1. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ
ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΩΝΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΩΝ
ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ
ΚΑΙ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΣΤΟΚΑΙ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΣΤΟ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΓΚΟΝΕΛΑ ΕΛΕΝΗΓΚΟΝΕΛΑ ΕΛΕΝΗ
ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΣΓΩΓΗΣΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΣΓΩΓΗΣ

2. Ο όρος Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικευμένος
όρος. Περιγράφει μια μεγάλη ομάδα πολύμορφων
δυσκολιών, οι οποίες εκδηλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα
γλωσσικών διεργασιών και αναφέρεται στη λειτουργία και
εκμάθηση της ομιλίας, της ανάγνωσης, της γραφής, της
κατανόησης και των μαθηματικών.
Αυτά τα προβλήματα είναι εγγενή στο άτομο και είναι
δυνατόν να εκδηλώνονται καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής
του. Μαζί με τις Μ.Δ. είναι δυνατόν να συνυπάρχουν:
Προβλήματα αυτορύθμισης της συμπεριφοράς.
Προβλήματα κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

3. ΟΜΑΔΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝΟΜΑΔΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ
Μαθητές με Μ.Δ. είναι αυτοί που εμφανίζουν σοβαρές ή ειδικές
δυσκολίες στην απόκτηση των σχολικών γνώσεων.
Μπορούν να χωριστούν ανάλογα σε τρεις ομάδες , ανάλογα με
τις αιτίες που τους εμποδίζουν να ανταποκριθούν ικανοποιητικά
στις απαιτήσεις του σχολείου.
Πρώτη ομάδα: Μαθητές με περιορισμένες νοητικές ικανότητες.
Δεύτερη ομάδα: Μαθητές με συναισθηματικές δυσκολίες.
Τρίτη ομάδα: Μαθητές που εμφανίζουν ειδικές αναπτυξιακέ
διαταραχές μάθησης.
Οι δύο πρώτες ομάδες αναφέρονται στις γενικές (σύνθετες)
Μ.Δ., ενώ η Τρίτη στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες
(δυσλεξία, Δυσγραφία, Δυσαναγνωσία, Δυσορθογραφία,
Δυσαριθμησία)

4. ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ Μ.Δ.ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ Μ.Δ.
Οι μαθητές με Ε.Μ.Δ. φοιτούν στην κοινή τάξη του γενικού
σχολείου Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και
χρειάζονται υποστήριξη και ειδική αντιμετώπιση και όχι τη
ρατσιστική αντιμετώπιση της κατηγοριοποίησης.
Η αντιμετώπιση των Μ.Δ. εξαρτάται από την ενημέρωση και τις
γνώσεις του εκπαιδευτικού, την προσωπικότητα, τα βιώματα, τις
αξίες και τα πιστεύω του, την αυτοπεποίθηση, την ευελιξία και
τη διάθεσή του να αναπροσαρμόσει τους τρόπους και τις
μεθόδους διδασκαλίας του.
Η βοήθεια που θα παρέχει πρέπει να είναι σχεδιασμένη σωστά,
σε κλιμακωτή μορφή δυσκολίας και με σαφή αντικειμενικά
μετρήσιμα βήματα – στόχους, ώστε οι μαθητές να ανταποκριθούν
με επιτυχία και να έχουν την αναμενόμενη – σύμφωνα με το
νοητικό τους δυναμικό – απόδοση.

5. 1. Ο μαθητής έχει ακόμα προβλήματα στην
ανάγνωση (του παίρνει ώρες να διαβάζει και να
καταλάβει το μάθημα μόνος του). Δυσκολεύεται
με πολυσύλλαβες και με άγνωστες λέξεις. Δεν
κατορθώνει να μελετήσει όλα του τα μαθήματα,
ξενυχτάει, εκνευρίζεται και κουράζεται, χωρίς να
καταφέρνει να βελτιώσει τις επιδόσεις του, παρ’
όλες τις προσπάθειες που καταβάλλει. Ζητά από
τους άλλους να του «διαβάσουν» το μάθημα.
Μαθησιακά προβλήματα, τα οποία εμμένουν και
μπορούν να προκαλέσουν υποεπίδοση είναι, ως επί
το πλείστον, τα εξής:

6. 2. Μαθητής καλός στην ανάγνωση, δεν
κατανοεί. Αυτό σημαίνει πως έμαθε μεν
να αποκωδικοποιεί τη γλώσσα σωστά,
δεν μπορεί όμως να επεξεργαστεί τη
σημασιολογική διάσταση των λέξεων.

7. 3. Τα ορθογραφικά λάθη του μαθητή είναι
«αλλόκοτα». Παραλείπει ή προσθέτει
γράμματα, συλλαβές, λέξεις, ενώνει τις
λέξεις, μπερδεύει τη θέση των
γραμμάτων στις λέξεις, ξεχνά τα σημεία
στίξης, δε βάζει τόνους και γράφει άλλες
λέξεις αντί για άλλες.

8. 4. Τα γραπτά του είναι φωνολογικά σωστά,
αλλά ορθογραφικά λανθασμένα. Γράφει
λάθος, ενώ γνωρίζει σωστά – εάν
ερωτηθεί – τους γραμματικούς κανόνες.

9. 5. Μπερδεύει στα γραπτά του κεφαλαία με
μικρά γράμματα και παρουσιάζει το
φαινόμενο του στρεφοστροβιλισμού και
της κατοπτρικής γραφής.

10. 6. Γράφει τη λέξη με διαφορετικούς
τρόπους, χωρίς ο ίδιος να μπορεί να
ξεχωρίσει ποιος απ’ όλους είναι ο
σωστός.

11. 7. Δυσκολεύεται με τις πολυσύλλαβες
λέξεις (διάβασμα, γράψιμο), όπως και να
μάθει καινούριες λέξεις.

12. 8. Με δυσκολία γράφει αυτά που λέει και
δεν τα διατυπώνει σωστά. Κι αν ακόμα τα
γράψει, δυσκολεύεται να τα διαβάσει.

13. 9. Είναι κακογράφος, με γραπτό γεμάτο
μουντζούρες και σβησίματα.

14. 10. Δε χρησιμοποιεί σύνθετες, πολύπλοκες
λέξεις, ούτε και τον περίτεχνο τρόπο
έκφρασης στα γραπτά του. Εν αντιθέσει,
είναι σύντομα σε περιεχόμενο, χωρίς
καμιά επεξεργασία ιδεών και
περιγραφές. Δεν κατανοεί τις έννοιες:
παρομοίωση, μεταφορά, παράφραση,
διφορούμενη έννοια λέξεων και
εκφράσεων, τις αφηρημένες έννοιες και
τις πιο επιτηδευμένες μορφές της
γλώσσας.

15. 11. Δυσκολεύεται στην κατανόηση
αριθμητικών εννοιών και στην
εκτέλεση απλών αριθμητικών πράξεων
(δυσαριθμησία). Κατά την εκφώνηση
μαθηματικών προβλημάτων,
χρειάζεται βοήθεια στην ανάλυση του
προβλήματος σε μικρότερα σκέλη, για
να γίνει κατανοητό. Δυσκολεύεται στις
νοερές πράξεις αφαίρεσης.

16. 12. Μπορεί να διηγηθεί προφορικά μία
ιστορία, ένα συμβάν ή το μάθημα,
δυσκολεύεται όμως πολύ στην γραπτή
διατύπωση.

17. 13. Έχει πρόβλημα στην αντιγραφή και
κυρίως από τον πίνακα.

18. 14. Δεν έχει μάθει τον πίνακα
πολλαπλασιασμού, δε θυμάται μήνες,
ημέρες, εποχές και το αλφάβητο, με τη
σωστή τους σειρά.

19. 15. Δεν μπορεί να «διαβάσει» το χάρτη, να
χρησιμοποιήσει σωστά λεξικό ή
τηλεφωνικό κατάλογο, να μάθει την ώρα
και γενικά δυσκολεύεται σε ο,τιδήποτε
προϋποθέτει προσανατολισμό στο χρόνο
ή στο χώρο.

20. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΑΘΗΤΩΝΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΑΘΗΤΩΝ
ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ
ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΣΛΕΞΙΑΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΣΛΕΞΙΑ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΗΣΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΗΣ
Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣΒ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

21. 1. Να δείχνει κατανόηση και να παρέχει την
απαραίτητη ψυχολογική στήριξη, να έχει
την αίσθηση του χιούμορ και να δίνει την
πρέπουσα επιβράβευση στους μαθητές
Ο εκπαιδευτικός για τους μαθητές με
Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (ΕΜΔ)
και Δυσλεξία ειδικότερα πρέπει:

22. 2. Να συζητά με το μαθητή το πρόβλημά
του και να αποφασίζουν μαζί για τους
τρόπους εξέτασης και αντιμετώπισής
του μέσα στην τάξη. Να δώσει στο
μαθητή να καταλάβει, ότι χρειάζεται η
προσπάθεια να του γίνει συνείδηση.

23. 3. Να δίνει ευκαιρία στο μαθητή για
διάκριση σε κάποιο άλλο μάθημα ή
δραστηριότητα (π.χ. σπορ, μαθηματικά,
φυσική, μουσική, τεχνικά …),
ενθαρρύνοντας τις προσπάθειές του,
ενισχύοντας τις τυχόν κλίσεις του,
ανεβάζοντας έτσι την αυτοεκτίμηση του
ίδιου και εξυψώνοντάς τον στα μάτια των
συμμαθητών του.

24. 4. Να αποφεύγει τις συγκρίσεις μέσα στην
τάξη και να μη δημιουργεί
«ανταγωνιστικό» κλίμα μεταξύ των
μαθητών – άλλο άμιλλα και άλλο κακώς
εννοούμενος «ανταγωνισμός».

25. 5. Να μην επιβάλλει στο μαθητή να
διαβάζει μεγαλόφωνα – λόγω της
δυσκολίας του στην ανάγνωση
(δυσαναγνωσία) – ούτε να γράφει στον
πίνακα – εφόσον υπάρχει σοβαρό
πρόβλημα (δυσγραφία, δυσορθογραφία) ή
στην καλλιγραφία (γραφοκινησιακός
συντονισμός).

26. 6. Να επαναλαμβάνει την ερώτηση, να
χρησιμοποιεί απλουστευμένη γλώσσα
στις ερωτήσεις και να δίνει στο μαθητή
το χρόνο που του χρειάζεται για να
απαντήσει, χωρίς όμως αυτό –όσο το
δυνατόν- να γίνεται αντιληπτό από τους
άλλους μαθητές.

27. 7. Αν ο μαθητής έχει δυσκολίες στην
ανάγνωση και στην κατανόηση των
εννοιών των γραπτών ερωτήσεων,
χρειάζεται περισσότερο χρόνο για την
διεκπεραίωση της γραπτής εργασίας
(tests, διαγωνίσματα). Αυτό πρέπει να
το καταλάβει και να το αποδεχτεί ο
εκπαιδευτικός.

28. 8. Να εξηγεί στο παιδί τα λάθη του (όχι τα
ορθογραφικά), δείχνοντάς του πώς
αλλιώς θα μπορούσε να παρουσιάσει τις
ιδέες του, π.χ.
– με τη μορφή απαντήσεων στα ερωτήματα:
πώς, πού, πότε, γιατί, ποιος;
– να «αριθμεί» τα ιστορικά γεγονότα (π.χ.
στην Ιστορία) ή τη λογική εξέλιξη ενός
πειράματος (π.χ. στη Χημεία/Φυσική)
– να παρουσιάζει «διαγραμματικά» τους
συλλογισμούς του στην ανάπτυξη μιας ιδέας
(π.χ. στην έκθεση ή στην ανάλυση κειμένου)

29. 9. Να αποφεύγει τη χρήση κόκκινου στυλό
στις διορθώσεις των γραπτών μαθητών
με Δυσλεξία και ΕΜΔ. Η κριτική είναι
απαραίτητη – αρκεί να είναι
εποικοδομητική και όχι αποθαρρυντική.

30. 10. Αν ο εκπαιδευτικός συνηθίζει να υπαγορεύει μέρος του
μαθήματος ή τις σημειώσεις του στην τάξη, να
διασφαλίζει ότι κάποιος άλλος μαθητής κρατάει
αντίγραφα που θα μπορούν να δοθούν στον συμμαθητή
με τις δυσκολίες. Φυσικά, την ώρα που υπαγορεύει ο
εκπαιδευτικός, το παιδί με δυσλεξία θα γράφει κι αυτό
συγχρόνως, μαζί με τα άλλα παιδιά – ό,τι προλάβει να
γράψει και όπως μπορεί να το γράψει.
Ο εκπαιδευτικός πρέπει να επιτρέπει στο
συγκεκριμένο παιδί να παρουσιάζει τη δουλειά του σε
μία απλουστευμένη μορφή, π.χ. σημειώσεις ή σύντομη
σύνοψη-περίληψη, αντί μιας εκτεταμένης έκθεσης.

31. 11. Να βεβαιώνεται, ότι ο μαθητής
κατάλαβε τι έχει να κάνει για να
προετοιμαστεί για το μάθημα της
επομένης. Αν είναι δυνατόν, τον
πρώτο καιρό, να του γράφει σ’ ένα
χαρτί τις ερωτήσεις ή το μάθημα που
πρέπει να ετοιμάσει, επισημαίνοντάς
του ότι στην πορεία ο ίδιος ο μαθητής
είναι υπεύθυνος για αυτά.

32. 12. Να δέχεται τα γραπτά του μαθητή, όσο
κι αν αυτά είναι κακογραμμένα,
ανορθόγραφα ή ασυνάρτητα, δίνοντάς
του τη δυνατότητα να προσπαθεί – όσο
μπορεί – να παραδίδει και γραπτή
δουλειά. Η εξάσκηση στη γραπτή εργασία
είναι άκρως απαραίτητη, αν και ο
μαθητής εξετάζεται προφορικά.

33. 13. Ο εκπαιδευτικός να επιμένει ώστε το ίδιο
το παιδί να ελέγχει μόνο του την εργασία του,
για να μάθει να είναι υπεύθυνο για τη δουλειά
του και να μάθει να κάνει αυτοαξιολόγηση. Η
ενσωμάτωση της μεθόδου αυτοαξιολόγησης
στο μαθησιακό πρόγραμμα έχει ευνοϊκά
αποτελέσματα όχι μόνο για το μαθητή με
Ε.Μ.Δ. και Δυσλεξία, αλλά και για όλα τα
παιδιά, γιατί βοηθά στην εποικοδομητική
αυτοκριτική και θα πρέπει να ξεκινά από το
Δημοτικό Σχολείο.

34. 14. Στις συζητήσεις μέσα στην τάξη ο εκπαιδευτικός καλό
θα ήταν να χρησιμοποιεί μεθόδους που απλουστεύουν
τον τρόπο του διαλόγου και την παράθεση και
αντιπαράθεση/σύγκριση ιδεών, ενώ, συγχρόνως,
ενισχύουν την βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη
μνήμη όλων των μαθητών. Π.χ. αν τα παιδιά πρόκειται
να αποφασίσουν για μία εκδρομή ή αν πρόκειται να
αξιολογήσουν κάποια ιστορική περίοδο, ο εκπαιδευτικός
μπορεί να σχεδιάσει τρεις ή περισσότερες στήλες με
συνθηματικά γράμματα Υ | Κ | Ε (ΥΠΕΡ, ΚΑΤΑ,
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ) ή Ν | Ο | Ι (ΝΑΙ, ΟΧΙ, ΙΣΩΣ)
κάτω από τις οποίες θα γράφονται τα επιχειρήματα ή οι
προτάσεις των παιδιών. Αν πρέπει να καταγράψουν
ιστορικά γεγονότα και τις επιπτώσεις τους ή να
συγκρίνουν βιολογικά, οικολογικά, κοινωνικά και
πολιτισμικά συστήματα, τότε ο εκπαιδευτικός μπορεί να
παρουσιάσει το μάθημα σε «στήλες» με επικεφαλίδες
«ΤΟΤΕ-ΤΩΡΑ» ή «ΣΗΜΕΡΑ-ΑΥΡΙΟ».

35. 15. Να χρησιμοποιεί διαγράμματα, όταν
θέλει να δείξει στα παιδιά πώς μπορεί να
εξελιχθεί μία ιδέα ή ένα θέμα, ή τις
επιπτώσεις μιας πράξης ή μιας
κατάστασης σε διάφορους τομείς (π.χ.
ρύπανση, θρησκεία, πόλεμος, ναρκωτικά,
κλπ).

36. 16. Να διευκολύνει την ανάλυση μιας
κατάστασης ή μιας ιδέας αριθμώντας τα
επιχειρήματα που παραθέτουν ο ίδιος ή
τα παιδιά κατά σειρά προτεραιότητας
(π.χ. πρώτον, δεύτερον ή 1,2,3 κλπ).

37. 17. Χωρίς ο εκπαιδευτικός να γίνεται
καταπιεστικός ή φανερά προστατευτικός,
πρέπει να επιμένει, ώστε ο
συγκεκριμένος μαθητής να κάθεται όσο
πιο κοντά του είναι δυνατόν. Έτσι και
μπορεί να ελέγχει το μαθητή και να μην
αποσπάται η προσοχή του παιδιού από
τους γύρω του (συμμαθητές, οπτικά
ερεθίσματα…)

38. 18. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να συνεργάζεται
στενά με τους γονείς και να λαμβάνει
σοβαρά υπόψη του αυτά που του λένε
σχετικά με τις ικανότητες του παιδιού τους
σε άλλους τομείς. Επίσης, να βοηθά τους
γονείς να κατανοήσουν το πρόβλημα του
παιδιού τους, ώστε και να μην το
φορτώνουν με περιττά ιδιαίτερα μαθήματα
και να μην έχουν απαιτήσεις για πολύ
υψηλές βαθμολογίες. Ο ανοιχτός και
ειλικρινής διάλογος, η υπεύθυνη
συμπαράσταση και η κατανόηση είναι αυτά
που χρειάζεται πάνω απ’ όλα το παιδί στο
σπίτι.

39. 19. Ο εκπαιδευτικός, πρέπει να βοηθήσει
τα υπόλοιπα παιδιά να καταλάβουν το
πρόβλημα του συμμαθητή τους με τις
μαθησιακές δυσκολίες ή τη δυσλεξία,
χωρίς να υποβιβάσει ή να γελοιοποιήσει
το παιδί στα μάτια τους, τονίζοντας τις
ικανότητες και δεξιότητές του σε άλλους
τομείς.

40. 20.Να δίνουμε στο παιδί περισσότερο
χρόνο για την ολοκλήρωση της γραπτής
εργασίας ή του διαγωνίσματος.

41. 21. Στην προφορική εξέταση/αξιολόγηση να
βοηθιέται το παιδί με διευκρινιστικές και
καθοδηγητικές ερωτήσεις.

42. 22.Δεν αξιολογούμε τη «λογική»
αλληλουχία των σκέψεων του παιδιού,
αλλά το περιεχόμενο του λόγου του,
δηλαδή κατά πόσο μου δίνει – έστω και
«ακατάστατα» – το ζητούμενο.

43. 23.Στα γραπτά διαγωνίσματα διαβάζουμε
σε όλη την τάξη την εκφώνηση των
ερωτήσεων.

44. 24.Στα tests και διαγωνίσματα, αν το παιδί
προτιμά να δίνει τις απαντήσεις
προφορικά αντί να τις γράφει, του
παρέχω τη δυνατότητα επιλογής.

45. 25.Στα διαγωνίσματα και στις εξετάσεις
καλό θα ήταν να εξετάζεται το παιδί σε
άλλο χώρο και χρόνο και αφού
προηγουμένως έχει μελετήσει και
προετοιμάσει τις απαντήσεις του.

46. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Τα άτομα με δυσλεξία έχουν πολλά θετικά στοιχεία,
δεδομένου ότι κύρια χαρακτηριστικά
«πλεονεκτήματά» τους είναι το πείσμα και η
επιμονή. Ονομάζονται πλεονεκτήματα, γιατί τα
παιδιά αυτά, για να επιβιώσουν, χρειάζεται να
αντιμετωπίσουν τον εμπαιγμό των άλλων παιδιών,
να αντιπαλέψουν με έναν «κόσμο» που δεν
καταλαβαίνουν – τα γραφικά σύμβολα που δεν
κατανοούν – και να καταφέρουν να πετύχουν μέσα
σε ένα κοινωνικό πλαίσιο – σχολείο και σπίτι – που
συνεχώς τα αμφισβητεί. Γι’ αυτό, ως σωστοί και
ενημερωμένοι εκπαιδευτικοί, πρέπει να σεβόμαστε
τόσο τις προσπάθειες αυτών των παιδιών, όσο και
τις κλίσεις, τις ικανότητες και τα φυσικά τους
ταλέντα.

47. Οι εκπαιδευτικοί του γενικού σχολείου – εκπ/κοί της
πράξης – περισσότερο ευαισθητοποιημένοι παρά ποτέ,
προβληματίζονται και αναζητούν νέες εκπαιδευτικές
πρακτικές και τρόπους διδασκαλίας, στρατηγικές και
καινοτόμες διδακτικές προσεγγίσεις, για να
αντιμετωπίζουν την πρόκληση των μαθησιακών
ιδιαιτεροτήτων.
Σίγουρα, το έργο του εκπαιδευτικού είναι δύσκολο.
Παρόλες όμως τις δυσκολίες, είναι σημαντικό να έχει
επιμονή, υπομονή, πίστη στο έργο του και να προσδοκά
την επιτυχία.
Είναι σαφές ότι για να μπορέσει ο εκπ/κός να
ανταποκριθεί στα παραπάνω, πέρα από τις ενημερώσεις,
χρειάζεται και κατάλληλη επιμόρφωση.