1. Бастама бүрэн дунд сургуулийн багш М.Отгонтунгалаг

2. Эхийн хэв маяг
Хүүрнэмж:
-Үйл явдлыг цагийн дарааллаар
хүүрнэн өгүүлсэн байдаг.
Эргэцүүлэмж: -Юмс үзэгдлийг харьцуулан баталж
дүгнэлт хийсэн байдаг.
Тайлбарламж:
Тоочимж:
-Аливаа тодорхойлолтын учрыг
нарийвчлан дэлгэрүүлдэг.
-Юмс үзэгдлийн гадаад дотоод шинжийг
зэрэгцүүлэн тоочсон тоочимж

3. Хэлний хувиргал
Үг
Бүтээвэр
Хураах
Дэлгэрүүлэх
Тонгоргох
Салаалах
 Нөхцөл хоосноор
илрэх, авиа
хоосноор илрэх
 Эгшиг гээгдэх
 Эгшиг
жийрэглэх
 Хэвийн нөхцөл
давхарлан орох
 Хэв байдал
залгагдан орох
 Бүтээвэр дэх
авиа сэлгэх
 Бүтээврийн
байраа солин
тонгоргох
 Төгсгөх
нөхцөл
сэлгэх
 Би-мин-на,
чи-чам
төлөөний
үгийн язгуур
өөрчлөгдөх
 Үг товчлох
 Нэр үг нөгөө
үгийнхээ үүргээр
орох
 Хураагдан
хэмнэгдэх
 Үсэг үгээр товчлон
нэрлэх
 Хоршоо, угсраа
нийлмэл үг
бүтээх хэв
давхарлан орох
 Хэлц холбоо
үгийг хэрэглэх
 Аливаа
үзэгдлийг
дэлгэрүүлэнм
нэрлэх
 Нийлмэл
 Дагавар үг
үгийн
бүтэх
бүрэлдэхүүни  Хэлц үүсгэн
й байр сэлгэх
хэрэглэх
 Хоршоо үгийн  Цээрлэх үг
байр сэлгэх
эерүүлэл
 Этгээд үг
үүсгэх
 Нэр ба үйл
үгс хэлзүйн
хувиллаар
хувилгах

4. Дэлгэрүүлэх
Хураах
Өгүүлбэр
•
•
•
Эх
•
•
•
•
Өгүүлбэрийн
дэлгэрүүлэгч
гишүүд хасагдах
Төлөөний үгээр
хураах
Бүтэц өгүүлбэрийг
бүрэн бус өгүүлбэр
болгох
•
•
Эхийн тулгуур
•
нэгжийг олж гол
утга гарган ярьж
бичих
Өгүүлбэрээр хураах •
Хэлцээр хураах
Утга санааг товчоор
илэрхийлэх
•
Өгүүлбэрт
дэлгэрүүлэгч
гишүүд нэмэгдэх
Бүрэн бус
өгүүлбэрийг бүрэн
өгүүлбэр болгох
Тонгоргох
•
•
•
Эхийн үг өгүүлбэр
цогцолборын утга
санааг өргөжүүлж
ярьж бичих
Эхийг адилтгах,
зүйрлэх зэрэг
хэлцээр баяжуулах
Эхийн цөм
өгүүлбэрт
дэлгэрүүлэгч
гишүүд нэмэх
•
Салаалах
Өгүүлбэрийн
гишүүний байр
сэлгэх
Гишүүдийг
хооронд нь
сольж
найруулах
Нийлмэл
өгүүлбэрийгн
байрыг солих
•
Эхийн үг,
өгүүлбэр
цогцолборын
байрыг солих,
төгсгөл хэсгээс
эхлэх,
эхлэлээр
төгсгөх, гол
хэсгээр төгсгөх
•
•
•
•
Өгүүлбэрийн
нэр үйл
гишүүний
хувирал
Нэр үйлших
Шууд
нэрлэлтийг
шууд бус болгох
Хэлэх зорилгоор
өөрчлөх
Эхийн
бичлэгийн
хэлбэрийг
солих, утга
санааг хэлний
өөр нэгжээр
илэрхийлэх
/солих, сэлгэх/
ЯН –ийн зохиолыг
үргэлжилсэн үгийн
зохиол болгох

5. Чимэглэл
Алив зүйлийн шинж чанарыг
чихэнд чимэгтэй болгох ур маяг
Зүйрлэл
Юм үзэгдлийн аль нэг шинжийг
өөр төстэй юм үзэгдэлтэй
зэрэгцүүлэн тавьж дүрслэх ур
маяг.Энэ нь шиг, мэт, адил,
...зэрэг холбох үгсийг ашиглан
илэрнэ.
Борвийг хазах өл буур
мэт
Бороот өдөр довтлох
өлөн чоно мэт
Адилтгал
Адилтгал бол далд зүйрлэл юм.
Бид зүү орох зайгүй
найзууд юм.
Хүншүүлэл
Амьгүй юмыг амьтай болгож,
орлуулан дүрслэх ур маяг
Ачаатай цагаан тэмээ
хэвтэж байгаа ч юм шиг
Араг үүрсэн эхнэр
бүжиглэж байгаа ч юм
шиг
Ихэсгэл
/Хэтрүүлэл/
Аливаа юмсын шинжийг хэт
ихэсгэсэн дүрслэх ур маяг
Гурван бухаар зүтгүүлэвч
Гулзайхгүй хүчтэй
Гунан үхрийг идэвч
цадахгүй ходоодтой
Багасгал
Аливаа юмсын шинжийг хэт
багасгасан дүрслэх ур маяг
Сүн далайг шалбааг
байхад
Сүмбэр уулыг дов
байхад
Юмс үзэгдлийг өөр үгээр солин
Мөгөөрс нимгэн
Төлөөлөл

6. Үгийн утгын зүйлчлэл
Утгын зүйл
Жишээ
Хүний зүйл
Сайд, малчин, инженер, сурагч, эмч, өвгөн,толгой,нүд
Хүний бүтээсэн зүйл
Дээл, байшин, бөмбөг, машин, өмч хөрөнгө, хоол унд
Амьтны зүйл
Амьтны бүтээсэн
зүйл
Ургамлын зүйл
Гараг эрхэсийн зүйл
Могой, хун, чоно, туулай, шоргоолж, заан, үхэр, ботго,өт
Аргал, хөөе, ичээ, нүх, үүр, хомоол, аалзны тор,
тарваганы дош
Мод, цэцэг, навч, үндэс, үр жимс, самар, үхрийн нүд,
мөөг
Нар, сар, од, тэнгэр, газар, алтан гадас, чулуу, элс, гол
Сэтгэхүйн зүйл
Оюун ухаан, хүсэл мөрөөдөл, бодол санаа, ой ухаан,
итгэл бишрэл
Мэдрэхүйн зүйл
Баяр хөөр, гуниг гутрал, өвчин, амт үнэр, уйлах,
хашгирах
Хий үзэгдлийн зүйл
Зөн билгийн зүйл
Сүнс, чөтгөр, там, диваажин, шулмас, бирд
Төөрөг тавилан, заяа төөрөг, зөн совин, зүүд

7. Эхийн найруулгын төрөл
Албан бичгийн найруулга:
Эрдэм шинжилгээний найруулга:
Уран зохиолын найруулга:
Сонин нийтлэлийн найруулга: