigración a Alxeria:
• A emigración a Alxeria coincide coa
colonización francesa en 1830. Esta
corrente tivo unha orixe xeográfica moi
definida (Alicante, Murcia, Almería e
Baleares) cara Orán e Alxer. A crise
agraria e da minería xustificaron este
éxodo que afectou a unhas 300.000
persoas entre 1840-1900.

(PÁX. 314) 316-317 NE)
• Primeira etapa: (mediados do XIX-1914)
• Antecedentes: XVI: iniciouse (conquista), paralizouse no XVIII
(política populacionista dos borbóns), independencia a principios do
XIX pero dende 1853 creceu por:
• a) Necesidade de inmigrantes dos países latinoamericanos
(explotar os recursos e construír infraestruturas (canle de Panamá,
ferrocarril e portos)
• b) España favoreceu a emigración (saída fronte o atraso agrario)
(fronte o servizo militar obrigatorio (tres anos)). Efecto chamada
familiar.
• Procedencia: atlántica (galega, asturiana e canaria)
• Destino: Arxentina (repoboación da Pampa), Cuba (caña de
azucre) e Brasil (café) (as dúas últimas trala abolición da
escravitude)
• Perfil: varón, novo, solteiro, baixa cualificación, agricultura.

Anos trinta do s.XX
do porto da Coruña

(PÁX. 315) (316-317 NE)
• Segunda etapa: (decadencia emigratoria (1914-1945))
• Inseguridade xerada pola I Guerra Mundial (1914-
1918).
• Continuou nos anos vinte pero con niveis máis
baixos que antes.
• Crise de 1929.
• Guerra civil e posguerra (1936-1949): escaseza de
transporte, dificultades para saír (bloqueo
internacional), política populacionista e de
reconstrución nacional.

Anos sesenta do s.XX
do porto da Coruña

(PÁX. 315) (317-317 NE)
• Terceira etapa: (novo auxe (1945-1960))
• Aínda así non alcanza as cifras de principios de século.
• Autorización por parte do goberno para saír de
España.
• Levantamento do aillamento de España (ONU: 1950 e
relacións bilaterais con EE_UU (1951)).
• Procedencia: principalmente galega e canaria.
• Destinos: Venezuela (explotación de petróleo),
Arxentina (chamamento familiar) e Brasil (industria).
• Perfil: máis cualificados (obreiros e técnicos industriais).
Predominio da emigración masculina pero con maior
presenza da muller que na anterior etapa.

Manolito personaxe de Mafalda
Estereotipo de emigrante gallego
en Argentina: o fillo do tendeiro:
bruto, listo para os negocios,
agarrado, malo nos estudos

(PÁX. 315) (316-317 NE)
• Cuarta etapa: (decadencia: 1960)
• Crecemento da emigración europea.
• Actualmente as cifras son baixas e
predominan os retornos.

EMIGRACIÓN ESPAÑOLA AO EXTERIOR
ANOS TOTAL
EMIGRACIÓN
AMÉRICA
LATINA
EUROPA RESTO
1887 287.399 179.336 1.389 106.674
1897 882.872 638.610 22.295 221.967
1900 163.778 110.877 4.836 48.065
1910 1.061.965 823.844 20.540 217.581
1920 1.272.211 1.050.772 44.948 176.491
1930 860.455 719.233 16.494 124.728
1940 245.697 127.080 16.466 102.151
1950 257.318 151.527 8.117 97.674
1960 649.039 499.120 37.026 112.893
1970 918.149 173.902 731.547 12.700
1981 507.951 34.577 462.820 10.554

EMIGRACIÓN A EUROPA
(PÁX. 316) (318 NE)
• Ata mediados do século XX: escasa e
estacional. Campo levantino cara
Francia (agricultores, obreiros da
construción e rapazas do servizo
doméstico) e máis tarde exiliados da
Guerra Civil. A 2ª guerra mundial
puxo fin a esta etapa.

(PÁX. 316) (318 NE)
• 1960-1973: auxe. Único descenso 1964-1968 (1º plan de
desenvolvemento). Permanente: máis dun ano. Crise de 1973:
motivou os retornos.
• Causas: Boom económico europeo. Reconstrución europea trala
2ª G.M que verá os seus froitos 15 anos despois no relativo ó
desenvolvemento económico.
• Déficit de man de obra en Europa, nun momento en que os
procesos iniciais de desenvolvemento económico español, tralo
Plan de Estabilización de 1959 expulsaba do campo grandes
cantidades de man de obra, que non podía absorber a industria
española naquel momento.

(PÁX. 316) (318 NE)
• Dende 1960 ata a crise do petróleo de 1973 saíron de España máis
dun millón de traballadores, probablemente máis de dous millóns se
se ten en conta a emigración non asistida non controlada polo
Instituto Español de Emigración. Os principais destinos foron
Alemaña, Suíza e Francia. Os emigrantes procedían de todas
partes de España, se ben cunha participación máis alta de
Andalucía, Galicia e Castilla-León (66% do total). Esta emigración
afectou especialmente a xoves entre 16 e 39 anos e, polo xeral, era
de curta duración: dous anos de permanencia media no estranxeiro.
Economicamente tivo moita importancia, posto que, ademais de
aliviar o paro, as divisas que aportaban os emigrantes servían para
financiar boa parte do desenvolvemento español e equilibrar, xunto
co turismo, a Balanza de Pagos española.
• Perfil: adultos novos (agricultores, peóns da construción, obreiros
industriais) cara a minaría, construción, industria e servizo
doméstico.

De Jalisia ao estranxeiro. Heredeiros da crus

Anos sesenta do s.XX
cara Europa.
Estación do Norte (Madrid)

EMIGRACIÓN ESPAÑOLA A EUROPA: PROCEDENCIA (1960-1975)
ANDALUCÍA 347.016 29
GALICIA 325.478 27
C_LEÓN 122.971 10
C. VALENCIANA 82.110 6,8
EXTREMADURA 74.034 6,1
MADRID 62.519 5,2
C_LA MANCHA 49.542 4,1
MURCIA 45.654 3,8
CATALUNYA 27.208 2,3
ASTURIAS 16.285 1,4
ARAGÓN 12.285 1
RIOJA, LA 11.218 0,1
PAÍS VASCO 10.517 0,9
CANARIAS 10.300 0,9
CANTABRIA 8.466 0,7
NAVARRA 6.264 0,5
CEUTA E MELILLA 3.425 0,3
BALEARES 1.314 0,1
TOTAL 1.216.606 100
FTE. I. ESPAÑOL DE EMIGRACIÓN

PAÍSES EMIGRANTES
(1962-1974)
%
Alemaña 377.415 36,4
Suiza 376.551 36,3
Francia 222.329 21,4
Países Baixos 40.612 3,9
Gran Bretaña 12.985 1,25
Bélxica 5.049 0,49
Outros 3.419 0,33
TOTAL 1.038.360 100
EMIGRACIÓN A EUROPA: DESTINO

EMIGRANTES (1962-1974)
Alemaña
36,3%
Suiza
36,3%
Francia
21,4%
Países Baixos
3,9%
Outros
0,3%
Bélxica
0,5%
Gran Bretaña
1,3%
Alemaña
Suiza
Francia
Países Baixos
Gran Bretaña
Bélxica
Outros

(PÁX. 317) (318 NE)
• A partir de 1975 a emigración decaeu
(crise económica). Dende entón mantense
en cifras baixas. Trátase actualmente de
tempada (ata 3 meses) ou temporal (ata
un ano), integrada por varóns andaluces e
galegos que se dirixen cara Francia e
Suiza (industria, construción e en menor
medida actividades agrarias).

MIGRACIÓNS EXTERIORES TRADICIONAIS
Consecuencias (PÁX. 317) (319 NE)
• Demográficas: diminución da poboación española,
desequilibrios territoriais actuais por exemplo Galicia.
• Económicas: positivas: aliviaron o forte crecemento natural e o
paro. Ingreso de divisas reduciu a balanza de pagamentos.
Negativas: moitos dos aforros no favoreceron as áreas de
partida. Os bancos investiron naquelas áreas máis dinámicas
economicamente. Moitas das persoas que regresaron
instaláronse noutras áreas para buscar traballo ou investir nun
pequeno negocio.
• Sociais: nos países de destino desarraigo (síndrome de
Ulises), penosas condicións de vida, afastados da familia,
vivenda de pouca calidade, e con salarios frecuentemente máis
baixos que os traballadores autóctonos. Tras a crise de 1975,
foron os primeiros afectados polos despedimentos e, en xeral,
regresaron sen mellorar a cualificación profesional ou sen
título que o acreditase. Tiveron que enfrontarse a problemas
como encontrar traballo, conseguir vivenda e readaptarse as
condicións de vida do país.

EMIGRACIÓN EXTERIORES ACTUAIS
(PÁX. 317) (319 NE)
• Desde 1975 volume reducido. Máis retornos que saídas.
• Entre (1975-2008), saídas escasas. Repercusión da crise do petróleo; e
pola mellora do nivel de vida en España. A principios de 1980 repuntaron as
saídas cara Europa (reconversión industrial en España) e desde o 2004
(boom económico), relacionado co desexo de atopar traballos mellor
remunerados, formación ou experiencias laborais máis interesantes.
• Desde 2008 a crise económica recente supuxo un repunte no fenómeno
inmigratorio.
• Se no 2009 residían algo menos de 1.500.000 de españois no estranxeiro
actualmente residen máis de 2.000.000.
• Perto de 100.000 persoas emigraron no último sexenio (Alemaña, Francia,
Gran Bretaña e Suíza e Estados Unidos).
• Perfil: xoves con formación cualificada (universitaria ou formación
profesional)
• Consecuencias: redución da demanda de traballo, menos pagamento de
prestacións por desemprego; negativo: perda de poboación nova,
emprendedora e con boa formación.

ESPAÑOIS RESIDENTES NO ESTRANXEIRO
FTE. PERE 2009 2015 2009/2015 % CREC. %
TOTAL 1.471.691 2.183.043 711.352 48,34% 100%
EUROPA 560.408 730.839 170.431 30,41% 33,48%
FRANCIA 179.678 223.636 43.958 24,46% 10,24%
ALEMANIA 103.063 130.279 27.216 26,41% 5,97%
SUIZA 87.670 107.016 19.346 22,07% 4,90%
REINO UNIDO 57.770 91.316 33.546 58,07% 4,18%
BELGICA 40.130 56.123 15.993 39,85% 2,57%
ANDORRA 23.131 24.485 1.354 5,85% 1,12%
PAISES BAJOS 18.005 23.095 5.090 28,27% 1,06%
ITALIA 15.138 21.618 6.480 42,81% 0,99%
PORTUGAL 9.136 11.224 2.088 22,85% 0,51%
RESTO EUROPA 26.687 42.047 15.360 57,56% 1,93%
AMÉRICA 868.564 1.383.626 515.062 59,30% 63,38%
ARGENTINA 300.376 423.006 122.630 40,83% 19,38%
VENEZUELA 158.122 190.601 32.479 20,54% 8,73%
BRASIL 78.505 123.266 44.761 57,02% 5,65%
CUBA 42.592 119.662 77.070 180,95% 5,48%
MEXICO 69.571 115.620 46.049 66,19% 5,30%
EEUU 66.979 113.502 46.523 69,46% 5,20%
URUGUAY 49.443 64.495 15.052 30,44% 2,95%
CHILE 30.709 59.220 28.511 92,84% 2,71%
ECUADOR 5.502 40.645 35.143 638,73% 1,86%
COLOMBIA 11.959 26.749 14.790 123,67% 1,23%
PERU 9.008 22.625 13.617 151,17% 1,04%
R. DOMINICANA 12.855 20.026 7.171 55,78% 0,92%
RESTO AMÉRICA 32.943 64.209 31.266 94,91% 2,94%

ÁFRICA 12.834 18.274 5.440 42,39% 0,84%
MARROCOS 5.770 8.003 2.233 38,70% 0,37%
SUDAFRICA 1.450 1.927 477 32,90% 0,09%
GUINEA ECUATORIAL 845 1.709 864 102,25% 0,08%
SENEGAL 379 744 365 96,31% 0,03%
RESTO DE ÁFRICA 4.390 5.891 1.501 34,19% 0,27%
ASÍA 15.005 30.441 15.436 102,87% 1,39%
CHINA 2.292 4.784 2.492 108,73% 0,22%
FILIPINAS 2.532 3.822 1.290 50,95% 0,18%
EMIRATOS ARABES
UNIDOS 1.029 3.339 2.310 224,49% 0,15%
RESTO ASIA 9.152 18.496 9.344 102,10% 0,85%
OCEANÍA 14.880 19.863 4.983 33,49% 0,91%
AUSTRALIA 14.532 18.987 4.455 30,66% 0,87%
NUEVA ZELANDA 326 844 518 158,90% 0,04%
RESTO OCEANÍA 22 32 10 45,45% 0,00%
FTE. PERE 2009 2015 2009/2015
%
CREC. %

RESIDENTES ESPAÑOIS NO ESTRANXEIRO NADOS EN ESPAÑA
2009 2015 % Residentes Crecemento
TOTAL 633.750 733.387 33,59% 99.637
EUROPA 329.449 383.525 52,48% 54.076
FRANCIA 115.216 124.153 55,52% 8.937
ALEMAÑA 51.990 61.881 47,50% 9.891
REINO UNIDO 37.595 54.418 59,59% 16.823
SUIZA 43.267 46.947 43,87% 3.680
BÉLXICA 21.635 26.616 47,42% 4.981
ANDORRA 18.516 17.771 72,58% -745
PAÍSES BAIXOS 10.526 12.406 53,72% 1.880
ITALIA 10.441 11.734 54,28% 1.293
PORTUGAL 5.019 5.233 46,62% 214
RESTO EUROPA 15.244 22.366 53,19% 7.122
ÁFRICA 6.861 8.312 45,49% 1.451
AMÉRICA 280.739 315.039 22,77% 34.300
ASIA 7.532 15.529 51,01% 7.997
OCEANÍA 9.169 10.982 55,29% 1.813

ESPAÑOIS NO ESTRANXEIRO INSCRITOS POR CC.AA.
2009 % 2015 %
TOTAL ESPAÑA 1.471.691 2.183.043
GALICIA 383.599 26,07% 493.970 22,63%
MADRID 197.545 13,42% 317.897 14,56%
ANDALUCÍA 171.878 11,68% 249.859 11,45%
CATALUÑA 144.002 9,78% 242.070 11,09%
CASTELA-LEÓN 113.255 7,70% 159.799 7,32%
CANARIAS 94.857 6,45% 155.416 7,12%
ASTURIAS 81.377 5,53% 121.781 5,58%
C. VALENCIANA 69.027 4,69% 110.052 5,04%
PAÍS VASCO 53.036 3,60% 80.297 3,68%
CANTABRIA 24.790 1,68% 39.414 1,81%
ARAGÓN 25.114 1,71% 37.629 1,72%
MURCIA 20.290 1,38% 32.947 1,51%
CASTELA-A MANCHA 22.126 1,50% 32.060 1,47%
EXTREMADURA 23.152 1,57% 28.994 1,33%
NAVARRA 16.723 1,14% 27.961 1,28%
BALEARES 14.176 0,96% 27.176 1,24%
RIOJA, LA 9.774 0,66% 16.611 0,76%
MELILLA 4.352 0,30% 5.853 0,27%
CEUTA 2.618 0,18% 3.257 0,15%

GALEGOS NADOS EN GALICIA RESIDENTES NO ESTRANXEIRO 2015
TOTAL 158.133
EUROPA 56.571 35,77%
SUÍZA 20.293 12,83%
FRANCIA 10.998 6,95%
ALEMAÑA 8.173 5,17%
REINO UNIDO 8.118 5,13%
ANDORRA 1.883 1,19%
PAÍSES BAIXOS 1.659 1,05%
BÉLXICA 1.640 1,04%
PORTUGAL 1.495 0,95%
RESTO EUROPA 2.312 1,46%
AMÉRICA 99.315 62,80%
ARXENTINA 45.651 28,87%
VENEZUELA 16.529 10,45%
BRASIL 12.967 8,20%
EEUU 8.094 5,12%
MÉXICO 3.043 1,92%
CUBA 496 0,31%
RESTO AMÉRICA 12.535 7,93%
OCEANÍA 1.015 0,64%
AUSTRALIA 989 0,63%
RESTO OCEANÍA 26 0,02%
ASIA 648 0,41%
ÁFRICA 548 0,35%

INMIGRACIÓN ESTRANXEIRA
(PÁX. 318) (320-321 NE)
• Dende mediados da década de 1980 e, sobre todo,
dende 1995, España está a recibir un elevado volume de
inmigrantes.
• O número de estranxeiros era de algo menos de 500.000
en 1995
• A principios de 2016 a poboación estranxeira era de 4,6
millóns (9,9% da poboación total).
• Dentro dela distinguimos estranxeiros nacionalizados
(españois de pleno dereito) tras varios anos de
permanencia, legais que obteñen permiso de residencia
e manteñen a súa nacionalidade de orixe. Están
incluídos no Réxime Xeral e no Réxime Comunitario
(UE); e os indocumentados, máis difíciles de
contabilizar que, tras as últimas regularizacións,
estímase que superen os 500.000.

(PÁX. 318) (320-321 NE)
• Estancia: permanencia en España dun
cidadán estranxeiro por un período
máximo de 90 días.
• Residencia: autorización a unha persoa
estranxeira para residir en España durante
un período superior a 90 días. A
residencia pode ser temporal (inferior a
cinco anos) ou permanente (de forma
indefinida) e require dispoñer de medios
abondo para subsistir durante o período
que se solicita.

INMIGRACIÓN ESTANXEIRA
EVOLUCIÓN (1981-2016)
ANO Nº TOTAL % TOTAL
1981 198.042 0,52%
1991 360.655 0,91%
1996 542.314 1,37%
1998 637.065 1,60%
2000 923.879 2,28%
2002 1.977.946 4,73%
2004 3.034.326 7,02%
2006 4.144.166 9,27%
2008 5.266.762 11,30%
2011 5.751.487 12,19%
2016* 4.601.272 9,88%
FTE. INE
*Datos provisionais

Etapas (PÁX. 318) (320-321 NE)
a) Ata 1995: moi escasa.
b) 1995-2007: moi elevada. Causas:
• Por parte española: necesidade de man de obra, propiciada
pola prosperidade económica, en empregos de baixa
cualificación insuficientemente cubertos pola poboación
española. Regularizacións de persoas sen permiso de
residencia (2002 e 2005); e o reagrupamento familiar (2001).
• Por parte dos inmigrantes: motivos económicos e en menor
medida políticos.
c) Desde 2008, a crise económica provocou a diminución das
entradas de inmigrantes e ocasionou o retorno de
inmigrantes aos seus países de orixe ou emigración a outros
destinos. A causa principal foi o desemprego, que incidiu
máis duramente neste colectivo, que ademais en moitos
casos non cotizou o tempo suficiente para ter dereito ao
subsidio de desemprego. Afectoulle principalmente aos
inmigrantes máis novos.

(PÁX. 318) (321 NE)
• Causas:
• A proximidade de España a África
convértea na porta principal de entrada a
Europa.
• Lazos culturais con América Latina.
• Bondade do Mediterráneo para a
poboación do Norte de Europa.
• Por parte dos estranxeiros: económicas,
políticas.

CCAA TOTAL % %
% POBOACIÓN
CCAA 2012-2016
TOTAL ESPAÑA 4.601.272 100% 9,88% 1.134.986
CATALUÑA 1.020.631 22,2%
3.095.902
67,3%
13,6% -166.148
MADRID 790.918 17,2% 12,2% -224.136
C. VALENCIANA 667.676 14,5% 13,5% -215.336
ANDALUCÍA 616.677 13,4% 7,4% -130.433
CANARIAS 248.627 5,4%
805.931
17,5%
11,8% -62.214
MURICA 200.914 4,4% 13,7% -37.479
BALEARES 188.662 4,1% 17,0% -53.908
CASTILLA-LA MANCHA 167.728 3,6% 8,2% -68.321
PAÍS VASCO 139.025 3,0%
699.439
15,3%
6,3% -12.869
ARAGÓN 132.176 2,9% 10,1% -40.935
CASTILLA LEÓN 127.724 2,8% 5,2% -45.785
GALICIA 87.616 1,9% 3,2% -24.567
NAVARRA 54.666 1,2% 8,5% -14.957
ASTURIAS 40.229 0,9% 3,9% -10.598
RIOJA, LA 35.495 0,8% 11,2% -10.878
EXTREMADURA 33.368 0,7% 3,1% -9.173
CANTABRIA 30.397 0,7% 5,2% -8.916
MELILLA 13.310 0,3% 15,5% 2.046
CEUTA 5.433 0,1% 6,4% -379

DISTRIBUCIÓN POR CC.AA.
POSICIÓN ABSOLUTA E RELATIVA (Padrón 2014)
FTE. INE
Total España 4.601.272
Cataluña 1.020.631
Madrid 790.918
C. Valenciana 667.676
Andalucía 616.677
Canarias 248.627
Murcia 200.914
Baleares 188.662
Castilla- La Mancha 167.728
País Vasco 139.025
Aragón 132.176
Castilla y León 127.724
Galicia 87.616
Navarra 54.666
Asturias 40.229
Rioja (La) 35.495
Extremadura 33.368
Cantabria 30.397
Melilla 13.310
Ceuta 5.433
Total España 9,88%
Baleares 17,0%
Melilla 15,5%
Murcia 13,7%
Cataluña 13,6%
C. Valenciana 13,5%
Madrid 12,2%
Canarias 11,8%
Rioja (La) 11,2%
Aragón 10,1%
Navarra 8,5%
Castilla- La Mancha 8,2%
Andalucía 7,4%
Ceuta 6,4%
País Vasco 6,3%
Castilla y León 5,2%
Cantabria 5,2%
Asturias 3,9%
Galicia 3,2%
Extremadura 3,1%

ESTRANXEIROS
4.601.272
9,88%
2012-2016: -1.134.986
<5%
5-9,99%
10-14,99%
>15%
87,616
3,2%
-24.567
33.368
3,1%
-9.173
40229
3,9%
-10.598
30.397
5,2%
-8.916
127.724
5,2%
-45.785
139.025
6,3%
-12.869
5.433
6,4%
-379
616.677
7,4%
-130.433
54.666
8,5%
-14.957
167.728
8,2%
-68.321
132.176
10,1%
-40.935
35.495
11,2%
-10.878
248.627
11,8%
-62.214
790918
12,2%
--224.136
1.020.631
13,6%
-97.565
667.676
13,5%
-215.336
200.914
13,7%
-37.479
13.310
15,5%
2.046
188.662
17,0%
-53.908
FTE. INE
2016

ESTRANXEIROS POR PROVINCIAS
4.601.272
<50.000
50.000-99.999
100.000-199.999
>200.000
338.893
686.854
79’.918
FTE. INE

FTE. INE
% ESTRANXEIROS SOBRE TOTAL PROVINCIAL
9.88%
MEDIA
<5%
5-9,99%
10-14,99%
>15%
18,5%
19,5%
18,8%

País Poboación Estranxeiros País Poboación Estranxeiros
EU (27) 503.541.533 34.407.987 6,83% Irlanda 4.480.858 384.400 8,58%
Alemaña 81.751.602 7.130.900 8,72% Dinamarca 5.560.628 329.800 5,93%
Francia 65.075.373 5.663.500 8,70% Luxemburgo 511.840 215.700 42,14%
España* 46.771.341 4.601.272 9,88% Estonia 1.340.194 212.700 15,87%
Reino Unido 62.435.709 4.367.600 7,00% Hungría 9.985.722 200.000 2,00%
italia 60.626.442 4.225.100 6,97% Finlandia 5.375.276 154.600 2,88%
Béxica 10.951.665 1.052.800 9,61% Chipre 804.435 127.300 15,82%
Grecia 11.309.885 954.800 8,44% Eslovenia 2.050.189 82.200 4,01%
Austria 8.404.252 876.400 10,43% Eslovaquia 5.435.273 62.900 1,16%
Países Baixos 16.655.799 652.200 3,92% Polonia 38.200.037 45.500 0,12%
Suecia 9.415.570 590.500 6,27% Lituania 3.244.601 37.000 1,14%
Portugal 10.636.979 457.300 4,30% Malta 417.617 16.700 4,00%
Chequia 10.532.770 424.400 4,03% Bulgaria 7.504.868 S.D.
Letonia 2.229.641 392.200 17,59% Romanía 21.413.815 S.D.
*Os datos son de Eurostat. Para España Padrón 2016

Alemaña
21%
España*
17%
Francia
16%Reino Unido
13%
Italia
12%
Béxica
3%
Resto UE
(21)
18%
Poboación estranxeira na UE
EU (27) 34.407.987 6,83%
Alemaña 7.130.900 8,72%
Francia 5.663.500 8,70%
España* 4.601.272 9,88%
Reino Unido 4.367.600 7,00%
Italia 4.225.100 6,97%
Béxica 1.052.800 9,61%
Resto UE (22) 6.216.600 3,54%

PROCEDENCIA (PÁX. 318) (321 NE)
• Maioritariamente Europa (45,46%) dos que o 39,89%
proceden da UE. Ata 1996 predominaban de Europa
Occidental (Reino Unido, Alemaña, Italia, Francia) coa
ampliación cara o leste, dominan os países desta zona.
Romanía (15,54%).
• América (principalmente Iberoamérica) (23,07%) é a
segunda rexión en importancia desta zona destacan
Ecuador, Colombia, Bolivia, Perú, Arxentina e R.
Dominicana. Este colectivo retornou en grande medida
entre o 2009 e 2016 (perto de 800.000 inmigrantes).
• África aporta o 22,71%. Máis do 80 % é inmigración
magrebí (principalmente marroquí. Marrocos é o o país que
máis aportou inmigrantes no 2016.
• Asia (8,68%). Os chineses representan o 4,34% da
inmigración total.

• Pode clasificarse en:
• Económica laboral: proceden do Leste de
Europa do Leste, América Latina, África e Asia.
• Residencial: búsqueda dunha segunda
residencia ou retiro. Reino Unido e Alemaña
cara as zonas turísticas.
• Profesional e estudantes: xente da UE
(médicos, enxeñeiros, economistas...) que viven
de forma temporal por motivos laborais ou
estudos.
Movemento migratorio en España
Inmigración actual

2016 % 12-16
TOTAL 4.601.272 9,88% -1.134.976
EUROPA 2.091.531 45,4% -597.619
UE 1.835.584 39,8% -605.658
Non UE 255.947 4,8% 12.039
Romanía 715.136 15,5% -182.067
Reino Unido 253.928 5,5% -143.964
Italia 181.848 3,9% -10.053
Bulgaria 133.427 2,9% -42.984
Alemaña 118.979 2,5% -77.899
Francia 97.148 2,1% -24.489
Portugal 90.782 1,9% -47.900
Rest. UE (21) 244.336 5,3% -75.796
Ucraína 98,854 2,1% 9.888
Rusia 70.590 1,5% 12.946
Rest. non UE 86.503 1,8% -10.795
2016 % 12-16
ÁFRICA 1.045.120 22,7% -57.209
Marrocos 753.425 16,3% -35.138
Resto África 291.695 6,3% -22.071
AMÉRICA 1.061.352 23,0% -511.703
Ecuador 158.070 3,4% -150.104
Colombia 140.166 3,0% -106.179
Bolivia 115,165 2,5% -70.853
Brasil 73.098 1,5% -26.772
R. Dominicana 71.820 1,5% -21.026
Arxentina 71.585 1,5% -37.673
Resto América
431.448 9,3% -99.096
ASIA 399.467 8,6% 13.364
China 199.661 4,3% 22.660
Pakistán 78.071 1,7% -1.913
Resto Asia 121.735 2,6% 32.809
OCEANÍA 2.896 0,1% 311
APÁTRIDAS 906 0,0% 338
POBOACIÓN ESTRANXEIRA EN ESPAÑA 2016
FTE. INE

POBOACIÓN ESTRANXEIRA EN ESPAÑA 2016
PRINCIPAIS
PAÍSES
Marrocos 753.425 16,3%
Romanía 715.136 15,5%
Reino Unido 253.928 5,2%
China 199.661 4,3%
Italia 181.848 3,9%
Colombia 140.166 3,0%
Bulgaria 133.427 2,9%
Alemaña 118.979 2,5%
Bolivia 115.165 2,5%
Francia 97.148 2,1%
Portugal 90.782 1,9%
Paquistán 78.071 1,7%

2016: Comunidade de estranxeiros máis numerosa por provincias
Romanía 23
Marrocos 17
Reino Unido 2
Portugal 3
Bulgaria 3
Italia 2
9,6
19,3
12,6
38,3
22,5
16,9
20,7
13,8
42,0
38,8
35,3
16,7
23,7
30,3
21,2
88,4
24,7
24,8
31,7
30,2
18,4
28,7
22,2
39,1
51,7
34,7
22,2
88,8
16,0
14,5
20,5
31,5
21,6
39,4
52,8
30,3
38,4
19,1
33,,2
30,7
37,7
40,5
48,7
19,3
21,5
26,3
17,7
30,7
12,4
% da comunidade máis numerosa
17,3
12,6
36,3

DISTRIBUCIÓN DE MARROQUÍES POR PROVINCIAS 2016
753.425
2012-2016: -35.138
<2.500
2.500-4.999
5.000-24.999
>25.000
37.816
36.634
37.124
49.937
77.166
76.759
121.746
FTE. INE
31.383

20.679
DISTRIBUCIÓN DE ROMANESES POR PROVINCIAS 2016
715.136
2012-2016: -182.167
<2.500
2.500-4.999
5.000-14.999
>15.000
15.995
20.855
22.449
24.215
25.694
27.488
33.347
35.892
40.697
47.316
175.835
FTE. INE

DISTRIBUCIÓN DE INGLESES POR PROVINCIAS 2016
253.928
2012-2016: -143.964
<2.500
2.500-9.999
10.000-14.999
>15.000
15.060
16.126
50.530
72.935
FTE. INE

DISTRIBUCIÓN DE ALEMÁNS POR PROVINCIAS 2016
118.979
2012-2016: -77.899
<1.000
1.000-4.999
5.000-9.999
>10.000
12.779
12.950
15.108
16.567
20.415
FTE. INE

DISTRIBUCIÓN DE ECUATORIANOS POR PROVINCIAS 2016
158.070
2012-2016: -150.104
<1.000
1.000-4.999
5.000-9.999
>10.000
26.596
24.876
42.743
FTE. INE

DISTRIBUCIÓN DE COLOMBIANOS POR PROVINCIAS 2016
140.166
2012-2016: -106.179
<1.000
1.000-1.999
2.000-4.999
>5.000
6.375
5.534
8.875
9.032
16.990
33.670
FTE. INE

DISTRIBUCIÓN DE DOMINICANOS POR PROVINCIAS 2016
71.820
2012-2016: -21.026
<200
200-999
1.000-1.999
>2.000
14.761
25.638
FTE. INE

DISTRIBUCIÓN DE CHINOS POR PROVINCIAS 2016
199.661
2012-2016: 22.660
<1.000
1.000-4.999
5.000-9.999
>10.000
11.523
45.636
54.512
FTE. INE

DISTRIBUCIÓN (PÁX. 318) (321 NE)
• Concentrase nas áreas de maior dinamismo económico do país. As zonas
con maior proporción de inmigrantes son Madrid e a súa área de influencia, o
arco mediterráneo e as illas. No caso dos inmigrantes comunitarios, moitos
buscan poder gozar dun clima máis suave que nos países de orixe; deste
xeito, os residentes da UE concéntranse nas costas de Levante, Andalucía,
Baleares e Canarias. Polo contrario, as CC_AA con menor proporción de
inmigrantes no 2016 son Extremadura (3,1% fronte ao 9,88% estatal),
Asturias (3,9%), Galicia (3,2%), País Vasco (6,3%), Castilla y León (5,2%) e
Cantabria (5,2%). Sinalar que o 67,3% dos inmigrantes repártense en catro
comunidades (Cataluña, Madrid, C. Valenciana e Andalucía).
• A distribución xeográfica dos inmigrantes depende tamén da súa
nacionalidade. En Madrid e Cataluña, a suma de iberoamericanos e africanos
(contando magrebíes) representa dous terzos dos inmigrantes, si ben en
Cataluña hai o duplo de africanos que de iberoamericanos e en Madrid ao
contrario. Os marroquís son a colonia máis numerosa en Cataluña e
Andalucía, e o 75,51% de tódolos paquistanís atópanse en Cataluña. A maior
parte dos ecuatorianos atópanse entre Madrid (34%), Barcelona y Murcia. Os
británicos son maioritarios en Alicante e Málaga; os alemáns, en Baleares e
Canarias. Pola súa parte, case a metade dos romaneses e búlgaros residen
entre Madrid e Castela León. Os portugueses concéntranse nas provincias
limítrofes con portugal e secundariamente nas provincias que unen
diagonalmente Salamanca coa fronteira con Francia.

PERFIL (PÁX. 318) (321 NE)
• Inmigrantes comunitarios: xubilados e
nivel de vida medio-alto. Litoral
Mediterráneo, Baleares e Canarias.
• Inmigrantes extracomunitarios
económicas (maioritariamente), políticos
(menor medida). Traballos de baixa
cualificación (servizos, construción,
agricultura, minería e pesca)

Construción
6%
Sector 3º
61,2%
Sector 1º
20,2%
Non consta
7,8%
Industria
4,7%
Non consta
6,2%
Industria
0,6%
Construción
1,3%
Sector 1º
2,2%
Sector 3º
89,9%
ACTIVIDADE DOS TRABALLADORES INMIGRANTES
CON AUTORIZACIÓN DE TRABALLO 2014
Homes Mulleres
Fte.Observatorio permanente de inmigración

CONSECUENCIAS (PÁX. 319) (322-323 NE)
• Demográficas, económicas e sociais.
• Demografía: tivo un efecto decisivo no crecemento demográfico de
España. Entre 1995 e 2007 o crecemento foi moi forte. A partir do
2008 (incidencia estatística a partir do 2012) decrecemento.
Favoreceu o crecemento natural impulsando o crecemento de
natalidade (a poboación inmigrante é máis nova e ten máis número
de fillos).
• Economía: tarefas máis duras e peor remuneradas. Colabora ao
crecemento do PIB, achega diñeiro ás arcas públicas (seguridade
social e alivia o gasto en pensións) (consome en educación e
sanidade). O servizo doméstico das inmigrantes fixo posible o
incremento da muller dentro da poboación activa. Problemas:
atraso na modernización de sectores, presión á baixa nos salarios,
aumento no déficit exterior (remesas ao estranxeiro e consumo de
bens importados).

• Sociais: xenofobia e racismo: algúns sectores consideran
aos inmigrantes como unha “invasión” que compite polo
emprego, consome recursos sociais en prexuízo da
poboación autóctona, e ameaza a identidade considerada
como propia. Estas ideas alentan as políticas de devolución
de inmigrantes aos seus países e de restrición dos seus
dereitos, para evitar un “efecto chamada” que acentúa a
inmigración.
• Moitos inmigrantes pedecen duras condicións laborais,
baixos salarios, longas xornadas, ausencia de seguros e
malas condicións de vida en barrios marxinais. En parte por
iso responsabilízanos de xeito inxusto e abusivo de diversos
delitos e de formas de vida pouco edificantes (drogas,
prostitución, mendicidade...).
• Dificultade de integración: diferenzas culturais, lingüísticas
e relixiosas (síndrome de Ulises)., poden suscitar tensións
coa poboación autóctona.
Movemento migratorio en España
Cosecuencias (páx. 319 e 323 NE)

POLÍTICA INMIGRATORIA (PÁX. 319) (323 NE)
• A política inmigratoria española pretende que a inmigración resulte
beneficiosa para todas as partes implicadas.
• Política da UE: asilo e inmigración (1999). Sistema común de asilo,
visados e control da inmigración clandestina. Os estados membros
son responsables na admisión e integración de inmigrantes.
• Lei de estranxería regula as modalidades de presenza (estancia
ou residencia), dereitos e liberdades, condicións de traballo e
procedemento de expulsión ou repatriación.
• As medidas principais en política de inmigración son:
• Loita contra inmigración clandestina. Mediante colaboración cos
países de orixe. Intensificación dos controis fronteirizos e loita
contra as redes de tráfico ilegal.
• Colaboración cos países emisores. Control da emigración,
repatriación e retorno.

POLÍTICA INMIGRATORIA (PÁX. 319) (323 NE)
• Ordenación dos fluxos migratorios. Ordenada.
Convenios cos países de orixe. A crise endureceu estas
medidas. Como se manifesta na redución do catálogo
de ocupacións de difícil cobertura que lle permite ao
empregador a autorización de residencia e de traballo
para estranxeiros.
• Impulso da integración. As restricións ao reagrupamento
familiar e os incentivos de retorno. Á vez poténciase a
entrada de inmigrantes de alta cualificación.
• Impulso a integración dos inmigrantes, implantando
medidas contra a xenofobia e o racismo. Deron lugar a
programas en barrios con presenza significativa de
poboación inmigrante.

Galicia. 2015
por concellos
90.641 estranxeiros
<100
101-499
500-999
1.000-5.000
>10.000
Provincias
A Coruña: 32.480
Lugo: 12.640
Ourense: 13.544
Pontevedra: 31.967

Galicia. 2015
por concellos
3,32% estranxeiros
sobre o total
<3%
3-4,99%
5-9,99%
>10%
Provincias
A Coruña: 2,88%
Lugo: 3,72%
Ourense: 4,26%
Pontevedra: 3,37%

PAU 2013
IDENTIFICACIÓN
COMENTARIO

Cuestión de PAU 2013 ou
2014?
• Mobilidade espacial de poboación: éxodo
rural, inmigración.

CRECEMENTO REAL
(PÁX. 321) (324 NE)
• CR = CN (N-M)+ SM (I-E). Triplicouse en España
dende mediados do XIX. O crecemento non foi
constante.
• M. XIX-p. XX baixo (escaso crecemento natural, e
alta emigración a ultramar.
• 1900-1975 elevado. 1960. Transición demográfica.
Non se limitou pola mortalidade catastrófica (1918,
1908-27, 1936-39) e a emigración a ultramar e
Europa.
• 1975-2001 aumento moi baixo. Réxime
demográfico actual. Envellecemento. Compensa o
retorno dos emigrantes. Crises económicas (1980
e 1992).
• 2000-2008 acelerouse. Inmigración estranxeira,
tamén se elevou algo a taxa de natalidade.
Contrastes territoriais acusados.
• 2008-actualidade detén o seu crecemento.
Decrece, a causa da crise económica sobre a
natalidade e a inmigración. As áreas de maior
retroceso son as que recibiron máis inmigrantes
nos períodos anteriores.
1857 15.454.000
1900 18.616.630
1910 19.990.669
1920 21.388.551
1930 23.677.095
1940 26.014.278
1950 28.117.873
1960 30.582.936
1970 33.956.047
1975
1981
34.041.100
37.742.561
1991 39.433.942
2001 41.116.842
2012 47.265.321
2016 46.557.008

CRECEMENTO REAL 1960-1981
23,4%
>-10%
-10%-0%
0%-10%
10%-20%
>20%
1960-1981
O crecemento real
recolle os dous
elementos que
interveñen nel: o
crecemento
natural baby boom
como o crecemento
migratorio tanto
interior como cara os
países desenvolvidos
de Europa Occidental.
Despoboamento do
interior (agás Madrid,
Valladolid e Zaragoza)
e crecemento
periférico
principalmente
arquipélagos e
Mediterráneo.

9,1%
>-10%
-10%-0%
0%-10%
10%-20%
>20%
1981-2001
Escaso crecemento
natural do réxime
demográfico moderno:
o retorno dos antigos
emigrantes aos seus
lugares de orixe pola
crise económica de
1975; aparición de
novos factores de
desenvolvementos;
descentralización
residencial e
produtiva;
reconversión
industrial e a
implantación de
políticas destinadas
ao desenvolvemento
local.

12,3%
-10%-0%
0%-10%
10%-20%
>20%
2001-2008
Properidade
económica. Forte
presenza da
poboación inmigrante.
As provincias con
maior crecemento son
as máis dinámicas
economicamente: val
do Ebroo,
arquipélagos
(inmigración máis
natalidade). Provincias
limítrofes a Madrid.
Crece menos a
cornixa cantábrica; e
as antigas provincias
emigratorias do
interior e Galicia.
Algunhas con saldos
negativos.

0,9%
-10%-0%
0%-10%
10%-20%
>20%
2008-2016
Crise económica.
Desaceleración
demográfica. Motivo:
descenso da
inmigración
estranxeira, emigrantes
cara o exterior,
descenso da natalidade
con crecemento natural
negativo. Retroceden
máis as provincias que
experimentaran
crecementos máis altos
relacionados coa
inmigración, como
litoral mediterráneo,
arquipélagos, Madrid e
o seu contorno. As
provincias máis
envellecidas (Galicia,
Asturias e interior)
teñen saldos negativos.

CRECEMENTO REAL DA POBOACIÓN
1996-2016
Negativo
0-10%
10-20%
>20%
CRECEMENTO
ESPAÑA
17,36%
60,8
45,6
43,1
42,0
40,4
37,9
33,5
33,5
33,1
31,6
30,0
28,8 26,8
31,6
23,1
21,8
19,8
19,2
17,2
17,1
15,0
14,3
13,7
13,3
12,8
12,1
10,4
9,2
6,8
6,8
6,2
5,9
5,3
4,2
4,0
3,2
3,1
1,1 0,7
0,05
-0,3
-0,9
-2,4
-3,0
-4,0
-4,2
-4,8
-8,4 -8,8
-9,1
-9,2
-13,0

CRECEMENTO REAL
CONTRASTES TERRITORIAIS (PÁX. 321) (324 NE)
• Provincias dinámicas: litoral mediterráneo, val
do Ebro, arquipélagos e Madrid (efecto
periférico cara Segovia, Guadalajara e Toledo).
Receptoras de inmigrantes e taxas altas de
natalidade.
• Menor crecemento: cornixa cantábrica (crise da
reconversión). Interior (retornos de emigrantes
(envellecemento) ou inmigración estranxeira.
• Estancadas: noroeste peninsular (negativo en
12 provincias e case cero en dúas). Menor
dinamismo económico.

CRECEMENTO REAL EN GALICIA
Monumento aos emigrantes en Santa Cruz (Oleiros)
Realizado por Escudero a partir dun bosquexo de
Luís Seoane.

10DPOHPoblacionPoblación12PersonasNacional,21000cri1|Comucri3|Perio00000|01900| 1901910| 1911920| 1921930| 1931940| 1941950| 1951960| 1961970| 1971981| 1981991| 199cri1cri3cri2
CRECEMENTO REAL EN GALICIA 1900-2014 (páx. 334) (342 NE)
Ao longo do século XX a taxa de crecemento real foi case sempre positiva, aínda que
con respecto a España moitísimo menor. En 1900 representabamos o 10,64% da po-
poación estatal mentres que no 2009 somos algo menos do 6%.
A emigración non truncou o crecemento da poboación galega senón que o desacele-
rou. O número de efectivos en algo máis dun século non chegou a un millón de habi-
tantes.
Existe un claro contraste entre as provincias occidentais (onde o crecemento foi maior)
fronte as orientais que non só creceron senon perderon moitísima poboación (hai case
300.000 habitantes menos en Lugo e Ourense que no remate do século XIX).
Galicia 1.980.515 2.602.962 2.732.926 2.748.695 29.574 93 5,88% 10,64% -32.803 -1,18%
Coruña, A 653.556 991.729 1.108.002 1.132.735 7.950 142 2,42% 3,51% -11.176 -0,98%
Lugo 465.386 479.530 364.125 342.748 9.856 35 0,73% 2,50% -6.154 -1,77%
Ourense 404.311 451.474 344.623 322.293 7.273 44 0,69% 2,17% -7.964 -2,43%
Pontevedra 457.262 680.229 916.176 950.919 4.495 212 2,03% 2,46% -7.509 -0,79%
1900 1960 2001 2014 km2 h/km2 % 2014 %1900 12-14 %12

CRECEMENTO REAL EN GALICIA
(PÁX. 334) (342 NE)
• A poboación de Galicia perdeu case 25.000 habitantes nas dúas
últimas décadas (1996-2016)
• A Coruña (1,1%) e Pontevedra (3,2%), medraron de xeito
moderado. Lugo (-9,1%) e Ourense (-9,2%) perderon poboación
(antepenúltima e penúltima provincia con saldo negativo en
España).
• Tan só o 23,2% dos concellos galegos teñen máis poboación
que hai vinte anos. Dos 314 concellos 241 perderon poboación
(83 en Ourense, 60 en Lugo, 66 en A Coruña e 32 en
Pontevedra (a única provincia onde hai certo equilibrio entre
concellos que medran e perden poboación).
• O crecemento dase no eixo atlántico, nas Rías Baixas, nalgúns
concellos da Mariña lucense, na área metropolitana de Lugo,
Sarria, na área metropolitana de Ourense (a excepción da
capital que perde poboación) e nas cabeceiras comarcais desta
provincia (O Carballiño, O Barco, Allariz, Celanova, Xinzo e
Verín).

ESTRUTURA DA POBOACIÓN ESPAÑOLA
(páx. 322) (326 NE)
• Denominamos estrutura demográfica as
características que ten a poboación en canto
sexo, idade e actividade económica.
• ESTRUTURA POR SEXO
• Taxa de masculinidade = Varóns x 100/ Nº mulleres.
Varóns por cada 100 mulleres.
• Taxa de feminidade = Mulleres x 100/ Nº varóns.
• Mulleres por cada 100 varóns.
• Calcula a taxa de masculinidade e feminidade da
poboación española do 2015 xeral e por grupos de idade
tendo en conta os seguintes datos:

*en miles Homes Mulleres
Taxa
masculinidade
Taxa
feminidade
0 Anos 206,4 192,6
0-14 3.602,2 3.405,6
15-64 15.602,8 15.417,3
65 e máis 3.675,7 4.897,0
Total 22.880,8 23,720,0

*en miles Homes Mulleres
Taxa
masculinidade
Taxa
feminidade
0 Anos 206,4 192,6 107,2% 93,3%
0-14 3.602,2 3.405,6 105,8% 94,5%
15-64 15.602,8 15.417,3 101,2% 98,8%
65 e máis 3.675,7 4.897,0 75,1% 133,2%
Total 22.880,8 23.720,0 96,5% 103,7%

ESTRUTURA POR SEXO (páx. 323) (326 NE)
• Sempre nacen máis nenos que nenas (ao redor de
105 nenos por cada 100 nenas), a maior esperanza
de vida nas mulleres, e as migracións, dado que
adoitan emigrar máis varóns.
• Predomina a poboación masculina durante as
idades xoves, para equipararse na idade adulta (a
partir dos 44-50 anos) e dende aquí o predominio é
da poboación feminina (maior esperanza de vida).
• Excepción son algunhas áreas rurais onde a
emigración feminina deixa máis homes nas idades
adultas e anciás.

ESTRUTURA POR IDADE (páx. 323) (327 NE)
• Composición por grupos de idade: (0-14 xove) (15-64
adultos) e (>65 anciáns)
• Índice de mocidade = mozos x 100/ poboación total. Se
supera o 35% a poboación é nova.
• Índice de envellecemento = vellos x 100/ poboación
total. Se supera o 12% a poboación é vella.
• Os factores son: descenso da natalidade, aumento da
esperanza de vida, migracións. España está envellecida
(só o 15,06% ten menos de 14 anos e os anciáns
superan o 18,39%. Causas: descenso da natalidade (a
partir de 1975), aumento da esperanza de vida, efectos
da emigración pasada. As comunidades con maior
porcentaxe de mozos están en Madrid, litoral
mediterráneo e áreas insulares. Asociado ao fenómeno
inmigratorio.

ESTRUTURA POR IDADES
Poboación Mozos Anciáns
Nova >35% <5%
Adulta 25-35% 5-12%
Vella <25% >12%
ANO <15 15-64 >65
1900 33,5 61,2 5,2
1930 31,7 62,2 6,1
1960 27,4 64,4 8,2
1981 25,6 63,1 11,2
2001 15,66 67,27 17,07
2015 15,06 66,55 18,39
2021* 15,16 64,67 20,17

Porcentaxe de poboación nova (0-14 anos)
Media 15%
<13%
13-15%
15-17%
>17%
As comunidades máis envellecidas son as afectadas polo fenómeno emigratorio
(Galicia e Interior peninsular) e as que se viron afectadas pola crise da reconver-
sión industrial (Cornixa Cantábrica).
Consecuencias do envellecemento: desaceleración económica, gasto en pensións,
sanidade e coidados e atención.
11
11,9
12,1
13,6
14
14
14,3
14,1
14,9
15,2
15,4
15,6
15,7
15,7
15,8
16,3
17,8
21,0
23,1
Poboación nova
15,06%
Porcentaxe de poboación vella (+65 anos)
Media 18,4%
<16,4%
16,4-18,4%
18,4-20,4%
>20,4%
Poboación vella
18,39%
24,1
24,0
24,0
21,1
21,0
20,3
19,9
19,8
18,9
18,418,3
18,1
16,8
16,2
15,1
15,0
14,8
11,0 9,7

Poboación xove:
Galicia: 12,7%
Pontevedra: 14,04%
A Coruña: 12,86%
Lugo: 10,50%
Ourense: 10,46%
Galicia 314 concellos
<10% (186)
10-12,7% (57)
12,7-15% (52)
>15% (19)
Poboación vella:
Galicia: 24,01%
Pontevedra: 21,01%
A Coruña: 23,35%
Lugo: 28,58%
Ourense: 30,34%
Galicia 314 concellos
<20% (31)
20-25% (37)
25-30% (61)
30-40% (115)
>40% (70)
2015

2015
NÚMERO DE VELLOS (>65 anos)
POR CADA NOVO (<15 anos)
5,1-10
1,1-2
2,1-5
<1
>10

(323, 327 NE)
• As comunidades con niveis de envellecemento
próximos ou inferiores á media son as
tradicionalmente natalistas de Andalucía e Murcia,
que ademais contan cunha esperanza de vida
lixeiramente menor; as tradicionalmente
inmigratorias como resultado das súas actividades
industriais e terciarias (Madrid, Cataluña e C.
Valenciana); e as que combinan unhas taxas de
natalidade tradicionalmente máis alta coa recepción
de inmigrantes polas súas actividades turísticas
(Canarias e Baleares).

Consecuencias do envellecemento. Posibles solucións (323, 328 NE)
• Demográficas: colabora no descenso da natalidade e ao
aumento da mortalidade.
• Económicas: reduce a poboación activa, capacidade de
innovación. Incrementa o gasto en pensións, aumenta o gasto
sanitario.
• Sociais: dependencia dos anciáns e cargas familiares.
Exclusión dos maiores pola súa escasa participación na vida
social.
• Posibles solucións: inmigración (achega poboación nova,
maior natalidade e cotizacións para as pensións. Atraso na
idade de xubilación, fin das prexubilacións e reformas das
pensións. Racionalización do gasto sanitario. Incentivos á lei
de dependencia. Fomento do envellecemento activo (fomentar
tarefas de autonomía persoal, voluntariado social,
solidariedade interxeracional no apoio mutuo.

A GRÁFICA DA ESTRUTURA DA POBOACIÓN POR SEXO E
IDADE: PIRÁMIDE DE POBOACIÓN
• Para estudiar a estrutura da poboación por idades e
sexos debúxase unha pirámide de poboación. Esta
representación gráfica é importante porque:
• Dá conta da historia.
• Permite planificar.
• Comparar con outras realidades xeográficas.
• Existen tres formas básicas de pirámides demográficas
que reflicten as características básicas da poboación do
lugar sobre o que se elaboraron:

ESTRUTURA DA POBOACIÓN
POR SEXO E IDADE EN GALICIA
(páx. 335-336) (339-342 NE)
• A media de idade rolda os 45 anos (5
anos por encima da media española) o
24,01% tiña máis de 65 anos. 11,93% tiña
menos de 15 anos. (valores que están por
encima e por debaixo da media española
respectivamente.
• Ourense (30,34%) e Lugo (28,58%) teñen
unha forte tendencia a envellecemento.

PIRÁMIDE EXPANSIVA
• Pirámide en forma de pagoda:
é expansiva e reflicte un
crecemento demográfico
rápido. A base é ampla, o que
indica unha elevada
proporción de poboación nova
e unha rápida taxa de
crecemento natural. A
natalidade e a mortalidade son
altas, fenómeno característico
dos países menos
desenvolvidos. (Ata finais do
século XIX España tiña este
modelo)
ESPAÑA 1900
8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0% 8,0%
0-4
10-14
20-24
30-34
40-44
50-54
60-64
70-74
80-84
Homes Mulleres

PIRÁMIDE EN FORMA DE CAMPÁ
• Pirámide en forma de
campá: é estacionaria ou
de crecemento
demográfico lento. Hai un
número de persoas
aproximadamente igual
nos grupos de mozos e
adultos, que se estreita
no grupo de máis idade.
Indica unha recente
redución da natalidade.
(Ata os anos setenta)
ESPAÑA 1960
6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80 e máis
Homes Mulleres

PIRÁMIDE REGRESIVA
• Pirámide en forma de tonel ou
bulbo: é regresiva ou de
crecemento demográfico nulo. A
base é máis estreita que o centro
da pirámide, o que xeralmente
representa un rápido descenso na
natalidade, talvez debido a
políticas antinatalistas ou de
control voluntario dos
nacementos. Baixas taxas de
natalidade e mortalidade (elevada
esperanza de vida). (dos noventa
á actualidade)
ESPAÑA 2015
5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85 e máis
Homes Mulleres

2016
Estrutura por
idades
Idade Ambos sexos Homes Mulleres
Total 46.557.008 22.843.610 23.713.398
0-4 2.174.491 1.118.620 1.055.871
5-9 2.477.473 1.274.793 1.202.680
10-14 2.338.899 1.198.494 1.140.405
15-19 2.183.869 1.123.784 1.060.085
20-24 2.316.981 1.181.459 1.135.522
25-29 2.616.684 1.311.613 1.305.071
30-34 3.154.713 1.585.077 1.569.636
35-39 3.888.273 1.979.773 1.908.500
40-44 3.941.053 2.009.139 1.931.914
45-49 3.716.166 1.873.686 1.842.480
50-54 3.459.524 1.720.389 1.739.135
55-59 3.069.211 1.507.166 1.562.045
60-64 2.561.966 1.241.920 1.320.046
65-69 2.340.046 1.110.250 1.229.796
70-74 1.965.457 907.808 1.057.649
75-79 1.573.274 683.325 889.949
80-84 1.425.954 573.046 852.908
85 e máis 1.352.974 443.268 909.706
Grupos quiquenais

COMPARA A PIRÁMIDE DE POBOACIÓN XERAL
COA POBOACIÓN INMIGRANTE (2015)
ESPAÑA 2016
5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85 e máis
Homes Mulleres
ESTRANXEIROS EN ESPAÑA 2016
8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0% 8,0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85 e máis
Homes Mulleres

Total Ambos sexos Homes Mulleres
Total 4.618.581 2.341.506 2.277.075
0-4 261.941 134.904 127.037
5-9 231.913 119.286 112.627
10-14 189.386 97.808 91.578
15-19 220.863 115.107 105.756
20-24 304.665 148.420 156.245
25-29 451.295 205.302 245.993
30-34 573.891 277.063 296.828
35-39 607.410 323.038 284.372
40-44 492.155 269.394 222.761
45-49 383.214 205.906 177.308
50-54 268.525 138.638 129.887
55-59 195.126 96.341 98.785
60-64 138.651 65.522 73.129
65-69 117.410 55.134 62.276
70-74 85.062 41.994 43.068
75-79 54.229 27.636 26.593
80-84 25.836 12.745 13.091
85 e máis 17.009 7.268 9.741
Poboación estranxeira 2016

UN SÉCULO e algo
DE PIRÁMIDES
ESPAÑA 1900
8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0% 8,0%
0-4
10-14
20-24
30-34
40-44
50-54
60-64
70-74
80-84
Homes Mulleres
ESPAÑA 2015
5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85 e máis
Homes Mulleres
ESPAÑA 1960
6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80 e máis
Homes Mulleres

GALICIA 2016
5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85 e máis
Homes Mulleres
Galicia 2016
Total Hombres Mujeres
Total 2.718.525 1.309.809 1.408.716
0-4 101.026 52.241 48.785
5-9 114.222 58.792 55.430
10-14 109.191 56.018 53.173
15-19 104.235 53.625 50.610
20-24 116.232 59.525 56.707
25-29 134.129 67.648 66.481
30-34 170.221 85.670 84.551
35-39 218.804 109.662 109.142
40-44 220.437 110.237 110.200
45-49 211.120 104.416 106.704
50-54 198.546 97.368 101.178
55-59 190.328 92.724 97.604
60-64 168.724 81.810 86.914
65-69 165.049 78.295 86.754
70-74 146.545 67.320 79.225
75-79 118.604 51.035 67.569
80-84 118.407 46.813 71.594
85 e máis 112.705 36.610 76.095

PAU 2014
IDENTIFICACIÓN
COMENTARIO

Poboación España 2016

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Poboación España 2016

Similar to Poboación España 2016 (20)

More from Agrela Elvixeo

More from Agrela Elvixeo (20)

Poboación España 2016