O medio rural e as actividades agropecuarias en España

O SECTOR PRIMARIO: ACTIVIDADE AGROPECUARIA

S.1º S. 2º S. 3º Ano PIB
1900 68,0% 15,0% 17,0%
1930 48,0% 31,0% 21,0%
1940 51,0% 24,0% 25,0%
1950 50,0% 25,0% 25,0% 1950 42,15%
1960 41,7% 31,8% 26,5% 1959 23%
1970 29,0% 37,3% 33,6% 1970 11,3%
1980 19,5% 37,1% 43,4% 1985 6,4%
1989 12,3% 30,4% 57,3% 1989 5,1%
1996 8,1% 30,0% 61,9%
2016 4,4% 19,8% 76,1% 2014 2,5%

POBOACIÓN OCUPADA
2016
Total 1º %
ESPAÑA 17.508,1 816,7 4,4%
GALICIA 1.049,6 77,4 7,4%
Fte. EPA IV tri. 2016 En miles
Ocupados
Sector 1º 816,7 4,4%
Agricultura-Gandaría 740,77 4,0%
Forestal 37,04 0,2%
Pesca 38,89 0,21%
Fte EPA .IV tri. 2016 En miles.

OCUPADOS 4º TRIMESTRE 2016 Sector 1º
España 18.508,1 816,7 4,41%
Murcia 571,6 76,2 13,3%
Extremadura 358,0 39,0 10,9%
Andalucía 2.845,3 260,6 9,2%
Castilla-Mancha 770,1 62,0 8,1%
Galicia 1.049,6 77,4 7,4%
Castilla-León 972,9 68,3 7,0%
Aragón 560,8 37,9 6,8%
Rioja, La 135,8 8,5 6,3%
Navarra 277,3 11,1 4,0%
Asturias 393,8 13,6 3,5%
C. Valenciana 1.973,8 56,4 2,9%
Canarias 826,3 20,8 2,5%
Cantabria 240,8 5,9 2,5%
País Vasco 902,1 15,3 1,7%
Cataluña 3.202,6 53,3 1,7%
Baleares 511,6 3,8 0,7%
Madrid 2.860,8 6,6 0,2%
Ceuta 27,9
Melilla 27,0
Fte. INE. Epa 4º Trimestre 2016

Entre os países membros da UE, España é,
despois de Francia, o que dedica unha maior
superficie absoluta á agricultura, pero, en
cambio, o valor da súa produción final queda
non só por detrás daquel, senon tamén de
Italia, de Alemaña e do RU. Un só dato revela
claramente a baixa produtividade media
española en comparación coa maioría dos
estados da Comunidade: mentres España
duplica con creces a superficie agrícola
alemana, o valor da produción final da súa
agricultura queda uns nove millóns de euros
por debaixo do correspondente valor do país
xermano.

O Espazo rural (páx. 149, 147 NE)
► Chamamos espazo rural ao territorio non urbanizado da
superficie terrestre. Tradicionalmente foi un espazo agrario
onde se desenvolvían as actividades agrícolas, gandeiras
e forestais.
► A partir de 1990, iniciouse un proceso desagrarización
introducíronse outras actividades non agrarias e
converteuse nun espazo multifuncional que acolle as
demandas dunha sociedade posmoderna: residenciais,
económicas (produción de alimentos, industria, servizos,
instalacións recreativas); conservación da natureza, da
paisaxe, da cultura tradicional. Isto ocasionou un espazo
máis heteroxéneo e de integración co mundo urbano que
vai superando a separación con este.

1. Condicionantes do espazo agrario
(páx. 149-158) (149-156 NE)
1.1. Físicos: o medio natural.
1.2. Estrutura agraria: tipo de agricultor,
sistema de explotación, propiedade,
tenencia da terra, técnicas.
1.3. Política agraria: Antecedentes
históricos e política agraria actual (a PAC)

1.1. Físicos: o medio natural
(páx. 149, 148 NE)
► Altitude: elevada (70% do terreo entre 200 e 1000 m.)
► Orografía: A presenza de montañas (pendentes),
nalgunhas áreas dificulta a actividade agraria.
► Pluviosidade: o 77% do territorio recibe menos de 700
mm. Irregularidade. (humidade)
► Dispoñibilidade de auga: aprendimos que 80% da auga
en España consúmese para o uso agrícola. Secaño (vide,
trigo e oliveira), regadío (legumes, hortalizas, frutais)
► Temperatura: media, oscilación térmica. (insolación,
xiada…)
► Tipos de solo: de calidade mediocre e erosionables, en
termos xerais.

1.2. Estrutura agraria: tipo de agricultor
(páx. 149)
► Observar (páx. 149) as diferencias estrutura agraria
tradicional e moderna.
► Descenso da poboación activa: do 68% en 1900 ao 4,4%
no 2016 (lixeiro repunte dende 2009). Diferenzas Madrid,
Cataluña e País Vasco (menos do 2%) fronte Galiza,
Estremadura e Murcia (por enriba do 7,5%)
► Causa: éxodo rural (1960-75). Consecuencia:
despoboamento e envellecemento (55% dos agricultores
teñen máis de 40).
► Certo repunte con agricultores novos inmigrantes nos
últimos anos nas áreas rurais máis dinámicas. Áreas
periurbanas (agricultura a tempo parcial) e turismo rural,
desenvolvemto endóxeno (denominacións de orixe)... O
factor da crise 2008-2014 fixo que o sector repuntase un
0,2%. Principalmente procedentes da construción.

Estrutura da poboación agraria por idade
1990 1995 2000 2005 2014
16-19 4,6% 3,6% 3,5% 2,5% 1,7%
20-39 36,2% 41,2% 43,9% 41,6% 40,3%
40-64 57,1% 53,3% 50,3% 52,9% 58,1%
>65 2,1% 2% 2,2% 3,1% 1,1%

ESTRUTURA POR CONTRATO
Conta propia
familiar Asalariada fixa Asalariada eventualCENSO AGRARIO 2009
ESPAÑA 63,41% 17,68% 18,91%
PAÍS VASCO 92,49% 3,95% 3,56%
ASTURIAS 90,40% 8,77% 0,83%
GALICIA 89,67% 8,52% 1,81%
CANTABRIA 82,75% 16,70% 0,54%
MELILLA 81,21% 0,00% 18,79%
C. VALENCIANA 76,15% 14,50% 9,34%
C_LEÓN 75,86% 20,40% 3,73%
BALEARES 70,14% 26,27% 3,59%
MADRID 68,07% 28,93% 3,00%
ARAGÓN 67,27% 21,67% 11,07%
C_LA MANCHA 66,86% 19,03% 14,11%
RIOJA, LA 66,29% 16,44% 17,27%
NAVARRA 66,27% 22,87% 10,86%
CATALUÑA 62,50% 26,58% 10,93%
EXTREMADURA 59,95% 18,55% 21,50%
CEUTA 51,29% 5,10% 43,61%
ANDALUCÍA 47,89% 14,13% 37,98%
CANARIAS 44,48% 46,67% 8,85%

1.2. Estrutura agraria:
sistema propiedade e explotación
(páx. 150-151)
• O espazo agrario organízase en parcelas e
explotacións:
• As parcelas son terras cuns límites precisos (extensión
de terra baixo unha soa linde) pertencentes a un
propietario. As parcelas poden ser pechadas ou abertas,
poden ser regulares ou irregulares e o seu tamaño varía.
• Explotación: unidade técnica-económica do que se
obteñen produtos agrarios. Pode estar divididas en
parcelas traballadas por un mesmo produtor aínda que
estean separadas entre si e independentemente do
réxime de tenencia. O tamaño medio das explotacións en
España aumentou (de 16,05 ha en 1962 a 31,1 ha no
2009) pero excesivamente parceladas (unhas 10 parcelas
por explotación): solucións concentración parcelaria.

sistema propiedade e explotación
(páx. 150-151)
• O tamaño caracterizouse historicamente polo
predominio de valores extremos e a escaseza de
dimensións medias.
• Na actualidade mantense esta situación, aínda
que diminúe o número de explotacións e
aumenta o tamaño medio.
• As causas foron: éxodo rural a partir de 1960
venda e arrendamento de propiedades. 1990 a
UE favoreceu as prexubilacións e abandono da
actividade agraria.

Tamaño medio das explotacións (ha)
1962 16,05
1972 18,09
1982 18,9
1989 18,96
1999 23,9
2003 29,72
2013 31,6

Porcentaxe de explotacións e tamaño
PEQUENA
% EXP % SAU
MEDIANA
% EXP % SAU
GRANDE
% EXP % SAU
1962 78,38 13,2 19,71 30,5 1,91 56,3
2013 66,5 9,5 28,0 33,8 5,5 56,7

sistema de explotación: pequena
(páx. 150-151)
• Pequena explotación: menos de 10 ha
(66,5%) das explotacións (2013) e reúne
só o 8,5% da Superficie Agraria Utilizada
(SAU) (superficie labrada e pastoreo
excluíndo os ermos, matogueiras,
espartais e forestal). Predomina no norte
peninsular e a Comunidade Valenciana,
Baleares e Canarias. Pode tratarse de
minifundios tradicionais traballados a
tempo parcial e de poucos ingresos ou
explotacións modernas intensivas.

Identifica a SAU?
Que tipo de explotación predomina? Como é o parcelario?

Paisaxe agraria atlántico-cantábrica
Comarca do Pas (Cantabria)

sistema de explotación: mediana
(páx. 150-151)
• Mediana explotación: (entre
10 e 100 ha) representaban o
19,71% das explotacións en
1962 e o 28% en 2013. Reúne
o 33,8% da Superficie
Agraria Utilizada (SAU).
Predomina en Castela-León.

Laranxal (Valencia)
Paisaxe mediterránea

sistema de explotación: grande
(páx. 150-151)
• Grande explotación: (máis de 100
ha) representaban o 1,91% das
explotacións en 1962 e o 5,5% en
2013. Reúne o 56,7% da Superficie
Agraria Utilizada (SAU). Predomina
en Andalucía Occidental,
Extremadura, Castela-A Mancha,
Castela-León e Aragón. Distinguir
entre latifundio e grandes explotacións
capitalizadas.

PAISAXE AGRARIO DO INTERIOR
A MANCHA
CAMPOS DE ÚBEDA
Paisaxe mediterránea
Campos de Úbeda

Gran propiedade (>100 ha.) máis do 50%
Gran propiedade (>100 ha.)40 a 50%
Gran propiedade (>100 ha.)35 a 40%
Pequena propiedade -10 ha. 25-40%
Mediana propiedade (100-10 ha.) 35%-30%
Pequena propiedade -10 ha. máis 50%
Fte. INE. Censo agrario 2009

réxime de tenza da terra (páx. 152, 151 NE)
• Directa: propietario e explotador agrario
son a mesma persoa (73% das
explotacións agrarias)
• Indirecta: se non son a mesma persoa.
Arrendamento (17,9%) e parcería (9,2%).
En España diminúe a parcería e aumenta o
arrendamento. Pode haber outro tipo de
contratos pero son moi anómalos.

Réxime de tenza (%)
Propiedade Arrendamento Parcería e outros
1962 75,8 12,3 11,9
2009
(explotacións)
88,48 7,86 3,66
2009
(% hectáreas)
60,99 31,77 7,24

1.2. Estrutura agraria: transformacións
técnicas e sistemas agrarios (páx. 152)
► Transformación notable a partir de 1960 e coa incorporación na
UE.
► Aproveitamentos agrarios (agrícolas, gandeiros e forestais).
Téndese á especialización segundo as condicións naturais ou a
demanda do mercado; aínda que tamén se promove a diversificación
produtiva.
► Sistemas agrarios: procedementos empregados para obter produtos
agrarios. Extensivos se o terreo non se aproveita ao máximo por falta
de investimento ou por emprego de técnicas tradicionais; e intensivo
se o terreo aproveitase ao máximo polo emprego de moito traballo ou
de investimentos e técnicas modernas. Actualmente avánzase cara
unha crecente intensificación agraria; aínda que a nova PAC impulsa a
extensificación como forma de mellorar o coidado do solo e o benestar
animal.
► Técnicas agrarias: instrumentos de produción (mecanización,
selección xenética de sementes e razas gandeiras; emprego de
fertilizantes e produtos fitosanitarios químicos e os pensos
compostos). Non obstante, crecen as explotacións que aplican
técnicas máis naturais e respectuosas co medio ambiente.

diferentes estruturas agrarias (páx. 152-153)
► A combinación e evolución no tempo dos compoñentes demográficos, sociais
e económicos orixinou diferentes estruturas agrarias.
a. Estrutura agraria tradicional predomina ata 1960. O obxectivo era conseguir
a autosuficiencia alimentaria. Caracterizábase polo emprego dunha poboación
numerosa, o contraste entre pequenas (minifundio) e grandes explotacións
(latifundio) onde coexistían diversos usos agrarios (policultivo, gandería e
explotación forestal), o predominio de sistemas extensivos e a tecnoloxía
atrasada. Como consecuencia, a produción era escasa e destinábase ao
autoconsumo e a un mercado interior protexido por aranceis da competencia
exterior. O impacto sobre o medio ambiente era moderado e consistía sobre
todo na deforestación para conseguir terras de cultivo e pastos para o gando.
b. Estrutura agraria produtivista arranca a partir de 1960. Obxectivo maximizar
a produción para vendela no mercado. Caracterízase polo emprego de
poboación escasa; progresivo aumento do tamaño das explotacións que
tenden a especialización produtiva; uso de sistemas intensivos e incorporación
dos avances tecnolóxicos. Como consecuencia, a produción e abundante e
homoxénea; destínase á venda nun mercado cada vez máis globalizado e
liberalizado. O impacto ambiental desta agricultura é elevado: deforestación,
sobreexplotación e contaminación do solo e da auga.

diferentes estruturas agrarias (páx. 152-153)
c. Estrutura agraria posprodutivista iníciase en 1990. O
seu obxectivo é a sostibilidade, combinando a
competitividade coa conservación da herdanza cultural
agraria e do medio ambiente. Caracterízase polo emprego
dunha poboación escasa, pero suficiente para evitar o
despoboamento rural; o predominio de explotacións
familiares que tenden á diversificación produtiva; o uso de
sistemas extensivos e de técnicas respectuosas co medio
ambiente. Como consecuencia a produción é variada e de
calidade, e destínase a un crecente número de
consumidores dispostos a pagar máis por este tipo de
produtos. O impacto ambiental trata de reducirse ao
mínimo.
 Estes tres modelos de estrutura agraria coexisten na
actualidade, o que lle confire unha grande
heteroxeneidade ao espazo agrario español.

Cultivo baixo plástico
Intensificación agrícola
El Ejido (Almería)

1.3. POLÍTICA AGRARIA
dende mediados do XIX á PAC (PÁX. 156) (153-154 NE)
► Centrouse en catro aspectos moitas delas verdadeiros
fracasos:
1. Sistema da propiedade (desamortización no s. XIX.
Redención dos foros en Galicia. A reforma agraria na 2ª.
República. Política de colonización durante o franquismo.
2. Mellora no tamaño da propiedade: concentración parcelaria
(iniciada en 1952 transferida a partir de 1985 ás CCAA)
funcionou mellor nas áreas con menos problemas (secaño da
Meseta norte que no norte peninsular. Lexislación sobre
grandes terreos (1979) sobre terreos incultos (plan de mellora
ou senon arrendamento por doce anos).
3. Intervención de prezos. Proteccionismo comercial (aranceis).
4. Mellora no rendemento: melloras técnicas e extensión do
regadío Política hidráulica (do plan Costa e ditadura de Primo
de Rivera: confederacións hidrográficas)

Plan de colonización lagoa de Antela (Limia)

1.3. Política agraria: a PAC (páx.156, 153 NE)
► Actualidade: PAC.
► Tras a entrada nas Comunidades Europeas (1986), a
política agraria está marcada pola Política Agraria Común
(PAC).
► Dende as orixes ten os seguintes principios: unidade de
mercado, é dicir, libre circulación de mercancías,
preferencia comunitaria, solidariedade financeira.
► Dende a incorporarción de España á Comunidade Europea
veuse producindo cambios moi importantes no sector
agrario. España tivo que adaptarse á política común da
UE, para o cal tivo que modificar as súas estruturas de
acordo coas decisións que adoptaba Bruxelas.

1.3. Política agraria: a PAC (páx.156, 154-156 NE)
►Temos que distinguir
dúas etapas:
►A primeira PAC.
►As reformas e a PAC
actual.

► A primeira PAC. Creouse en 1962, nunha
situación marcada pola posguerra mundial, na que
as actividades agrarias quedaron paralizadas e
non garantían o abastecemento de alimentos.
Adoptou un modelo produtivista, cuxos
obxectivos eran incrementar a produción de
alimentos para garantir o abastecemento estable;
e conseguir prezos accesibles aos consumidores,
e un nivel de vida xusto para os agricultores.

OBXECTIVOS DA PRIMEIRA POLÍTICA AGRARIA COMÚN
ORIENTADOS AO
AGRICULTOR
ORIENTADOS AO
MERCADO
ORIENTADOS
AO
CONSUMIDOR
Mellorar a
produtividade
Mellorar as rendas
agrarias
Estabilidade dos
mercados
Garantía de
aprovisionamento
Estabilidade nos
prezos

a. Medidas da 1ª PAC: para alcanzar os anteriores obxectivos foron a
creación dun mercado común agrario e a concesión de axudas aos
agricultores.
► O mercado común agrario baséase na libre circulación de
produtos entre os distintos estados membros e na imposición de
aranceis comúns aos procedentes de terceiros países para darlles
preferencia aos comunitarios. Tamén se base na regulación de
prezos dos produtos máis representativos por medio de
organizacións comúns de mercado (OCM), que fixan parada un
prezos máximos e mínimos. Estes últimos establecéronse moi por
enriba dos do mercado mundial para impulsar a produción.
► As axudas aos agricultores dependían da produción, polo que
contribuíron a estimular a modernización tecnolóxica e a
intensificación produtiva.

b. Resultados da 1ª PAC: manifestáronse en 1980: logrouse o
autoabastecemento europeo de alimentos, pero a custa da creación de
excedentes e de problemas medioambientais.
 A acumulación de numerosos excedentes (cereais, viño, leite,
manteiga e carne de vacún) tratou de solucionarse con dous tipos de
medidas. Medidas de mercado como as intervencións para evitar o
afundimento dos prezos consistentes en almacenar ou destruír os
excedentes; a exportación de excedentes, concedéndolles restitucións
ou subvencións para compensar a diferenza cos prezos mundiais máis
baixos. Estas medias elevaron o gasto agrario comunitario e
distorsionaron o comercio mundial, polo que a OMC esixiu unha maior
liberalización da agricultura europea. Ademais tomáronse medidas
para reducir a produción como prexubilacións; abandono da
actividade; retirada de terras da produción; cotas aos produtos
excedentarios; e extensificiación (incentivo do barbeito e da silvicultura).
 Os problemas ambientais: degradación do medio natural causada
polo intesificación; deterioro paisaxístico e do patrimonio cultural rural
motivado polo abandono agrario.

As reformas e a PAC actual
(PÁX. 157-158) (155-156 NE)
► Ante os problemas xerados pola PAC, desde a década de
1990 sucedéronse diversas reformas, baseadas nun novo
modelo posprodutivista, cuxo obxectivo é a sostibilidade ou
combinación da competitividade con coidado medioambiental.
O resultado foi certa redución dos problemas anteriores, como
o dos excedentes, que levou a suprimir as cotas desde 2015.
► Na actualidade, a reforma da PAC de 2013 pretende
facerlles fronte aos novos retos da agricultura. Os seus
obxectivos son tres: garantir a seguridade alimentaria,
proporcionándolles aos europeos alimentos abondo, seguros,
variados e de calidade; conseguir unha agricultura sostible,
e contribuír ao desenvolvemento territorial das rexións
agrarias mantendo a poboación, creando emprego e
diversificando a súa economía a través da implantación de
novas actividades agrarias e doutras actividades económicas.

OBXECTIVOS DA NOVA POLÍTICA AGRARIA COMÚN (2013)
ORIENTADOS AO
AGRICULTOR E
MEDIOAMBIENTE
a. Agricultura sostible
b. Desenvolvemento territorial
do mudo rural
[creación de emprego, diversificación
económica (novas actividades agrarias e
outras actividade económicas)]
ORIENTADOS AO
CONSUMIDOR
c. Seguridade alimentaria
(abudancia, variedade, seguridade
e calidade)

(PÁX. 157-158) (155-156 NE)
► As medidas estruturanse en dous piares:
► 1º piar FEAGA (Fondo Europeo Agrícola de Garantía):
pagamentos de mercado e as axudas directas.
► Pagamentos de mercado: financian as intervencións e as
restitucións. A presión internacional a través da OMC
pretende limitalos a momentos de crise e substituílos por
outros sen repercusións directa no mercado, como a
promoción de produtos europeos (denominacións de orixe) ou
o uso de sistemas ecolóxicos.
► Axudas directas aos agricultores: substitúen as antigas
axudas á produción establecidos mediante cotas. Xustifícanse
pola necesidade de garantirlles unhas rendas adecuadas e
estables, ante a inestabilidade dos mercados mundiais e a
competencia de países máis baratos; e de compensalos polos
servizos prestados á sociedade coa produción de alimentos e
o coidado do medio ambiente.

(PÁX. 157-158) (155-156 NE)
► Esta axuda consiste nun pagamento básico por hectárea igual
para todos os agricultores dun estado, rexión ou bisbarra, percibido
só polos agricultores activos (aqueles cuxos ingresos totais
proceden en polo menos un 20% de actividade agraria). A este
pagamento únense outros dous obrigatorios: un para instalación
de novos agricultores (menos de 40 anos) e outro ecolóxico –
greening- (por diversificar a produción, manter parte da terra como
pasto e conservar o medio ambiente e a paisaxe.
► Ademais, os Estados poden engadir dous pagamentos
voluntarios por ter toda ou parte das explotacións en zonas con
limitacións naturais; ou producir en certos sectores considerados
prioritarios por razóns económicas ou sociais.
► 2º piar FEADER (Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento
Rural). As súas axudas diríxense á mellora da competitividade;
coidado do medio ambiente da paisaxe rural; mellora no nivel de
vida e do emprego como forma de evitar o despoboamento agrario.

PAC
FEAGA
Primeiro
piar
FEADER
Segundo
piar
100% de
financiamento
procede da UE
Cofinanciado
pola UE e o
estado membro
Regulación dos
mercados
Pagamentos
directos
Desenvolvemento
rural

Evolución do gasto na UE
(Porcentaxe sobre o total do gasto)
1973 1983 1994 2008 2014
Agricultura e
medio ambiente 79,3% 64,9% 55,7% 42,6% 41,6%
Outras accións
estruturais:
Emprego,
cohesión,
investigación 4,3% 16,9% 26,5% 35,6% 52%
Funcionamento 16,4% 18,2% 17,8% 22,2% 6,4%
Orzamento
(millóns de €) 4.004,6 24.313 60.304,80 129.100 142.000

Financiamento da UE
EVOLUCIÓN DO GASTO NA UE
1973 1999 2014
PAC (FEAGA, FEADER) 79,3% 45,2% 41,6%
Accións estruturais (FEDER, FSE) 4,3% 35,6% 44,9%
Gastos funcionamento 6,9% 4,7% 5,6%
Outros gastos 9,5% 14,5% 6,9%
Total gastos (millóns de euros) 4.005 65.000 142.000
EVOLUCIÓN DOS INGRESOS NA UE
1973 1999 2014
Dereitos de aduanas e outros 51% 18% 11%
Recursos do IVE (0,3% do IVE recaudado) 49% 34% 15%
Recursos do PIB (0,7% do PIB ponderado
de cada país) 48% 74%
Total gastos (millóns de euros) 4.005 65.000 142.000

Financiación da UE en España (2012)
Administración 142,6 1%
Programas fóra da UE 142,6 1%
Crecemento e emprego (FSE) 998,0 7%
Política rexional (FEDER) 6.273,1 44%
Agricultura e desenvolvemento rural (FEAGA-FEDER) 6.700,8 47%
TOTAL (millóns de euros) 14.257 100%
BALANZA DE TRANSFERENCIAS DA UE/ESPAÑA (2012)
Aportacións da UE a España 14.257
Aportacións de España a UE 9.662
SALDO 4.595

ORZAMENTO DA UE 2014-2020*
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Total
TOTAL 134.318 135.328 136.050 137.100 137.866 139.078 140.242 959.988
% PIB da UE 1,03 % 1,02 % 1,00 % 1,00 % 0,99 % 0,98 % 0,98 % 1,00 %
Agricultura-
medioambiente
55.883 55.060 54.261 53.448 52.466 51.503 50.558 373.179
41,6% 40% 38% 38% 36% 36% 36% 38,9%
FEAGA 43.018 42.447 41.895 41.324 40.579 39.849 39.132 288.244
FEADER 12.865 12.613 12.366 12.124 11.887 11.654 11.426 84.935
**Valor de compra do euro no 2011
2012: Axudas que percibiu cada explotación
UE España
<5.000 € 79,73% 74,25%
5.000-20.000 € 13,71% 19,01%
20.001-50.000 € 4,88% 5,33%
>50.000€ 1,68% 1,41%

PAC 2012: PERCEPCIÓN DE AXUDAS
EU-27* (millóns €) 58.982,9 100%
FRANCIA 9.880,2 16,8%
ESPAÑA 7.124,4 12,1%
ALEMAÑA 6.827,0 11,6%
ITALIA 6.237,3 10,6%
POLONIA 4.692,7 8,0%
REINO UNIDO 4.097,6 6,9%
GRECIA 3.051,2 5,2%
ROMANÍA 2.379,9 4,0%
HUNGRÍA 1.729,1 2,9%
IRLANDA 1.644,3 2,8%
PORTUGAL 1.361,3 2,3%
RESTO UE 9.957,9 16,9%
*Croacia non era país membro. Tanto FEAGA como FEADER. Miles de euros.

DISTRIBUCIÓN DAS TRANSFERENCIAS FEAGA
(2016 (total estimado): 5.645,48 millóns de €)
(España recibe 12,52% das aportacións por países)
FEAGA ESPAÑA (estimación 2016 Mill €)
Conceptos Orzamento %
Froitas e hortalizas 239,53 € 4,24%
Prantas téxtiles e vermes de seda 6,13 € 0,11%
Sector vitivinícola 210,33 € 3,73%
Poseican* 84,80 € 1,50%
Leite de produtos lácteos 25,93 € 0,46%
Carne porcina, ovos , aves de
curral, apicultura e outros produtos
de orixe animal 10,53 € 0,19%
Promoción 5,02 € 0,09%
Axudas directas e outros 5.063,21 € 89,69%
TOTAL 5.645,48 € 100%
*Programa de opcións específicas das Illas Canarias.

► Dende o ingreso na UE, España viuse afectada polos
problemas da actividade agraria comunitaria. Destacando:
► Elevado prezos dos produtos europeos en relación ao
mercado mundial (aranceis e restitucións).
► Excedentes agrícolas e gandeiros (cereais, viño, leite e
carne vacún) levou a promover medidas como o abandono
da actividade; as cotas de produción; e a extensificación,
incentivando o barbeito e a silvicultura ou reorientando a
produción cara produtos non excedentarios (de aí a reforma
da PAC do 2006 da axuda única para que cada explotación
adáptese aos cambios na demanda do mercado.
► Esixencias dos consumidores: parámetros de calidade.
► Despoboamento das áreas rurais.
A PAC repercusións para España

► Vacún. Redución de cotas de produción leiteira e o sacrificio de 400.000
vacas leiteiras dende 1986 (Galiza o país do millón de vacas a finais da
década dos setenta ten a penas hoxe en día algo máis de 400.000)
► Diminución da superficie agraria cerealística con subvencións para o
barbeito.
► Redución en máis de 250.000 ha. do viñedo
► Os intereses da horta española (fresa, tomate...) entran en conflito cos
intereses da política exterior comunitaria que beneficia o mercado agrícola do
Magreb (Marrocos, Alxeria...).
► Problemas ao principio coa presión dos sindicatos de agricultores
franceses e as agresións a camións españois cargados de produtos
hortofrutícolas.
► Proxecto de axudas á oliveira baseado no número de árbores antes que no
rendemento e produción dos mesmos.
► En termos xerais a PAC prexudicou máis a Galiza e a Cornixa Cantábrica e
beneficiou a horta mediterránea e andaluza.
► España e os agricultores recibiron moitas axudas tanto en desenvolvemento
como en garantía agrícola.
► Un dos problemas máis graves será a redución dos fondos da FEAGA a partir
do 2014 (presión da OMC e intento de redución do orzamento comunitario
destinado á agricultura)
Política agraria: PAC
Consecuencias sectoriais e rexionais

► Usos: son principalmente agrarios: agricultura,
gandería e explotación forestal.
► Superficie: 33,6% terras de cultivo que tende a
drecrecer. 18,6% prados naturais e pastos (52,2%
SAU); 37,8% terreo forestal. O resto corresponde
a outras superficies (10%). Hai diferencias por
comunidades autónomas.
► Produción final agraria: 65-60% produtos
vexetais. 40-35%: produtos animais. Hai
diferencias por comunidades autónomas.
OS USOS AGRARIOS DO ESPAZO RURAL
(páx. 159) (157 NE)

Censo agrario
2009
Censo agrario
1999
Variación
09/99
Nº de explotacións
censadas 989.796 1.289.451 -23,24%
Superficie total censada 30.614.351 35.207.283 -13,05% 60,62%
Superficie Agricola
Utilizada 23.752.688 26.159.145 -9,20% 47,04%
Terras labradas 15.375.299 16.790.730 -8,43% 30,45%
Herbáceos e barbeitos 11.289.057 12.368.593 -8,73% 22,35%
Froiteiras 1.037.117 1.133.217 -8,48% 2,05%
Oliveira 2.153.727 2.220.267 -3,00% 4,26%
Viñedo 852.618 1.010.105 -15,59% 1,69%
Outros leñosos 42.780 58.548 -26,93% 0,08%
Pastos permanentes 8.377.389 9.368.415 -10,58% 16,59%
Ermo, esparteiro e outros 6.861.663 9.048.138 -24,16% 13,59%
Forestal e outros 19.885.649 15.292.717 30,03% 39,38%

SAU: Terras de cultivo-prados e pastizais 2014
Secaño 21.706.781 85,60%
Regadío 3.621.722 14,14%
Invernadoiro 65.053 0,26%
Total 25.358.429 100%
CC.AA. INVERNADOIRO
ANDALUCÍA 47.367 72,8%
CANARIAS 6.834 10,5%
MURCIA 6.523 10,0%
C. VALENCIANA 1.031 1,6%
RESTO 3.298 5,1%
TOTAL 65.053 105%

23.752.688*
SAU
UE 39,88%
ESPAÑA* 47,03%
FRANCIA 49,07%
ALEMAÑA 47,42%
R. UNIDO 65,89%
2. OS USOS AGRARIOS DO
ESPAZO RURAL:
COMPARATIVA CON
EUROPA
(páx. 159)
*Censo agrario 2009

Uso do espazo rural. 2009
TERRAS DE CULTIVO (SAU) (30,45%) PRADOS E PASTOS (SAU) (16,59%)
HERBÁCEOS e BARBEITOS 73,42% PRADOS NAT. 23,24%
FROTEIRAS E OLIVEIRAS 20,75% PASTEIROS 77,78%
VIDE E LEÑOSOS 5,82%
TERREO FORESTAL (39,38%) OUTRAS (13,59%)
MONTE MADEIRABLE 45,05% ERMO-PASTOS 47,22%
MONTE ABERTO 24,87% ESPARTEIRO 3,92%
MONTE LEÑOSO 30,08% T. IMPRODUTIVO 15,22%
S.N.AGRÍC. 26,21%
RÍOS E LAGOS 7,43%

Provincias Cultivos
(34,78% ESPAÑA)
Prados e pasteiros
(13,81%)
Outras superficies
(16,99%)
Superficie forestal
(34,41%)
A CORUÑA 131.013 16,44% 81.119 10,18% 111.568 14,00% 473.226 59,38%
LUGO 124.103 12,57% 149.071 15,10% 73.534 7,45% 640.416 64,88%
OURENSE 43.297 5,95% 69.709 9,57% 70.463 9,68% 544.709 74,80%
PONTEVE. 49.234 10,91% 45.710 10,13% 61.578 13,65% 294.594 65,30%
GALICIA 347.649 11,73% 345.610 11,7% 317.141 10,7% 1.952.945 65,90%

SAU NON SAU
CC.AA. CULTIVO PRADOS-PASTOS OUTRAS FORESTAL
ANDALUCÍA 3.996.217 45,74% 843.698 9,66% 1.339.469 15,33% 2.557.668 29,27%
ARAGÓN 1.931.322 40,49% 380.572 7,98% 1.320.451 27,68% 1.137.709 23,85%
ASTURIAS 23.923 2,26% 315.278 29,73% 459.919 43,37% 261.239 24,64%
CANTABRIA 8.479 1,59% 198.032 37,21% 282.944 53,17% 42.679 8,02%
GALICIA 347.649 11,73% 345.610 11,7% 317.141 10,7% 1.952.945 65,3%
ESPAÑA 34,78% 13,81% 34,41% 16,99%
Usos agrarios do espazo rural:
Comparativa por Comunidades Autónomas
(páx. 159)

Valor da produción final agraria
Vexetal Animal
1951 70,30% 29,70%
1961 67,20% 32,80%
1971 57,70% 42,30%
2000 61,90% 34,10%
2014 57,6% 38%

Produción final agraria
>Agrícola.
>Gandeira
Equilibrio

Actividade agraria (páx. 160) (157 NE)

Pasou dun modelo agrario tracional, a partir de
1960, baseado no policultivo extensivo, baixo
rendemento, traballo manual, autoconsumo e
venda do execedente ao mercado nacional. A:

Mellora do rendemento, produción e venda no
mercado.

As características básicas son:

Especialización.

Técnicas modernas.

Intensificación agraria.

Actividade agraria (páx. 160-163) (157-161 NE)
• Especialización: nos produtos mellores de cada rexión.
• Técnicas modernas: maquinaria, uso de transxénicos
(problemas e críticas), pesticidas e fertilizantes (uso
orgánico na actualidade), uso de maquinaria (problemas
envellecemento e infrautilización). Fomentase as
cooperativas de servizos.
• Superación dos condicionantes naturais desfavorables:
clima (invernadoiros e acolchados); solos (dúas capas
areados e esterco), cultivo hidropónicos (sen solo): suxeita
a raíz da planta nun substrato (fibra de coco, turba,
serraduras, cinza) e aliméntaas con solucións de sales
inorgánicas.

Evolución do parque de maquinaria agrícola
1960 2014
Tractores 57.000 1.080.000
Motocultores 2.000 280.000
Cultivadoras 2.000 53.000
Evolución do uso de fertilizantes (kg/ha)
1955 2000 2014
Nitroxenado 11 77,8 71,1
Fosfatado 15 34,7 25,7
Potásicos 3,4 28,9 23,1

Técnicas para
superar os
condicionantes
naturais
Invernadoiro permanente
de cristal
Invernadoiro permanente
de plástico. Macrotúnel
Invernadoiro non
permanente. Acolchado
Areado Cultivo hidropónico de fresas en
invernadoiro


Agricultura intensiva: diminución do barbeito nos secaños e ampliación do
regadío. Non obstante os novos obxectivos da PAC promoven unha maior
extensificación.

A superficie de barbeito completo, dun ano ou máis de duración, retrocedeu
ata datas recentes. As causas son a introdución do medio barbeito ou barbeito
sementado, que reduce o período de descanso sementando algunha planta
recuperadora como as forraxeiras ou xirasol; o uso de fertilizantes; o emprego
de máquinas que removen profundamente o solo; e a extensión do regadío.

Esta tendencia interrompeuse nos últimos anos pola esixencia comunitaria
de deixar superficies adicionais en barbeito e pola recente desvinculación das
axudas agrarias á produción.

Mostra claros contrastes (escasa incidencia no norte peninsular) elevados
valores en Castela A Mancha e Aragón.

Media da superficie de barbeito: 4,43%. De 6,5 millóns de ha en 1965 a 2,7
millóns en 2014. Incrementáronse os valores nos últimos anos (2,6 millóns de
ha no ano 2000)


Regadío. Intensivos (varias colleitas anuais, exterior ou
invernadoiros: froitas, hortalizas, cultivos tropicais) e
extensivos (unha sola colleita na mesma época que a dos
secaños veciños, aínda que cun rendemento moi superior).
Dedícanse aos mesmos cultivos que os intensivos pero
tamén aos industriais e forraxeiros.

Superficie. Medrou moito ao longo do século XX (1 millón
de hectáreas en 1900 a 3,6 no 2014). Relación coa política
hidráulica (canles, encoros, transvasamentos). Hoxe a
política de regadíos oriéntase a mellorar e modernizar os
regadíos existentes.


Distribución. Contrastes. Escaso no norte peninsular húmido. Concéntrase no
mediterráneo (precipitacións escasas e irregulares), diferenciando dúas zonas:

Litoral mediterráneo predomina o regadío intensivo beneficiado polas
temperaturas suaves, protección do relevo, solos apropiados e a demanda
internacional.

Interior peninsular predomina o regadío extensivo, benefíciase das achegas
dos grandes ríos peninsulares; da mecanización total que permiten os seus
cultivos, da crecente demanda de cereais-penso e de certos cultivos industriais.
Existe un regadío intensivo á beira do Ebro e Guadalquivir.

Vantaxes: económico [estabilízase a produción, diversifícase e increméntase
(5 veces máis que o secaño)], social (mellora o nivel de vida), demográfico
(fixa poboación, frea a emigración, crea industrias da mantemento de servizos...
Culturais (mellora na cualificación profesional dos agricultores),
medioambientais (colabora coa diversidade de ecosistemas e paisaxes).

Problemas: ineficiencia nalgúns sistemas de reparto de auga, conflito coa
demanda industrial, urbana e turística, erosión do solo pola auga,
contaminación das augas (fertilizantes disoltos), impacto ambiental
(infraestruturas de rega e estruturas de plástico dos invernadoiros).


A actual política de rega está determinada polas
esixencias da UE, adaptación ao cambio climático
que reducirá a dispoñibilidade de auga.

Proponse mellorar a eficiencia da rega. Sistemas
menos consumidores de auga, auga desalgada,
rexenerada, e automatización para axustar o
tempo e cantidade de auga e de fertilizantes.

Introdución de enerxías renovables.

CANLE DE REGO: CANAL DE CASTILLA
Rego por gravidade

CC.AA. Regadío (2014)
ANDALUCÍA 1.007.031 27,8%
CASTILLA-LA MANCHA 507.112 14,0%
CASTILLA-LEÓN 473.746 13,1%
ARAGÓN 397.997 11,0%
C. VALENCIANA 284.818 7,9%
EXTREMADURA 261.412 7,2%
CATALUÑA 253.767 7,0%
MURCIA 178.070 4,9%
NAVARRA 96.290 2,7%
RIOJA, LA 56.799 1,6%
GALICIA 29.752 0,82%
BALEARES 19.057 0,53%
MADRID 18.286 0,50%
PAÍS VASCO 17.854 0,49%
CANARIAS 17.597 0,49%
ASTURIAS 1.750 0,05%
CANTABRIA 384 0,01%
TOTAL 3.621.722 100%

Produción agrícola (páx. 163) (161 NE)
► Achega entre o 60 e 65% da produción final
agraria.
► Algunhas comunidades superan esta
porcentaxe: C.Mancha, Andalucía, C.
Valenciana, Murcia, La Rioja e Canarias.
► As transformacións experimentadas nos distintos
tipos de cultivos débense á necesidade de
competir no mercado europeo e mundial e as
esixencias da PAC. Como se indicou antes a
reforma da PAC no 2006 implantou un sistema
desligado da produción que só en parte se
mantén para que non desaparezan cultivos.

Produción agrícola: cereais (páx. 163) (161 NE)
► Cultivo herbáceo destinado á alimentación humana (aporta
hidratos de carbono á dieta) (trigo, arroz) e, de xeito
crecente, á alimentación do gando e á elaboración de
pensos compostos (cebada, millo, avea, centeo) e á
obtención de biocarburantes (cebada e trigo).
► Área de cultivo: secaños do interior peninsular que rotan
con barbeito ou con leguminosas (asentan o nitróxeno
necesario para os cereais). As excepcións son o millo
(norte) e o arroz (cecanos aos humedais e marismas):
Guadalquivir, Valencia ou delta do Ebro.
► A superficie cerealeira tende a reducirse; pero a produción
aumenta grazas á mellora dos rendementos.

PRODUCIÓN DE CEREAIS 2014 (AVANCE)
Cereais (menos arroz)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Castilla-León 2.018.152 32,9%
Castilla-La Mancha 1.594.892 26,0%
Aragón 1.042.814 17,0%
Andalucía 674.762 11,0%
Cataluña 122.684 2,0%
Extremadura 61.342 1,0%
Navarra 184.026 3,0%
Resto 435.528 7,1%
España 6.134.200 100% 19.499.800 3,2

PRODUCIÓN DE ARROZ 2012
CC.AA.
Superficie
(ha.)
% Produción (t) %
Rend.
(t/ha)
Andalucía 39.358 32,3% 361.500 38,9% 9,2
Cataluña 20.864 17,1% 120.800 13,0% 5,8
Extremadura 29.320 24,1% 215.000 23,1% 7,3
C. Valenciana 15.215 12,5% 126.300 13,6% 8,3
Aragón 13.888 11,4% 86.100 9,3% 6,2
Outras 2.972 2,4% 20.200 2,2% 11,1
Total España 121.617 100% 929.900 7,6
UE 475.000 3.200.000 6,7
Italia 247.000 52,0%
España 121.617 25,6% 929.900 29,1%
Resto UE 106.383 22,4%
180 millóns de hectáreas están dedicadas ao arroz no mundo. O 90% en Asia. Produción mundial 750
millóns de toneladas.

Superficie de cereais respecto á
superficie total (2013: media 12,8%)
37,4
44
<12,8%
12,8-22,8%
>22,8%

CAMPOS DE CASTILLA

ARROZAL. ALBUFEIRA DE VALENCIA

Producción cereales UE
UE 28 Cereais Trigo Cebada Millo
EU27 100% 100% 100% 100%
Francia 23,0% 26,8% 19,5% 25,1%
Alemaña 16,1% 17,7% 19,2% 7,6%
Polonia 9,5% 6,6% 6,2% 2,9%
Reino Unido 7,5% 10,8% 10,0% 0,0%
España 6,9% 4,0% 14,8% 5,8%
Italia 6,4% 5,3% 1,8% 14,7%
Rumania 5,4% 4,3% 2,1% 13,9%
Hungría 4,8% 3,5% 1,9% 13,3%
Resto 20,4% 21,0% 24,5% 16,7%

Produción agrícola: leguminosas (páx. 164) (161 NE)
► Cultivo herbáceo destinado á alimentación humana
(aporta hidratos de carbono e combinados cos cereais
aportan os aminoácidos esenciais que só teñen as
proteínas animais á dieta) en verde ou en seco (feixóns,
fabas secas, lentellas, garavanzos) ou a alimentación de
gando (algarrobas, yeros).
► Área de cultivo: mistúrase coa dos cereais (polas razóns
anteriormente indicadas: asentan o nitróxeno do aire, cos
que rotan; constitúen un cultivo de descanso ou
semibarbeito)
► Produción: incrementouse nos últimos anos grazas aos
programas europeos que fomentan as rotacións de
cultivos. España é a primeira produtora de garavanzos e
lentellas da UE; aínda que o sector se enfronta ás
dificultades da mecanización e aos baixos rendementos.

2014/15 Leguminosas (de grano e proteaxinosas)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Castilla-La Mancha 161.610 37,5% 135.874 36,5% 0,8
Castilla-León 112.160 26,0% 96.918 26,0% 0,9
Andalucía 53.706 12,4% 53.210 14,3% 1,0
Aragón 60.828 14,1% 35.577 9,5% 0,6
Extremadura 18.008 4,2% 16.610 4,5% 0,9
Navarra 4.690 1,1% 10.680 2,9% 2,3
Galicia 2.750 0,6% 4.404 1,2% 1,6
Outras 17.632 4,1% 19.488 5,2% 1,1
España 431.385 100% 372.760 100% 0,9

Superficie de leguminosas respecto
á superficie total (2013: media 0,6%)
<0,6%
0,6-1,6%
>1,6%
1,7
2,2
1,7
3,6

Produción agrícola: vide (páx. 164) (162 NE)
► Cultivo arbustivo de secaño que produce uvas destinadas ao
consumo en fresco e principalmente á elaboración de viño.
► Área de cultivo: principal Castela-A Mancha, outras menos extensas
pero con bo mercado son La Rioja, Ribera del Duero, Rías Baixas, O
Ribeiro, Cariñena, Xerez, Montilla e Cataluña.
► Produción: cambiou o modelo tradicional (baixos rendementos). As
zonas de viñedo ocupaba áreas marxinais pouco aptas para outros
cultivos. Desde 1990, a política da UE favoreceu a orientación cara
ao viñedo de calidade, de maneira que se reduciu a superficie e se
introduciron melloras técnicas (regadío localizado). Incrementouse a
produción, aínda que existen grandes fluctuacións anuais debido a
súa forte dependencia das condicións climatolóxicas.
► O viño expórtase e ten unha balanza positiva, aínda que se enfronta
á competencia da cervexa e das bebidas sen alcohol.

PRODUCIÓN DO VIÑEDO 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Castilla-La Mancha 463.513 48,10%
C. Valenciana 71.213 7,39%
Castilla-León 63.697 6,61%
Cataluña 54.639 5,67%
La Rioja 51.266 5,32%
Galicia 26.018 2,70%
Resto 148.787 15,44%
España 962.680 100% 47.507.500 49,3

Superficie de viñedo respecto á
<1,9%
1,9-5,9%
>5,9%
6,2
7,0
8,2
9,8

A MANCHA

PRODUCIÓN MUNDIAL DE VIÑO 2014
Superficie (miles ha) Produción (miles hl)
España 1.018 13,7% 45.500 16,3%
Francia 794 10,7% 44.100 15,8%
Italia 752 10,1% 46.500 16,7%
Portugal 229 3,1% 6.740 2,4%
Romanía 205 2,8% N.D.
Outros UE 483 6,5% 19.249 6,9%
Total UE 3.481 46,8% 171.100 61,4%
EE.UU. 408 5,5% 22.000 7,9%
Arxentina 224 3,0% 14.984 5,4%
Chile 207 2,8% 12.800 4,6%
Sudáfrica 130 1,7% N.D.
Australia 158 2,1% 12.456 4,5%
Non UE 3.955 53,2% 114.400 41,1%
Mundo 7.436 100% 278.600 100%

DENOMINACIÓNS DE ORIXE GALEGAS
Cifras en millóns de quilos de uva

Produción agrícola: oliveira (páx. 165) (162 NE)
► Cultivo arbóreo de secaño, moi resistente á seca estival
que destina parte da súa colleita á oliva de mesa (10%) e
o resto á obtención de aceite.
► Área de cultivo: principal campiñas andaluzas,
especialmente Jaén –que totaliza a cuarta parte da
produción española- e Córdoba. Tamén Extremadura,
algunhas provincias manchegas e litoral mediterráneo.
► Produción: variable (boas e malas colleitas). A superficie
e produción de aceite de oliva e oliva de mesa ocupan o
primeiro lugar do mundo (45% da produción).
Incrementouse considerablemente (subvencións da PAC,
melloras técnicas (fertilizantes, loita contra as pragas,
goteo). Expórtase ocupando o primeiro lugar mundial;
aínda que se enfronta á competencia de aceites máis
baratos. (prezo elevado pola escasa mecanización dos
labores). Produción de aceite de alta calidade (virxe).

PRODUCIÓN DE OLIVEIRA 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Andalucía 1.555.595 59,98%
Cataluña 115.671 4,46%
Galicia 26 0,001%
Resto 143.915 5,55%
España 2.593.523 100% 4.476.000 1,7

Superficie de oliveira respecto
<5,1%
5,1-15,1%
>15,1%
15,5
24,9 43,3

DO ACEITE DE OLIVA
1 Sª Cádiz
2 Antequera
3 Estepa
4 Lucena
5 Priego Córdoba
6 Poniente de Granada
7 Baena
8 Jaén Sierra Sur
9 Montes de Granada
10 Sª Magina
11 Sª Cazorla
12 Sª Segura
13 Campiñas de Jaén
14 Montoro-Adamuz
15 Monterrubio
16 Gata-Hurdes
17 Campo de Montiel
18 Campo de Calatrava
19 Montes de Alcaraz
20 La Alcarria
21 Montes de Toledo
22 Mallorca
23 Baix Ebre-Montsià
24 Terra Alta
25 Siurana
26 Les Garrigues
27 Empordà
28 Rioja
29 Navarra
30 Bajo Aragón
31 C. Valenciana
DO aceite oliva

A MANCHA
CAMPOS DE ÚBEDA
PAISAXE AGRARIA INTERIOR OLIVAR

PRODUCIÓN DE ACEITE DE OLIVA tm
Países 2009 %
España 1.199.200 41,2%
Italia 587.700 20,2%
Grecia 332.600 11,4%
Siria 168.163 5,8%
Túnez 150.000 5,2%
Turquía 143.600 4,9%
Marruecos 95.300 3,3%
Argelia 56.000 1,9%
Portugal 53.300 1,8%
Argentina 22.700 0,8%
Líbano 19.700 0,7%
Jordania 16.760 0,6%
Libia 15.000 0,5%
TOTAL MUNDIAL 2.911.115 100%

A triloxía mediterránea de secaño
Produción 1950-2014
(miles de
toneladas)
Cereais Vide Oliveira
1950 6.641 17.555 3.137
1975 14.208 31.878 4.030
1985 20.972 35.255 4.624
1995 11.571 18.994 5.060
2007 24.064 47.230 7.282
2014* 19.499 47.507 4.476
*Avance

Produción agrícola: hortofruticultura
(páx. 165-166) (162-163 NE)
► Destínase ao consumo en fresco ou á industria
conserveira.
► Área de cultivo: ao aire libre ou en invernadoiros, son os
regadíos do litoral mediterráneo e os próximos aos
centros de consumo urbanos. As árbores froiteiras
localízanse nas áreas litorais e nos vales regados do
interior peninsular: cítricos na Comunidade Valenciana e
Andalucía; as árbores froiteiras de carabuña, no litoral
mediterráneo; as árbores froiteiras de pebida, en
Asturias, Lleida e Barcelona; e o plátano, en Canarias.
► Produción: hortofruticultura, tradicionalmente para
autoconsumo, medrou co aumento do nivel de vida.
Actualmente expórtase en gran parte achegado
cuantiosos ingresos á balanza comercial, aínda que está
a aumentar a competencia de terceiros países máis
baratos.

PRODUCIÓN DE HORTALIZAS E FLORES 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Murcia 54.030 23,59%
Andalucía 49.472 21,60%
Cataluña 10.192 4,45%
Navarra 10.582 4,62%
Galicia 2.611 1,14%
Resto 22.285 9,73%
España 229.038 100% 1.681.300 7,3

PRODUCIÓN DE CÍTRICOS 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
C. Valenciana 165.372 55,22%
Andalucía 79.961 26,70%
Murcia 40.519 13,53%
Cataluña 11.260 3,76%
Galicia 180 0,06%
Resto 2.186 0,73%
España 299.478 100% 6.477.200 21,6

PRODUCIÓN DE FROITAS (NON CÍTRICAS) 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Andalucía 219.525 21,45%
C. Valenciana 146.248 14,29%
Murcia 144.098 14,08%
Aragón 141.028 13,78%
Cataluña 118.001 11,53%
Castilla La Mancha 88.526 8,65%
Baleares 44.724 4,37%
Galicia 18.933 1,85%
Resto 62.838 6,14%
España 1.023.426 100% 4.152.900 4,1

Superficie de hortalizas respecto á
<0,7%
0,7-1,7%
>1,7%
1,9
2,0
4,6
6,0

Superficie de froitas e hortalizas
respecto á superficie total (2013: media 5%)
42,7
16,6
10,3
6,9
h
h
h
h
h h
f f
f
f
h
f
h
f
h
h
h
h: predominio horta
f: predominio froita
<5%
5%-20%
>20%

PRODUCIÓN DE TUBÉRCULOS 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Galcia 14.010 24,69%
Andalucía 7.694 13,56%
Canarias 3.257 5,74%
Resto 9.277 16,35%
España 56.742 100% 2.467.596 100% 43,5

Produción agrícola: cultivos industriais
(páx. 165-166) (163 NE)
► Destínase á transformación industrial como o xirasol
(aceite, tortas para o gando e biodiésel); remolacha
(azucre e bioetanol); algodón (tecidos); tabaco (industria
tabaqueira) e o lúpulo (cervexa).
► Área de cultivo: secaños de Andalucía e Castela León
para o xirasol; regadíos da metade setentrional para a
remolacha (val do Duero) e o lúpulo (León); e os regadíos
da metade meridional para o algodón (Andalucía) e o
tabaco (Cáceres).
► Produción: relacionada coa industria, que moitas veces é
quen proporciona sementes, dálles instrucións aos
agricultores e supervisa a produción.

PRODUCIÓN DE CULTIVOS INDUSTRIAIS E OLEAXINOSAS 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Andalucía 408.400 39,81%
Galicia 205 0,02%
Resto 43.189 4,21%
España 1.025.873 100% 3.784.700 3,7

Superficie de cultivos industriais respecto
<2,1%
2,1%-6,1%
>6,1%
8,8
9,3
15,7

2.1.2.Produción agrícola
(miles de
toneladas)
Hortalizas Cultivos
industriais
1990 11.780 7.432
1995 10.615 12.833
2000 12.802 15.820
2005 19.991 8.023
2014* 16.813 3.784
*Avance

Produción agrícola: cultivos forraxeiros
(páx. 166) (163 NE)
► Destínase á alimentación animal (alfalfa, millo forraxeiro,
algarroba) destínase á alimentación animal en fresco ou
en seco tras a súa deshidratación natural e industrial. En
España, o principal, é a alfalfa utilizada nas rotacións de
cultivos pola súa eficacia para a recuperación do solo; na
loita contra a erosión, contra as pragas e contra o cambio
climático ao actuar como sumidoiro de carbono; e na
subministración de proteína vexetal para o gando.
► Área de cultivo: metade setentrional da Península (clima
húmido) e nos regadíos extensivos de Andalucía, Aragón,
Navarra e ambas as dúas castelas.
► Produción: creceu desde 1950, en paralelo ao
incremento da actividade gandeira. España é o primeiro
produtor da UE de forraxe desecada e o segundo
exportador mundial despois dos EEUU.

PRODUCIÓN DE CULTIVOS FORRAXEIROS 2014 (AVANCE)
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Produción
(t)
%
Rend.
(t/ha)
Galicia 228.141 23,40%
Aragón 136.007 13,95%
Cataluña 81.799 8,39%
Resto 75.949 7,79%
España 974.960 100% 17.072.800 17,5

HORTAS FAMILIARES 2014
CC.AA. Superficie (ha.) %
Galicia 25.152 22,19%
Andalucía 12.752 11,25%
Cataluña 8.501 7,50%
Baleares 6.688 5,90%
Aragón 5.679 5,01%
Resto 27.317 24,10%
España 113.349 100%

CULTIVOS EN GALICIA 2014
CC.AA.
Superficie
(ha.)
%
Prados e pastizais 442.723 54,22%
Forraxe 228.623 28,00%
Cereais 37.958 4,65%
Viñedo 26.022 3,19%
Árbores froiteiras 18.919 2,32%
Patacas 14.008 1,72%
Hortalizas e flores 2.603 0,32%
Resto cultivos 27.025 3,31%
Barbeitos 18.704 2,29%
SAU (sobre o total) 816.585 27,61%
Forestal 1.821.161 61,58%
Outras superficies 319.723 10,81%

Actividade gandeira (páx. 166) (164 NE)
► A gandeiría tradicional baseábase na
coexistencia de distintas especies gandeiras no
mesmo ámbito, integradas por razas autóctonas
con elevado grao de rusticidade; e utilizaba
técnicas atrasadas e sistemas extensivos que
ocasionaban baixos rendementos.
► A gandeiría actual inclúe explotacións
produtivistas que tenden á especialización, á
tecnificación e a intensificación para lograr unha
produción abundante, orientada á venda no
mercado; e explotacións posprodutivistas, que
optan pola diversificación e a extensión
orientadas á venda de produtos de calidade.

Estrutura gandeira e transformacións recentes
(páx. 167-168) (164 NE)
a) A especialización en carne ou leite. Substitución
das razas nacionais por outras estranxeiras
seleccionadas e a case desaparición de razas de
aptitude mixta (leite e carne). Non obstante estase
a recuperar as razas autóctonas grazas ás
subvencións concedidas.
b) A tecnificación: muxidoiras mecánicas, estudo
científico da alimentación do gando, incremento do
tamaño das explotacións e do número de cabezas
por explotación elevou os rendementos aínda que
o tamaño das explotacións sigue sendo
inadecuado.
c) Ganancia da gandería intensiva.

Estrutura gandeira e transformacións recentes
(páx. 167-168) (164 NE)
 A gandería extensiva que depende do medio físico e aliméntase en
prados e pastos naturais. Localízase na España húmida (norte
peninsular e áreas de montaña), nos pastos das penechairas e nas
restrebas da España seca. Adoita ir asociada a razas autóctonas e a
técnicas tradicionais e ten elevada dependencia das subvencións
comunitarias. Na actualidade poténciase para reducir os excedentes
gandeiros, incrementar o benestar animal e fomentar o
desenvolvemento rural.
 Gandería intensiva ou industrial está desvinculada do medio físico
(estabulada ou semiestabulada), alimentada parcial ou totalmente por
piensos. Localízase preto dos centros de consumo urbano e no
nordeste e litoral mediterráneo. Adoita ir asociada a razas estranxeiras
seleccionadas; técnicas modernas; elevada dependencia dos caros
pensos importados e da industria transformadora. Desde 1960 gana
peso a causa da redución das áreas de pasto (diminución do barbeito,
extensión do regadío e repoboación forestal) e do aumento da
demanda dos produtos gandeiros (incremento dos custos de
produción: 268 m € en 1960 a 7581 m € en 2013)

<38,7%
38,7%-48,7%
>48,7%
58,3
63,8 87,0
48,8
66,4
32,9
39,0
21,1
46
62,2
36,6
22,1
16,4
36,4
20,9
VALOR DA PRODUCIÓN FINAL (2012)
GANDEIRA RESPECTO Á AGRICOLA
30,9
74,1
MEDIA
38,7%
43,1
44,6

(En miles) 1962 2014
Vacas
leiteiras GALICIA
Vacas
leiteiras %ESPAÑA Cabezas Cabezas %
Bovino 3.171,96 8.926,25 1.206,09 1.513,4 17% 373,8 42,7%
Ovino 16.119,22 16.603 242 1,5%
Caprino 2.371,50 2.750 45 1,6%
Porcino 4.893,10 27.586,36 1.091,7 4%
Aves 34.167,34 200.903,7 20.145 11,3%
CENSO GANDEIRO ESPAÑOL
EXPLOTACIÓNS E CABEZAS DE GANDO (1962-2013)
Bovino Ovino Caprino Porcino Aves
1962
EXPLOTACIÓNS 801 494 510 1.165 2.062
CABEZAS/ EXP 3,9 36,6 4,6 3,3 16,6
2013
EXPLOTACIÓNS 99 64 27 51 78
CABEZAS / EXP 58,0 249,0 86,0 466,8 2.618,0
(En miles as explotacións)

Produción de leite (1960-2014) (Litros millóns)
Vaca Ovella Cabra
1960 2.602 257 325
2014 6.647 456 372,00
Produción de carne (1960-2014) (Toneladas miles)
Bovino Ovino Porcino Avícola
1960 159,6 109,9 257,9 12,7
2014 578,6 114,2 3.620,20 1.436,60

Produción gandeira (páx. 167-168) (165 NE)
► Aumentou a súa participicación na
produción final dende 1960 ata situarse no
38,7%. Cantabria, Galicia, Asturias e
Cataluña superan con creces esta
porcentaxe.
► As causas foron a mecanización do
campo, cultivo de forraxes e aumento do
nivel de vida (incorporación de proteínas
na dieta).

Produción gandeira: bovina (páx. 169) (165 NE)
► Dedícase a produción de carne e leite.
► Localización:
► Carne extensivo (vacas criadeiras para producir
becerros): devesas das penechairas occidentais,
cornixa cantábrica, Galicia e áreas de montaña.
► Carne intensivo (ceba de becerros), preto das
cidades (proximidade ao mercado), e nas zonas
produtoras de forraxes (Cataluña, Castela-León,
Aragón)
► Leite extensivo: norte peninsular e nas áreas
forraxeiras de Andalucía.
► Leite intensivo: preto das cidades.

Vaca frisona
orientada á
produción de
leite
Vaca rubia autóctona
orientada á
produción de carne

Produción gandeira: bovina (páx. 169) (165 NE)
► A produción de carne tende a decrecer,
debido ao cambio de hábitos alimentarios e
á competencia de carnes máis baratas de
porco e aves.
► A de leite estivo marcada entre 1986 e 2015
polos excedentes comunitarios que levaron
a impoñer cotas de produción e a
subvencionar o abandono de actividade. O
resultado foi o aumento do tamaño das
explotacións; a reconversión de parte do
sector ao bovino de carne; e a eliminación
dos excedentes. Por iso, desde 2015
suprimíronse as cotas.

CENSO BOVINO 2014

Total Carne, crías e outros

Leite
Castilla-León 1.909.275 21,4% 1.813.550 22,5% 95.725 10,90%
Galicia 1.513.489 17,0% 1.139.680 14,2% 373.809 42,70%
Extremadura 1.217.378 13,6% 1.214.049 15,1% 3.329 0,40%
Andalucía 832.787 9,3% 777.584 9,7% 55.203 6,30%
Cataluña 745.914 8,4% 671.055 8,3% 74.859 8,50%
Asturias 617.762 6,9% 544.061 6,8% 73.701 8,40%
Castilla-La Mancha 483.663 5,4% 460.322 5,7% 23.341 2,70%
Cantabria 426.558 4,8% 350.355 4,4% 76.203 8,70%
Resto 1.179.426 13,2% 1.079.383 13,4% 100.043 11,4%
España 8.926.252 100% 8.050.039 100% 876.213 100%

Produción gandeira: bovina
Densidade
de gando
Bovino
2014
(media 12)
<12 c/km2
12-32
>32 c/km2
37,1
41,7
42 45 53,8

CUOTA LÁCTEA 2014 (Suprimida no 2015)
EXPLOTACIÓNS CUOTA (KG)
Galicia 12.344 55,73% 2.257.643,30 37,77%
Asturias 2.773 12,52% 611.680,96 10,23%
Castilla-León 2.088 9,43% 764.311,30 12,79%
Cantabria 1.823 8,23% 453.232,91 7,58%
Cataluña 788 3,56% 558.301,52 9,34%
Andalucía 755 3,41% 409.693,39 6,85%
País Vasco 511 2,31% 220.728,39 3,69%
Castilla-La Mancha 282 1,27% 175.679,41 2,94%
Navarra 242 1,09% 194.990,34 3,26%
Baleares 188 0,85% 73.406,18 1,23%
Extremadura 118 0,53% 30.424,70 0,51%
Aragón 90 0,41% 84.626,31 1,42%
Madrid 78 0,35% 59.363,11 0,99%
Valencia 27 0,12% 39.786,96 0,67%
Murcia 26 0,12% 31.114,40 0,52%
Rioja, La 15 0,07% 12.350,66 0,21%
TOTAL 22.148 5.977.333,84

PRODUCIÓN E COTA LÁCTEA EN GALICIA
(Suprimida no 2015)
COMARCAS EXPLOTACIÓNS COTA
(LITROS)
DIFERENCIA
2010/06
2010 13.475 2.142.028.618
2006 14.639 2.208.452.371
Saldo 2010/06 -1.164 -66.423.753
A Pastoriza (Lu) Mariña Oriental 333 79.135.170 -1.639.921
Castro de Rei (Lu) Terra Cha 278 70.740.901 -4.365.715
Lalín (Po) Deza 528 71.782.350 -1.861.984
Santa Comba (C) Terra Xallas 427 62.315.992 -3.079.030
Mazaricos (C) Terra Xallas 341 58.763.217 -1.596.485
Cospeito (Lu) Terra Cha 272 52.316.907 -15.746
Silleda (Po) Deza 396 49.521.062 -2.741.901
Arzúa (C) Arzúa 294 50.373.958 -335.426

PLANTAS DE RECOLLIDA DE LEITE EN GALICIA
PLANTA LOCALIZACIÓN
CANTIDADE
DE
RECOLLIDA
CAPITAL (1) Fabrica para
Senoble-
Mercadon
a (marcas
brancas)
(2) A planta
pasará en
breve a
mans
francesas
(Lactalis),
segundo
un acordo
de
comprave
nda.
FEIRACO NEGREIRA 325.000 GALEGO
CAPSA VILAGARCÍA E OUTEIRO DE REI 800.000 ASTURIANO
CLESA CALDAS 150.000 MADRILEÑO
NESTLÉ PONTECESURES 250.000 SUÍZO
LEITE RÍO ARTEIXO, CEAO I, CEAO II E VEIGA DE ANZÓS 1.000.000 GALEGO
LAETALIS VILALBA 750.000 FRANCÉS
CELEGA O SAVIÑAO 250.000 FRANCÉS (1)
CELTA MEIRA e PONTEDEUME 800.000 PORTUGUÉS
PULEVA NADELA 350.000 ANDALUZ (2)
PASCUAL C_LEÓN 150.000 C_LEONÉS
RENY PICOT ASTURIAS 130.000 ASTURIANO
DANONE CATALUÑA 160.000 FRANCÉS
KAIKU PAÍS VASCO 70.000 VASCO
ENTREPINARES C_LEÓN 60.000 C_LEONÉS
TOTAL 5.245.000
PRADO MONFORTE 70.000 GALEGO QUEIXEIRÍAS
EUGENIO REI MELIDE 60.000 GALEGO QUEIXEIRÍAS
5.375.000

Produción gandeira: ovina e caprina
(páx. 169-170) (165-166 NE)
► Dedícase a produción de carne e leite. Secundariamente á la ou
coiro.
► Localización secaños do interior en dous réximes: extensivo
(incluíndo a transhumancia ou en restrebas e barbeitos ou en
áreas organizadas con este fin) ou zonas de montaña. O ovino en
ámbalas dúas Castelas, Extremadura, Andalucía e Aragón;
caprino, en Andalucía, Castilla-La Mancha, Murcia, Extremadura.
► Réxime intensivo de ceba de años e muxidura estase a
incrementar, aínda que ten, de momento,escasa significación.
► A produción de carne baséase en razas autóctonas de elevada
rusticidade, descende pola redución de animais en réxime
extensivo. En cambio, a produción de leite conta cunha maior
introdución de razas estranxeiras e vese favorecida polos prezos
e a alta demanda que alcanza para a elaboración de queixos.
► A produción experimenta flutuacións segundo a demanda.

OVINO (miles de cabezas) 2013
CC.AA. Cabezas
% sobre
total
Aragón 1.877 11,3%
Murcia 937 5,6%
Navarra 542 3,3%
Cataluña 487 2,9%
C. Valenciana 326 2,0%
Baleares 316 1,9%
País Vasco 264 1,6%
Galicia 242 1,5%
Rioja, La 115 0,7%
Madrid 101 0,6%
Canarias 67 0,4%
Asturias 63 0,4%
Cantabria 50 0,3%
España 16.603 100%
CAPRINO (miles de cabezas) 2013
CC.AA. Cabezas
% sobre
total
Andalucía 929 33,8%
Castilla-La Mancha 391 14,2%
Murcia 367 13,3%
Extremadura 271 9,9%
Canarias 262 9,5%
Castilla-León 137 5,0%
C. Valenciana 73 2,7%
Cataluña 64 2,3%
Aragón 61 2,2%
Galicia 45 1,6%
Asturias 34 1,2%
País Vasco 30 1,1%
Madrid 28 1,0%
Cantabria 19 0,7%
Baleares 14 0,5%
Rioja, La 13 0,5%
Navarra 12 0,4%
España 2.750 100%

Produción gandeira: ovina
Densidade
de gando
Ovino
2014
(media 30,5)
<30,5 c/km2
30,5-40,5
>40,5 c/km2
74,7
64,0
90,8

Produción gandeira: porcina (páx. 170) (166 NE)
► Dedícase a produción de carne en fresco ou chacinería (embutidos)
► Localización depende do réxime gandeiro.
► Porcino extensivo baseado en razas autóctonas (porco ibérico),
localízase nas devesas de Extremadura, Zamora, Salamanca e
Andalucía.
► Porcino intensivo predomina en Cataluña, Galicia e Murcia.
Habitualmente baséase en razas foráneas de porco “branco” e adopta
o sistema da integración, é dicir, a conxunción dunha empresa que
proporciona a materia prima (leitóns) e os pensos, e un gandeiro, que
chega a corte e o traballo.
► O número de cabezas flutúa segundo os custos de alimentación e
recentemente descende ante a entrada en vigor de novas esixiencias
en benestar animal, que provocaron o peche de explotacións ou a
reconversión ao porcino ibérico intensivo ou de ceba.
► A produción de carne sitúa a España como segundo produtor da UE
e expórtase en gran parte, aínda que o prezo experimenta fortes
oscilacións.

Cría de
Porco ibérico
(pata negra)
nunha devesa

Non Ibérico Ibérico Total
Cataluña 6.819.477 6.819.477 24,8%
Aragón 6.351.589 6.351.589 23,1%
Castilla-León 3.309.100 655.160 30,9% 3.964.260 14,4%
Andalucía 1.970.997 542.785 25,6% 2.513.782 9,1%
Extremadura 982.122 919.246 43,4% 1.901.368 6,9%
Murcia 1.789.021 1.789.021 6,5%
Castilla-La Mancha 1.417.765 57.562 2,7% 1.475.327 5,4%
Galicia 1.091.702 1.091.702 4,0%
Resto 1.680.572 268 0,01% 1.680.840 6,11%
España 25.412.345 2.175.021 100% 27.587.366 100%
Censo Porcino 2014

Produción gandeira porcina
Densidade
de gando
Porcino
2014
(media 47,8)
<47,8 c/km2
47,8-77,8
>77,8 c/km2
194,4
223,1
348,6

Produción gandeira: avícola (páx. 170) (166 NE)
► Avícola de posta: Intensiva. Concéntrase en grandes
explotacións na contorna dos centros de consumo,
especialmente en ambas as dúas Castelas; mentres que a
avícola de posta alternativa –ecolóxica, campeira ou de solo-
está integrada en pequenas explotacións.
► Avícola de carne: Intensiva. Adopta maioritariamente o
sistema de integración e céntrase en Cataluña, C. Valenciana,
Andalucía e Galicia; mentres que o réxime extensivo en
galiñeiro con acceso ao aire libre e menor densidade de aves é
aínda moi reducido.
► A produción de ovos diminuíu polo descenso da avícola de
posta, desde 2004 para adaptar a oferta á demanda e desde
2012 polo peche de explotacións ante a nova normativa de
benestar animal, que obriga a cambiar todas as gaiolas
industriais por aloxamentos en batería. Non obstante, permite
exportar. A produción de carne concéntrase e está
estabilizada, sendo España o segundo produtor da UE a pesar
do cal conta cun lixeiro déficit en relación co consumo que
debe cubrirse con importacións.

Granxa avícola
galiñas poñedoras
gaiolas en batería

Produción gandeira: avícola
Densidade
de gando
avícola
media 2013
496
<496c/km2
496-696
>696c/km2
2430,8
1768,8
1538,3

Produción gandeira: galiñas poñedoras
Densidade
de gando
avícola
media 2013
88,5
<88,5 c/km2
88,5-138,5
>138,5 c/km2
301,1
464,4
477,1

Actividade forestal (páx. 171) (167 NE)
► O terreo ocupa 19 millóns de ha (2014), das que o 45% é
madeirable. As especies principais son as frondosas (faia, carballo,
castaño, chopo e eucalipto) e coníferas (piñeiro e halepensis).
► Destino: serradura de madeira (construción e moble), trituración
para taboleiros e na elaboración de pasta de papel.
Secundariamente: resina para disolventes, e cortiza para tapóns e
illantes. Estase a fomentar outros aproveitamentos como biomasa,
os cogomelos e fungos.
► Áreas: as principais son Galicia e Asturias (madeira e pasta de
papel). Tamén destacan as coníferas en Segovia e Soria (piñeiros); e
en frondosas León (chopo) e Cantabria e Huelva (eucalipto).
► Produción: aumentou coa expansión de especies de crecemento
rápido (eucalipto e piñeiro). Aínda así e insuficiente. Impórtase o 25%
(zonas frías e tropicais). Excedentaria en resina e cortiza (2ª
produtora mundial). Competencia dos sintéticos.
► PAC: e o Plan Forestal Español fomentan as repoboacións e a
silvicultura. Obxectivos: incrementar a produción de madeira,
fomentar outros usos do bosque, como os recreativos e
medioambientais, especialmente a protección do solo e a absorción
de CO2

Volume de cortas totais de madeira
Cortas totais
2012
(miles m3
c.c.)
<500
500-1.000
>1.000

SUPERFICIE FORESTAL EN ESPAÑA*
Total %
Castilla-León 2.151.335,47 17,80%
Castilla-La Mancha 1.798.223,21 14,88%
Cataluña 1.414.669,29 11,71%
Andalucía 1.268.681,31 10,50%
Aragón 1.229.700,97 10,18%
Galicia 1.197.502,72 9,91%
Resto 3.026.150,03 25,04%
Total 12.086.263,00 100%
*Sin contar o monte baixo.

As paisaxes agrarias
Poboamento e hábitat rural (páx. 152-155) (168-170 NE)
►Definición de poboamento rural:
asentamentos humanos existentes no
espazo rural. Concellos inferiores a 10.000
habitantes (21,5% da poboación española:
6,5% en concellos de menos de 2000
habitantes (rurais puros) e 2000-10.000:
15% (semiurbano).
►Orixe: factores físicos (relevo, auga),
económicos (recursos) e históricos
(repoboación...)

Concellos menos
de 2000
habitantes
%
Total
concellos
Concellos entre
2000 e 10.000
Total
Total concellos
<10.000
Total
Poboación
ocupada
sector 1º
1970 3.734.079 11,0% 7.646.001 22,5% 11.380.080 33,5% 29,0%
1981 3.240.652 8,6% 7.008.852 18,6% 10.249.504 27,2% 17,3%
1991 3.079.079 7,8% 6.580.871 16,7% 9.659.950 24,5% 10,7%
2001 3.024.544 7,4% 6.639.990 16,1% 9.664.534 23,5% 6,8%
2014 2.821.848 6,0% 5.791 7.081.122 15,0% 1.566 9.902.970 21,0% 7.357 4,15%
Concellos de España tamaño demográfico

0-500
500-999
1.000-1.499
1.500-2.000
>2.000
Núcleos de poboación en España

NÚCLEOS DE POBOACIÓN DE ESPAÑA E GALICIA
Total % Abandonados % 1 habitante % 2 habitantes %
España
Núcleos 78.111
Concellos 8.127
Media por concello 9,61
Galicia
Núcleos 30.675 39,27% 3.562 11,61% 1.859 6,06% 2.277 7,42%
Concellos 314 3,86%
A Coruña
Núcleos 10.985 14,06% 1.270 11,56% 539 4,91% 692 6,30%
Concellos 93 1,14%
Lugo
Núcleos 9.272 11,87% 1.548 16,70% 1.002 10,81% 1.161 12,52%
Concellos 67 0,82%
Ourense
Núcleos 3.792 4,85% 327 8,62% 195 5,14% 215 5,67%
Concellos 92 1,13%
Pontevedra
Núcleos 6.626 8,48% 417 6,29% 123 1,86% 209 3,15%
Concellos 62 0,76%

Consecuencias do éxodo rural:
aldeas abandonas como por exemplo
esta: Soutomango (O Saviñao-Lugo)

► Tipoloxía: Disperso. Predomina na periferia
peninsular, Baleares e Canarias. Varias
modalidades:
► Absoluto: zona de montaña media cantábrica, o
val do Pas e prepirineo catalán.
► Intercalar: caserío vasco, asturiano, galego.
Masía catalá. Alquería valenciana, riu-rau
alacantino, posessió balear, cortijo andaluz,
quintas manchegas.
► Laxo: pequenas agrupacións de aldeas
diseminadas.

Disperso
Absoluto.
Val do Pas
(Cantabria)
Disperso
Intercalar.
Liébana
(Cantabria)
Disperso
Laxo.
Os Ancares

► Tipoloxía:
Concentrado.
Predomina no interior
peninsular, Norte:
pequenos (C-León,
Ebro). Sur: grandes
(agrocidades). Dous
tipos lineal e apiñado.
► Transformacións:
éxodo rural no interior,
alteración dos usos na
periferia (turismo)
Lineal.
Castrillo
de los Polvazares
Apiñado.
Cuéllar

Úbeda

Tipoloxía de vivenda (páx. 152-155) (168-170 NE)
Casa madeira
Entramada.
La Alberca (Salamanca)
Casa de adobe
Valdemaluque (Soria)
Casa de pedra
(cachotería)
A Mezquita (Ourense)

Paisaxes
agrarias
1. Oceánica ou norte peninsular
2. Mediterránea de interior
3. Mediterránea litoral
4. Montaña
5. Canaria

Mediterránea
litoral
Mediterránea
interior

Comentario
Localización: área xeográfica que
comprende.
Análise:
Medio físico: formas de relevo, clima, tipo
de solo.
Poboamento: concentrado, disperso.
Características das edificacións.
Explotacións:
Parcela (formas dimensión e límites)
Técnica cultivo (monocultivo, policultivo)
Sistema de cultivo (secaño ou regadío)
Aproveitamento (intensivo ou extensivo)
Grao de tecnificación
Predominio no uso de solo
Agricultura:
Tipo de cultivo (herbáceos, arbustivo ou
arbóreo).
Gandería: tipo e aproveitamento.
Explotación forestal
Outros elementos a destacar: medios
de comunicación. Outras actividades:
industriais, turísticas e comerciais.

CARACTERÍSTICAS ATLÁNTICA MEDITERRÁNEA INTERIOR ALTA MONTAÑA CANARIA
LOCALIZACIÓN Norte bañado polo
Cantábrico e Noroeste
Litoral e prelitoral
mediterráneo. Parte da
Depresión Ebro e
Guadalquivir.
Suratlántico.
Dúas Mesetas,
Extremadura. Enclaves
das depresións e
interior andaluz.
Pireneos, Cordilleira
Cantábrica, Sistema
Central, Sistema
Ibérico, Béticas
Canarias
AGRICULTURA Pouca extensión
Policultivo intensivo
Prados destinados ao
pastoreo e
alimentación. Millo
forraxeiro.
Predomina o secaño de
triloxía mediterránea.
Amenoeira, abeleira,
alfarrobeira. Regadío:
cítricos. Hortalizas.
Invernadoiro: froitas
tropicais.
Cereais (trigo e
cebada) consumo
humano e gando.
Traballo mecanizado.
Perto dos ríos
hortofrutícolas de
regadío
Varia pola altitude e
insolación. Bosques e
pastos en zonas altas,
hortas nos vales. Nas
ladeiras baixas
socalcos.
Plátano (Tenerife e A
Palma), tomate (Gran
Canaria, Tenerife,
Fuerteventura). Pataca
(Tenerife e Gran
Canaria)
GANDARÍA Cría de vacún
orientada ao leite en
toda área.
Vacún para carne
Galicia.
Ovino e caprino
extensiva. Bovino e
porcino intensivo en
granxas.
Predomina o ovino
áreas de montaña.
Perto das cidades
(porcino, bovino,
avícola). Devesas
salmantinas e
extremadura: porcino,
ovino, bovino.
Bovino e ovino. Sigue
practicándose a
trashumancia.
Caprino e ovino
SILVICULTURA Bosque intensivo para
madeira. Repoboación
con eucalipto pasta de
papel.
Non é moi rendible Terreo forestal escaso. Aproveitamento da faia
e o castiñeiro.
Repoboación de
piñeiros e eucaliptos.
Piñeiro canario e
laurisilva están
protexidos.
ESTRUTURA
AGRARIA
Minifundio sobre todo
en Galicia.
Explotacións de tipo
familiar ou pequenas
empresas leiteiras ou
cárnicas.
Tamaño medio.
Andalucía: latifundio e
chairas litorias
minfiundio intesivo.
Secaño: expltacións
grandes, extensiva e
mecanizada.
Regadío: medianas.
Pequena propiedade Pequena propiedade
POBOAMENTO Disperso en casaríos
ou aldeas.
Numeroso con
tendencia a
concentrarse. Tamén
disperso.
Escaso e concentrado. Escaso e concentrado
en pequenos núcleos.
Impacto do turismo.
Disperso.

PAISAXE AGRARIO OCEÁNICO OU DO NORTE
COMARCA DO PAS. CANTABRIA

► Localización: norte e noroeste peninsular.
► Medio físico: relevo accidentado, escasas chairas, clima oceánico.
► Poboamento: disperso intercalar a partir de aldeas, parroquias e vilas.
No pasado albergou unha poboación numerosa que na actualidade é
escasa e envellecida.
► Explotacións: pequenas ou minifundistas. Pequenas parcelas
cercadas de sebes e afastadas entre sí, o que diminúe a súa
rendabilidade e dificulta a mecanización. Corrección: concentación
parcelaria.
► Usos: principalmente gandeiros.
a) Agricultura: ocupa unha escasa superficie. Na costa, os campos
sitúanse no fondo dos vales; no interior, ao ser estes máis estreitos, o
seu aproveitamento agrícola é moi reducido. É unha agricultura de
secaño, debido á regularidade das precipitacións.
Paisaxe agraria oceánica do norte
peninsular (páx. 171-172 NE)

► No pasado practicábase o policultivo porque os campesiños vivían moi
illados e necesitaban autoabastecerse. Cultivábanse produtos
hortofrutícolas en pequenas hortas xunto ás casas para consumo familiar, e
millo, pataca, árbores froiteiras e vide, esta última sobre todo en Galicia.
► Nas terras de por calidade sementábase cebada ou centeo, e a economía
familiar completábase coa cría de gando. Só unha parte destes produtos
se vendía no mercado.
► Actualmente, a agricultura tende a especializarse en cultivos de horta e
forraxes (prados, alfalfa, trevo, millo forraxeiro), en consonancia co
desenvolvemento gandeiro.
b) Gandería actividade agraria principal favorecida polo clima e a demanda
urbana, e a escasa poboación rural dado que require menos man de obra.
Galicia pequena e mediana explotación, na cornixa cantábrica amplíanse e
modernízanse. Predomina o gando bovino. O de aptitude cárnica, en réxime
extensivo ou semiextensivo, oriéntase a produción de becerros; e o de
aptitude leiteira en réxime intensivo, á produción de leite e derivados.
c) Explotación forestal actividade moi importante. Moble e pasta de papel.
Paisaxe agraria oceánica do norte
peninsular (páx. 171-172 NE)

► Localización: ambas as dúas mesetas e maior parte das depresións
do Ebro e Guadalquivir.
► Medio físico: relevo chairo, elevada altitude media na Meseta, clima
mediterráneo interior, escaseza de precipitacións estivais e acusados
contrastes térmicos anuais.
► Poboamento: concentrado en pequenas vilas e próximas nos vales
do Duero e Ebro; vilas grandes e distanciadas entre si na metade sur
peninsular. Actualmente alberga poboación moi escasa e envellecida,
debido á forte emigración de épocas pasadas. Introdúcese moito
inmigrante a xornal.
► Explotacións: diversos tamaños. Predominio do minifundio nos
regadíos do Ebro e Duero, onde se reduciu moito debido á emigración
e concentración parcelaria. A gran propiedade é característica de
moitos secaños casteláns, aragoneses, extremeños e andaluces.
► Usos: agrícolas, gandeiros e forestais.
Paisaxe agraria mediterránea de interior
(páx. 172-173 NE)

LA MANCHA

a) Agricultura: presenta diferenzas entre o secaño e regadío.
► Secaño: páramos e campiñas meseteñas e nas áreas non regadas do Ebro
e Guadalquivir. Agricultura extensiva en campos abertos, triloxía
mediterránea: cereais, vide e oliveira.
► No pasado: os cereais (trigo), rotaban co barbeito ou leguminosas e
levaban asociada unha gandería ovina que pastaba nas restrebas. Tamén
se plantaban cultivos leñosos, como a vide e a oliveira, e, en menor
medida, amendoeiras e algarrobos. Estes cultivos aparecían como
monocultivo, asociados entre sí, ou xunto a outros aproveitamentos.
► Actualmente, o trigo perde peso en favor da cebada; e o barbeito completo
substituíuse polo medio barbeito, que utiliza o xirasol como cultivo de
descanso, ou desapreceu grazas ao uso de fetilizantes químicos. Os
cereais predominan en Castela León. E xunto a eles cobran importancia o
oliveiral e o viñedo no val do Guadalquivir, La Mancha e Extremadura; e o
viñedo na Rioja, Navarra e Aragón.
► Regadío permite practicar unha agricultura intensiva.
► No pasado ocupaba reducidas extensións nas veigas dos ríos e preto das
vilas, que producían sobre todo hortalizas para autoconsumo.
► Actualmente, a extensión de regadío permite diversificar a produción con
plantas industriais (remolacha azucreira, lúpulo e tabaco); forraxes (alfalfa,
millo); froitas e hortalizas.
(páx. 172-173 NE)

b) Gandería ten importancia en certas áreas nas devesas occidentais:
► Restrebas dos secaños alimentan gando ovino; nas áreas
forraxeiras regadas castelá-leonesas e andaluzas críase bovino de
leite; no val medio do Guadalquivir, bovino de carne e lida; e preto
das grandes cidades porcino industrial.
► As devesas occidentais de Zamora, Salamanca, Extremadura e
Andalucía son explotacións agrogandeiras, xurdidas ao desmestar
os bosques de aciñeiras e sobreiras. A devesa tradicional tiña unha
orientación principalmente gandeira: os seus pastos alimentaban os
rabaños de ovino e de porcino e, secundariamente de bovino; parte
das súas terras cultivábanse en longas rotacións para proporcionar
alimentos e restrebas ao gando durante a longa seca estival; e o
froito das aciñeiras e as sobreiras usábase na etapa final de ceba
de porco. Na actualidade, introducíronse algúns cambios, como un
maior peso do gando vacún; a dedicación agrícola dalgunhas
devesas con mellores solos; e a reconversión cara a outros usos,
como a caza.
c) Explotación forestal:algunhas áreas como a Terra Pinariega
soriana.
(páx. 172-173 NE)

► Comprende: litoral e prelitoral mediterráneo.
► Medio físico: relevo accidentado, chairo preto da costa e algo montañoso
na área prelitoral; clima mediterráneo de influencia marítima, con
precipitacións moi escasas en verán e temperaturas suaves.
► Poboamento: tradicional disperso tende á concentración.
► Explotacións: diverso tamaño. Nas zonas de regadío predomina o
minifundio. En secaño, as explotacións son pequenas e medianas en C.
Valenciana e Murcia e medianas en Cataluña.
► Usos de solo: principalmente agrícola.
a) Agricultura: diferenza entre secaño e regadío.
► Secaño: prelitoral motañoso e accidentado; interior de Mallorca. Cereais,
vide, oliveira e amendoeiras.
► Regadío: favorecido pola suave temperatura, insolación, protección e solos
apropiados e importante demanda internacional: horticultura temperá ao
aire libre, precoz baixo plástico, fruticultura (cítricos, árbores de carabuña e
pebida) e froitas tropicais (chirimoio, aguacate) nas hoyas de Málaga e
Granada grazas a suavidade dos invernos.
b) Gandería: bovina e porcina en Cataluña e ovina nos secaños.
c) Forestal: escasa significación.
Paisaxe agraria mediterránea litoral
(páx. 174 NE)

A MANCHA
PAISAXE AGRARIA INTERIOR OLIVAR
CAMPOS DE ÚBEDA
PAISAXE AGRARIA LITORAL MEDITERRÁNEA
HORTA VALENCIANA

PAISAXE AGRARIA LITORAL MEDITERRÁNEA
LARANXAL

► Comprende: territorio montañoso por enriba dos 1.000 metros.
► Medio físico: desfavorable. Altitude elevada, fortes pendentes, clima fío,
precipitacións moi abundantes en inverno frecuentemente forma de neve.
► Poboamento: tradicionalmente disperso en pequenos núcleos nos vales. Forte
emigración. Tende actualmente na concentración.
► Explotacións: contrastadas. Coexisten pequenas explotacións pechadas e
separadas entre sí; con prados e montes comunais; de aproveitamento veciñal.
► Usos de solo: diversos e complementarios, graduándose en función das variacións
climáticas: agricultura fondo dos vales; explotación forestal nos bosques de
vertentes; gandería nas matogueiras e pastos dos cumios; existen diferenzas
segundo a variedade climática onde se localizan as montañas.
a) Agricultura: no norte peninsular, practícase no fondo dos vales con cultivos de
horta. Montañas de Levante, sur e Baleares, algúns cultivos como amendoeiras,
oliveiras ascenden polas vertentes en bancais ou socalcos.
b) Gandería: extensiva. Norte: bovina ou ovina. Pasta nos claros do bosque,
matogueiras e prados dos cumios. Mediterránea: faltan pastos, ovina, transhumancia
local entre o val e cume.
c) Forestal: maior nas montañas de cume. Eucalipto, piñeiro e castiñeiro.
Paisaxe agraria de montaña (páx. 175 NE)

PAISAXE AGRARIO ALTA MONTAÑA
CONDADO NOGUERA-RIBAGORZA. HUESCA

► Comprende: arquipélago canario.
► Medio físico: relevo volcánico accidentado, clima cálido todo o ano,
precipitacións escasas e irregulares nas zonas baixas.
► Poboamento: disperso laxo, pequenas agrupacións de casas e aldeas
diseminadas. Vilas pequenas. Retroceso de poboación atracción do
turismo.
► Explotacións: reducidas nas medianías e grandes nos regadíos costeiros.
► Usos de solo: escasos e principalmente agrícolas.
a) Agricultura: é moi contrastada.
► Litoral: monocultivo de regadío orientado á exportación (plátano, tomate,
pataca extratemperá), cultivo baixo plástico (cogombro, pemento, flores),
novas plantacións tropicais (papaia, mango, piña, aguacate).
► Medianías do interior: policultivo de secaño, orientado ao consumo
interno, baseado na vide e as patacas. O trigo, que tradicionalmente rotaba
con barbeito ou patacas, reduciu a súa extensión
b) Gandería: ovina e caprina son reducidas pola escaseza de pastos,
asociadas á agricultura.
c) Forestal: aproveitou a madeira dos piñeirais e do faial breixeira e a
laurisilva para carboneo, a construción e os soportes de cultivo.
Paisaxe agraria de Canarias (páx. 176 NE)

Problemas do espazo rural (páx. 180-181) (177 NE)
• A UE, formula as directrices xerais e achega fondos
FEADER, España indica as prioridades (Programa
Nacional de Desenvolvemento Rural 2014-2020); CC.AA.,
de acordo con estas prioridades elaboran os Programas de
Desenvolvemento Rural.
• Demográficos: diminución e envellecemento. Escasa
cualificación da man de obra.
• Económica: falta de diversificación, reestruturación e a
mellora das explotacións, transferencias de tecnoloxía,
coñecemento e innovación, diminución dos custos da
produción, diversificación económica escasa, esicencias
de seguridade alimentaria, sanidade e benestar a animal
establecidas pola PAC.

Problemas do espazo rural (páx. 180-181) (179-180 NE)
• Sociais: calidade de vida, exclusión social,
pobreza e desemprego.
• Medioambientais: pouca eficiencia nos
recursos, prácticas agrarias inadecuadas.
Alternativa agricultura ecolóxica.
• Deterioro paisaxístico: despoboamento e
presión urbana sobre o espazo rural
próximo.

Novos usos (páx. 178-179) (181-182 NE)
• Causas: percepción positiva,
tendencia a descentralizar.
• Novos usos: residenciais,
industriais, terciarios, paisaxísticos-
culturais e conservacionistas.
• Valoración postiva e negativa.

ESPECIALIZACIÓN INDUSTRIAL NALGUNHAS ÁREAS ENDÓXENAS
ÁREAS MÁIS DO 70% ENTRE O 40
E 60%
ENTRE O 10 E
39%
Aguilar de Campoo (Palencia)
Alto Deva (Cantabria)
Arnedo (La Rioja)
Béjar (Salamanca)
Estrada, A (Pontevedra)
Guisona, L´ (Lleida)
Illueca-Brea (Zaragoza)
Inca (Baleares)
Lalín (Pontevedra)
Mahón, Manacor, (Baleares)
Olot (Girona)
Olula-Macael (Almería)
Padrón (A Coruña)
Pedreguer-Gata de Gorgos (Alacant)
Quintanar de la Sierra (Burgos)
Ribera del Ebro (Zaragoza, La Rioja)
San Vicente de Alcántara (Cáceres)
Santoña (Cantabria)
Sonseca (Toledo)
Ubrique (Cádiz)
Yecla (Murcia)
Alimentación
Trans. Metálica
Calzado
Téxtil
Alimentación
Calzado
Corcho
Pel
Téxtil
Mármore
Madeira e
mobles
Alimentac.
Alimenta.n
Conservas
de peixe
Madeira e
mobles
Madeira e mobles
Téxtil
Bisutería, Perlas
Pel, madeira e
mobles
Aliment., téxtil,
madeira
Calzado

A promoción do medio rural:
un exemplo a promoción da comarca Eo-Oscos

O medio rural e as actividades agropecuarias en España

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to O medio rural e as actividades agropecuarias en España

Similar to O medio rural e as actividades agropecuarias en España (20)

More from Agrela Elvixeo

More from Agrela Elvixeo (20)

O medio rural e as actividades agropecuarias en España