1. 7-р анги

2. ЗОРИЛГО
 Өгүүлбэрийн цөм бүтэц тодорхойлж
тайлбарлах
 Өгүүлбэрт хувиргал хийж сурах

3. Өгүүлэгдэхүүн
3 БҮРЭЛДЭХҮҮНТ Тусагдахуун
ЦӨМ
Өгүүлэхүүн
ЭНГИЙН
ӨГҮҮЛБЭР
Өгүүлэгдэхүүн
2
БҮРЭЛДЭХҮҮНТ
ЦӨМ
Өгүүлэхүүн

4. “ЦУУТЫН ЦАГААГЧ ГҮҮ” ҮЛГЭР
 Эрт цагт Цуутын цагаагч гүү цолмон
цоохор унагатай, далан хоёр ижилтэй,
дархан хул азаргатай байжээ.
 Гайтай нэг зун ган гачиг болж газар нутагт
нь өвс ногоо ургасангүй гэнэ. Цуутын
цагаагч гүү далан хоёр ижил дархан хул
азаргаа дагуулаад гурван жилийн газар
ногоо хөөж явсаар зуншлага сайтай нэгэн
нутагт очжээ.

5. ЦУУТЫН ЦАГААГЧ ГҮҮ
 Тэгээд усандаа орохоор явж байтал зам дээр
нь нэгэн өндөг байжээ. Тэгтэл нэг галуу нисч
ирээд:
-Өндгийг минь өршөөж, битгий гишгэж алаач
гэж гуйв. Гүү:
- Ангаахай өндгийг чинь харах байтугай
ангаж цангаад арай хийж явна гээд өндгийг
нь хага гишгээд явжээ. Галуу:
- За чамайг буцаад ирэхэд чиний цоохор
унагыг ална даа гэж занаж байв.

6. ЦУУТЫН ЦАГААГЧ ГҮҮ
 Өнөөх гүү буцаж ирэхэд үнэхээр шувууны цэрэг
дайран ирж далан хоёр ижил, дархан хул
азаргыг нь довтлон харваж алав. Ганц цуутын
цагаагч гүү унагатайгаа үлдэж хавьтуулалгүй
байсаар цааш өнгөрөн явж гэнэ.
 Нэгэн давааг даваад эх нь тунгалаг хоёр
нүднээсээ нулимс асгаруулж:
-За хүү минь, ээж чинь үхэх нь байна даа. Хүү
минь эзэндээ ээлтэй, эмээл тохоход жороотой,
хол газар эцэхгүй, ойр газар цуцахгүй,агтын
түрүү хүлэг болж хүний хүүгийн нөхөр болж
яваарай гэж захив.

7. ЦУУТЫН ЦАГААГЧ ГҮҮ
 Хөөрхий цолмон цоохор унага нүд дүүрэн
нулимс цувруулж гашуудсаар “ээжийнхээ
гэрээс захиасаар явъя даа” гээд ах эгч
дээрээ очтол хавьтуулсангүй тул хөгшин
ээждээ очжээ. Хөгшин гүү:
 За тэгвэл миний буруу талаас булталгүй,
зөв талаас минь зугталгүй дагаж,
ширгэсэн хөхийг нь үлгэж яв даа.

8. ЦУУТЫН ЦАГААГЧ ГҮҮ
 Цолмон цоохор унага эхийнхээ захиасаар явж агтын түрүү,
сүргийн манлай, хамгаас хурдан хүлэг морь болж
Толгойгоороо тоглож
Тоосноосоо бусгаж
Сүүлээрээ тоглож
Сүүдрээсээ бусгаж явж байтал
Эрийн сайн Хан Харангуй хүүтэй уулзаж гэнэ. Морь:
-Чи миний эзэн мөн үү гэсэнд Хүү:
-Мөн. Чи миний морь мөн үү? Гэв. Морь:
-хэрэв мөн бол намайг барьж уна. Би уулыг тал болтол
талыг там болтол булгия гэжээ. Ингээд булгисанд
эрийн сайн Хан Харангуй тогтож чадсан тул цолмон
цоохор морь эр хүний унаа, эрдэнэт хүлгийн манлай
болж амар сайхан жаргажээ.

9. ҮЛГЭРИЙГ ХУРААСАН НЬ ТУЛГУУР ҮГС:
 Цуутын цагаагч гүү  Хөгшин эх
 Цолмон цоохор унага  Хүү- эрийн сайн Хан
 Галуу Харангуй
 Өндөг  Эр хүний унаа
 Шувууны сүрэг  Эрдэнэт хүлгийн
манлай

10. ҮЛГЭРИЙН ТӨРӨЛ
Адгуусан амьтны  “Эрийн сайн Хан
үлгэр Харангуй” тууль
 “Чоно ба долоон ишиг”
 “Үнэг арслан хоёр”  Тууль – монгол ардын
аман зохиолын хамгийн
том төрөл. Шүлэглэсэн
хэлбэрээр бичигдсэн
байдаг.
 Сургамжит зүйл

11. 1. БҮТЭЭЛЧ ДААЛГАВАР
 1-р баг: Морь- үг орсон хэлц бичих
 2-р баг: Хүлэг -гэсэн үг орсон хэлц бич.
 3-р баг: гол санааг тайлбарлаж бичээрэй.
 4-р баг: утгын зүйлчлэлд хамаарах үгс бич.
 5-р баг: дүрслэх ур маягийг жишээгээр
тайлбарлаж бичээрэй.

12. 5. ДҮРСЛЭХ УР МАЯГ
 Уулыг тал болтол  Цуутын цагаагч гүү
 Талыг там болтол  Цолмон цоохор унага
булгих  Галуу
 Шувууны сүрэг
 Хэтрүүллийн арга  Хүншүүллийн арга

13. 4. УТГЫН ЗҮЙЛЧЛЭЛ
Хүний зүйл Амьтны зүйл
 Ээж  Гүү
 Эгч  Цолмон цоохор унага
 Ах  Далан хоёр ижил
 Хөгшин ээж  Галуу
 Эрийн сайн Хан харангуй  Өндөг
 Эзэн  Эрдэнэт хүлэг
 Эр хүн  Хүлэг морь

14. 3. ГОЛ САНАА
 Зовсны эцэст жаргах  Нэмэлт санаа:
 Дахан дор эр  Үхтэл үр харам
Даахин дор хүлэг Эх амьтан ямагт үрээ гэж байдаг.

15. 1. МОРЬ
2.ХҮЛЭГ ГЭСЭН ҮГ ОРСОН ХЭЛЦ ГУРВЫГ БИЧЭЭРЭЙ.
 Ууж идэхдээ уургын морь  Хүн болох багаасаа
Урагш гишгэхдээ ургаа Хүлэг болох унаганаасаа
хад  Хүний сайныг ханилж
 Морь сайтай-азтай мэднэ
 Өрөөлтэй морь шиг- Хүлгийн сайныг унаж
удаан мэднэ.
 Морь нохой мэт-үнэнч,  Унаган хүлэг эзнээ
хичээнгүй явгалдаггүй.
 Морь нь эмээлтэй- Бэлэн  Дахан дор эр
 Сайн хүнд нөхөр олон Даахин дор хүлэг
Сайн моринд эзэн олон

16. 2. ӨГҮҮЛБЭРИЙН ЦӨМ БҮТЦИЙГ ТОДОРХОЙЛНО УУ?
 1. Нэгэн зуншлага  2. Гайтай нэг зун
сайтай нутагт ган гачиг болж газар
Цуутын цагаагч нутагт нь өвс
гүү далан хоёр ногоо ургасангүй
ижил, дархан хул гэнэ.
азаргаа дагуулан
очжээ.

17. ЦӨМ БҮТЭЦ
 3. Гүү “ангаж цангаад
арай хийж явна” гээд  5. Цолмон цоохор
өндгийг нь хага морь эр хүний унаа,
гишгээд явжээ. эрдэнэт хүлгийн
манлай болж амар
сайхан жаргажээ.
 4. Хөөрхий цолмон
цоохор унага нүд
дүүрэн нулимс
цувруулж гашуудсаар
хөгшин ээж дээрээ
очжээ.

18. ӨГҮҮЛБЭРИЙН ХУВИРГАЛ
Хураах Дэлгэрүүлэх
 Өгүүлбэрийн  Өгүүлбэрийн гол
тулгуур үгсийг /гол гишүүдийг дэд
гишүүд/ олж гол гишүүдээр
үйл явдлыг бичнэ.
дэлгэрүүлэн
бичих

19. ДЭЛГЭРҮҮЛЭХ ХУВИРГАЛ
 Эрийн сайн Хан  Эрийн сайн Хан
Харангуй тогтож Харангуй гэгч эрэлхэг
чадсан тул цолмон
баатар эрдэнэт хүлгээ
цоохор морь эр хүний
унаа, эрдэнэт унаад гурван настай
хүлгийн манлай Улаадай мэргэн
болжээ. дүүгийн хамт дайснаа
 .................................... дарж Үүлэнсолонго
.................................... дагиныг эхнэрээ
.................................... болгон авчээ.
....................................

20. ДҮГНЭЛТ
Өгүүлбэрийн
 Өгүүлбэрийн цөм цөм бүтцийг
бүтэц тодорхойлж тодорхойлох
тайлбарлах
Хураах
дэлгэрүүлэх
хувиргал
 Өгүүлбэрт хувиргал
хийж сурах
Дэлгэрүүлэх
хувиргал-
зохион
найруулж бичих

21. БИЕ ДААЛТ
 Үлгэрт хураах хувиргал хийж бичих.
 Төгсгөлийн өгүүлбэрийг дэлгэрүүлэх
хувиргалаар бичнэ.
 Гол санааг тайлбарлах.
 Хэлц гүйцээж бичих
 Сургамжтай зүйлийг бичих.