O espazo protexido ocupa unha parte das abas orientadas ao norte e leste da serra de San Mamede, con altitudes que van dos 1.618 m no cume de San Mamede, ata os 960 m na parte baixa. Inclúe os vales de varios regos cabeceiras do Mao e Queixa (Navea). O bidueiral de Montederramo é unha das fragas de bidueiros mellor conservadas de Galiza e un dos mellores exemplos de vexetación eurosiberiana máis meridionais do Noroeste da península.

1. ESPAZOS NATURAIS
Bidueiral de Montederramo

2. O espazo protexido ocupa unha parte das abas orientadas ao norte e leste da
serra de San Mamede, con altitudes que van dos 1.618 m no cume de San
Mamede, ata os 960 m na parte baixa. Inclúe os vales de varios regos cabeceiras
do Mao e Queixa (Navea).
Polo leste e sur linda con LIC “Macizo Central”.

3. SITUACIÓN:
Na serra de San Mamede, ao
oeste do Macizo Central
ourensán. Localidades de
referencia: Verducedo, Gabín e
Montederramo (Montederramo) e
Rebordechao (Vilar de Barrio).
Comarcas de Terra de Caldelas e
de A Limia (Ourense).
SUPERFICIE:
1.984 ha
CONCELLOS:
Montederramo, Vilar de Barrio
VALORES NATURAIS:
Paisaxe, flora e fauna.

4. Fragas na aba leste de San Mamede
PROTECCIÓN
Lugar de importancia comunitaria (LIC), 29 de decembro de 2004.
Zona especial de conservación (ZEC), 31 de marzo de 2014.

5. Cumes de San Mamede

6. Aba leste de San Mamede co espazo do Bidueiral
XEOLOXÍA/RELEVO
O espazo está situado por completo na serra de San Mamede, seguindo a liña de
cumes desde as Chairas de Fardán (1.504 m), ao sur; ata a Coriscada (1.321 m) e
as súas caídas na vertente leste e norte.

7. SERRA DE SAN MAMEDE
Esténdese con dirección NO-SE, entre o Alto do Rodicio e os montes de de
Correchouso. Está formada por xistos e areiscas que orixinan un releve de formas
redondeadas e suaves e nos cumes por granitos de dúas micas que lle dan á
paisaxe un aspecto ruiniforme e de grandes penedos.
Os cumes máis altos atópanse na zona central: San Mamede con 1.618 m e o
Penedo das Canadas con 1602.
Esta serra preside as depresións ourensáns de Maceda e A Limia.
San Mamede desde Cabeza de Manzaneda

8. Penedos graníticos

9. CLIMA
Atlántico de montaña
Cumes de San Mamede con Manzaneda ao fondo

10. REDE FLUVIAL
Forma parte da cunca do Sil con
varias cabeceiras dos ríos Mao
Corgas da Aguzadeiras) e Queixa ou
Navea (Corgas de Torneiros e do
Figueiro).
Os ríos discorren por vales
encaixados con moito desnivel e
conservan nas súas beiras bosque
de ribeira cunha rica flora e fauna.
Un dos regos no
interior do Bidueiral.

11. Val dun dos regos que baixan de San Mamede ao Mao

12. TIPOS DE HÁBITATS DO ANEXO I DA DIRECTIVA 92/43/CEE
-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de Ranunculion fluitantis e de Callitricho-
Batrachion
-Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica ciliaris e Erica tetralix
-Queirogais secos europeos
-Queirogais alpinos e boreais
-Prados ibéricos silíceos de Festuca indigesta
-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do Thero-Brachypodietea
-Formacións herbosas con Nardus, con numerosas especies, sobre substratos silíceos de
zonas montañosas (e de zonas submontañosas da Europa continental)
-Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion
caeruleae)
-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino
-Prados de sega de montaña
-Turbeiras altas activas
-'Mires' de transición
-Depresións sobre substratos turbosos do Rhynchosporion
-Desprendementos mediterráneos occidentais e termófilos
-Encostas rochosas silíceas con vexetación casmofítica
-Rochedos silíceos con vexetación pioneira do Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-
Veronicion dillenii
-Covas non explotadas polo turismo
-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae,
Salicion albae)
-Carballeiras galaico-portugueses con Quercus robur e Quercus pyrenaica
-Acevedos

13. Matogueiras dos cumes
FLORA
As zonas altas, por mor das queimas sucesivas están cubertas por un mato de
xestas, piornos, queirugas, uces... nas abas dos montes hai bosques de
bidueiros, capudres, acivros, avelairas, carballos e algún teixo. Unha parte da
área está repoboada con piñeiros silvestres. Na sombra destes bosques medra
unha variada flora adaptada á falta de luz e á humidade: fentos, liques, musgos,
saxífragas, afroixón (Narcissus asturiensis)... e abondan os cogumelos.

14. O máis destacado deste espazo é o bidueiral situado na aba norte do pico de San
Mamede, na zona de O Meixón no que hai gran cantidade de exemplares centenarios.
Distínguese pola altitude á que está situado entre os 1.619 e os 1.000 m, e por ser unha das
fragas de características eurosiberianas máis ao sur de Galiza e mellor conservadas.

15. O Bidueiral no verán

16. Breixos e bidueiros na primavera

17. Bidueiral do Meixón

18. Bidueiral do Meixón

19. O bidueiro ou bido (Betula
celtiberica) é unha árbore común
en toda Europa Central e
Septentrional. É de crecemento
rápido e gosta das zonas
húmidas de media e gran
altitude. Pode acadar os 20 m de
altura e ata 100 anos de idade.
A copa é cónica e estreita nos
exemplares novos e máis
redondeada e coas ponlas
colgadas nos vellos.
Os bidueiros forman bosques
mestos (bidueirais ou biduídos).
Medran formando rodais arredor
das árbores vellas ou mortas.
A madeira é branda e lixeira.
Úsase para facer cestos, zocas,
culleres...

20. As follas son simples, de
forma romboidal ou ovo-
triangular coa beira
doblemente dentada e o
peciolo longo. Miden de 4 a 8
cm de lonxitude e son de cor
verde escura.
O toro está cuberto por unha tona
lisa de cor branca prateada con liñas
horizontais grises. As ponlas novas
teñen cor púrpura.

21. As flores aparecen no verán antes da caída
das follas e abren en febreiro-marzo.
As flores femininas son acios de 5 ou 6
amentos de cor verde pálida.
As flores masculinas son amentos de cor
amarela pálida de 2 a 3 cm de lonxitude.

22. Os froitos son aquenios de pequeno
tamaño, de forma oval-aplanada e con
dúas ás. Agrúpanse nunha falsa piña
que se desfai no outono ao madurar.

23. Capudre (Sorbus aucuparia)

24. Sotobosque de fentos e arandeiras

25. Saxifraga spathularis, unha planta típica do sotobosque húmido de montaña.

26. Afroixón
(Narcissus asturiensis)
ESPECIES DO ANEXO II DA
DIRECTIVA 92/43/CEE
Narcissus asturiensis

27. Liques barbudos (Usnea sp).
A presenza deste tipo de
liques está asociada á
humidade e á pureza do aire.
Son os liques que acadan
maior tamaño.

28. Rebentabois (Amanita muscaria). Este
chamativo cogumelo aparece
frecuentemente ao pé dos bidueiros.

29. Isca dos bidueiros (Piptoporus betulinus)
Un fungo asociado aos bidueiros.

30. FAUNA
A fauna tamén moi abundante e variada, con especies típicas dos prados e
matogueiras de montañas, dos bosques e das ribeiras.
MAMÍFEROS
Lobo (Canis lupus), raposo (Vulpes vulpes) , corzo (Capreolus capreolus), xabarín (Sus
scrofa), lebre (Lepus granatensis)... Destaca o insectívoro (Galemys pyrenaicus) nos ríos, e
os morcegos Rhinolophus hipposideros e Rhinolophus ferrumequinum.
Dentro do espazo hai un refuxio cercado con cervos e gamos.
ESPECIES DO ANEXO II
DA DIRECTIVA 92/43/CEE
Galemys pyrenaicus
Lutra lutra
Rhinolophus ferrumequinum
Rhinolophus hipposideros
Corzo (Capreolus capreolus)
Leirón careto
(Eliomys quercinus)

31. Furafollas (Sorex...). Os micromamíferos
son abundantes nos bosques nos que
atopan alimento e refuxio. Coello (Oryctolagus cuniculus)

32. AVES
Crían: azor (Accipiter gentilis), gabián (Accipiter nisus), falcón pequeno (Falco subbuteo),
rula común (Streptopelia turtur ), moucho de orellas (Otus scops), bufo pequeno (Asio otus),
avenoiteira cincenta (Caprimulgus europaeus), cotovía das árbores (Lullula arborea), tordo
común (Turdus philomelos), papuxa do mato (Sylvia undata), gabeador azul (Sitta
europaea), picanzo vermello (Lanius collurio), corvo grande (Corvus corax)... Tamén se
achegan: aguia cobreira (Circaetus gallicus), gatafornela (Circus cyaneus), tartaraña
cincenta (Circus pygargus).
ESPECIES DO ANEXO II DA
DIRECTIVA 92/43/CEE
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Falco subbuteo
Circaetus gallicus
Circus cyaneus
Circus pygargus
Otus scops
Asio otus
Caprimulgus europaeus
Lullula arborea
Sylvia undata
Lanius collurio
Moucho de orellas (Otus scops)

33. Paporubio (Erithacus rubecula)
Papuxa montesa (Sylvia undata)

34. RÉPTILES
Lagarta da serra (Iberolacerta monticola), lagarto das silveiras (Lacerta schreiberi), lagarta
dos penedos (Podarcis hispanica), lagarta galega (Podarcis bocagei), esgonzo común
(Chalcides striatus) ...
ESPECIES DO ANEXO II DA
DIRECTIVA 92/43/CEE
Lacerta monticola
Lacerta schreiberi
Esgonzo común (Chalcides striatus)

35. ANFIBIOS
Píntega común (Salamandra salamandra), pintafontes común (Lissotriton boscai),
pintafontes verde (Triturus marmoratus), sapiño comadrón (Halytes obstetricans), sapo
cunqueiro (Bufo bufo), estroza ou rela (Hyla molleri), ra patilonga (Rana iberica)…
Píntega común (Salamandra salamandra)

36. INVERTEBRADOS
Numerosas especies de bolboretas, escaravellos e arañas. Destacan a lesma (Geomalacus
maculosus) e os escaravellos ( Lucanus cervus e Cerambyx cerdo).
ESPECIES DO ANEXO II
DA DIRECTIVA 92/43/CEE
Cerambyx cerdo
Lucanus cervus
Geomalacus maculosus
Cicindela campestris, un escaravello cazador.
Lesma (Geomalacus maculosus)

37. Escaravello bosteiro (Geotrupes vernalis)

38. ACTIVIDADES
Explotacións forestais, agrogandaría, lecer...

39. HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
O Bidueiral de Montederramo foi un día encrucillada de camiños que conectaban
as terras altas de Vilar de Barrio e Maceda coas de Queixa.
Contan que o lugar das Gorbias foi sinadalo polo Home Lobo de Allariz, Manuel
Romasanta, como un dos lugares onde atacaba ás súas víctimas.

40. PROBLEMAS
Incendios
Repoboacións con especies alleas

41. Bidueiral do Meixón
PUNTOS DE INTERESE
-Fraga do Meixón
-Cume de San Mamede: vistas panorámicas e capela

42. Montaxe e fotos: Adela Leiro, Mon Daporta
Debuxos: Mon Daporta
Decembro 2016