ТЭОРЫЯ І ПРАКТЫКА МОВЫ Слоўнік 1937

1. Тэорыя і практыка мовы
Руска-беларускі
слоўнік 1937 г.

2. Пачатак 30-х
Прэсупазіцыя
- Распачалася барацьба з «нацдэмамі».
- Забаронены ўсе папярэднія слоўнікі, у тым
ліку слоўнік Некрашэвіча і Байкова.
- Знішчана картатэка «Слоўніка жывой
беларускай мовы».
- Новы слоўнік, на які нават ужо была
абвешчана падпіска, так і не пабачыў свет.
- Адбылася сумнавядомая рэформа азбукі і
правапісу 1933 года.

3. 1934-1935 (1937) – праца
над новым руска-беларускім
слоўнікам
пад рэдакцыяй Андрэя
Александровіча

4. А. Александровіч
Дырэктар Інстытута мовы
Член-карэспандэнт АН БССР

5. У прадмове абвінавачваў
аўтараў усіх папярэдніх слоўнікаў
у паланізацыі, засмечванні
“архаізмамі, мёртвымі словамі,
штучна створанымі па
нацыяналістычнаму тыпу...
адрыве ад мовы жыцця, ад
гаворак рабочага класа,
працоўнага сялянства”.

6. Асноўныя прынцыпы
слоўніка:
-выбар на карысць русізмаў
-пазбяганне паланізмаў
дыялектнай лексікі, архаізмаў і
наватвораў
-мінімальная колькасць
адпаведнікаў

7. Больш за 80%
Адзін адпаведнік
брусчатка – брусчатка
кляуза – кляўза
возня – вазня
завещание – завяшчанне
беседка – альтанка
известь – вапна
оборка – фальбонка

8. Каля 15%
Два адпавднікі
воплощать – уваплашчаць,
увасабляць
всасываться – усасвацца,
усмоктвацца
копчение - капчэнне, вянджэнне
белка – белка, вавёрка
бред – брэд, блюзненне
керосин – газа, карасін

9. Менш за 3%
Тры і болей адпаведнікаў
запугать – запалохаць,
застрашыць, запужаць
приближаться – прыбліжацца,
набліжацца, надыходзіць

10. Іншыя хібы слоўніка
-невялікі аб’ём слоўнага рэестра
-адсутнасць многіх складаных для
перакладу словаў
-адсутнасць граматычных паметаў
-ігнараванне шматлікіх выпадкаў
мнагазначнасці, адсутнасць
фразеалагізмаў і ідыём

11. ЗАДАННЕ
Знайдзіце сучасныя адпаведнікі
словам з «Руска-беларускага
слоўніка» 1937 года:

12. • Арамат (рус. аромат)
• Благародны, добрародны (рус.
благородный)
• Бруха, жывот (рус. брюхо)
• Адкос (рус. откос)

13. • Арамат - духмянасць, пах, водар
• Благародны, добрародны –
шляхетны, высакародны,
прыстойны
• Бруха, жывот – пуза, лантух,
жывот, чэрава, мамона, трыбух
• Адкос – адхон

14. • Адуванчык (рус. одуванчик)
• Устропка, узбучка (рус.
встрепка)
• Гадзіць (рус. гадить)
• Дрэбедзень (рус. дребедень)

15. • Адуванчык – дзьмухавец,
• Устропка, узбучка – наганяй,
лазня
• Гадзіць – паскудзіць, спаганьваць
• Дрэбедзень – лухта

16. • Жалабшчык (рус.жалобщик)
• Заложнік (рус. заложник)
• Зацеі (рус. затеи)
• Іней (рус. иней)

17. • Жалабшчык – скаржнік
• Заложнік – заложнік,
закладнік
•
забавы
• Іней – шэрань, іней

18. • Каварства (рус. коварство)
• Кубак, кружка (рус. кружка)
• Лікаваць (рус. ликовать)
• Мракабес (рус. мракобес)

19. • Каварства – хітрасць,
падступнасць, каварства
• Кубак, кружка – конаўка, кубак,
куфель, кухаль, збанок, кварта
• Лікаваць – радавацца,
весяліцца, трыумфаваць
• Мракабес – цемрашал

20. • Адвёртка (рус. отвертка)
• Праваджэнне, правядзенне
(рус. препровождение
(времени)
• Рыззё, рызманы (рус. тряпьё)

21. • Адвёртка – адкрутка, адвёртка
• Праваджэнне, правядзенне –
марнаваннне, баўленне
• Рыззё, рызманы – рыззё,
анучы, рызманы, лахманы,