กฎอัตราและอันดับของปฏิกิริยา เพื่อการศึกษาและการเรียนรู้นะครับ

1. วิชา เคมีวิชา เคมี 3 (3 (วว30223)30223)
โดยครูศิริวุฒิ บัวสมานโดยครูศิริวุฒิ บัวสมาน
กฎอัตราและ
อันดับของ
ปฏิกิริยา

2. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

3. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
กฎอัตราและอันดับปฏิกิริยากฎอัตราและอันดับปฏิกิริยากฎอัตรากฎอัตรา (Rate law) คือความสัมพันธ์
ระหว่างอัตราการเกิดปฏิกิริยากับความเข้มข้น
ของสารตั้งต้นแต่ละตัว ซึ่งความเข้มข้นนี้บาง
ตัวอาจมีผลมาก มากตัวอาจมีผลน้อยและบาง
ตัวอาจไม่มีผลต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาก็ได้
เรียกความสัมพันธ์นี้ว่า “Law of massLaw of mass
action”action” ซึ่งมีใจความดังนี้
““อัตราการเกิดปฏิกิริยาจะเป็นสัดส่วนอัตราการเกิดปฏิกิริยาจะเป็นสัดส่วน
โดยตรงกับสารตั้งต้นที่เข้าทำาปฏิกิริยาโดยตรงกับสารตั้งต้นที่เข้าทำาปฏิกิริยา
กันกัน””

4. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
aA + bB → cC
+ dD
สำาหรับปฏิกิริยา
ทั่วไป
r α
[A]m
[B]n
r =
k[A]m
[B]n
aw of mass action เขียนความสัมพันธ์ได้ดังนี้
เมื่อ r คืออัตราการเกิดปฏิกิริยา
k คือค่าคงที่อัตรา(Rate constant) ซึ่งเป็นค่าคงที่
เฉพาะปฏิกิริยาหนึ่งๆ
ที่อุณหภูมิคงที่ค่าหนึ่ง ค่า k นี้เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า
Specific rate constant
[A] คือความเข้มข้นของสาร A
[B] คือความเข้มข้นของสาร B
m, n คือเลขอันดับปฏิกิริยาเมื่อคิดจากสาร A และสาร B เป็น
หลักตามลำาดับ
และเรียกสมการ r = k[A]m
[B]n
ว่า กฎอัตรา (Rate law) หรือ
สมการอัตรา(Rate equation)

5. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมานกฎอัตรา (Rate law) หรือ
สมการอัตรา (Rate equation)
เป็นสมการที่แสดงความสัมพันธ์
ระหว่างอัตราการเกิดปฏิกิริยากับ
ความเข้มข้นของสารตั้งต้น กฎ
อัตราทำาให้ทราบว่าความเข้มข้น
ของสารใดบ้างมีผลต่ออัตราการ
เกิดปฏิกิริยา และสารตั้งต้นที่มี
ผลนั้นสารใดมีผลมากกว่ากัน

6. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
อันดับปฏิกิริยา(Order of reaction)
เป็นค่าตัวเลขใดๆ (m, n) อาจเป็นเลขจำานวน
เต็ม หรือเศษส่วนก็ได้ ซึ่งหาได้จากการ
ทดลองหาอัตราการเกิดปฏิกิริยาเมื่อเปลี่ยน
ความเข้มข้นของสารตั้งต้นเท่านั้น เป็นเลขที่
บอกให้ทราบว่าอัตราการเกิดปฏิกิริยาขึ้นอยู่
กับความเข้มข้นของสารตั้งต้นตัวนั้นหรือไม่
และเป็นจำานวนกี่เท่าของความเข้มข้น และ
เรียกผลรวมของ m กับ n ว่า อันดับรวม
ของปฏิกิริยา (Overall order)
นดับปฏิกิริยา(Order of reactioนดับปฏิกิริยา(Order of reactio

7. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
จากสมการ (1.1) ถ้า r = k[A][B]0
นั่นคือ
m = 1 และ n = 0 จัดเป็นปฏิกิริยาอันดับหนึ่ง
เมื่อเทียบกับสาร A และเป็นปฏิกิริยาอันดับศูนย์
เมื่อเทียบกับสาร B และอันดับรวมของปฏิกิริยา
เท่ากับ 1 เพราะ (1 + 0 = 1) จากอันดับ
ปฏิกิริยาดังกล่าว แสดงว่าอัตราการเกิด
ปฏิกิริยานี้ขึ้นอยู่กับความเข้มข้นของสาร A ถ้า
เพิ่มความเข้มข้นของสาร A เป็น 2 เท่า อัตรา
การเกิดปฏิกิริยาจะเพิ่มขึ้น 2 เท่าเช่นกัน แต่
อัตราการเกิดปฏิกิริยานี้จะไม่ขึ้นกับความเข้ม
ข้นของสาร B คือจะเพิ่มความเข้มข้นของสาร
B ขึ้นเป็นกี่เท่าก็ตามอัตราการเกิดปฏิกิริยานี้จะ
คงที่ หรืออาจเขียนความสัมพันธ์ใหม่ได้ดังนี้ r
aA + bB → cC +
dD ……….1.1
ความหมายของอันดับปฏิกิริยาความหมายของอันดับปฏิกิริยา

8. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
ถ้า r = k[A][B]2
นั่นคือ n = 1 และ m
= 2 จัดว่าเป็นปฏิกิริยาอันดับ 3 (เพราะ m +
n = 3) และจัดเป็นปฏิกิริยาอันดับหนึ่ง เมื่อ
เทียบกับสาร A นั่นคือเมื่อเพิ่มความเข้มข้น
ของสาร A เป็น 2 เท่า อัตราการเกิด
ปฏิกิริยาจะเพิ่มขึ้น 2 เท่า แต่จะเป็นปฏิกิริยา
อันดับสองเมื่อเทียบกับสาร B นั่นคือถ้าเพิ่ม
ความเข้มข้นของสาร B ขึ้นเป็น 2 เท่า
อัตราการเกิดปฏิกิริยาจะเพิ่มขึ้น 4 เท่า
ถ้า r = k[A][B]2
นั่นคือ n = 1 และ m
= 2 จัดว่าเป็นปฏิกิริยาอันดับ 3 (เพราะ m +
n = 3) และจัดเป็นปฏิกิริยาอันดับหนึ่ง เมื่อ
เทียบกับสาร A นั่นคือเมื่อเพิ่มความเข้มข้น
ของสาร A เป็น 2 เท่า อัตราการเกิด
ปฏิกิริยาจะเพิ่มขึ้น 2 เท่า แต่จะเป็นปฏิกิริยา
อันดับสองเมื่อเทียบกับสาร B นั่นคือถ้าเพิ่ม
ความเข้มข้นของสาร B ขึ้นเป็น 2 เท่า
อัตราการเกิดปฏิกิริยาจะเพิ่มขึ้น 4 เท่า

9. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมานตารางที่ 1 ตัวอย่างกฎอัตราของปฏิกิริยา
ในสถานะแก๊ส
ปฏิกิริยา กฎอัตรา
2HI → H2
+ I2
r = k[HI]0
= k
2N2
O → 2N2
+ O2
r = k[N2
O]
CH3
CHO → CH4
+ CO r =
k[CH3
CHO]2
2NO + 2H2
→ N2
+
2H2
O
r = k[NO]2
[H2
]
2NO + Br2
→ 2NOBr r = k[NO]2
[Br]
ที่มา : คณะอนุกรรมการปรับปรุงหลักสูตรวิทยาศาสตร์สาขาเคมี, เคมี เล่ม 1 .
กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ชวนพิมพ์, 2548 : หน้า 275
จากตารางที่ 1 จะเห็นได้ว่าเลขยกกำาลังความเข้มข้นของสารตั้งต้น
ไม่ใช่เลขแสดงจำานวนโมลของสารตั้งต้นนั้น
แต่บางกรณีที่ปฏิกิริยามีขั้นตอนการเกิดเพียงขั้นตอนเดียว หรือเป็นขั้น
กำาหนดอัตราเร็วของปฏิกิริยาอาจมีค่าเท่ากันได้ (ดูเรื่องกลไกปฏิกิริยา)

10. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน การคำานวณ
เกี่ยวกับกฎอัตราากปฏิกิริยา 2NO(g) + O2
(g) → 2NO2
(g) ซึ่งเกิดที่ 25 °C ได้ผ
การ
ทดลองที่
ความเข้มข้นเริ่ม
ต้น(mol/dm3
)
อัตราเริ่มต้นการ
เกิด NO2
(mol/dm3
.s)NO O2
1
2
3
4
0.01
0.01
0.01
0.02
0.01
0.02
0.03
0.03
0.007
0.014
0.021
0.084
1.จงคำานวณหาค่า m, n และ k
2.จงหากฎอัตรา และอันดับปฏิกิริยา
3.จงคำานวณหาอัตราเริ่มต้นของการเกิด NO2
ถ้าความเข้มข้นของ NO = 0.04 mol/dm3
และ O2
= 0.015 mol/dm3

11. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน nm
m
m
n
n
n
n
m
m
m
m
m

12. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
m
m
m
m
m
n
n
n
n
n
n
n n

13. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
nm

14. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมานแบบฝึกวิทยายุทธ : เคมี
ขั้นเหนือเทพ 1

15. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมานแบบฝึกวิทยายุทธ : เคมี
ขั้นเหนือเทพ 2

16. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมานแบบฝึกวิทยายุทธ : เคมี
ขั้นเหนือเทพ 3

17. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมานสรุปเกี่ยวกับกฎอัตรา อันดับของ
ปฏิกิริยาและค่าคงที่อัตราaA + bB →
cC + dD
aA + bB →
cC + dD
r =
k[A]m
[B]n
r =
k[A]m
[B]n
1. พิจารณาข้อมูลจากผลการทดลองแล้วหา m
และn โดยดูจจาก[A]และ[B]คงที่2. ถ้าโจทย์ถามหา อันดับรวมของปฏิกิริยา
(overall order) = m + n3. ถ้าโจทย์ถามหา กฎอัตรา/สมการอัตรา (rate
law) → r = k[A]m
[B]n4. ถ้าโจทย์ถามหา ค่าคงที่อัตรา (rate
constant) → k= r / [A]m
[B]n5. ถ้าโจทย์ถามหา อัตราการเกิดปฏิกิริยา(rate
reaction) ให้แทนค่าข้อมูลจากการทดลองที่เท่าใด
ก็ได้หรือที่โจทย์ให้มาลงในสมการ  r =
k[A]m
[B]n
6. ถ้าโจทย์ถามหา ความเข้มข้นของสาร
[A]หรือ[B] ให้แทนค่า r , k ,m ,n ลงในสมการ
 r = k[A]m
[B]n
เช่นหา [A] จะได้ว่า [A]m
= r /
k[B]n
ถ้า m=2 ก็ หารากที่ 2 ทั้งสองข้าง ถ้า m = 3
ก็หารากที่ 3 ทั้งสองข้างของสมการ
7. ถ้าโจทย์ให้แปลความหมายข้อมูลก็อธิบายว่า ถ้าเพิ่ม
[A]หรือ[B] r จะเพิ่มเป็นกี่เท่า8. ถ้าโจทย์ให้เขียนกราฟแสดงอัตราการเกิดปฏิกิริยา ให้แกน
y เป็น[A]หรือ[B]แกน X เป็นเวลา

18. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
การบ้าน ส่งวันที่
16/11/2553

19. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
2. จงหาอันดับรวมของปฏิกิริยา
(overall order)3. จงหากฎ
อัตรา(rate law)
4. จงหาค่าคงที่อัตรา
(rate constant)
1. จงหาค่า m, n
และ o
5. จงหาอัตราการเกิดปฏิกิริยา(rate reaction)
6. ถ้า [P], [Q] และ [A] = 3 M จงหา
อัตราเร็วของปฏิกิริยา7. ถ้า [P] และ [R] = 1
M จงหา [Q]
8. ถ้า [P],[A] = 1
M จงหา [Q]9. [P] มีผลต่ออัตราการเกิด
ปฏิกิริยาหรือไม่10. จงเขียนกราฟแสดงอัตราเร็วในการเกิด

20. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมานประลองยุทธ : เคมี
ขั้นเหนือเทพ
ประลองยุทธ : เคมี
ขั้นเหนือเทพ

21. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

22. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

23. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

24. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

25. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

26. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

27. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

28. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

29. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

30. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน

31. วิชา เคมี 3 (ว30223) โดย: ครู
ศิริวุฒิ บัวสมาน
สวัสดี