1. Хичээл№9 Сэдэв: Тусагдахуун
ГӨ-ийн ангилал, утга, үүрэг.
Хичээлийн зорилго:
Тусагдахуун гишүүн өгүүлбэрийн утга,
бүтцийг таниулах,
Тусагдахуун гишүүн өгүүлбэрийн
холбогдох арга, өгүүлэгдэхүүн,
өгүүлэхүүний хэлбэржилтийг ойлгуулах,
Тусагдахуун ГӨ-тэй УНӨ зохиох, задлан
ялгах чадварт сургана.

2. Хичээлийн зорилт:
Тусагдахуун ГӨ-тэй УНӨ зохионо.
Энгийн өгүүлбэрийг тусагдахуун
ГӨ-тэй УНӨ болгон хувиргах,
Тусагдахуун ГӨ-тэй УНӨ-ийг
задлан ялгаж, бүтэц хэв шинжийг
тодорхойлно.

3. Нэр үгийг нэр ба үйл үгтэй
холбодог ямар нөхцөл байдаг
вэ?
Нэрлэхийн тийн ялгал: хэн? юу?
Харьяалахын тийн ялгал: хэний? юуны?
Өгөх оршихын тийн ялгал: хэнд? юунд?
Заахын тийн ялгал: хэнийг? юуг?
Гарахын тийн ялгал: хэнээс? юунаас?
Үйлдэхийн тийн ялгал: хэнээр? юугаар?
Хамтрахын тийн ялгал: хэнтэй? юутай?
Чиглэхийн тийн ялгал: хэн рүү? юу руу?

4. Тусагдахуун гишүүн өгүүлбэр
нь Н|т|я, Х|т|я-аас бусад т|я-аар
хэлбэржинэ.
Тусагдахуун гишүүн өгүүлбэрийг:
1. Шууд тусагдахуун гишүүн өгүүлбэр,
( З|т|я-ын нөхцөлөөр хэлбэржинэ.)
2. Шууд бус тусагдахуун ГӨ гэж
ангилна.
(Ө|о-ын т|я, Г|т|я, Ү|т|я, Хам|т|я, Ч|т|я-
ын нөхцөлөөр хэлбэржинэ.)

5. Тусагдахуун ГӨ-ийн онцлог нь:
Үйл үгээр илэрсэн гишүүнд захирагдан
холбогдоно.
Тийн ялгалын нөхцөлөөр хэлбэржих тул
тийн ялгалын асуултанд хариулагдана.
Тийн ялгалын бус бөгөөд орны эсвэл
цагийн утга бүхий асуултанд хариулагдаж
байвал тусагдахуун ГӨ болохгүй.

6. Дараах ЭӨ-үүдийг зөв холбож,
УНӨ бүтээгээрэй.
Багш ярив. Бид анхааралтай сонсов.
Монголчууд моринд гарамгай.
Гадаадынхан биднийг гайхан
биширдэг.
Шинэ багш орж ирэв. Сурагчид гараа
урдаа тавин анхааралтай харж суув.

7. Тодорхойлолт:
Юуг? Яасныг? Юун тухай? Юуны
талаар? Яасан тухай зэрэг асуултанд
хариулагдана.
Гол өгүүлбэрийн тусах үйл өгүүлэхүүнд
өртөн тусаж буй өгүүлбэрийг шууд
тусагдахуун гишүүн өгүүлбэр гэнэ. Энэ
гишүүн өгүүлбэрийн өгүүлэхүүн нь
заавал заахын тийн ялгалын нөхцөл
эсвэл заахын тийн ялгалын утгатай
холбох үгээр хэлбэржинэ.

8. Шууд тусагдахуун ГӨ-тэй УНӨ-
ийг ялгаарай. “Амин дэм”
Гадил, жүрж зэрэг жимс, хүнсний ногоог
хальслалгүй угааж идэхийг эрдэмтэд
зөвлөж байна.Кивийн хальсанд хавдар,
харшлын эсрэг үйлчилгээтэй бодис бусад
жимснийхээс гурав дахин илүү байдгийг
эрдэмтэд тогтоожээ.
Хан боргоцой нь С амин дэм болон хоол
түргэн боловсруулдаг бодисоор баядаг
юм. Хан боргоцойн хальс хатуу тул
нунтаглан нүдэж, хэрэглэх нь зохимжтой.

9. Шууд бус тусагдахуун гишүүн
өгүүлбэр:
Гишүүн өгүүлбэрийн өгүүлэхүүн нь Ө|о, гарах,
үйлдэх, ихамтрахын тийн ялгалаар
хэлбэржиж, “яаснаар? Яасанд? Яаснаас?
Яасантай? Юугаар? Юунд? юунаас? Юутай?
Зэрэг асуултанд хариулагдан, гол
өгүүлбэрийн өгүүлэхүүнд захирагдсан
өгүүлбэрийг шууд бус тусагдахуун гишүүн
өгүүлбэр гэнэ.
Гол өгүшүлбэрийн өгүүлэхүүн нь э тусах
байдгаараа шууд тусагдахуун ГӨ-ээс
ялгаатай.

10. Тодруулга:
! Хэрэв үйлдэх, өгөх орших,
гарахын тийн ялгал нь орон
цаг, шалтгааны утгатай бол
шууд бус тусагдахуун
гишүүн өгүүлбэр болохгүй.

11. Энгийн өгүүлбэрүүдийг холбож,
шууд бус тусагдахуун ГӨ бүхий
УНӨ зохиогоорой.
Чи олимпиадад амжилттай оролцсон.
Багш нь их баярлаж байна.
Манай сургуулийнхан УААШ сагсан
бөмбөгийн тэмцээнд тэргүүллээ.
Багш бид маш их баярлаж байна.
Би чамд тусална. Өөрөө мэддэг.

12. Дүгнэлт: Ярилцлага
Тусагдахуун Тусагдахуун
гишүүн гишүүн өгүүлбэр
Асуулт
Утга
Хэлбэржилт
Холбогдох үг

13. Бататгал: Зургийг ажиглан УНӨ
зохиож бичээрэй.

14. УНӨ-ийг задлан ялгаж, бүтэц
хэв шинжийг тодорхойл.
Анхны жилийн ажлын гараа шийдвэрлэх
үүрэгтэй байдгийг бид амьдралаас мэдэж
авсан юм.
Би Нанзад гуайн хэлсэнтэй санал нийлж
байна.
Бадам, өнгийн цэцэг алагласан талаар
сэтгэлт хүнтэйгээ дөрөө харшуулан
давхина.

15. Гэрийн даалгавар:
Дасгал № 24, 25. 26
Хичээлд
идэвхтэй
оролцсонд
баярлалаа.