ТЭОРЫЯ І ПРАКТЫКА МОВЫ Pristauki

1. Тэорыя і практыка мовы
Правапіс некаторых
прыставак

2. Прыстаўкі аб, ад/вод,
над пішуцца
нязменна:
адпачынак,
водмель, абсадзіць

3. Да прыставак аб-, ад-,
над-, пад-, раз- (рас-),
с- (з-), уз- (ус-) перад
збегам зычных
далучаецца
дадатковае а:
абамлець, адаспацца

4. Калі прыстаўка
заканчваецца на тую
самую зычную, якая
пачынае корань, то
адбываецца падваенне:
аддзячыць, рассыпаць

5. Калі ж у беларускай мове
слова ўспрымаецца як
невытворнае, падваенне
не адбываецца:
інавацыя, акорд,
карэспандэнт, дысідэнт

6. Звярніце ўвагу, што ў
словах расол,
расольнік, расада,
расаднік (месца для
вырошчвання расады)
адбылося сцягненне
гукаў

7. У прыстаўках з-, із-, уз-, раз-,
без-, небез-, абез-, праз-,
цераз- літара з пішацца
перад звонкімі і ётаванымі
галоснымі:
збіць, абязгрошыць,
раз’есціся, абяз’ёдаваны

8. Словы
разявіць, узлаваць і
ўзлавацца –
выключэнні!

9. У гэтых самых прыстаўках
перад глухімі зычнымі
замест з пішацца с (с-, іс-,
ус-, рас-, бес-, небес-, абес-,
прас-, церас-):
скінуць, раскідаць,
небескарысны

10. Калі корань слова
пачынаецца з а, у, э або
ненаціскнога і, якое
пераходзіць у ы, пішацца
прыстаўка с-:
сарганізаваць, сэканоміць
Але: зымправізаваць,
зыначыць

11. У словах, утвораных ад
дзеясловаў ісці, хадзіць,
прыстаўкі на з- пішуцца ў
залежнасці ад лексічнага
значэння:
зысці - сысці
зыходны - сходны

12. У прыстаўцы дыз-
перад галоснымі
пішацца з, а перад
зычнымі - с:
дызасацыяцыя,
дыспрапорцыя

13. Прыстаўка дэз-
пішацца нязменна:
дэзактывацыя,
дэзарыентацыя

14. Спалучэнні літар сч, сш,
сшч, зж, здж на сутыку
прыстаўкі і кораня
перадаюцца нязменна:
расчэсваць, расчыніць,
расшыць, расшпілены,
бясшкодны, разжаць

15. Выключэнне складаюць
словы
рашчыніць (паставіць
цеста), ушчуваць,
нішчымны, а таксама
вытворныя ад іх

16. Пры спалучэнні прыставак
на зычны са словамі, што
пачынаюцца з і, замест і
вымаўляецца і
пішацца ы:
абыграць,
перадынфарктны

17. Пасля прыставак
звыш,-між-, пан-,
супер-, транс-, контр-
і захоўваецца:
панісламізм,
контрідэя

18. Прыстаўка экс- пішацца
праз злучок, і пасля яе
і таксама захоўваецца:
экс-інжынер,
экс-імператар

19. Некаторыя словы з
коранем -ход- маюць
варыянтныя формы:
адыходлівы –– адходлівы,
адыходы –– адходы,
адыходнік –– адходнік

20. Запішыце словы
па-беларуску

21. Отповедь
Разъярённый,
рассвирепевший
Отпихнуть
Рассадник
Небезукоризненный
Сверхштатный

22. Водпаведзь, адказ
Раз’юшаны
Адапхнуць, адштурхнуць
Расаднік, рассаднік
Небеззаганны
Звышштатны

23. Обезвредить
Чересполосица
Небезгрешный
Сверхстремительный
Допрашиваемый
Межинститутский

24. Абясшкодзіць
Цераспалосіца
Небязгрэшны
Звышімклівы
Паддопытны
Міжінстытуцкі

25. Беззвёздный
Ирригация
Прогоркнуть
Сымпровизировать
Обескровить
Ирреальный

26. Бяззорны
Ірыгацыя
З’ялчэць
Зымправізаваць
Абяскровіць
Ірэальны

27. Дезинфицировать
Исходная точка зрения
Затеять, начать (шум,
спор)
Обойти
Расколоть бревно на щепки
Поседевший, седой

28. Дэзынфікаваць
Зыходны пункт гледжання
Усчаць (шум, спрэчку)
Абысці
Расшчапіць бервяно
Ссівелы

29. Дисгармония
Исподлобья
Расщедриться
Изжить себя
Посеревший
Бесчувственный

30. Дысгармонія
Спадылба
Расшчодрыцца
Зжыць сябе
Сшарэлы
Бясчулы